Titel: Skepsel
Skrywer: Willem Anker
Uitgewer: Queillerie
ISBN: 9780795802171

Jy skryf ’n resensie oor Willem Anker se jongste roman. Jy het besluit jy gaan die tweede persoon gebruik omdat een van die drie storielyne in die boek in die tweede persoon vertel word. Jy voel dit kan werk, want dis asof jy jouself kan sien in die woorde wat krapsgewys oor die skerm beweeg, asof jy oor jou skouer kyk wat jy doen.

Dit maak dit lekker subjektief, want jou gewaarwordinge tydens die lees van die roman is so sterk eiesinnig, so gebonde aan jou eie argief van herinneringe dat dit vals sal voel sou jy ’n objektiewe resensie probeer.

Een van hierdie persoonlike assosiasies wat eenvoudig bly vassteek, is juis die oorsprong van die woord resensie. Revue in Frans, review in Engels – dit is mos ’n herbeskouing, maar jy bly dink resensie verwys na "ontvangs", miskien weens die homologie met resepsie.

Maar die tweede persoon laat jou toe om gemaklik hieroor te skryf, as die verslag van ’n ontvangs. Selfs een oor ontvangs van ’n geskenk, want dis wat die meeste romans, veral Afrikaanses is; dit gaan sekerlik nie om geldmaak vir Anker nie. Dis nou wel ’n geskenk wat jy in die bek moet kyk, anders as daardie perde vanmelewe, maar dit bly ’n geskenk, al was dit ’n donkie gewees. En jy kan nou al maar sê: Die gebit van hierdie perd is perfek; hy/sy staan fier in die been en is so maklik om te ry soos ’n Ford Mustang.

Die fisiese ontvangs was ook iets om te rapporteer. ’n Vreemdeling bel jou. In jou COVID-19-kluisenaarskap vat dit ’n rukkie voor jy besef: Anker se boek! Die bode wag by die hek. Jy gryp jou masker, want jy wil hom nie in die verleentheid stel nie, en maak gereed om hom te vertel: Jy het pas in ’n wetenskaplike artikel gelees die koronavirus het swak plekkies in die stingels wat die knoppies omhoog hou wat die virus sy kenmerkende kroonvoorkoms gee. Dit veroorsaak dat hulle afbreek op growwe oppervlakke soos katoen, maar klou aan gladdes soos die plastiekomhulsel van ’n digitale aflewering.

Maar die bode het jou voorgespring, vee die plastiek voor jou oë af met ’n jammerlappie. Hy gee jou ’n gladde pen. Dit gly in jou vingers terwyl jy  jou COVID-19-kleuterskoolhandtekening aanbring.

Jy vind dat jy die pakkie oopskeur, die boek omhoog hou, vir jou vrou wys. Julle is albei Willem Anker-aanhangers, Buys is na jou mening een van die top vyf boeke in Afrikaans en dalk top tien boeke in die Suid-Afrikaanse literêre geskiedenis. Jou vrou lyk vaagweg jaloers.

Jy bekyk die omslag: Dit kan die jongste kaart van donker materie in die kosmos wees, die een of ander organiese weefsel, of ’n voorstelling van kwantumverstrengeling. Vir jou met jou wetenskaplike voorliefdes. Jy weet dit nog nie, maar die eerste saadjies word geplant, die filamente in Shutterstock-skets is klaar besig om in jou arms op te beweeg en van jou lyf en brein besit te neem.

Jy lees die eerste sin: "Daar is ’n video op die internet van ’n cyborg wat met ’n olietenker trou." Oukei. Cyborg laat jou dadelik dink aan die verruklike Rachael van die rolprent Blade runner, hoewel sy eintlik ’n androïed is. En die olietenker? Jy sien ’n ou in ’n swart uniform met ’n wit keps. Maar jy besef gou jou fout. Dis ’n olietenkskip, die woord wat jy gedwing is om te gebruik toe jy nog ’n Naspers-joernalis was.

So far so good. Allerhande goed gebeur, en dis net halfpad die eerste bladsy in. Jy wens eintlik jy het ’n Kindle-weergawe sodat jy goed makliker kan opsoek op die internet. ’n Boek bly egter soveel lekkerder. 

Maar trou met ’n boot, die lelikste soort ook nog? Jy moet die skrywer natuurlik kans gee. Jy kom gou onder die indruk van die vlot taal, die behendige afwisseling van sinslengtes byvoorbeeld, en dergelike tegniese maneuvers. Jy sien invloede van Etienne van Heerden, Harry Kalmer, Ingrid Winterbach en andere, maar hel, dis gesellig as almal so saam verkeer. Die ander storielyne word moeiteloos aan die gang gesit: die dogter wat haar sterwende pa vanuit Nederland kom verpleeg in sy Internet of Things-huis wat met haar praat in haar reeds gestorwe ma se woorde; die paleontoloog wie se minnaar verdwyn terwyl hulle besig is om ’n stel beendere te ondersoek wat so ongewoon is dat geheimsinnige staatsmagte die plek in die Arktiese Sirkel oorneem.

Jy is ’n bietjie geïrriteer met die déjà-vu tydens ’n beskrywing van ’n aankoms in Kaapstad – wat is dit met Afrikaanse skrywers en Cape Town International Airport? Miskien moet SAA ’n bundel saamstel in sy soektog na borge. Maar dis net fiemies; wat jou nog meer beïndruk, is hoe Anker elke storielyn gaandeweg verdiep met meer komplekse besonderhede soos wat elke nuwe verwikkeling aan die beurt kom. Sy talent as dramaturg en beheer oor plotpunte word oorvloediglik ingespan.

Jy voel dat Anker dit regkry om ’n huwelik tussen ’n verminkte en gerekonstrueerde mens en ’n olietenkskip te laat werk, op papier altans. Jy is bly dat hy nie weer, as verdere demonstrasie van ’n stelling in Buys dat geweld die fondament van die beskawing is, ’n bloeddorsteling geskep het  nie. Veral in die grendeltyd. Want jy is al so moeg vir moord en doodslag op Netflix of Showmax.

Die ergste geweld is in terugflitse en gebrekkige herinneringe oor motorongelukke, in erkentlikheid aan die pionier van objektumseksualiteit, JG Ballard. Die naaste aan skop, skiet en donner is die beskrywings van ’n trilobiet se gevoelens wanneer dit probeer wegkruip vir die Soprano’s van sy tyd ’n halfmiljard jaar gelede. Jy verfyn jou stelling: Dit is so dat die geweld steeds onder die oppervlak sidder, in geleiding deur die motore van die tenkskip of implisiet in die voorval wat die beendere naby die Noordpool agtergelaat het. Onbedoelde geweld as altyd-aanwesige potensiaal van die enorme.

Jy reken jy moet nou iets skryf soos "Skepsel gaan oor die wegkalwing van biologiese, humanitêre en tegnologiese grense." Soos Anker self gesê het, speel hy scenario’s uit en jou slotsom is dat die medium die message is – dis in woorde dat ’n mens dit kan doen sonder die geweldige onkoste wat die cyborg vir haar huwelik sou moes aangaan, of die argitek om sy slimhuis te bou en in stand te hou. Soos in Buys, laat jy die poësie jou meesleur, en is jy bly jy het nie allerhande pienk en groen en geel plakkertjies aangebring waar dit nou regtig goed is nie; dit help nie vir jou resensie nie, maar die kleurskema van stickies is te beperk vir Skepsel se spektrum van nuanses.

Jy sou fout kon vind met die onwaarskynlikheid dat hierdie scenario’s ooit uit hul nis sal kom, want regtig, as jy met ’n boot moet trou, sou ’n jag met sonkrag meer volhoubaar wees. En daar mag slimhuise in Suid-Afrika wees, maar opgedolliede pondokke is wat wonings hier te lande spesiaal maak. Maar dis om die punt mis te kyk. Ondanks al die eksperimentering kom Anker steeds by ons menslikheid uit, by die vreugde, pyn en komplekse van woordbemiddelde ervaring. Kunsmatige intelligensie mag nou alreeds haar eie, private algoritmes vervaardig, en mikrobes en swamme mag die wysheid van miljarde geslagte besit, maar ons het nog ons woordeboeke om teen die hart te hou.

Wat ook aanklank by jou vind, is die onuitgesproke ontsag vir die groeiende omvang van die kennis wat die mens aan die uitspeel is, oor haarself en haar skepsels, en ook oor die ultrakomplekse syn. Dis die ander betekenis van die titel, dat Anker ’n skep-sel uit hierdie oseaan van inligting vir ons bied, gedra op ’n leitmotief wat (stem jy heeltemal met jouself oor saam) jy nie aan die leser moet verklap nie – daarvoor is dit te fragiel.

Trouens, jy ontdek gaandeweg ’n serendipity buite om die boek. Dit is so sterk dat dit dreig om die boek vir jou te bederf, iets wat jy nie wil bely nie, maar jy voel jy moet as jy in die tweede persoon resenseer. Dit word bevestig deur twee bladsye van erkennings agterin die boek. Baie van die bronne het jy al self ontdek! Jy kry die onwerklike gevoel dat jy in Anker se spore loop, of hy in joune (jy is ouer as hy). Is dit omdat julle dieselfde Google feed het?

Al is dit so sterk, sou dit steeds nie saak gemaak het as dit nie was vir een onverwagse gevoel nie: Jy gril. Vir die beendere in die Arktiese Sirkel. Dis ’n verleentheid – so iets het jou nog nooit oorgekom nie. Nie soos in dood gril of selfs hare wat regop staan nie, maar beslis iets op ’n serebrale vlak daar by die ruggraat rond. Want in daardie Google feed wat dalk met Anker s’n oorvleuel, is daar hierdie valse nuusflitse oor die ontdekking van argeologiese monsters: Een lyk soos ’n onaardse mammoet, ’n ander is ’n soort sarkofaag, ook Stephen King-agtig groot. En jy verpes dit, rol jou vinger altyd so vinnig as moontlik daaroor.

In  Duits is ’n resensie ’n resenzion, en sy ander betekenis is om die oertekste van ’n geskrif na te speur. Ook hier het Anker jou voorgespring met ’n breedvoerige uiteensetting van al sy bronne vir Skepsel aan die einde van die boek. Dit is dus ook ’n skeppie uit die internet. In hierdie erkennings blyk dit dat die idee vir die beendere kom uit ’n wetenskapfiksieroman van China Miéville, waarin ’n soortgelyke skelet bokant ’n stad toring. Dit help jou nie, ook nie dat jy jouself probeer berispe as ’n sissie, en dat ’n ware man nie gril vir iets in ’n boek nie. As ’n nineties-man glo jy gelukkig nie in die konsep van sissie nie en is jy ook te oud daarvoor.

Jy kan jou kwalik indink dat Anker dit so bedoel het, anders sou hy dit aangedui het. Dis heeltemal subjektief, berispe jy jouself weer, met ’n frons wat jy nie op jou rekenaarskerm kan sien nie. En tog. Sal daar nie minstens een of twee ander lesers wees wat dieselfde gevoel kry nie? Dié wat dalk hierdie resensie lees nie?

Jy het natuurlik reeds die versoeking weerstaan om te verwys na die rel oor moontlike plagiaat in Buys. Dis ook omdat jy geen ondertoon van iets soos spyt of apologie in Anker se erkennings kan bespeur nie, eerder ’n geesdrif oor sy bronne, ’n aansporing om verder te delf. Dis eerder ’n uitdrukking van mededeelsaamheid as om enige nuwe skuins klappe te probeer ontduik.

Jy besef dis eintlik ’n bykomende dimensie van die werk, soos die lang lys erkennings agterin Etienne van Heerden se Biblioteek aan die einde van die wêreld. In Van Heerden s’n kry die dimensie ’n ekstra meetkunde in sy verwysing na die deelname van Facebook-lesers aan die gesprek wat dele van Biblioteek onderlê.

In die geval van Skepsel wonder jy of die omskepping van internettrivia (tot verruklike kuns), soos een resensent dit omskryf, dit dan ’n Google-roman maak. Wat weer ’n nuwe Amasoniese bliktrommel vol Trojaanse perdevleiswurms oopmaak: In watter mate is Anker se skepsels marionette aan Big Tech se stringe?

Jy’s nou moedswillig, sê jy vir jouself. En meer, want een van die dae gaan robotte romans begin skryf en dan gaan hulle masjienleer toepas op die basis van alles wat geskryf is rondom skeppings soos Skepsel, ook die nukke en grille in hierdie resensie.

Maar jy het jou antwoord gereed (of verbeel jou so).

Nou is dit nog maklik om te sien dat hierdie roman deur ’n diep menslike, diep gevoelige skepsel van vlees en gees geskryf is. Maar binne die volgende geslag sal ons dalk ’n soort Turing-toets moet ontwerp vir romans, of verskeie. Een van hulle sou kon wees: Gaan die vleeslike skrywer sodanig gril vir sommige van sy bronne dat hy dit gaan uitlaat uit sy lys van erkennings? Nie uit oneerlikheid nie, maar omdat dit te simpel vir woorde is?

En sal ’n mens resensies in enige ander persoon as die tweede kan skryf?

The post <em>Skepsel</em> deur Willem Anker: ’n resensie appeared first on LitNet.

Anton Goosen – Liedjieboer
Hanlie Retief
NB-Uitgewers
ISBN: 9780624089735

Die eerste keer toe ek Anton Goosen se stem oor die radio hoor, was een aand in 1979 in Wellington, in my pa se kar. Ek was dertien jaar oud.

Die Radio Goeie Hoop-omroeper se presiese aankondiging kan ek nie onthou nie, maar dit was iets op die trant van "Ons luister nou na ’n nuwe sanger op die toneel, Anton Goosen, met sy debuut, ’Kruidjie-roer-my-nie’."

’n Catchy walsinleiding het by die ingeboude luidsprekertjie onder die paneelbord uitgesypel, en toe kom die woorde: "Jy’s ’n bondeltjie liefde as ons donkiekar ry, en die stadsliggies waai ver by ons verby …"

Dit was ’n splinternuwe stem; een soos ons nog nooit tevore gehoor het nie: welluidend, warm en speels, met ’n effens geaffekteerde aksent wat die woorde so lekker knuffel en kielie – dit was onweerstaanbaar. Toe die laaste "… te-ly-dy-die-dy …" wegsterf, wou ons nog hê.

Feitlik oornag was Anton Goosen ’n sensasie. Hy het op televisie verskyn met pittige, sjarmante antwoorde op die vrae van die SAUK se joernaalprogramaanbieders, met sy kitaar en sy lang hare en ’n baard, en ’n keps op die kop, en laslappiejeans en vellies sonder sokkies.

Mens kon byna hoor hoe hoogdrawende tantes en hul verstokte wederhelwe landwyd in hul tee stik. Sommer van meet af aan was Goosen ’n doring in die Afrikaner-establishment se vlees. ’n Rebel.

Beskrywings soos "volksvreemd" en "platvloers" en ander afwysende oordele is rondgeslinger tydens die stywelippieteepartytjies van die NP-elite en die hele verkrampte ou kabaal.

Dis dus nie verbasend dat verskeie van sy liedjies deur die destydse Publikasieraad verbied is nie – die oorspronklike, polities-satiriese weergawe van "Kruidjie" is as "ongewens" verklaar; dit het glo die waardigheid van die hooggeplaastes aangetas.

Kort voor lank het almal egter besef dat omtrent al daai lekker trefferliedjies van Sonja Herholdt eintlik uit Anton Goosen se pen gevloei het. En dat hy ’n opgevoede, intelligente mens is; ’n oudonderwyser, ’n ervare liedjieskrywer en resensent, en ’n bedrywige lid van die Johannesburgse kunstenaars- en mediagemeenskap.

Sy lirieke, en ook die musikale bloudruk van sy komposisies, het getuig van ’n diepe begrip van, en waardering vir die werk van die groot Afrikaanse digters en skrywers en komponiste.

Die folklore van die platteland – die plaaslewe, die landskap, die karakters en mites en legendes – was goed aan Goosen bekend, en hy het dit ingewerk by sy lirieke. Sodoende het die stories wat voorheen net in boeke opgeteken was, of mondeling oorgedra is, hul weg na Jan en Alleman gevind – spesifiek na hul TV-kamers, waar Goosen se musiek binne ’n ommesientjie ’n fixture was.

’n Beduidende deel van die vroeë Afrikaanse letterkunde was gemoeid met die "plaas versus stad"-verskynsel, waar die idille en heilsaamheid van die landelike bestaan gekontrasteer word met die morele verval en die gejaagdheid van die stadslewe.

In die spoor van Watermeyer (Sekel en simbaal) en Boerneef (Stad en land) en omtrent al die Afrikaanse skrywers en digters van die vroeër eras se ontnugtering met die stad en hul versugtinge na die deugde van die plaas, het Goosen die tradisie opgeneem en verder gevoer in sy liedjies. Reeds in die eerste reël van "Kruidjie-roer-my-nie" is daar die donkiekar teenoor die stadsliggies, en aan die einde Waterkloofrif teenoor Paddafontein. Hierdie verskynsel kom deurlopend in sy oeuvre voor.

Waar die ou digters se werke die stad merendeels voorhou as ’n simbool van verdriet en verderf, het Goosen dit besing en omarm. Die titel van die album waarop "Kruidjie" verskyn het, was immers Boy van die suburbs – nie Seun van die plaas nie.

Terselfdertyd het hy die landskap en die karakters van "die plaas" met deernis uitgebeeld. Dit het oor ’n breë spektrum gelei tot ’n nuwe waardering vir vorme soos tradisionele boere- en volksmusiek. Die lirieke en temas van die "outydse" liedjies het geresoneer met die nuwe voorstedelike geslag, sowel as met ouer Afrikaanse mense vir wie die behoud van daardie nalatenskap kosbaar en belangrik was.

*

Die storie van Goosen se aansienlike erflating is onlangs te boek gestel vir die uitreiking van die (outo)biografie Anton Goosen – Liedjieboer.

Dis ’n meesleurende verhaal, soos vertel aan en vasgelê deur die bekroonde joernalis Hanlie Retief. Dikwels komies, dikwels tragies, maar nooit vervelig nie. Retief se ervare hand sorg vir ’n vloeiende, onderhoudende leeservaring. Die vertelling word in die eerste persoon aangebied; mens "hoor" deurlopend Anton se eie stem – waarvoor die skrywer nogmaals ’n pluimpie verdien. Die leser kry ’n kykie in die binnekamers van Goosen se leefwêreld – van sy kinderdae tot op hede. Die lief en leed (daar is heelwat van beide), die hoogte- en laagtepunte, die sublieme en die bisarre, tragedie en triomf – alles word gedek.

Die sensasie wat outomaties met ’n lewe soos Goosen s’n gepaardgaan, word by die verhaal betrek, maar dit word genadiglik nooit uitgebuit nie. Dis nie ’n lang stuk "skinner" nie, maar neem vir lief: Daar is oorgenoeg sappige brokkies wat die oge laat rek en die lagspiere kielie. ’n Uiteenlopende en uitgebreide "rolverdeling" bevolk die narratief – vriende, vyande, minnaresse en sielsgenote, kollegas, legendes en afgestorwenes – sommiges word besing, ander word skromeloos verguis.

Ek het Liedjieboer in twee sessies klaar gelees. As dit nie was vir ’n optrede wat ek tussendeur moes gaan doen nie, het ek dit in een sessie verslind. Dit beteken geensins dat dit sommer ’n ou dun, ligte boekie is nie; inteendeel. Dis ’n lywige, boeiende geskrif, ’n ware page turner, wat tuishoort op die boekrak van elke liefhebber van (Suid-) Afrikaanse kultuur, en musiek in die besonder.

Die jaargety in ag genome, is die boek natuurlik ook ’n wonderlike Kersgeskenk wat enige aanhanger se hart sal verbly.

The post <em>Anton Goosen – Liedjieboer</em> deur Hanlie Retief: ’n resensie appeared first on LitNet.

Wie onthou nog die Fanie en Melanie-bylae in die Huisgenoot? Kinders kon lekker interessante feite leer oor die sonnestelsel en vulkane, terwyl die grootmense liefdesverhale kon lees en Ouma die blokkiesraaisel doen.

Die volgende twee boeke bied lesers ietwat van ’n soortgelyke ervaring. Uitvinders, planmakers en ander slimkoppe van Suid-Afrika (2020) en Wetenskaap (2020) handel oor feite. Feite is die klipharde, bekende dinge wat ons goed ken. Tog kry mens feite én dan kry jy vyte. Nee, dit is nie ’n spelfout nie, maar eerder ’n slim woordspeling.

Beide boeke is uitgegee deur LAPA Uitgewers. Beide boek kan leesbevordering en -begrip aanwakker, want sê die uitgewer Nandi-Lessing-Venter in LitNet Akademies: "Wanneer kinders gemotiveerd is om te lees, geniet hulle die leesproses en versterk dit hulle vertroue in hul vermoëns om te lees. So ontwikkel kinders intrinsieke leesmotivering en lees hulle met geesdrif en nuuskierigheid."

Beide boeke is pret vir oud en jonk!

Die regte feite

Uitvinders, planmakers en ander slimkoppe van Suid-Afrika (2020) deur Engela Duvenage is ’n tipe ensiklopedie van trotse Suid-Afrikaners wat hul merk in hul onderskeie velde gelaat het. Sommiges is meer bekend as ander, maar elke profiel vertel ’n storie, soos die pad wat elkeen geloop het lank voordat hy of sy die uitvinding, ontdekking of slim plan gemaak het.

In plaas van profielfoto's is daar pragtige sketse van die betrokke slimkoppe, en onderaan elke inskrywing of verhaal is daar ’n kort feiteblok met die basiese feite oor die persoon of persone. Nie alle ontdekkings is alleen gemaak nie.

As ’n bonus is daar meer inligting oor die onderwerp of veld waarmee die slimkop verbind word, asook ’n interessante feit of twee. Alhoewel die inhoud nie baie illustrasies bevat nie, is die omslag kleurvol.

Wie is almal in hierdie versameling van uitvinders, planmakers en slimkoppe te vinde? Almal ken seker vir Chris Barnard, wat die eerste suksesvolle hartoorplanting uitgevoer het. Ja, hy is daar, maar ook vele ander van wie min mense weet. Het jy geweet daar is Suid-Afrikaners wat al ’n Nobelprys gewen het? Dit is die grootste wetenskapprys ter wêreld en Max Theiler, Aaron Klug, Sydney Brenner en Michael Levitt het almal al een gewen. Hulle is almal gebore Suid-Afrikaners.

Het jy dalk agtergekom dat Suid-Afrika buitengewoon baie reën kry hierdie jaar, veral in die noorde van die land? Die mense by die Suid-Afrikaanse weerkantoor vertel vir ons dat dit die begin van ’n La Niña-weerverskynsel is. Dit is te danke aan George Philander, seun van die digter en skrywer PJ Philander, dat ons vandag meer weet oor wat presies hierdie weerverskynsel behels.

So waarom hierdie dik feiteboek aanskaf?

Die belangrikste aspek vir jong lesers (en natuurlik ouer lesers ook – want hierdie boek is vir almal) is dat hierdie mense Suid-Afrikaners is. Die #Imstaying-beweging het die laaste paar jaar baie gefokus op positiewe redes hoekom Suid-Afrikaners kan trots wees en hoekom hulle nie moet emigreer nie, ten spyte van al die negatiewe gebeure in die land. Dié boek gee vir jou 376 bladsye vol redes hoekom jy trots Suid-Afrikaans kan wees.

Dit is belangrik vir kinders om te sien hoe hulle landgenote presteer en dat hierdie slimkoppe rolmodelle vir jong Suid-Afrikaners kan wees; rolmodelle wat wys dat plaaslike mense dinge kan doen. Daar word gereeld ’n ophef gemaak van die sterre in Hollywood en die groot wetenskapgenieë van Europa, maar Suid-Afrika bied oorgenoeg om saam te kan gesels. Het jy byvoorbeeld geweet dat die masjien wat gebruik word om te sien wat die omvang van pasiënte se beserings is, ’n CAT-skandeerder is en dat dit ’n Suid-Afrikaner se plan was?

Hierdie boek sal ideaal wees vir die klaskamer en kan nuttig te pas kom as ’n bron vir begripstoetse. Dit is kort, bevat goeie woordeskat en is interessant om te lees. Veral as ’n onbekende figuur soos professor Johnny Mahlangu gekies word. Hy het baanbrekersnavorsing gedoen oor hemofilie en het in 2018 ’n internasionale toekenning vir sy werk ontvang. Daar word ook in kort verduidelik wat hemofilie is. Dit is beslis ook ʼn aanwins vir elke boekrak of koffietafel.

Lees ’n uittreksel uit hierdie boek:

Uittreksel: Uitvinders, planmakers en ander slimkoppe van Suid-Afrika deur Engela Duvenage

Kom ons speel ’n bietjie

Die postmodernisme hou daarvan om te speel met die verhouding tussen feit en fiksie en wat die twee van mekaar onderskei, maar wie sê dit is net vir die geleerdes bedoel? As jy ook gedink het groen koeldrank word van gras gemaak omdat dit groen is, is Wetenskaap net die boek vir jou.

Wetenskaap (2020) deur Leon de Villiers speel met die aard van en verhouding tussen feit en vyt. Op die oog af kan dit ’n handboek wees, dalk ’n vaktydskrif of ’n storieboek, maar wees gewaarsku: Hier word die drumpel tussen feit en vyt vrylik oorgesteek.

Dit is ʼn uitgebreide grap en begin met ’n paar definisies, soos: "Wat is ’n vyt? Wanneer ’n mens goeters uitmekaarhaal en dit weer bymekaar sit, bly daar baie keer ietsies oor. Daardie oorbly ietsies is vyte. Dit is hoekom daar goed soos doktors en dokters is ..." (De Villiers 2020:5).

Dié boek is soortgelyk aan Jaco Jacobs se Kan ’n walvis winde los? En ander gruwelike en grillerige vrae oor diere (2020), behalwe dat Jacobs ware feite gebruik en De Villiers die feite op hulle kop draai en van hulle vyte maak. Die illustrasies dra by tot die humor deurdat hierdie wetenskape sonbrille dra en selfs die sondroke hulle eie drookter het – stetoskoop en al.

Dit is juis hierdie vyte wat jonger lesers se verbeelding sal aanwakker en lus maak vir lees, want volgens hierdie boek is amper enigiets moontlik. Skape sweet dan wol van al die gras wat hulle vreet. Dit is belangrik om kinders se verbeelding te stimuleer, want dit bevorder hulle kognitiewe ontwikkeling, wat hulle weer sal help om beter te lees en somme te maak (Neser 2020:110). Al maak die boek ʼn grap van feite, is dit eintlik ʼn boek wat sy plek op enige boekrak kan volstaan.

Dit is die ideale boek vir iemand wat hou van grappe of om met ’n bietjie humor na die lewe te kyk. Soms kry mens goeie insigte oor die lewe as jy dinge so ’n bietjie vanuit ’n ander hoek beskou: "Wat is ’n vakansie? Vakansie is as jy niks gaan doen op plekke waar ander iets moet doen" (De Villiers 2020:8).

Albei hierdie boeke het die potensiaal om in die klaskamer benut te word. As ’n meer ernstige, feitlike opdrag vereis word, is ’n planmaker, uitvinder of slimkop ’n goeie idee. As jy die leerders aan die lees wil kry of hulle wil aanmoedig om te lees, gebruik ’n uittreksel uit Wetenskaap. Op dié manier kan leerders sien dat daar ’n boek is vir elke gier en voorkeur.

Lees meer oor hierdie boek:

Lesersindruk: Wetenskaap deur Leon de Villiers

Balans

Balans is een van die moeilikste wetenskaplike feite om baas te raak, maar tussen hierdie twee boeke kan jy nie ’n fout maak nie. Dit is ’n feit – of is dit nou ’n vyt?

Verwysings

de Villiers, Leon. 2020. Wetenskaap. Pretoria: LAPA.

Duvenage, Engela. 2020. Uitvinders, planmakers en ander slimkoppe van Suid-Afrika. Pretoria: LAPA.

Jacobs, Jaco. 2020. Kan ’n walvis winde los? En ander gruwelike en grillerige vrae oor diere. Pretoria: LAPA.

Neser, Christien. 2020. Help! My kind is anders: ontdek die ster in jou anderster kind. Pretoria: LAPA.

Lees ook:

Help! My kind is anders deur Christien Neser: 'n resensie

LAPA: Die belang van boeke vir kinders

Aspekte wat kinders se leesmotivering beïnvloed

’n Beskouende ondersoek van humorontwikkeling, humorsin en enkele meganismes onderliggend aan humor

Humor in kinderliteratuur: ’n Beskouende ondersoek na enkele soorte humor en die waarde van humor in fiksietekste vir kinders

The post Feite en vyte, 'n resensie van <em>Uitvinders, planmakers en ander slimkoppe van Suid-Afrika</em> deur Engela Duvenage en <em>Wetenskaap</em> deur Leon de Villiers appeared first on LitNet.

https://karavanpress.com/2020/09/11/cover-reveal-death-and-the-after-parties-by-joanne-hichens/

Death and the after parties
Joanne Hichens
Karavan Press

If fate were mine to control, I’d deposit Joanne and Robert Hichens barefoot on a remote Greek island, where they’d adopt an ouzo-quaffing, peasant lifestyle, interrupted only by occasional visits from skyscraper offspring! In her moving memoir, Death and the after parties, Hichens describes how she was dealt a very different hand of cards, how many times she stumbled when forced to play it – and the safety net of people who helped her towards a more constructive endgame.

This publication by Karavan Press, with its trademark jacket cover and eye-catching porcelain heart artwork, grabs the attention from the opening sentence: “For now, I’m done with visiting graveyards.” No one will argue that Hichens has been overexposed to graveyards, having lost four central figures in her life in quick succession – both parents, her husband and her mother-in-law.

Her journalistic eye for detail enables the reader to visualise and empathise with the most intimate of moments, and it is impossible to remain unmoved by the losses which confront her – but this is essentially a memoir of a crowded and colourful life. The reader follows the unsettled childhood of an anxious little girl eager for stability, forced to adapt to a life where change is the norm, as she trails behind a father in a well-cut suit and a sequinned mother who always smells of Estée Lauder. Pretoria, Ottawa, Skiathos, Wellington, Taipei, Houston, New Orleans – not necessarily in that order: order’s in short supply when your dad’s a diplomat.

As a wordsmith, Hichens needs no more than two words to sum up the complexity of family relationships. Apart from Mom and Dad, there’s Golden Brother. Black Sheep. Sister, Mother-In-Law and New Wife. Everyone knows that families are minefields, so it’s easy to understand the fight over the family silver when Mom and Dad die! The implacable logic of a timeline warns us that we must anticipate the death of our parents. Hichens’s evocative writing makes it easy to empathise as she loses both to cancer. The helplessness. The waiting. The watching. Relying on morphine. Fearing – yet hoping for – an end. All too familiar for too many readers.

At the heart of the memoir is the unexpected death of Hichens’s husband after a heart attack at 51. It’s a modern death. Hichens googles his symptoms when indigestion wakes him early one morning. Social media spreads the unbelievable news when his heart stops beating 15 minutes after walking into the emergency room at the Constantiaberg hospital while Jo parks the car. Facebook messages of condolence and support pepper the text as she stumbles through the darkest of days, the longest of nights, an avalanche of memories of all she has lost. One of the many regrets that haunt her is that she unfriended him the night before he died. Help is at hand from her therapist, friends and colleagues – and, even more reliably, from booze and pills. Any reader acquainted with the night will find something to which they can relate in this honest portrayal of despair.

The many followers of the humour and wokeness that characterise Hichens’s COVID blogs can be assured of equal entertainment here – such as a shopping trip to Checkers to restock the pantry, in response to complaints from starving children. She trips, spilling both herself and the contents of her laden trolley into an undignified state of disarray beside the frozen peas. Disconcerted by the cluster of concerned fellow shoppers who gather around her, she impulsively blurts out that her husband is dead. An appalled silence falls – until one of the concerned shoppers launches into a loud, impromptu prayer service! The mind boggles.

Anecdotes such as these ensure that Death and the after parties does not become an unrelentingly traumatic read. It is threaded through with strong strands of love – for the dead, for the living and for life itself. Hichens is an accomplished journalist, and her ability to conjure up a strong sense of place adds a valuable dimension to the whole – the reader can visualise Cape Town scenes from Muizenberg to the Maitland cemetery, with its treasure trove of local history embedded in the names engraved on the tombstones. Hichens has written an evocative and memorable description of a difficult journey which somehow leaves the reader hopeful for the future.

The post Reader impression: <em>Death and the after parties</em> by Joanne Hichens appeared first on LitNet.

This reader impression was written and sent to LitNet on the writer’s own initiative.

Title: Going home
Author: Sophia Lindop
Publisher: Annake Müller Publishing
ISBN: 978-0-620-86994-2

Sophia Lindop is the daughter of a father of Lebanese descent and an Afrikaans-speaking mother from Cape Town. The combination of these two cultures and her own love for food prompted her to write Going home, which she describes as a "journey of the heart" and a "culmination of years of cooking and baking, mixing and stirring, smelling and tasting". Going home not only celebrates the stories behind the rich food culture of Lebanon – both historical and contemporary – but also highlights the true meaning of life, which is found in togetherness, sharing, laughter and good food.

The author made a promise to her dad (Richard Phillippe Joseph, 1939–2018) on his deathbed that she would visit the land of her forefathers. Until then, she knew Lebanon, the homeland of her ancestors, only through its food. "Learning from the dinner tables and menus of her mother, grandmother and aunts, she was encouraged to observe, to explore, to taste and experiment" (blurb). Maya Angelou’s quote is quite apt in this instance: "The ache for home lives in all of us, the safe place where we can go as we are and not be questioned." Sophia reflects on years gone by on page 128 and quotes Tadeusz Kotarbiński as having stated: "Emigration is a funeral after which life still goes on."

Sophia did not visit Lebanon only for its food. She also went in search of her identity. She states on the back cover: "Stepping into the streets of Beirut that first day is like taking a step back in time. There’s an immediate sense of belonging, of recognition. I feel it on my first visit, and I have felt it ever since. A familiarity that keeps calling me back for more" and "Here Sophia explores the nuanced flavours and aromas of markets and cafés, of restaurants and home kitchens, ranging from the simple tastes of freshly harvested vegetables to Lebanon’s treasured homestyle cooking, combining a seemingly endless variety of herbs: mint, parsley, oregano, coriander; spices: allspice, sumac, baharat, nutmeg, aniseed, cumin, and cinnamon; and the extraordinary flavours of rose- and orange blossom water used in both sweet and savoury recipes."

His Excellency Mr Kabalan Frangieh, Lebanese ambassador to South Africa, writes in the foreword: "Sophia has two wings: the wings of her country of origin, Lebanon, and that of her home country, South Africa. This book embodies the link between the two." He states:

This book is a welcome and much-needed aid to understanding our national heritage. It is, too, a very important contribution to the relationship between South Africa and Lebanon, a reference to a better understanding of Lebanese cuisine being enjoyed at a time when Lebanon has initiated a gastrodiplomacy campaign across the globe to introduce societies and communities to its evolving and innovative style of cuisine.

Going home is so much more than just a recipe book. It also documents Sophia’s pilgrimage of June 2018 – or, as she describes it: "a homecoming for my soul and taste buds" (9). "Visiting Lebanon would be a rebirth after a year of tragedy; the closing scene in the narrative of this part of my life, and the birth of something new" (9). "For me this is a journey back in time. Back to when a hopeful young man and a trusting young bride left their homes. And even further back to when Beirut was ‘the Paris of the Middle East’, of good times, opulent times ..." (11). Award-winning photographer Hein van Tonder’s photos ensure a delightful visual feast. The family photographs Sophia shares with her readers are a real treat and make her stories come alive in a beautiful and poignant manner.

Sophia shares much of her Lebanese trip in between each carefully selected recipe. She introduces Lebanon along with its friendly people and delicious food in a way that entices the reader to turn the pages and try out the recipes. She writes about a day’s excursion on page 56: "Fruit, vegetables, sweets, cakes and so much more; all are there for the day’s enjoyment. People are animated – some calling out for you to enter their stalls, others bargaining and placing orders. Prices are shamefully low. And all the while I am being enveloped by the fragrances of spices and other goods."

On her return to South Africa, she immediately began to market the inaugural Sophia Lindop Food Tour to establish a platform to keep on returning to Lebanon, "acting as a gastronomic ambassador and sharing with my guests the irresistible magic that characterises this still mostly undiscovered and exotic destination" (66). How fortunate her readers are to share in her adventure of learning!

She shares a recipe for a heavenly rack of lamb on page 108 – a dish in which she combines the flavours of the two countries that define her. "Both in South Africa and in Lebanon, there is a culture of cooking on an open fire, although more so in South Africa." Her clafoutis (fruity French flan) on page 20, khoubz (Lebanese pita bread) on page 42, chicken and artichoke pie (page 50), tabbouleh (parsley salad) on page 98, lamb pies (page 178), kofta (meatballs) on page 181, sambousek (deep-fried pastries) on page 213 and halawa chocolate truffles (page 25) are to die for. Going home is a soft-cover book (265 mm (height) x 210 mm (width)) of 256 pages filled with beautiful stories, photographs and dozens of recipes. I am very proud of my copy and keep it in my kitchen where I can easily flip through it when I need to prepare a hearty meal for my family or guests.

Sophia holds a three-year diploma in food service management, alongside a diploma in South African and international wines.

You can purchase Going home here.

The post Reader impression: <em>Going home</em> by Sophia Lindop appeared first on LitNet.

Photo of Niq Mhlongo: LitNet

Joburg noir
Edited by Niq Mhlongo (2020)
Jacana Media
https://jacana.co.za/

This reader impression was written and sent to LitNet on the writer’s own initiative.

In a world consumed by the ravages of COVID-19 and the unfolding drama of the US presidential election, Joburg noir, edited by Niq Mhlongo (2020), is a welcome relief from the overwhelming and dispiriting headlines clogging international and local media. Even more welcoming are the pleasure, treasures and insights that the short stories offer through the selection of young and established authors constituting this new collection of modern South African writing.

While neither Johannesburg nor any other African city features in The world’s most written about cities,[i] it is no conjecture that Johannesburg is the most written about city in Africa. An example is a compelling special edition of Public Culture edited by Achille Mbembe and Sarah Nuttall (2004).[ii] This special edition, according to Mbembe and Nuttall, "is, and is not, about Africa. It is, and is not, about Johannesburg".[iii] And, like Joburg noir, "[i]t is an exercise in writing the worldliness – or the being-in-the-world – of contemporary African life forms"[iv] in Johannesburg. Citing Amin and Thrift’s Cities: Reimagining the urban (2002), Mbembe and Nuttall note that "[i]ndeed, a city is not simply a string of infrastructures, technologies, and legal entities, however networked these are. It also comprises actual people, images and architectural forms, footprints and memories; the city is a place of manifold rhythms, a world of sounds, private freedom, pleasures, and sensations."[v]

Joburg noir is a collection of 20 short stories ranging between seven and twelve pages long, from native writers from immigrant parents and/or grandparents, to new African immigrants from across the northern borders of our country. These stories tell of urban legends and myths ("Feasting"), love lost and found ("The waste picker", "Nineteen questions") and wrestling with introspection, self-awareness, sensitivity, identity and the search for meaning through human contact, regardless of one’s station in life ("Obedient dog", "Joburg hustlers", "Dreams and other deceptions"). They also deal with coming of age, losing your innocence and finding yourself ("Mud", "Spit and polish", "Finda finda", "Moonlight sonata"); reckoning with hypocrisy and questionable faith ("Johustlerburg prison cell", "Jozi is calling"); corruption in the church, government and business ("Man of God", "Weep for me, Willow", "The airport project"); crime, drugs and redemption ("The unauthorised biography slow flow", "Three strangers", "Like a cocked pistol"); culture, music, cuisine and art ("A little something from the pot", "Yeoville"); and a futuristic treatment of an old notion that the reason for the city’s existence will also be its demise ("The return").

While the majority of the stories in this collection treat specific experiences and concerns about life in Joburg, "A little something from the pot" and "Yeoville" come close to rising to the challenge raised by Mbembe and Nuttall concerning writing about Africa and Johannesburg, which is to depart from the practice of reducing the legibility of the city to "an experience of the pathological and of the abnormal".[vi]

"A little something from the pot" is written by Gloria Bosman, the multi-award-winning South African jazz musician. Her contribution to Joburg noir shows her to be a literary virtuoso and master storyteller. Her abiding metaphor of a pot which she is preparing and sharing with the reader resonates deeply with the African notion of "feeding one’s soul" and the melting pot that Johannesburg is to all and sundry. It also conjures up the image of jazz, its continuous evolution through synthesis and improvisation, augmented by new, exciting, intoxicating and unexpected evocations of memory, movement, experience and sound, conjoined by a melody that keeps it all moving toward a crescendo. The tempo and energy of her synthesis of the complex metaphor, from old roots in Sophiatown, to Soweto, Berea, Hillbrow and Yeoville, allude to the jazzy headiness of the city, its landscape and the souls that wander and populate its streets, high-rises, shebeens, churches and back yards. Here is a lyrical manifestation of a city rich in tradition, trauma and triumph!

Having risen in the middle of nowhere to become one of the greatest metropolises on the African continent – imagined, entreated and canonised through music, song and dance – Joburg is now reborn lyrically through storying by Bosman in letters as well. What a magnificent encapsulation of the racy, treacherous and marvellous soul of a brilliant and deviant city. Through her music and now her word, Bosman has become a true chronicler of the soul of the City of Gold. She captures not only the glitter and charm of the city and its inhabitants – the perpetual immigrants – but also the sharp edges and dark shadows each contour offers and hides. Her exposition is a lyrical rendition of the city in words that reveal a remarkable artist born and raised in the sun, sound, rain and thunder of the city, as perhaps only an attuned musical poet can imagine and articulate.

"Yeoville" by Sam Mathe is a portrait of the brilliance which immigrants have brought to the city, enriching its diversity and vibrancy while also eroding its stability, ushering in its degeneration. It also portends the dangers lurking in unchecked and unplanned transitions that can leave a vibrant city bereft of all its wonders and plundered by fear, opportunity and insecurity.

Ordering the stories differently might have provided a better geospatial navigation of the themes and contents. The collection could have, for example, opened with Bosman’s story, which is expansive, overarching and multifarious, and concluded with "Yeoville", which focuses on a specific part of the city with extraordinary focus, detail and contextual texture.

Joburg noir is a present-day attempt to capture and reflect the people, images, architectural forms, footprints, aspirations, fears, dreams, cuisine, culture and memories of the City of Gold in contemporary times and for the modern reader. Joburg noir rages with the pulse, anxiety, uncertainties and dogged conviction characteristic of Johannesburg over the years. It is, in the final analysis, a window into the modern-day experiences of the age-old and enduring immigrant character and nature of this magnificent African metropolis. Harkening back to Max Ehrmann’s Desiderata, with all its shams, drudgery and broken dreams, "it is still a beautiful world".[vii] As Joburg noir reminds us, Joburg’s beauty, hopes and aspirations are found in its continuously evolving physical and metaphysical spaces, diverse cuisine, music and people. If you want a glimpse of modern-day Johannesburg, then – notwithstanding the regrettable lack of rigour in the editing of the text apparent in the first few stories – you would do well to read Joburg noir and hear the voices of this city’s children from all over South Africa, Africa and the world.

[i] https://www.dwh.co.uk/advice-and-inspiration/the-worlds-most-written-about-cities/

[ii] Mbembe, JA and Nuttall, S (2004). "Writing the world from an African metropolis". Public Culture. Volume 16, Number 3, Fall 2004, pp 347–72.

[iii] Mbembe, JA and Nuttall, S (2004). "Writing the world from an African metropolis". Public Culture. Volume 16, Number 3, Fall 2004, p 348.

[iv] Mbembe, JA and Nuttall, S (2004). "Writing the world from an African metropolis". Public Culture. Volume 16, Number 3, Fall 2004, p 348.

[v] Mbembe, JA and Nuttall, S (2004). "Writing the world from an African metropolis". Public Culture. Volume 16, Number 3, Fall 2004, p 360.

[vi] Mbembe, AJ and Nuttall, S (2004). "Writing the world from an African metropolis", Public Culture, Volume 16, Number 3, Fall 2004, p 354.

[vii] Ehrmann, M (1927). Desiderata. https://www.desiderata.com/max-ehrmann.html.

The post <em>Joburg noir</em>, edited by Niq Mhlongo: reader impression appeared first on LitNet.

"We are meant to live in joy […] this does not mean that life will be easy or painless." (Bladsy 224)

Titel: The book of joy
Skrywers: Dalai Lama, Desmond Tutu en Douglas Abrams
Uitgewer: Penguin, 2018
ISBN: 9781784756291 

Hierdie lesersindruk is uit eie beweging deur die skrywer geskryf en aan LitNet gestuur.

Inleiding

Waarom word boeke gelees?

Die antwoord is voor die hand liggend. Omdat leeswerk soveel voordele vir die leser inhou. Benewens die uitbreiding van kennis oor bepaalde onderwerpe, kan lesers byvoorbeeld nuwe perspektiewe oor maatskaplike kwessies ontwikkel. ’n Leser van ’n boek kan op grond van die leeservaring meer begrip toon vir komplekse interpersoonlike verhoudings. Lesers kan selfs groei toon wat moreel-etiese waardes betref op grond van wat gelees word.

The book of joy hou al hierdie voordele in en nog meer.

Die boek beslaan 351 bladsye en bestaan uit samevattings van ‘n reeks gesprekke wat oor ’n tydperk van een week strek tussen die Dalai Lama en Desmund Tutu. Die dialoog handel oor die aard, implikasies, belewing en onderliggende verbandhoudende komponente van lewensvreugde (joy) as ’n kenmerkende eienskap van die volwasse persoonlikheid. Die reeks gesprekke word gefasiliteer deur die Amerikaanse skrywer Douglas Abrams, en vind plaas in Dharamsala, Indië, tydens die viering van die Dalai Lama se 80ste verjaarsdag op 6 Julie 2015.

Die inhoud van die teks getuig van ’n besonder ewewigte en realistiese benadering tot die onderwerp. In hoofstuk 2 word struikelblokke en slaggate geïdentifiseer en bespreek wat verhoed dat lewensvreugde by mense in die algemeen ten volle tot sy reg kom. Die belemmeringe sluit onder andere in die rol van vrees, stres en angs, frustrasietoleransie, eensaamheid, lyding en algemene siektetoestande.

In hoofstuk 3 kom die agt sogenaamde pilare waarop die konstruk lewensvreugde gebou is aan die beurt. Dit sluit in vier persoonlikheidseienskappe: perspektief, nederigheid, humor en aanvaarding, en vier waardebeginsels, naamlik vergifnis, dankbaarheid, meelewing (compassion) en vrygewigheid.

Die boek word afgesluit met ’n reeks oefeninge (joy practices) op grond waarvan die teoretiese beskouings soos in die teks aangebied, in die praktyk toegepas kan word.

The book of joy is ’n universele bron. Dit boodskap is toeganklik vir alle mense – adolessente, volwassenes en bejaardes uit alle kultuurgroepe en geloofsoortuigings.

’n Mening oor die inhoud

Dit is opmerklik dat Douglas Abrams deurgaans bondige opsommende interpretasies van die belangrikste fasette van die dialoog soos dit tussen die twee geloofsleiers ontwikkel, op strategiese plekke in die teks invoeg (kyk bl 201 – die laaste paragraaf is ’n goeie voorbeeld).

Die teoretiese konsepte wat in die gesprekke na vore kom, word verder met wetenskaplike navorsingsbevindings toegelig. Op dié wyse voeg Abrams ’n sinvolle balans tot die teks toe. Dié bespreking van hierdie navorsingstudies sou volledigheidsonthalwe met bronverwysings aangevul kon word.

Die primêre fokus van die boek is die funksionering van die menslike persoonlikheid, op sigself ’n uiters komplekse verskynsel. ’n Breë spektrum faktore het ’n bepalende invloed op die dinamika van die volwasse persoonlikheid. Enkele addisionele aspekte wat hier genoem kan word is: die rol van die aktiwiteit van die sentrale en outonomiese senustelsel, hormonale faktore en die deurslaggewende invloed van primêre persoonlikheidseienskappe op sekondêre persoonlikheidseienskappe. Dit illustreer die kompleksiteit van die tema wat in die boek aangepak word. Hierdie is egter addisionele kwessies wat buite die bestek van die boek val.

Hierdie enkele leemtes is waarskynlik meer van akademiese belang. Die boek kan ook (bo en behalwe die spektrum voordele wat ’n universele publikasie van hierdie soort op sigself inhou) oorweeg word as ’n teks vir biblioterapie in kliniese psigoterapie.

Biblioterapie

Kliniese biblioterapie is ’n tegniek wat deur geestesgesondheidspraktisyns gebruik word. Dit is ’n aanvullende terapeutiese metode om ’n breë spektrum emosionele en gedragsprobleme in terme van spesifieke terapeutiese doelstellings te hanteer. Die pasiënt werk selfstandig deur ’n gestruktureerde boek. Dit kom neer op ’n begeleidende selfhelpmetode. Psigoterapeute vind dit veral nuttig as ’n metode om die bespreking van moeilike kwessies terapeuties te fasiliteer.

Die rol van die terapeut is om die pasiënt te ondersteun en te motiveer soos wat daar deur die boek gevorder word, en om ook vrae wat gestel word, op ’n deskundige wyse te beantwoord.

Biblioterapie word selde as ’n alleenstaande tegniek gebruik, en vorm meestal  ’n komponent of integrale deel van ’n bepaalde behandelingsprogram. Sodanige behandelingsprogram kan diverse benaderings insluit, soos kognitiewe terapie, gedragsmodifikasie, progressiewe ontspanning, medikasie of selfs hipnose.

Deurdat die inhoud van die aanbevole boek gelees en terselfdertyd by die terapeutiese proses geïntegreer word, word addisionele inligting vir die pasiënt beskikbaar gestel; ontwikkeling van die selfkonsep kan plaasvind; insig in ’n spesifieke situasie of persoonlike ervaring kan ontwikkel; alternatiewe oplossings vir probleemsituasies word voorsien; bespreking van en ’n fokus op die kernprobleem word gestimuleer; nuwe waardes en houdings ten opsigte van die pasiënt se kernprobleem kan ontwikkel; die pasiënt kom tot die besef dat hy/sy nie die enigste persoon is wat met daardie tipe dilemma worstel nie.

Vereistes vir ’n biblioterapeutiese teks

Die psigoterapeut moet vooraf deeglik vertroud wees met die inhoud van ’n teks wat as biblioterapiemateriaal gebruik word. Deeglike kennis van die leemtes in die publikasie is ook ’n vereiste. Die boek moet ‘n onlangse publikasie wees, en betroubaar en relevant ten opsigte van die pasiënt se behoeftes. Die inhoud behoort gendersensitief te wees, kultuurverskille te respekteer en verkieslik ten volle inklusief te wees. ’n Deeglike assessering van die pasiënt behoort vooraf gedoen te word, veral wat leesbelangstellings en -vaardighede betref. ’n Persoon met ’n geskiedenis van lees- en leerontwikkelingagterstande behoort eerder nie aan biblioterapie blootgestel te word nie.

Gevolgtrekkings

The book of joy kan sonder twyfel vir ’n breë spektrum lesers aanbeveel word. Vir sommige kan die boek aanvaarbare leesstof wees omdat dit ’n kruiskulturele en interkerklike onderbou het. Vir ander lesers kan die inhoud op sigself ’n direkte of indirekte bydrae lewer tot die ervaring van meer lewensvreugde as wat voorheen die geval was.

Die boek kan ook onder spesifieke omstandighede as ’n nuttige bron vir biblioterapie in die professionele praktyk benut word, veral in verband met kwessies waar gebrek aan sin en betekenis in ’n ernstige bestaanskrisis by ’n pasiënt ontwikkel.

By die lees van die boek ontstaan die besef dat meer grondige navorsing voortaan oor die konstrukgeldigheid van vreugde onderneem behoort te word. Fyner onderskeidings tussen vreugde en ander aanverwante begrippe, soos geluk (happiness) en ekstase, behoort gemaak te word. Navorsers tref deesdae ook ‘n onderskeid tussen individualistiese versus gedeelde vreugde (affiliative joy), en ook tussen intense, opgewonde vreugde versus bedaarde of rustige vreugde (serene joy).

The book of joy slaag beslis die toets as ’n universele teks en ook as ’n potensiële biblioterapeutiese teks. Daarbenewens behoort die aard van die konstruk vreugde en die agt onderliggende pilare voortaan krities onder die vergrootglas geplaas te word.

Eindnota

Louis Vlok (kliniese sielkundige in privaatpraktyk) word bedank vir sy professionele mening oor die inhoud van hierdie artikel voor publikasie.

Bibliografie

 Johnson, MK. 2020. Joy: a review of the literature and suggestions for future directions.  The Journal of Positive Psychology, 15(1):5–24.

 https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/17439760.2019.1685581.

 DOI: 10.1080/17439760.2019.1685581.

Lama, D, D Tutu en D Abrams. 2018. The book of joy. Londen: Penguin.

Pehrsson, DE en P. McMillen. 2007. Bibliotherapy: Overview and implications for counselors (ACAPCD-02). Alexandria, VA: American Counseling Association.

Resources for sensitive topics. Bibliotherapy. https://sites.google.com/site/resourcesonsensitivetopics/bibliotherapy.

Science.gov. Sample records for bibliotherapy. https://www.science.gov/topicpages/b/bibliotherapy.

The post <em>The book of joy</em> en lewensvreugde: ’n tweegesprek tussen die Dalai Lama en Desmond Tutu appeared first on LitNet.

Hazara: Elegy for an African farm
John Conyngham
Published in hardback by the Natal Society Foundation, Pietermaritzburg, 2016: 272 pages, ISBN 978 0 99217 668 6
Published in paperback by Shuter, an imprint of Shuter & Shooter Publishers, Pietermaritzburg, 2016: 272 pages, ISBN 978 1430 600 183

This reader impression was written and sent to LitNet on the writer’s own initiative.

Most of us were imperialists in the end, however gentle our instincts, and hardly a reader of this book will feel altogether aloof to its narrative, or impartial to its judgements. Mine is an aesthetic view of Empire, and there is no denying that as the flare of the imperial ideal faded, so its beauty faded too. It had not always been a pleasant kind of beauty, but it had been full of splendour and vitality …. – Jan Morris, Farewell the trumpets

Who do you think you are? is an enormously popular international BBC television genealogy series in which well-known people trace their family tree, often travelling to other countries to follow in their ancestors’ footsteps. Family secrets and forgotten stories are revealed, sometimes confirming the celebrity’s previous ideas, but often completely subverting their expectations as tales of bravery, charity, loss and heartbreak come to light.

The simple formula of the programme capitalises on the extraordinary recent growth in genealogical research by millions of people able to access ancestral information, thanks to the web. An enormous autobiographical industry has sprung up in consequence, which has greatly enlivened the publishing scene. South Africa is no exception to this trend, and the shelves of bookshops are full of memoirs, their subjects often having led quotidian lives – worthy, no doubt, but not really extraordinary enough to merit public attention.

Hazara, by established author John Conyngham, is a standout exception. While his family history is not especially startling per se, in Conyngham’s knowing hands this enjoyable, meticulously researched memoir merits inclusion in that rarified South African literary stratum occupied by writers like JM Coetzee and Nadine Gordimer, who, in various ways, have reflected on the stony irreconcilability of transplanted European mindsets with African values.

Hazara, taken from the name of Conyngham’s lost dynastic family sugar farm in KwaZulu-Natal (in turn taken from the name of his grandfather’s regiment in the British Indian Army), tackles the torment of confused identity in the ambivalent context of the old Anglo-South African relationship. This is a dynamic further complicated by the white-black relationship – "that bitter-sweet, love-hate, never altogether frank relationship" – which has given rise to a "conscious malaise", according to Jan Morris (whose quotation sets the tone for this book), "behind which there is a more elemental angst which oppresses all minority peoples, the Welsh, the Scots, Jews, Blacks in the New World, exiled Palestinians, lonely Afrikaners". To this list can be added the arrivals from England in the late 19th and early 20th centuries who settled on farms in what was then Natal and formed a distinct "minority people", bequeathing difficult identity choices in many cases to their descendants, among whose number are Conyngham’s ancestors.

Hazara is in the tradition of elegiac memoirs such as Karen Blixen’s Out of Africa, about Anglo Kenya, and it is onto this rural template that Conyngham stitches a lyrical and multilayered tapestry of Anglo-South African life, with its interwoven destinies shot through with imperial associations, and its divided loyalties and love of the land, to catch a world before it slips from memory.

Conyngham is preoccupied with this enigmatic theme of loss – haunted, even. "I see at last that none of us is properly to be judged for what happened in the past," writes Lawrence Durrell in Justine in The Alexandria quartet: "It is the city which should be judged though we, its children, must pay the price." This price to be paid runs like a golden thread through Conyngham’s previous well-received, award-winning (AA Mutual/Ad Donker Vita Award, Olive Schreiner Prize, Sanlam Award) novels The arrowing of the cane, The desecration of the graves and The lostness of Alice.

In Hazara, we have a departure from the fictional approach. The genre is instead a hybrid blend of memoir and biography, written mostly in the third person, a bit like JM Coetzee’s memoirs. This leads to greater accuracy, because autobiography is often the prisoner of a subjective arc of memory, whereas biography can be more objectively factual. But students of writing can learn from the Conyngham technique when it comes to blending memoir and biography. The explosion in autobiography has given rise to all kinds of "memoir" approaches, and Conyngham incorporates several of these into Hazara. Autofiction, collapsed identity, excessive truth and excess of detail in a Proustian sense (where a single object can be described for 20 pages) are the kind of thing memoirists are experimenting with today. A trend in memoir has also been towards the interplay between the experience of the self and the wider political milieu. A popular narrative arc in this regard involves moving out of the world one was born into, and into another world, which can be a country or work or similar. It’s a shift in class, where lives are mined for inauspicious beginnings, and where we follow the trajectory to see where they have moved on to – perhaps to even more inauspicious endings!

A lot of memoir is also written for therapeutic reasons and, quite often, especially in the business world, for reasons of revenge. But the cleverness of Conyngham’s memoir is turning it inside out to use the lives of his parents and grandparents as a template upon which to explore broader philosophical questions of identity. Conyngham’s craftsmanship highlights in dramatic fashion the difficulties of genuinely integrating into another landscape and the unsettling choices his people faced in this regard.

Conyngham sets about tracing the factual history of three branches of his family: his father’s family, his mother’s biological family and her adoptive family, all of whom are descended from a British Empire background. The reader needs a few pointers in the early chapters, especially, while trying to decode what the narrative is about. Few clues are offered as the author sets about forensically dissecting the origins and doings of his forebears. He is as clinical and precise as Truman Capote in In cold blood. Facts are sacred. Faded black and white family photographs are subjected to relentless focus and scrutiny of what was happening in the background. Was that an unhappy little girl? Why did there seem to be an awkwardness in body language between various couples? Was it simply indifference, or active like or dislike? This is an effective approach preferred by writers on the human condition, like William Boyd, whose Sweet caress, about the life of an actual photographer, is a good example of a phenomenological approach to the central question.

Conyngham likewise initially makes you work for insight (a family tree here would have been useful), but, imperceptibly, by around chapter four, two themes entwine. The first is a gradual awakening sense that things cannot simply go on as they are "in empire’s glow". Choices have to be made – identity choices that have to do with the changing political landscape, the rise to power of the Afrikaners after the Second World War, the proverbial "other" for English speakers in Natal. And there are snippets conveyed by the odd throwaway remark at dinner or lunch, that so-and-so in sixties Kenya, old friends, are writing to say they are selling up and moving to Canada because there is "no place for the white man in Africa". And, as Conyngham’s mother and father grapple with this landscape of change, the questions are made stark for the reader – not in any obvious way, but it becomes clear that it all comes down to asking oneself whether one can simply "choose" to change one’s nationality from being British to being South African. The role-playing that this implies, conscious or unconscious, is unsettling. It cannot easily be captured. Judith Butler, the doyenne of sex change, describes gender change as involving a process of performativity; you have to learn the role by rote. Women are not born wearing lipstick, as Simone de Beauvoir says. Similarly, changing one’s nationality is an exercise in performativity, in role-playing, until you learn the part; and it asks a lot of the role-player – perhaps too much, as would-be post-Brexit British emigrants to France, Italy or Germany are finding when they fail the language tests for residence.

This is marvellous territory for the alert reader. You suddenly see what Conyngham is driving at with his deceptively simple approach. He is reprising William Faulkner: "That’s the one trouble with this country: everything, weather, all, hangs on too long, like our rivers, our land, opaque, slow, violent, shaping and creating the life of man in its implacable and brooding image."

Meanwhile, decisions have to be made on the farm. Conyngham’s parents are like the couple in Paul Scott’s Staying on who elect to remain in post-Raj India. A new house is built on the footprint of the old homestead with its deep verandas. Trees are lopped down. The future is being faced with optimism. The tennis parties and cocktails and the dinner circuit continue as before. The children are at good private schools in Natal. The sugar crops are excellent. 

It all hangs on too long.

And these practical and hopeful events cannot conceal the identity choices gnawing at the protagonists, who fail to wrestle themselves away from the tones and habits of the "mother country", Britain, which forged them in mores, manners and set Anglo ways. More and more, they feel the weight of the future that demands from them a clear, new identity, but which isn’t enough to suppress that curious sense of loss and exile they still feel after all these years, of hiraeth, that uniquely Welsh word signifying unspecified yearning. The old country exerts a magnetic pull, and eventually Conyngham’s parents sell up and leave South Africa to return to a bleak and cold life in the United Kingdom. However, finding that it is no longer the country that forged them, they return "home" to Africa. They are located in a cultural and climatic limbo.

But this aspect of identity and personal family choices has by now almost become a subsidiary theme to a greater issue, as Conyngham leads you stylistically from the particular (individual family members) to the general (the question of what they are up against), and into the dark woods where, like the missing victim from some Scandinavian noir film surfacing in a bog, the thorny issue of racial identity in post-apartheid South Africa is finally dredged up. And the bigger question is confronted, the question of whether, despite being rooted for many generations, white settlers and their descendants, even though they make the effort, will ever be accepted in black Africa.

There are no easy answers to this question by the end of Hazara. Had his parents not sold up, Conyngham would have been master of the farm, but, as he says, he would now also be ensnared in the same kind of angst experienced by his own father. Today, 26 years after the end of apartheid, expropriation of white-owned farms is becoming a reality.

Conyngham describes Hazara in the foreword as not a political book, or even a conventional history, but simply an impressionistic account of a farm and some of the people who lived on it. Every character is the double of a real person, and every action is rooted in fact, although assumptions have sometimes had to be made. And, because no piece of land or group of individuals exists in isolation, it is also the story of a diaspora of men and women who were borne across the globe on an imperial tide that has since receded. As a child and youth, he caught the era’s afterglow, as one sees at twilight the salmon-pink suffusion of a sun that has already set.

That he has done very well. Lawrence Durrell writes: "Ideal voices and much beloved of those who died – sometimes within a dream they speak – or in the ticking brain a thought revives them …."

Hazara works very well as an elegy for a nostalgic, forgotten past in "old" Natal. Recommended for anyone interested in a wistful era when people still dressed up for cocktails. But it is also commended for the much starker light it throws on South Africa’s future.

The post <em>Hazara, elegy for an African farm</em> by John Conyngham: reader impression appeared first on LitNet.

Beskut teen vrese
Cas Vos
Naledi

Hierdie lesersindruk is uit eie beweging deur die skrywer geskryf en aan LitNet gestuur.

Cas Vos is ’n bekwame digter wat reeds verskeie bundels publiseer het. Hy is ook ’n  vertaler, en sy vertaling van Il Paradiso van Dante is ’n absolute hoogtepunt. Hy is egter ook meer as digter en vertaler. Sy akademiese werk as teoloog is van hoogstaande gehalte. Sy kennis van die Klassieke dra ook by tot sy indrukwekkende oeuvre. Sy jongste bundel, Beskut teen vrese, lewer besondere getuienis van sy belesenheid en van sy digterlike vermoëns. Die taalgebruik is vars en die beelding besonders.

Die bundel is teen die agtergrond van COVID-19 geskryf. Dit word intensief literêr en teologies ontleed. Daarmee saam is daar heelwat gedigte wat na die Klassieke verwys. Dante kom ook hier in verse voor.

Verse word as beskutting teen die vrese aangewend. Die eerste deel is dan ook "Verse teen vrese", en sy verse word as herder te midde van die groot bedreiging aangedui. Die verse dien self as beskutting teen die vrese.

In die gedig "Woordsmid" dig hy ten slotte soos volg:

Die digter se woordskeppings beland
op ’n strook papier sag en deurmekaar.
Hy rangskik rondings volgens ’n patroon
koel haar hete lyf met versuitsig af.
Behendig en driftig kleur hy elke segging
met metafore, vergelykings en ironieë,
oorbodige woorde word versigtig veras,
hy versier die gedig met strofes en ’n koeplet,
nou kan die gedig verder reis, sonder verset.

Die tweede groot tema is "Die bedreigdes".

Van groot belang is gedigte oor die plae wat Israel geteister het. Die plae en die hedendaagse interpretasie daarvan word egter op ʼn nuwe wyse aangewend en toegepas. Dit gaan dus nie in die eerste plek om God se oordeel oor die mens nie, maar om die chaosmagte wat losgelaat word, ook deur die COVID-19-virus. Dit is juis teen hierdie chaosmagte dat Vos sy poësie rig. Die gedigte na Dante se inferno is ’n versinnebeelding van die bedreiging, maar daar is ook hier by Vos nuwe interpretasies. Die reistema, wat ook elders in die bundel voorkom, sluit dié gedeelte indrukwekkend af in die slotstrofes van die gedig "Elke dag se reis":

Wat beleef en sien ons elke dag en elke nag?
Die son flikker flou, die sterre tuimel in ’n donker gat.
Ons word deur Corona hokgeslaan, stikkend en stukkend.
Ons sien die merktekens van geweld op elke hoek en draai:
Mense word gewetenloos en brutaal versmoor en vermoor,
klippe laat ruite kletter, vuur stook geboue aan die brand.
In krotstrate en onder sinkdakke snik ’n kind vol honger.

As die dae en nagte van lewe sonder hoop
tog maar wil sterf en ons weer vry kan loop.

Die poëtiese gehalte van die gedig is duidelik sigbaar in beelding, taal en tema.

Die derde afdeling, "In Job se skoene", lewer ewe-eens gedigte van hoogstaande gehalte op. Hierdie afdeling word afgesluit met die diep teologiese verwysing na die Bondgenoot wat langs hom kom staan, en hy sal op engelvlerke na die ander lewe reis om sy lewe en lof aan die Bondgenoot te wy.

Deel vier is "Kwatryne", waar daar tog met God geworstel word omdat daar die aanvoeling is dat Hy hom in die steek gelaat het. Nogtans is daar steeds afwagting op sy roering.

Dan volg "Haikoes" (deel vyf)  met die aangrypende

Die sterrekoor juig,
nagstemme vul die hemel
oor u blye koms

"Tankas" volg as deel ses met die slotreëls

Pyn laat ons nie met rus nie,
die rus is eendag elders.

’n Uiters belangrike deel is deel sewe: "Omweë van die liefde".

Hier word die reistema en die liefdestema voortgesit. Daar word ook na die Klassieke verwys. Hierdie gedeeltes gee aan die bundel ’n hegte binding. Verbode en mislukte liefde word aangedui.

Humor ontbreek nie in die gedig "Gode het die vrou gemaak" nie.

Die gedig "Nalatenskap" sluit dié deel op ’n hoogtepunt af:

My hartsbeminde, ek is deur die berig ontstig;
ek het gehuil, en gedink hoe dikwels ek en jy
die son met ons gedigte na sy bed begelei het.
Nou is jy ’n lyk, iewers, ondergronds, my geliefde.
Jy leef in my hart, al het jy na die oorkant oorgestap,
jou verse, jou liedere is jou lewende nalatenskap.
Weer eens is die verse die beskutting teen die vrese.

In deel agt, "Rondom elegieë", word die Klassieke aangewend om die bedreiging van oorlog en die dood aan te dui. Die teenwoordigheid van wraak te midde van die plaag word uit die Ilias van Homeros hanteer. Verlange na rus bly dus groot.

Deel nege, "Slot van ’n reis", sluit die bundel af. Die gedig "Waagstuk" is deeglike verantwoording van die bundel, met hoop wat deurskemer. Michelangelo se klassieke skildery oor die skeppingsdaad in die Sistynse Kapel dien as agtergrond.

Dit eindig so:

Hoe treurig die verdriet ná die goddelike vonk:
God se eksperiment het momenteel misluk.
Maar wees bedag: daar wag ’n her-skepping.

Die mens moet beskut word teen die bedreiging om hom of haar heen. Dikwels is hierdie bedreigings deur die mens self veroorsaak. Verse help egter om teen die vrese beskut te word. 

In geheel gesien is die bundel inderdaad ’n bundel wat tot nadenke stem in die krisistyd waarin die mensdom hom tans bevind. Talle verse getuig van groot vakmanskap. Beelding, taal en tema word ’n hegte eenheid. Daar kan vrae gestel word oor die wyse waarop Psalm 23 in die aanvangsgedig aangewend word, en daar is gedigte wat soms na prosa neig, byvoorbeeld "Ontnugtering", maar in geheel gesien, is dit ’n broodnodige en hoogs relevante bundel van hoogstaande gehalte.

Lees ook:

Beskut teen vrese: ’n onderhoud met Cas Vos

The post <em>Beskut teen vrese</em> deur Cas Vos: ’n lesersindruk appeared first on LitNet.

So byna blou
Emile Joubert
Protea
SKU: 9781485311492

Tien kortverhale van die voormalige joernalis Emile Joubert het onlangs by Protea Boekhuis onder die titel So byna blou verskyn.

Joubert is in dié bundel ’n knap storieverteller wat in die kortverhale telkens unieke karakters en wêrelde skep. Wat die bundel besonders maak, is die uiteenlopende verhale en die groot verskeidenheid temas, karakters, ruimtes en tydperke wat daarin uitgebeeld word, maar tog is daar ’n deurlopende motief in al die kortverhale: een van eensaamheid en ontnugtering  

Wat reeds, voordat die leser begin lees, die aandag trek, is die pragtige voorblad. Binne in die boek word die volgende erkenning gegee: "’n Skoot uit die film Shirley: Visions of reality deur Gustav Deutsch". Dit herinner aan ’n Edward Hopper-skildery. Die voorblad voorspel dat dit hier gaan om karakters in afgesonderde, gestroopte ruimtes wat direk na die leser kyk om kontak te maak, maar geen kontak vind plaas nie. Die voorblad suggereer eensaamheid en ’n afgetrokkenheid. Die titel van die bundel, So byna blou, is ook nie toevallig gekies nie. Blou is die kleur van depressie, hartseer, melankolie, nostalgie, maar ook van insig en intuïsie. Dit word ook met die erotiese geassosieer. Verder is daar ’n koninklike en adellike assosiasie met die kleur blou; asook met bluesmusiek. Al hierdie betekenisse kry ons in die bundel, aangesien byna elke kortverhaal oor ’n eensame karakter gaan wat op ’n bepaalde plek en tyd in sy/haar lewe is waar een of ander probleem of uitdaging ervaar word en daar tot ’n verrassende insig gekom word. En net so kom die leser ook dikwels tot ’n verrassend slotsom en insig, want in al die kortverhale is daar die onverwagse en dikwels skokkende slotgedeelte.

Beide die voorblad en die titel voorspel ook iets van ’n intertekstualiteit wat in die bundel gevind word – soos in die kortverhaal "Rou", wat met die voorblad skakel: "Haar vorm – halfnaak en wit. Sittend op ’n bed. Die bagasie op die vloer. Die boek op haar skoot. Die vreemdheid van die plek waarin sy kaal is. Alles om haar lyk na ’n skildery van Edward Hopper. Hotel Room." Die titel verwys intertekstueel na die jazzkunstenaar Chet Baker se liedjie "Almost blue". Titels van kortverhale is byvoorbeeld "Korreltjie dagbreek" en "Die beitel". In sommige kortverhale is bekende skrywers "karakters": Ons vind byvoorbeeld Herman Charles Bosman en Ernest Hemingway in "Op safari".

Daar is verder ’n fyn spel tussen feit en fiksie wat die leser dikwels verras – reeds voorspel in die motto, ’n aanhaling deur die karakter Jake Gittes in die film Chinatown: "To tell the truth, I lied a little." Ek is gedurig verras deur die spel tussen waarheid en leuen en het dikwels tydens die lees van die kortverhale gewonder: Is dit die waarheid of is dit ’n leuen?

Hierdie feit-fiksie-spel kom op vele wyses voor. Die karakters is herkenbaar: Hulle is skrywers, joernaliste, fotograwe, uitgewers – hulle kom uit die wêrelde waarvan Joubert baie weet. Dit is die uitbeelding van die karakters waarmee lesers sal identifiseer. Ons ken almal ’n "Mervyn Bruwer" wie se lyf van "[j]are se sake-etes, honderde bottels goeie wyn en die ure se gesit in raadsale en op internasionale vlugte swaar, koddig en styf gemaak" is; of ’n "Nerina Gous" wat "[a]s ’n weduwee van ses-en-veertig [...] vir die eerste keer werklik onseker oor haarself begin voel. Sy het begin twyfel oor wat sy vir ander mense te sê het"; of ’n "Tant Lenie" wie se man nie weggeloop het of doodgegaan het nie, maar net "weggeraak het. Verdwyn" het.

Wat die kortverhale nog verder aan mekaar verbind, is die "ontmoetings" wat tussen karakters in eksotiese plekke plaasvind, maar die ontmoetings loop op niks uit nie: Herman Charles Bosman en Ernest Hemingway ontmoet mekaar in die Rovio Hotel in Johannesburg; twee geliefdes ontmoet mekaar in Parys; ’n wynkenner-joermalis ontmoet ’n Suid-Afrikaner in Portugal. Tog vorm die karakters geen verbintenisse met mekaar nie. Daar is ’n onvermoë om by mekaar uit te kom – selfs in die eksotiese en romantiese ruimtes van ’n stad, ’n plaas, Seepunt, Portugal, Frankryk en Kaapstad in die 15de eeu, die hede, die onstuimige 1980’s.

Joubert slaag meesterlik daarin om die tien kortverhale se uiteenlopendheid van karakters, temas, ruimtes en tydperke, asook die verrassende slottonele neer te pen. Dit is duidelik die stem van ’n ervare skrywer.

The post <em>So byna blou</em> deur Emile Joubert: ’n resensie appeared first on LitNet.

Titel: Branderjaer
Outeur: Joha van Dyk
Uitgewer: Human & Rousseau
ISBN: 978-0-7981-8048-1 

Jy ken daardie gevoel wanneer jou voete onder jou uitgeslaan word deur ’n reusebrander en jy hulpeloos oor die seebodem gerol word in ’n malse kakofonie van borrels, lig en donkerte. Daar is mos ’n dreuning in jou kop wat al harder word want jou asem is op. Dít was my ervaring toe ek Branderjaer lees. Ek wou desperaat gryp na iets om aan vas te hou om die getuimel te laat end kry, maar die sleurstroom was te sterk.

Deidre Anker is die slimkopdogter van advokaat Renate Anker. Hoewel briljant in tale, sukkel sy met wiskunde. Juffrou Kruger span vir Louw Swanepoel in om vir Deidre ekstra klasse in wiskunde te gee. Louw is een van vyf Branderjaers – ’n bende hoërskoolseuns wat vanaf laerskooldae ekstreme en doodsveragtende toertjies doen wat wyd op sosiale media gedeel word en aan hulle ’n string bewonderaars besorg. Hy is alles wat Deidre nie kan verdra nie. "Waaghalsig. Windgat. Weerbarstig" (bl 13). "Sy haat hom. En sy groepie. En alles waarvoor hulle staan ..." (14). Die verpligte wiskundelesse dwing Deidre en Louw om tyd saam te spandeer en mekaar beter te leer ken.

Dié storielyn klink heel eenvoudig.

Toe nie.

Nuwelingskrywer Joha van Dyk, ’n nagraadse student in Engels aan die US, se jeugverhaal het pas verskyn en trek beslis aandag. Gegewe die feit dat Van Dyk in haar vroeë twintigs is, het ek daarna uitgesien om Branderjaer te lees, aangesien so baie van ons jeugverhaalskrywers wel ... um ... nie meer self jeugdig is nie. Ek het vermoed dat Van Dyk ’n eietydse outentiekheid oftewel ’n edge na haar werk sou bring wat haar lesers opwindend sou vind. En ja, haar stem ís vars en haar idees vernuwend. Branderjaer sal beslis aan haar lesers besorg wat sal vra na meer. Dis ’n vinnige, rou storie wat spring tussen karakters en gebeure. Soveel dat ek naderhand gedisoriënteerd gevoel het – daardie presiese gevoel wanneer seewater in jou neus en ore brand.

Van Dyk se dapper skryfpoging van 312 bladsye word op die treffende voorblad deur Annie Klopper geloof as "Onstuimig, onvoorspelbaar en onbevange. Branderjaer is vreesloos." Dit is ’n baie raak beskrywing. Van Dyk was inderdaad vreesloos om ’n debuutverhaal met soveel karakters, temas, plotte en milieus aan te pak. Selfs baie ervare skrywers sal wegskram van só ’n uitdaging. ’n Eenvoudiger storielyn en minder hoof- en newekarakters sou ’n veel groter impak gemaak het. Voordat ek halfpad deur die boek was, was ek spyt omdat ek nie van die begin af notas gemaak het om tred te hou met die wie’s wie en waar’s wat in die storie nie. Ek het gereeld verward gevoel en wou terugblaai om net weer seker te maak oor dié of oor dáái.

Die storie is net té oraloor en wil kommentaar lewer oor sóveel gewigtige kwessies (soos onder meer ’n onbetrokke gemeenskap, die prys van roem, boeliery, bendebedrywighede, die druk om te presteer, drank- en dwelmmisbruik, gekompliseerde verhoudings, verlies en nog ’n swetterjoel ander sake) dat dit herinner aan ’n pot vol springmielies wat gelyk begin spring. Die boek wemel van intriges en geheime, maar eindig stomp en onbevredigend met min of geen resolusies nie. Daar is net té veel kwessies wat in die lug bly hang, net té veel vrae wat onbeantwoord bly. Ja, ek weet, die lewe is nie so eenvoudig dat daar noodwendig ’n netjiese begin en einde vir alles is nie, maar tog. Ek lees ’n boek omdat ek wil weet wat gebéúr. Die storie moenie in die lug bly hang nie. Los drade moet deeglik vasgeknoop word. Deirdre se pa word byvoorbeeld in inkriminerende omstandighede opgemerk saam met mense wat nie nét die Branderjaers nie maar ook vir Deirdre ontstig. Dis ’n taamlik groot openbaring, maar tog is daar nie die verwagte konfrontasie of verduideliking daarvoor wat ‘n leser – in alle redelikheid – wel sou kon verwag nie.

Hoofstuk een begin belowend aksievol waar ’n skare toeskouers by ’n geveg wat in die Kring plaasvind, Bitter (oftewel Louw) se naam herhaaldelik gil. Die Branderjaers (Louw, Malherbe, Jak, Ben en Ellis) duik nie net van kranse af, kruip in grotte rond en durf reusebranders met branderplanke aan nie, hulle veg ook in die geheim (onder kontrak, al is hulle minderjarig) vir die Kringmakers om sogenaamde "Bloedskuld" (1) af te betaal. Die indruk word egter geskep dat die vyf – elkeen het sy eie bynaam en agtergrondstorie – nie net onaantasbaar is vanweë hulle roem nie, maar in teenstelling daarmee ook onsigbaar is. Hulle leef met vryhede wat vir volwassenes bedoel is, en dít sonder beskerming en positiewe rolmodelle. Hulle loop met ooglopende beserings rond en hou verskonings gereed sou enigeen daaroor wonder, maar "dis asof die onderwysers net nie omgee nie. Almal moet sien kom klaar, maar die Jaers word alles verskoon" (15).

Dis oorspronklik en lekker gutsy om die tienerbende in ’n kryt te laat veg. Dieselfde tieners se fassinasie met ekstreme sportsoorte en ook branderplankry sorg vir bykomende opwinding. Die oordrewe belangstelling in Branderjaers op sosiale media reflekteer ook gepas op eietydse norme en waardes. Die taalgebruik in die boek sal in tieners se kraam pas. Die surfers se eiesoortige lingo verleen ekstra geur. Die tieners se lewens is gevul met normale tienerdinge, soos skool, die reëlings vir ’n sosiale week, die skoolkoerant, kuiers op die strand, ens. Dit is ’n boek oor vriendskap, lojaliteit en broederskap. Oor keuses. Hoe meer normaal die elkedagse tienerlewe uitgebeeld word, hoe meer aangrypend as teenpool word die abnormale (en selfs absurde) omstandighede uitgelig waar die seuns hulself as geharde vegmasjiene in ’n kryt bevind terwyl weddenskappe aangegaan word.

Die Branderjaers veg in die kryt om bloedskuld te betaal. "Die Kringmakers hou die arena oop, die Rotte – die bende – hulle werk saam met die Kringmakers. As jy Bloedskuld het, moet jy dit betaal. Die Kring is hoe" (264). Die rede waarom die Kringmakers hierdie houvas op Louw en sy vriende het, word ook op hierdie bladsy onthul. Hoewel skokkend, kon ek nie anders as wonder of die rede net té vergesog is nie. Ek wil nou nie die storie verklap deur te veel te sê nie, maar hier het ek wéér gewonder oor waarom die kinders so aan hulle eie lot oorgelaat word. Die polisie sou tog sekerlik ’n paar vrae van hulle eie gehad het oor die gebeure wat aanleiding gegee het daartoe dat die Rotte en die Kringmakers so ’n geweldige houvas op Louw-hulle gekry het?! Soveel vrae! So min antwoorde! En waarom práát niemand nie?

Dit het my gepla dat die skrywer realisties skryf oor die brekers en hulle hardebaardgewoontes – die bende se vrye toegang tot dwelms en drank (vermoedelik ook nie net as gebruikers nie maar ook dealers) – maar tog skram sy daarvan weg om vrytonele (let wel, ek verwys nie hier na grafiese sekstonele nie!) te skryf waar die tieners lustig kafoefel. Ja, seks word gesuggereer, byvoorbeeld toe een van die meisies kommentaar lewer op die feit dat ’n Jaer vir Deidre ekstra lesse gee. "Wiskunde is die taal van liefde," merk Mieke geheimsinnig op. "Dis amper soos ’n Get Into His Pants Free Card" (54). Die lyflike aspek van Louw en Deidré se verhouding word egter heel preuts voorgestel met byvoorbeeld "Louw se hand op haar knie" (166) en "sy duim onder die soom van haar hemp" (305). Ek sou dink dat ’n boek vir tieners wat kaalvuis omstrede temas aanpak en selfs kru taal soos "doos" (114), "donner" (132) en "fokof" (67) gebruik, darem die lyflike effe meer prominent sou uitlig. Die veelbekroonde skrywer Jan Vermeulen skryf in Oopmond, ’n wenner van LAPA se jeugromankompetisie, heel openlik oor jongmense wat warmbloedig reageer, byvoorbeeld: "Hy wikkel die bra se knippies los. Sy help hom om haar van die katoenkledingstuk te bevry. Dan trek sy hom treetjie vir treetjie saam met haar tot teen die bed en trek hom op haar neer" (252). Sien, niks vulgêrs nie, wel lewendig en realisties.

Branderjaer is nié ’n ontspannende Saterdagmiddaglees nie. Jou aandag moet ten volle by die boek wees. En hou daardie pen en notaboekie gereed; jy gaan dit nodig kry. Die storie word beurtelings uit Louw en Deirdre se perspektiewe vertel. In die hoofstukke wat uit Louw se perspektief geskryf word, is daar kort-kort wenke soos [STAGE LEFT, LIGTE FADE IN, BLOU. STAGE RIGHT, LIGTE FADE IN, GROEN. CENTRE STAGE SPOT] (38). Vir my, wat nie ’n toneelspeler is nie, was hierdie prompts/cues verwarrend. Dit het eers vir my regtig begin sin maak nadat Louw op bladsy 175 erken dat hy buitemuurse dramaklasse loop. In Louw se lewe was daar nog "altyd iets wat weggesteek moes word [...] Al hierdie leuens, soos ’n storie mooi inmekaargevleg en onafskeidbaar van mekaar om Louw Swanepoel op te maak" (132). Hy fassineer Deidre teen haar wil. "Nuuskierigheid brand regdeur haar. Soos ’n storie wat nou net begin interessant raak het, ’n boek wat sy gereed is om heelaand mee te sit – so staan Louw voor haar. Maar as dinge so erg is dat hy dit nie met haar kán deel nie, is dit regtig die moeite werd?" (111)

Lees gerus en neem kennis van Van Dyk se onbetwisbare skryftalent. Hier volg enkele juwele uit die boek: "Die koue lug byt haar wange" (97); "Haar hande is onrustig in haar jeans se sakke" (102); "Skadu’s klou aan elke hoek van sy kamer" (130); "Sy asem is ’n miswolk wanneer hy weer die glas na sy lippe bring" (131); en "Die dorp lê oopgesprei soos ’n speelgoedmat onder hulle" (133).

Ek voorspel ’n blink en briljante skryfloopbaan vir Van Dyk – mits sy nie ál die probleme van die jeug in een boek probeer aanspreek nie. Ek sien daarna uit om haar groei as skrywer dop te hou. Branderjaer is ’n debuutverhaal wat beslis gemengde reaksies gaan uitlok. Ek verlustig my aan die eindelose potensiaal wat hierin opgesluit lê – dié van ’n bloedjong skrywer met tonne talent en baie jare se skryf voor haar.

Joha van Dyk, ek hoop jy is al besig om aan jou volgende boek te skryf!

Bestel Branderjaer hier. Dit is ook beskikbaar as e-boek.

The post <em>Branderjaer</em> deur Joha van Dyk: ’n resensie appeared first on LitNet.

Titel: Skepsel deur Willem Anker
Skrywer: Willem Anker
Uitgewers: Queillerie, Kaapstad, 2020. 320 ble
ISBN: 978-0-7958-0217-1 

1. Inleiding

Met die titel van Willem Anker se nuutste roman, Skepsel (2020), sit hy die patroon in sy oeuvre van eenwoordtitels wat met S begin, voort (Buys is die enigste uitsondering). Skepsel volg naamlik op Siegfried (2007) (waarvan een werkstitel Sirkus was), Slaghuis (2007), Skrapnel (2011), Buys (2014) en Samsa-masjien (2015). Buys, Anker se bekendste en berugste werk (meer oor die berugtheid daarvan later), verskil nie net weens daardie B van die res nie, maar ook omdat dit ’n historiese roman is. Buys het wel implikasies vir die hede, maar met Skepsel sluit Anker aan by sy ander S-romans en -dramas se meer pertinente verkenning van die onderstrominge en ingewikkeldhede van die hede.

Foto van Willem Anker: LitNet

Skepsel bestaan uit drie verhale wat soms oorvleuel: "Kraken", "Slimhuis" en "Beendere".

In "Kraken" trou die kuborgkunstenaar Sulla Čapek met die olietenker VLCC Kraken in die huwelik. (Anker gebruik die Engelse woord cyborg en nie die Afrikaanse kuborg nie.)

"Slimhuis" gaan oor Rebecca Maas wat werk vir ’n organisasie wat omgewingsvriendelike toilette in Suid-Afrika se townships bou. Die praktiese bou daarvan het haar sielkundig te veel ontstel en sy woon nou in Nederland saam met haar vrou, Lindiwe, en hulle aangenome seuntjie, Mandla. Sy keer terug na Suid-Afrika om na haar sterwende pa, Henk, om te sien. Henk woon in ’n omgewingsvriendelike slimhuis wat hy self ontwerp het. Die huis se bestuurstelsel het ’n stem en persoonlikheid en het die naam Pris (vernoem na ’n kuborgkarakter in die rolprent Blade Runner (1982)). Nie lank na Skepsel se aanvang nie besef Rebecca dat Pris haar oorlede ma, Barbara, se stem het. Henk het gebruik gemaak van briewe van Barbara en bandopnames wat sy gemaak het waarop sy vir haar dogter slaaptydstories lees, om Pris se kunsmatige intelligensie en stem te programmeer. Sommige van die kamers in die huis is ook ingerig presies soos die kamers van huise uit Rebecca en Henk se verlede.

Die laaste verhaal, "Beendere", handel oor ’n argeoloog wat in Svalbard, Noorweë, deelneem aan die uitgrawing van reusagtige misterieuse voorwerpe wat lyk soos beendere, maar nie die chemiese samestelling van beendere het nie (bl 37). Die argeoloë kan ook "geen tekens van verval oplet aan die Beendere nie. Dit is asof dit afkomstig is van ’n wese wat vanoggend gebore is" (36). Die ek-verteller van "Beendere" se buite-egtelike minnaar, Howard, het net voor die aanvang van die roman verdwyn.

.........

Elke verhaal is in ’n verskillende vertelstem geskryf en dit beïnvloed die maniere waarop die leser dit ervaar.

.........

Elke verhaal is in ’n verskillende vertelstem geskryf en dit beïnvloed die maniere waarop die leser dit ervaar. Die eerstepersoonvertelling van "Beendere" beteken dat die perke van die verteller se kennis (oor die beendere, oor haar minnaar se verdwyning) ook die leser s’n is. Die tweedepersoonverteller van "Kraken" laat Anker toe om vir Sulla op ’n afstand te hou en beteken dat hy nooit die kuborg se geslag hoef te noem nie. Sodoende word hierdie karakter nie gekenmerk deur menslike eienskappe soos sentimentaliteit en genderuitdrukking nie.

"Slimhuis" word in die derde persoon vertel en dit is met die lees van hierdie verhaal dat die leser die naaste kom aan, en die meeste identifiseer met, ’n karakter in Skepsel, naamlik Rebecca Maas.

Terwyl die verhale van "Beendere" en "Slimhuis" handel oor herkenbare menslike ervarings (die einde van ’n verhouding en die dood van ’n ouer), gaan al drie stories ook oor die verhouding tussen mense en die niemenslike wêreld in al sy verskeidenheid: tegnologie, natuurlike verskynsels en onbegrypbare geskiedenisse. In die Amerikaanse ekofeministiese filosoof Donna Haraway se nuutste boek, Staying with the trouble: Making kin in the Chthulucene (2016), gebruik sy die woord "critters" om te verwys na "microbes, plants, animals, humans and nonhumans, and sometimes even to machines" (Haraway 2016:169). Die skepsels in Anker se roman is net so uiteenlopend, en as daar een tematiese draad is wat deur die verskillende verhale loop, is dit die verhouding tussen menslike skepsels en ander soorte skepsels. Elders in Staying with the trouble beskryf Haraway (2016:12) haar belangstelling in die niemenslike soos volg: "In the SF mode, my own writing works and plays only on earth, in the mud of cyborgs, dogs, acacia trees, ants, microbes, fungi, and all their kin and get." Daar is geen verwysings na Akasiabome en miere in Skepsel nie, maar al die ander skepsels wat Haraway noem (kuborgs, honde, mikrobes, fungi/swamme) speel ook in Skepsel prominente rolle, en ek neem in die res van hierdie essay hierdie gedeelde belangstelling van Anker en Haraway as vertrekpunt om Skepsel saam met Haraway se werk te lees en te kyk watter gedaantes en gedagtes dit oplewer.

Wanneer Haraway (2016:10) verwys na "the SF mode", bedoel sy daarmee "science fiction, speculative feminism, science fantasy, science fact, and also, string figures". "String figures" verwys na "cat’s cradle", daardie kinderspeletjie waar twee kinders saam ingewikkelde patrone maak met hulle hande en met tou:

Playing games of string figures is about giving and receiving patterns, dropping threads and failing but sometimes finding something that works, something consequential and maybe even beautiful, that wasn’t there before, of relaying connections that matter, of telling stories in hand upon hand, digit upon digit, attachment site upon attachment site, to craft conditions for finite flourishing on terra, on earth.

Wat hierdie wetenskapfiksie, spekulatiewe feminisme, wetenskapfantasie, wetenskapfeit en toufigure deel, is die maak van onverwagse konneksies sodat nuwe patrone (en miskien nuwe insigte en konkrete moontlikhede) duidelik word. Die doel van Haraway se "SF"-werkswyse is om mense aan te moedig om nie bloot die aarde se ekologiese probleme te aanvaar nie. Terwyl dit maklik is om oorweldig te voel deur al die verwoesting wat elke dag in die nuus gerapporteer word, is die antwoord, volgens Haraway, nie om in te gee en ’n nihilistiese verbruiker te word of om saam met Elon Musk die planeet te verlaat nie – vandaar dat sy beklemtoon dat haar toufiguurspeletjies op die aarde plaasvind en ook beperk ("finite") moet wees eerder as op onrealistiese groot skaal. Ons moet volgens haar maniere vind om saam met hierdie probleme te leef (die "staying with the trouble" van haar boek se titel) en kleiner realistiese oplossing te soek:

And so I look for real stories that are also speculative fabulations and speculative realisms. These are stories in which multispecies players, who are enmeshed in partial and flawed translations across difference, redo ways of living and dying attuned to still possible flourishing, still possible recuperation. (Haraway 2016:10)

Die beskrywing wat ek hier bo gegee het van Skepsel se verskillende verhaallyne met die kuborgs, monsteragtige misterieuse beendere en slimhuistegnologie het party lesers moontlik al laat dink aan wetenskapfiksie en -fantasie. In die res van die essay wil ek aanvoer dat Skepsel wel ’n "SF"-werk is soos wat Haraway die konsep verstaan – stories waarin nuwe konneksies gemaak word en daar gedink word oor hoe die mens saam met ander skepsels kan aanhou leef op hierdie planeet.

2. Skepsel as spekulatiewe fiksie

Tydens die virtuele boekbekendstelling van Skepsel sê Anker aan Kabous Meiring (2020) dat hy nie die roman beskou as wetenskapfiksie nie, omdat al die tegnologie wat in die roman genoem word, reeds bestaan. In ’n onderhoud op die Amerikaanse openbare radiostasie NPR het die skrywer William Gibson (wat veral bekend is as pionier van die wetenskapfiksie-subgenre cyberpunk) in 1999 ’n soortgelyke stelling oor sy eie werk gemaak. Oor die tegnologie wat in sy werk uitgebeeld word, sê hy: "[T]he future is already here – it’s just not very evenly distributed" (Talk of the Nation 1999).

So ook sê Anker aan Meiring dat die tegnologie van Sulla se liggaamsmodifisering (die kuborg het ’n elektroniese arm en oog, sowel as inplantings onder die vel wat sensasies opwek) en Henk se slimhuis reeds bestaan, maar dat dit steeds soos wetenskapfiksie vir die leser voel omdat ons nie toegang daartoe het nie. Alhoewel oneweredige toegang tot tegnologie ’n wêreldwye verskynsel is, neem dit spesifieke en ekstreme vorme in Suid-Afrika aan as gevolg van die radikale ekonomiese ongelykheid van die land se bevolking. Suid-Afrika se ongelykheid word veral in Rebecca se verhaal (die slimhuis-hoofstukke) aangespreek, soos ek in die volgende afdeling verduidelik.

.........

Die uitbeelding van een van hierdie trope, die wêreldwye verspreiding van ’n dodelike virus, beklemtoon weer eens die idee dat die toekoms alreeds hier is.

..........

Buiten vir die ontoeganklikheid van hierdie tegnologie vir die gemiddelde leser voel die "Kraken"- en "Slimhuis"-verhale ook soos wetenskapfiksie omdat trope uit hierdie genre daarin voorkom. Die uitbeelding van een van hierdie trope, die wêreldwye verspreiding van ’n dodelike virus, beklemtoon weer eens die idee dat die toekoms alreeds hier is. In die reeds genoemde onderhoud met Meiring noem Anker dat hy verwysings na die COVID-19-pandemie in die roman bygewerk het toe hy kort voor die publikasie daarvan weer deur die datums wat in die roman genoem word, gegaan het en besef het dat dit vreemd sou wees as die daar in die dele wat in 2020 afspeel, nie melding gemaak word van die koronavirus nie. Hierdie verwysings is dus bygevoeg eers nadat die roman reeds geskryf was, maar die maniere waarop dit inpas by beide die verhaalgegewe en die temas van die roman is bewys van hoe goed Skepsel aansluit by die toestand en ervarings van lewe op aarde in die hede. Sentraal tot COVID-19 is immers die verhouding tussen mense en die menslike en die gebrek van die mens se beheer oor dit wat niemenslik is. Vir die meeste mense voel die pandemie op ’n manier onwerklik, omdat ons al so gewoond is daaraan om dieselfde gegewe te sien uitspeel in wetenskapfiksieboeke en -flieks ("Mens het alles al op TV gesien," sê ’n karakter in Skepsel (bl 57)). Miskien verklaar dit hoekom party mense die pandemie afmaak as fiksie?

’n Ander, verwante, wetenskapfiksietroop in Skepsel is die idee van "die einde van die wêreld". Hierdie frase word op verskillende maniere deur die loop van die roman gebruik. Wanneer Rebecca terugvlieg na Suid-Afrika, sê die Kanadese omgewingsaktivis in die sitplek langs haar: "The world is ending all over the place" (17). Die naamlose ek-verteller van "Beendere" dink terug aan hoe Howard haar getroos het wanneer sy jaloers raak op die aandag wat hy aan ander vroue gee, deur te sê: "Ek is hier, is ek nie? [...] Net hier, aan die einde van die fokken wêreld, saam met jou" (38). Waar die Kanadees se opmerking gaan oor die idee dat die wêreld binnekort verwoes gaan word deur een of ander (of meer as een) omgewingsramp, gaan Howard se uitspraak meer daaroor dat die ysige Svalbard die uiterste grense van menslik-bewoonbare ruimtes verteenwoordig. In "Beendere" kom die idee van die einde van die wêreld in terme van tyd ook ter sprake wanneer poniekoerante oor die misterieuse "beendere" rapporteer en dit deur Christene interpreteer word as ’n teken van die eindtyd (72). Sulla dink selfs: "Die planeet is verwoes, die wêreld het reeds geëindig" (109).

.........

Benewens die COVID-19-pandemie as een instansie van die einde van die wêreld soos wat ons dit ken, word natuurrampe en die onverklaarbare vonds van die beendere dus voorgehou as nog voorbeelde van hoe die langverwagte einde van die planeet uiteindelik aanbreek.

...........

Benewens die COVID-19-pandemie as een instansie van die einde van die wêreld soos wat ons dit ken, word natuurrampe en die onverklaarbare vonds van die beendere dus voorgehou as nog voorbeelde van hoe die langverwagte einde van die planeet uiteindelik aanbreek. Alhoewel Howard se trooswoorde aan die ek-verteller ("Ek is hier, is ek nie? [...] Net hier, aan die einde van die fokken wêreld, saam met jou") gaan oor hulle verhouding, sluit dit ook aan by Haraway se raad oor hoe om op die katastrofes van die wêreld te reageer: dat ons in die hede moet bly en nie verlore moet raak in fantasieë van ’n toekoms op ’n ander planeet nie, en moet fokus op die menslike en niemenslike skepsels wat nou by ons is. Sy sê ook dat hierdie "verlore raak in ’n toekoms" ook kan manifesteer in die retoriese misbruik van kinders as simbole van volgende generasies. Eerder as wat die mens se lewe gerig moet wees op die herprodusering van die hede in die vorm van die volgende geslagte, moet ons fokus op die skep van verhoudings met dit wat reeds bestaan. Vandaar Haraway (2016:102) se leuse, "Make kin not babies!" Soos Howard die ek-verteller aanmaan, moet ons fokus op die hier en die nou, en die skepsels wat hierdie tyd en ruimte met ons deel, insluit in ons families ("kin"), eerder as wat ons probeer om onsself te laat voortleef in ons kinders. Interessant genoeg (miskien terloops, miskien nie), plant nie een van die karakters in Skepsel voort op tradisionele maniere nie: Die ek-verteller van "Beendere" en Sulla het nie kinders nie, en Rebecca en Lindiwe se seun is aangeneem.

Ander wetenskapfiksietrope wat ’n belangrike rol in Skepsel speel, is die verkenning van wat dit is wat die mens menslik maak deur die uitbeelding van ’n kuborg (’n mens wat gedeeltelik meganies is, of ’n masjien wat gedeeltelik organies is) en van kunsmatige intelligensie wat moontlik ’n vlak van bewussyn bereik.

Donna Haraway is waarskynlik die bekendste vir haar artikel "A cyborg manifesto: science, technology, and socialist-feminism in the late twentieth century" wat oorspronklik in 1985 in Socialist Review gepubliseer is en in 1991 herdruk is as ’n hoofstuk in Haraway se Simians, cyborgs and women: the reinvention of nature. Hierin het sy reeds gesê "the boundary between science fiction and social reality is an optical illusion" (Haraway 1991:149). Die trope, figure en clichés van wetenskapfiksie is volgens haar die gepaste letterkundige gereedskap om die hede mee te verken en uit te beeld, omdat die wêreld waarin ons leef, klaar wetenskapfiksie is – die toekoms is alreeds hier, soos wat William Gibson gesê het. Wetenskapfiksie is dus die mees gepaste genre vir die laat 20ste en (kan ons nou byvoeg) die vroeë 21ste eeu, soos wat die realisme dié genre was van die Westerse modernisme (Haraway 1991:161).

In haar manifes verduidelik Haraway (1991:164–5) dat die kuborgfiguur dit moontlik maak om die hede waarin sy skryf te verstaan, omdat die wetenskap en globale ekonomiese stelsels dit onmoontlik maak om nog vas te klou aan die modernistiese idee van ’n onafhanklike en rasionele mens wat apart staan van die res van die werklikheid en dit kan manipuleer. Ontdekkings in die biologie en die maniere waarop die mens afhanklik is van mediese ingryping maak dit duidelik dat die mens nie een afsonderlike ding is nie en in voortdurende interaksie met die wêreld is. Ook beteken ontwikkelinge in globale ekonomiese netwerke dat werkgewers nie meer oor werknemers dink as menslike individue nie.

Haraway (1991:166) voer aan dat die werkerskorps toenemend gefeminiseer word. Wat sy daarmee bedoel, is dat alle werkers binne hedendaagse kapitalisme funksioneer soos wat vroue tradisioneel gefunksioneer het: Die grens tussen die private en openbare sfere word vloeibaar soos wat al hoe meer mense by die huis werk en moet probeer om die verhouding tussen hulle werk- en familielewens te balanseer. Daar word ook van werkers verwag om na ure te werk en werk te doen waarvoor hulle nie betaal word nie. Eerder as individue wat permanente posisies beklee, is werknemers meer geneig om vryskut- of migrantewerk te doen en te funksioneer as gedesentraliseerde nodusse wat by globale maatskappye moet inskakel. Op hierdie manier word alle werkers so weerloos en uitgelewer soos wat vroue tradisioneel binne kapitalisme was. Interessant genoeg sluit beide onlangse natuurwetenskaplike navorsing oor die verhouding tussen die mens en mikrobakterieë (waaroor Rebecca vir Henk vertel (ble 155–70)) en ontwikkelinge binne die sogenaamde gig-ekonomie (internasionale maatskappye soos Uber en Airbnb wat gebruik maak van vryskutwerknemers) Haraway se beskrywing van die mens as kuborg in. Dit kom voor asof die tendense wat Haraway in die 1980’s beskryf het, intussen net geïntensiveer het. Alhoewel ons waarskynlik eers oor ’n paar jaar sal sien wat die invloed van die COVID-19-pandemie is op hoe mense lewe, lyk dit ook asof die afdankings en tuis werk wat dit tot gevolg het, ook hierdie prosesse intensiveer.

Terwyl die hoogtepunt van Haraway se invloed op akademiese denke en populêre kultuur in die 1980’s en 1990’s was, is haar argument in "A cyborg manifesto" dus steeds relevant en ryp vir grootskaalse herwaardering. Met die eerste lees van Skepsel het ek aanvanklik gewonder oor die besluit om te fokus op Sulla met haar "tagtigs cyberpunk-estetika" (110), maar mettertyd is ek oorgewen deur hierdie "sci-fi cliché van dertig jaar gelede [wat] te laat [was] vir die toekoms" (109) en oortuig oor die relevansie van kuborgkuns vir die hede.

Alhoewel Haraway die negatiewe gevolge van die toenemende kuborg-wording van die mens uitwys (byvoorbeeld die weerloosheid van werkers in die kuborg-ekonomie), wys sy ook enige fantasieë dat ons kan terugkeer na ’n idee van "suiwer" of "natuurlike" menslikheid of identiteit, af. Hierdie fantasieë kom volgens haar nie net voor in Westerse modernistiese denke nie, maar ook in linkse identiteitspolitiek (Haraway 1991:160) – nog ’n tendens wat intussen met die ontstaan en ontwikkeling van sosiale media intensiveer het. Eerder moet progressiewe denkers (en sy verwys spesifiek na feministe) soek vir bevrydende moontlikhede in die afbreek van die onderskeide tussen mens en masjien, kultuur en natuur en ander binêre opposisies (Haraway 1991:174). Alhoewel sy eers in haar latere werk die klem plaas op wat sy SF-stories noem, sê sy al in "A cyborg manifesto" dat skryf ’n manier is waarop die kuborgskrywer die werklikheid kan herkodeer deur nuwe verbande te trek en nuwe mites te skep wat nie staat maak op essensialisme of die idee van ’n suiwer oorsprong nie (Haraway 1991:176). Hierdie nuwe denke maak dit moontlik om masjiene te sien as "prosthetic devices, intimate components, friendly selves. We don’t need organic holism to give impermeable wholeness" (Haraway 1991:178).

In haar latere werk brei Haraway (2016:12) hierop uit deur kuborgs te eien as "kin", maar reeds hier identifiseer sy die potensiële plesier wat gevind kan word in interaksie met masjiene:

Intense pleasure in skill, machine skill, ceases to be a sin, but an aspect of embodiment. The machine is not an it to be animated, worshipped, and dominated. The machine is us, our processes, an aspect of our embodiment [...] Cyborgs might consider more seriously the partial, fluid, sometimes aspect of sex and sexual embodiment. (Haraway 1991:180)

Wat met laasgenoemde bedoel word, is dat Haraway se argument spesifiek feministiese implikasies het omdat dit dit moontlik maak om geykte en onderdrukkende idees oor seks en gender (sy verwys spesifiek na die idee dat seks vir ’n vrou met moederskap moet skakel) te herbedink. Eerder as hierdie stoere en onbeweeglike konsepte is kuberseksualiteit gefokus op interaksie met die wêreld in die hier en nou. Ook in hierdie opsig sluit Skepsel aan by Haraway se denke, aangesien Sulla Čapek nie net ’n kuborg met masjienliggaamsdele is nie, maar ook "mecha-seksueel", dit wil sê "seksueel aangetrokke tot masjiene" (44). Sulla se seksuele ontwaking het onder ’n purrende 1970-Ford Mustang Boss 429 plaasgevind (42–4), en in die hede van die roman trou die kuborg met ’n olietenker. Hier is dus inderdaad sprake van ’n intense beliggaamde verlustiging in meganika. Alhoewel die leser nie weet of Sulla eens ’n vrou was wat deur hierdie belewings uit daardie identiteit bevry is nie, is die karakter steeds van kuborgfeministiese belang, aangesien enige vorm van geslagtelikheid deur hierdie uitbeelding van die liggaamlike belewing en interaksie met die niemenslike uitgedaag word.

Benewens Haraway se teorieë en internasionale wetenskapfiksietrope, is dit interessant dat Skepsel gelees kan word in terme van een van Afrikaans se bekendste wetenskapfiksieverhale, Jan Rabie se "Ek het jou gemaak" (1956). Hierdie kortverhaal uit Rabie se invloedryke bundel 21 handel oor Ingenieur Jacobs wat "sy vrou so lief gehad het dat hy na haar dood ’n lewensgroot wasbeeld van haar gemaak het" (Rabie 2019:247). Die wasbeeld stel hom egter nie tevrede nie, en hy vervang dit met ’n robot wat hy Andries noem. Die verhaal eindig met Andries wat die trourok van Ingenieur Jacobs se oorlede vrou aantrek en Jacobs probeer vaspen. Ingenieur Jacobs trek sy troupak aan om sy dood, en sy hereniging met sy oorlede vrou, in te wag. Reeds in die 1950’s het Rabie dus die grens tussen die menslike en niemenslike (en die verhouding tussen die mens en niemenslike) poreus gemaak. Anker sit hierdie verkenning nie net voort deur Sulla met ’n olietenkskip te laat trou nie, maar ook deurdat Rebecca se pa, Henk, probeer om sy oorlede vrou, Barbara, te laat herleef in die kunsmatige intelligensie van sy huis se rekenaarbestuurstelsel. Die verhale in Skepsel verraai ’n posthumanistiese inslag, soos wat ek in die volgende afdeling verduidelik, maar veral in Rebecca, Henk en Barbara se storie word daar ook sensitief omgegaan met die verhoudings tussen mense en met spesifiek menslike neurose. Andries in "Ek het jou gemaak" en Pris in "Slimhuis" ontstaan uit hierdie menslike neurose, maar hulle is onheilspellend in hulle onmenslikheid.

Foto van Alettie van den Heever: verskaf

Alhoewel Anker dus beweer dat Skepsel nie wetenskapfiksie is nie, is dit duidelik dat dit wetenskapfiksieagtig is, en in hierdie opsig kan dit saam met Stof (2018) deur Alettie van den Heever, ’n ander onlangse Queillerie-roman met ’n ekologiese inslag, beskou word as ’n 21ste-eeuse voortsetting van die Afrikaanse wetenskapfiksiegenre waarvoor Rabie in die 1950s baanbrekerswerk gedoen het, maar wat nooit regtig op dreef gekom het nie. Miskien beteken Haraway (1991:161) se bewering dat wetenskapfiksie dié genre van die hede is, dat dit ook nie meer in Afrikaans agterweë kan bly nie.

Of Skepsel wetenskapfiksie is of nie, dit is ook duidelik dat dit ’n voorbeeld van SF- of "string figure"-fiksie is soos wat Haraway dit verstaan. Feit, fiksie, wetenskap en mite word vrylik in die verhale vermeng en nuwe verbindinge word moontlik gemaak. Wat hierdie verbindinge en moontlikhede is, bespreek ek vervolgens.

3. Skepsel as posthumanistiese komposagtige skepping

Benewens die verhouding tussen menslike en ander skepsels in Skepsel, sinspeel die roman se naam daarop dat die teks self ook ’n tipe saamgeflanste skepsel is. Verwysings na, en selfs die invoeg van dele van, filosofiese en fiksietekste is tipies van Anker se oeuvre. Dit is hierdie metode wat veroorsaak het dat George Berridge (2019) in Times Literary Supplement aangevoer het dat Red Dog (2019), die Engelse vertaling van Anker se Buys, te swaar spore dra van veral Cormac McCarthy se roman Blood Meridian (1985). In ’n daaropvolgende skrywe voer hy dit hy verder en beskuldig Anker van plagiaat (Berridge 2020). In hierdie latere artikel word dit duidelik dat Berridge (2020) se aanklag berus op ’n vertalingverwante misverstand – nie net omdat Anker se herskryf van Engelse tekste in Afrikaans ’n kreatiewe omvorming behels wat sekerlik geld as "fair use" nie – maar ook omdat hy beweer dat Afrikaanse lesers nie die McCarthy-interteks sal herken nie omdat sy werk nooit in Afrikaans vertaal is nie. In die werklikheid weet ons dat min werke in Afrikaans vertaal word en dat die meeste Afrikaanse lesers wat Anker se boek sou lees, ook literatuur in Engels lees. As Berridge se aantygings op enigiets dui, is dit die beperkings van vertaling. Wat ek hiermee bedoel is nie net dat hy as buitestander nie ten volle die Suid-Afrikaanse literatuurlandskap kan begryp nie, maar ook dat hy nie die betekenis sal raaksien wat geskep word wanneer ’n werk soos McCarthy s’n wat die geweld van setlaarkolonisering in die Amerikaanse konteks verken, binne die Suid-Afrikaanse geskiedenis geplaas word nie.

Miskien as gevolg van hierdie beskuldigings en oproerigheid tematiseer Anker eksplisiet hierdie intertekstuele benadering tot skryf in Skepsel. Gunnar, die vriend van Sulla die kuborg se pa Arnar, maak "cut-ups" van verskillende films om nuwe kunswerke te skep:

Arnar sny Oliver Stone se Wall Street met John Carpenter se The Thing. [...] Arnar sny Griffith se The Birth of a Nation mat Pasolinie se Salò. [...] Arnar sny Fassbinder se Deutschland im Herbst met Viva Maria!, glo die Baader-Meinhofbende se gunstelingfilm. [...] Arnar sny Akira met Der Golem en Kybernetická Babička; bestiality porn movies met Amerikaanse romantic comedies uit die 1980’s. (77–80)

Al sien ons as lesers nie Arnar se skeppings nie, sal dié wat bekend is met die films, oplet dat sy jukstaponerings toelaat dat subtekste (byvoorbeeld die sadisme onderliggend aan nasionalisme in The Birth of a Nation) eksplisiet gemaak word. Hierdie "cut-ups" dui ook op van die temas van Skepsel as roman, soos die onheilspellendheid van kuborgs (soos gesuggereer deur Arnar se vermenging van Akira en Der Golem). Arnar word deur die verteller beskryf as William Burroughsiaans (76) en sodoende word sy filmkuns ook met letterkunde in verband gebring. Die Amerikaanse Beat-skrywer Burroughs het naamlik van sy bekendste romans geskryf deur gebruik te maak van ’n "cut-up"-tegniek wat behels het dat hy sy eie en ander skrywers se werk in dele opgesny het en hierdie verskillende dele dan op lukrake wyse gejukstaponeer het (Hollings 2015).

In Anker se werke word tekste nie op lukrake wyse naas mekaar geplaas nie, maar hy inkorporeer dikwels vertalings van veral filosofiese werke (maar ook ander letterkundige tekste, soos in die geval van Buys) om, soos Arnar, subtekste na die oppervlak te bring. Een so ’n voorbeeld in Skepsel wat ook dui op hoe die roman gelees kan word, is sy verwysings na die ekologiese teoretikus Timothy Morton (2016, lok 1921) se konsep van "subscendence", sy ommekeer van die transendentale. Morton voer aan dat eerder as wat voorwerpe meer is as die som van hulle dele, is hulle minder, "since no object is more real or more significant in some metaphysical sense than another one". Verwysings na skepsels as minder as die som van hul dele funksioneer as ’n refrein in Skepsel. Die ek-verteller van "Beendere" sê byvoorbeeld oor Howard:

Ek weet wat my na hom aangetrek het, maar ek kon dit nog nooit werklik beskryf nie. Dit lê êrens tussen ’n reuk, die gelag vir flou grappies, ’n knie wat pla wanneer dit hom pas, sy penis, die hipochondrie, die voorliefde vir obskure twintigste-eeuse komponiste, sy biseps, en ’n spier wat spring in sy wang. Dit alles, maar nie regtig nie. Hy is minder as die som van sy dele. Dit is hý, een onreduseerbare objek, wat my aantrek. (103)

So kan daar ook aangevoer word dat Skepsel as roman minder is as die som van sy dele. Die verskillende komponente wat saamgevoeg is, lei tot ’n nuwe skepsel wat ’n "onreduseerbare objek" is, maar nie transendentale status het nie.

...........

So kan daar ook aangevoer word dat Skepsel as roman minder is as die som van sy dele. Die verskillende komponente wat saamgevoeg is, lei tot ’n nuwe skepsel wat ’n "onreduseerbare objek" is, maar nie transendentale status het nie.

.........

Al Skepsel se verskillende drade (insluitend hierdie verwysings na Morton) lei tot die filosofiese tendens wat breedweg bekend staan as posthumanisme. Alhoewel posthumaniste belangstel in die tyd na die mens (en die kuborgagtige omvorming van die mens in iets anders), dui die naam eerder op die tyd na die humanisme (die dominante filosofiese beweging van die Westerse humanisme). Anders as in die humanisme word die menslike individu nie sentraal gestel in die posthumanisme nie en is die fokus dikwels op die negatiewe gevolge van hierdie sentraalstelling.

Baie van die denkers wat geassosieer word met die posthumanisme, insluitende Donna Haraway, hou nie van die term posthumanisme nie. Haraway (2016:169) verkies die woord of term kompos, omdat dit beter aandui wat sy in haar werk probeer doen: "Human as humus has potential, if we could chop and shred human as Homo, the detumescing project of a self-making and planet-destroying CEO." Dit is dus duidelik dat sy, soos ander posthumaniste, krities is oor ’n verstaan van die mense wat kan lei tot die bestaan van "a self-making and planet-destroying CEO", maar ook belangrik is die "potential" inherent tot anders dink oor die mens en die verhoudings tussen die mens en alle ander dinge. Haraway (2016:31) is sarkasties oor droë akademiese taalgebruik wat nie die lewendigheid van die nuwe verstaan van lewe op aarde wat sy voorstel, kan vasvang nie, en daarom vier sy eerder kuns wat wel nader daaraan kom. Hierdie waardering van kuns word ook weerspieël in die poëtiese aard van haar akademiese skryfstyl en die wetenskapfiksieverhaal waarmee sy Staying with the trouble afsluit. Kompos is volgens haar ’n meer evokatiewe beskrywing van die kuns en ander soorte denke wat sy in gedagte het as die abstrakte woord posthumanisme.

Een van die boeke wat Anker se skryf van Skepsel beïnvloed het, Cyclonopedia: Complicity with anonymous materials (2008) deur die Irannese filosoof Reza Negarestani (Skepsel bl 319), word beskryf as "theory-fiction". Op soortgelyke wyse kan Skepsel beskou word as ’n instansie van kompos soos wat Haraway dit verstaan. In die roman word idees oor die wêreld en die mens se plek daarin hitte en water gegee sodat dit lewe kry – dit is nie ’n abstrakte filosofiese verkenning hierdie nie, maar eerder ’n eksperiment waarin konneksies gemaak en toue tussen verskillende skepsels gespan word.

Die gevolgtrekking waartoe hierdie eksperiment lei, is egter dieselfde as dié van die posthumanistiese denkers: Die mens staan nie apart van die res van die wêreld nie, maar is eerder verweef daarmee. Dit sluit die mense se verhouding met masjiene en tegnologie soos in Sulla se storie in, maar ook die mense se verhouding met diere, plante, fungusse, bakterieë en virusse (soos veral verken in die "Slimhuis"-verhaal). ’n Belangrike implikasie van hierdie wêreldvisie is dat die mens ook in verhouding staan met die vullis wat ons genereer. In Skepsel word hierdie verhouding gesimboliseer deur Styrofoam-bekertjies wat al die verskillende karakters teëkom. Die ek-verteller van "Beendere" kry selfs een in ’n ysgrot in Svalbard (176). Die vullis wat deur menslike onverskilligheid gegenereer word, bereik dus selfs die uithoeke van die menslike beskawing. Aan die Weskus van Suid-Afrika probeer Rebecca ook herhaaldelik om ’n Styrofoam-bekertjie weg te gooi, maar elke keer wat sy kyk, lê dit weer langs die vullisdrom. Dit dui miskien op die feit dat Styrofoam nie herwinbaar is nie en besonder lank vat om af te breek (Dilthey 2018). ’n Styrofoam-bekertjie is dus ’n goeie simbool van hoe die mens nooit heeltemal ontslae kan raak van die vullis wat ons genereer nie – al dink ons dat ons dit weggooi, is dit steeds iewers op die planeet.

Die verhoudings tussen die mens en die res van die wêreld behels dus dat daar besef moet word dat die mens ’n etiese verantwoordelikheid teenoor ons niemenslike "kin" het, omdat die mens so ’n uitermate groot invloed het op die res van die planeet. Een van die dinge waaroor die SF-verhaal van Skepsel my laat dink het, is hoe mense dan moet reageer op hierdie etiese eis wat aan ons gestel word.

Ek probeer om in hierdie resensie-essay nie te veel te verklap oor die verskillende verhale in Skepsel se eindes nie, maar een moontlike antwoord wat gegee word, is dat Rebecca die slimhuis na haar pa se dood oopmaak sodat ander diere, plante en mense daar kan intrek. Die hawelose mense wat by die huis intrek, maak die leser bewus dat ekologiese spekulasie nie menslike politiek kan ignoreer nie: Die mens is ook in interaksie met ander mense en het ook ’n etiese verantwoordelikheid teenoor hulle. Die spesifieke sosiopolitieke situasie in Suid-Afrika word hierdeur opgeroep en Rebecca dink: "’n Miljoen maniere om hier dood te gaan. Take your pick: tik of depressie of armoede, soveel vorme van katatoniese verval. Daar is geen wegkomkans nie" (228).

Dit is onder andere hierdie "tik of depressie of armoede" wat veroorsaak het dat Rebecca in die eerste plek besluit het om Suid-Afrika te verlaat, eerder as om by die probleme te bly soos Haraway aanvoer ons moet doen. Nou maak sy haarself saam met die huis egter oop vir die probleme, om dit eerstehands te ervaar. Hierdie oplossing word nie aangebied as ’n finale of maklike oplossing nie, maar deur die uitbeelding daarvan speel Skepsel op meevoerende wyse saam met Haraway in die modder van kuborgs, honde, mikrobakterieë, fungusse en ander skepsels, op soek na nuwe verbintenisse.

Bibliografie

Anker, Willem. 2020. Skepsel. Kaapstad: Queillerie.

Berridge, George. 2019. Heavy lifting: A work of imitation that fails to flatter. Times Literary Supplement. https://www.the-tls.co.uk/articles/mccarthy-cormac-blood-meridian-red-dog (27 November 2020 geraadpleeg).

—. 2020. Appropriation or plagiarism? Booker novel poses difficult question. The Guardian. https://www.theguardian.com/books/booksblog/2020/mar/04/appropriation-or-plagiarism-booker-novel-poses-difficult-question (27 November 2020 geraadpleeg).

Dilthey, Max Roman. 2018. How long does it take for Styrofoam to break down? Sciencing. https://sciencing.com/long-styrofoam-break-down-5407877.html.

Haraway, Donna J. 1991. Simians, cyborgs and women: The reinvention of nature. New York: Routledge.

—. 2016. Staying with the trouble: Making kin in the Chthulucene. Durham: Duke University Press.

Hollings, Ken. 2015. What is the cut-up method? BBC. https://www.bbc.com/news/magazine-33254672 (27 November 2020 geraadpleeg).

Loots, Sonja en Steward van Wyk (reds). 2019. Die nuwe Afrikaanse prosaboek. Kaapstad: Human & Rousseau.

Meiring, Kabous. 2020. Willem Anker gesels met Kabous Meiring oor sy nuwe boek Skepsel. Facebook. https://www.facebook.com/watch/live/?v=689568265003691&ref=watch_permalink (25 November 2020 geraadpleeg).

Morton, Timothy. 2016. Dark ecology: For a logic of future coexistence. New York: Columbia University Press. E-boek.

Rabie, Jan. 2019. Ek het jou gemaak. In Loots en Van Wyk (reds) 2019.

Talk of the Nation. 1999. The science in science fiction. NPR. https://www.npr.org/2018/10/22/1067220/the-science-in-science-fiction (25 November 2020 geraadpleeg).

The post <em>Skepsel</em> deur Willem Anker: ’n LitNet Akademies-resensie-essay appeared first on LitNet.

God Is daar ’n ander antwoord?
Ben du Toit
LAPA Uitgewers (Wenkbrou)
ISBN: 9780639601083 (Sagte band)
ISBN:  9780639601120 (e-boek)

Skrywers beplan gewoonlik nie wanneer ’n boek moet verskyn nie. Hulle skryf, en as dit hulle geluk, vind hulle ’n uitgewery wat bereid is om die manuskrip in boekvorm te publiseer.

Ek vermoed Ben du Toit het nie, toe hy begin skryf het, beplan dat sy boek God Is daar ’n ander antwoord? in 2020 móét verskyn nie. Die verskyning van sy boek val egter nou saam met die verskyning van die nuwe Afrikaanse vertaling van die Bybel. Dis ’n toevalligheid, sal sommige mense sê. Vir diegene wat in die Bybel en die teologie belangstel, is hierdie toevalligheid egter nie betekenisloos nie. Veral nie omdat die Bybel só ’n belangrike rol in die Protestantse tradisie van die Christelike godsdiens speel nie. Die Bybel word immers beskou as die Drie-eenheid se onfeilbare Woord waarin Hy sy wil en raadsplan aan die ganse mensdom bekend maak.

Die hervormers: Heinrich Bullinger, Girolamo Zanchi, John Knox, Huldrych Zwingli, Pietro Martir Vermigli, Martin Bucer, Hieronymus von Prag, William Perkins, Jan Hus, Philipp Melanchthon, Martin Luther, Jean Calvin, Theodore Beza en John Wyclif. In die voorgrond ’n kardinaal, ’n duiwel en ’n pous. (Bron: WikiCommons)

Sedert die tyd van die Hervorming (16de eeu) het dit praktyk geword om die Bybel so spoedig moontlik in die moedertaal van Christene waar ook al ter wêreld te vertaal. Mense moet die Drie-eenheid via die Bybel in hulle moedertaal kan hoor praat. Sendelinge van die Rooms-Katolieke Kerk het hierdie praktyk mettertyd oorgeneem en Katolieke teoloë is deesdae self ywerige Bybelvertalers. Ben vertel iets hiervan vroeg in sy boek wanneer hy oor sy militêredienspligjare skryf. Hy moes tydens een van sy kampe die pas gepubliseerde Nuwe Testament in Kwangali aan die Kavango-bevolkingsgroep in Namibië uitdeel. Katolieke vertalers was vir die vertaling verantwoordelik, maar hier werk Katoliek en Protestant nou saam. Aan die Grens word hy egter gekonfronteer met vrae oor die relevansie van die Nuwe Testament. Van die mense vir wie die Nuwe Testament bedoel was, was al vertroud met die Ou Testament en kon met die verhale daarin identifiseer, maar hoe nou gemaak met die verhale in die Nuwe Testament wat vertel van liefde vir die vyand? Hoe gemaak as die vyand jou volksgenote in twee kampe verdeel – na regte aan twee lande toewys? Hoe gemaak as hulle van jou verwag om jou rug op jou eie mense te keer en hulle as deel van die vyand te sien bloot omdat hulle (vanweë koloniale magte wat landsgrense lukraak in Afrika getrek het) burgers van ’n buurland geword het? Ben wonder ook of dit geskik gepas is om die Bybel sommer net in mense se hande te stop sonder begeleidende materiaal wat hulle kan help om dit reg te verstaan.

...

Aan die Grens word hy egter gekonfronteer met vrae oor die relevansie van die Nuwe Testament. Van die mense vir wie die Nuwe Testament bedoel was, was al vertroud met die Ou Testament en kon met die verhale daarin identifiseer, maar hoe nou gemaak met die verhale in die Nuwe Testament wat vertel van liefde vir die vyand? Hoe gemaak as die vyand jou volksgenote in twee kampe verdeel – na regte aan twee lande toewys?

...

Vreemd genoeg is dit nie in die eerste plek die Bybel wat Ben tot nadenke gestem het nie, maar die kerklike leerstellings en kerklike praktyke. Tydens sy teologiese studies op Stellenbosch vind hy aanklank by die sistematiese teoloë en nie by die Ou- of Nuwe-Testamentici nie. Dis die sistematiese teoloë wat studente bekendstel aan die teologiese nadenke deur die eeue. Dis by hulle dat teologiese studente leer dat die Vadergod die Skepper is; dat die Seun van God (Jesus) die Verlosser is en dat die Heilige Gees die Trooster en Onderhouer is. Dis ook die Gees wat die kerk (so word geglo) deur die eeue begelei in sy teologiese nadenke en uitlewing van die geloof. Ben meld dat FJM Potgieter, Willie Jonker en Flip Theron hom beïndruk het. Tydens sy diensjare as predikant in die Oos-Kaap ontmoet hy egter die jonger Wentzel van Huyssteen (ook ’n sistematiese teoloog) wat aan die hoof van die Departement Bybelkunde aan die destydse Universiteit van Port Elizabeth (nou NMU) staan. Hy, meer as die vorige drie, sou ’n blywende indruk op Ben maak en hom dieper in die rasionele nadenke oor die teologie inlei. By hom leer Ben hoe ’n teoloog die Christelike geloof rasioneel kan verantwoord. Onder sy leiding voltooi Ben dan ook sy meestersverhandeling en doktorstesis, en ’n lewenslange vriendskap word gesluit.

Hierdie boek is Ben se derde een wat oor die Christelike godsdiens, die NG Kerk en die teologie handel. Die eerste van hierdie trilogie dra die titel God? Geloof in ’n postmoderne tyd (2000). Die tweede heet Sprakeloos oor God: Hoe bly ek glo in ’n vreemde wêreld? (2005). Die derde, wat nou, 15 jaar later verskyn, dra die ietwat vreemde titel God Is daar ’n ander antwoord? Daar is geen leesteken na God op die vooblad of die titelblad nie en ’n mens wonder: Moes daar dalk ’n punt, ’n komma, ’n dubbelpunt, of ’n uitroepteken na die woord gestaan het? Suggereer die titel ’n wanhoopskreet? Iets soos: “God! Is daar ’n ander antwoord?” of “God, is daar ’n ander antwoord?!” Die pragtige voorblad van ’n plaashek wat oopstaan, dra daartoe by dat ’n mens oor die titel en die inhoud van die boek wonder.  In die binneblaaie van die boek is daar egter op elke ewebladsy 'n dubbelpunt na die woord God.

...

Hy het gehoop dat hy en sy tydgenote daarin sou slaag om die liefde van God sigbaarder te maak in die NG Kerk. Om die NG Kerk mensvriendeliker te maak. Dit moes ’n instelling word waar alle mense, van welke geslag, kleur, geur en/of seksuele oriëntasie ook al, tuis moes voel.

...

Om anders te wees as die “Ooms”

Wie die vorige twee boeke gelees het, sal weet dat Ben (soos dit ’n goeie teoloog betaam) diep nadenkend leef. Hy is wyd belese, en lief vir musiek, die natuur en sy familie. Hy het voorts nóú saam met ander NG predikante gewerk en op verskeie rings- en sinodale kommissies gedien. Hy ken die NG Kerk en die teologie soos weinig ander NG predikante en teoloë. Hy het naby aan die hart van die NG Kerk geleef en hom met hart en siel aan hierdie kerk toegewy, soos sy sendelingouers. Hy en sy tydgenote wou anders wees as die “Ooms” van die destydse NG Kerk wat verantwoordelik was vir die gebruik en misbruik van die Bybel om apartheid teologies te ondersteun. Ben het gehoop om ’n verandering in die NG Kerk teweeg te bring. Hy het gehoop dat hy en sy tydgenote daarin sou slaag om die liefde van God sigbaarder te maak in die NG Kerk. Om die NG Kerk mensvriendeliker te maak. Dit moes ’n instelling word waar alle mense, van welke geslag, kleur, geur en/of seksuele oriëntasie ook al, tuis moes voel.

Maar nou, na 50 jaar, is Ben ontnugter. Hy het op ’n harde manier geleer dat kerke doodgewone menslike instellings is en dat niemand wat ’n lidmaat daarvan is, ’n heilige is nie. Jaloesie, wedywering, ondermyning en liefdeloosheid kom ook hierin na vore.

Jürgen Moltmann (Foto: Maeterlinck, WikiCommons)

Ek het Ben se derde boek as ’n soort outobiografie beleef. Dis ’n bestekopname van sy reis met die NG Kerk en die teologie die afgelope 50 jaar. Terwyl ek dit gelees het, het sy vertellings my herinner aan die gesprekke wat die Duitse teoloog Jürgen Moltmann (1926–) en sy tydgenote na hul aftrede met mekaar gevoer het. Moltmann en sy teoloog-vrou, Elisabeth Moltmann-Wendel, het ’n simposium gereël waartydens elkeen kon vertel hoe hulle teologiese insigte en oortuigings verander het. Hulle het immers die Tweede Wêreldoorlog (1939–1945) en al sy ellendes en wreedhede beleef. Hierdie gesprekke is nie alleen op die Duitse TV gebeeldsend nie, maar is ook gepubliseer, onder die titel Wie ich mich geändert habe (1997).

Wat bogenoemde boek en Ben s’n gemeen het, is die oortuiging dat die teologie nie vir tyd en ewigheid dieselfde kan bly nie. Net soos Moltmann se geslag predikante en teoloë het ook Ben se geslag dramatiese veranderinge beleef. Moltmann-hulle moes nadink oor die Christelike godsdiens en teologie en dié se betrokkenheid by die Tweede Wêreldoorlog: Hoe het dit gekom dat Christen-nasies só wreedaardig teenoor mekaar kon optree? Ben-hulle (die leerlinge van Willie Jonker, Flip Theron, Johan Heyns, Conrad Wethmar en Wentzel van Huyssteen) moes nadink oor die Christelike godsdiens, die apartheidsteologie en die verontmensliking van ander landsburgers. Tydens die Moltmann-simposium het Dorothee Sölle onderstreep dat die teologie ná Auschwitz godsonmoontlik dieselfde kon wees as die teologie vóór Auschwitz. In Ben-hulle se geval kon die teologie ná apartheid nie dieselfde wees as die teologie vóór en tydens die apartheidsera (1948–1994) nie.

Ben se eerste boek, God? Geloof in ’n postmoderne tyd, was vir my die eerste teken van ’n herbesinning in die NG Kerk. Dit is immers gepubliseer kort na die bewindsoorname in 1994 en Ben het nagedink oor watter impak die nuwe wêreldbeeld op die tradisionele teologie het. Vir baie predikante en lidmate was dit ’n onthutsende boek en hy moes bontstaan om homself teen aanklagte te verdedig. Dit het tot sy tweede boek, Sprakeloos oor God: Hoe bly ek glo in ’n vreemde wêreld? gelei. Hierin het hy probeer aantoon dat sy nadenke hom nie van die NG Kerk en die Christelike teologie vervreem het nie. Hy het as’t ware ’n tweede naïwiteit in die sin van Paul Ricoeur (die Franse filosoof-teoloog) beleef.

Ben het met dié boek daarin geslaag om die wolwe van die deur weg te hou, maar die “tweede naïwiteit” is met sy jongste boek duidelik daarmee heen. Ricoeur (1913–2005) se betoog vir ’n tweede naïwiteit nadat ’n mens ’n kritiese fase in jou geloofslewe beleef het, het nog nooit vir my sin gemaak nie. Wie deur die “dal van doodskaduwee” beweeg het, kan nooit terugkeer na ’n soort naïwiteit nie. Wie die Kopernikaanse omwenteling in die sterrekunde en die Darwiniaanse omwenteling in die biologie hul eie gemaak het, kan die meesterverhaal van die tradisionele Christelike teologie eenvoudig nie meer onderskryf nie. Die oortuiging dat daar ’n perfekte skepping was wat deur menslike toedoen in duie gestort het, en dat die Skepper-Vadergod sy Seun na die aarde gestuur het om die sondeval en sy gevolge om te keer, maak doodgewoon geen sin meer vir mense wat kennis dra van ’n uitdyende heelal, ’n aarde wat miljarde jare gelede uit ’n planetêre newel ontstaan het en van ander kennis soos dat mense genetiese materiaal van sowel plante as diere in hulle omdra nie. Die mens is deel van die boom van lewe op aarde en is onderworpe aan dieselfde lewensprosesse as ander lewende organismes, plante en diere. Om die waarheid te sê, mense hoort tuis by die primate. Hulle word gebore, groei en sterf, en geen haan kraai daarna oor hulle bestaan nie.

Ben se derde boek gee blyke daarvan dat hy sy leermeesters ontgroei het en aanklank vind by onder andere Harry Kuitert (1924–2017) die Nederlandse sistematikus. Kuitert het twee treffende “one-liners” geskep: “Eerst waren er mensen en toen God” en “Alle spreken over Boven komt van beneden, ook de uitspraak dat iets van Boven komt.” Hierdie “one-liners” weerklink in Ben se boek. Maar hy gaan ook te rade by Dick Swaab, die Nederlandse neuroloog, wat oortuigend skryf oor die brein en godsdiens in sy boek Ek is my brein (2014). Dis in ons breine waar die gode gebore word. Dis in ons breine waar godeverhale hul oorsprong het.

Ben het deur die “dal van doodskaduwee” beweeg en aan die ander kant uitgekom – bevry van antieke teoloë se godsdienstige oortuigings wat duidelik verweef is met die idee van ’n drieverdiepingheelal waar die Drie-eenheid en die engele in die boonste verdieping leef, mense op die middelvlak en die Bose en sy trawante in die benederyk. Voorts dat die bewoners van die boweryk en die benederyk mense ten goede of ten kwade kan beïnvloed. Die Kopernikaanse omwenteling het die drieverdiepingheelal finaal vernietig en sedert Edwin Hubble (1889–1953) weet mense wat lees dat hulle in ’n uitdyende heelal leef waar hemel en hel nie meer aanwysbare en bewoonbare plekke is nie – al wys rugby- en sokkerspelers graag na bo uit dankbaarheid vir die gode se guns dat hulle ’n drie kon druk, of ’n doel kon skop. Ben maak hieroor kritiese opmerkings, asook oor mense wat glo dat hulle weerpatrone deur gebed kan verander, of die koronavirus in sy spore kan stuit.

...

Hy aanvaar die verwerping wat hom te beurt gaan val. Dis onafwendbaar. Hy kleineer nie diegene wat steeds aan die meesterverhaal van die Christelike godsdiens vashou nie.

...

Ben klop homself nie triomfantelik op die skouer omdat hy daarin kon slaag om bevry te word van die tradisionele Christelike leerstellings en tot die insig kon kom dat ménse gode skep nie. Hy staan grootliks verleë voor sy eie vroeëre naïwiteit en vra om begrip. Net soos ’n baba moet kruip voor hy/sy kan loop en hardloop, só aanvaar ons almal aanvanklik die godsdienstige verhale waarmee ons grootword as waar en eg. Dis eers wanneer ons volwasse en selfstandig word en wyd lees dat ons ons vroeëre naïwiteit kan insien en prysgee. Hy weet kerklidmate gaan hom veroordeel en predikante en vriende gaan hom die rug toekeer. Hy aanvaar die verwerping wat hom te beurt gaan val. Dis onafwendbaar. Hy kleineer nie diegene wat steeds aan die meesterverhaal van die Christelike godsdiens vashou nie. Hy trek ook nie ’n streep deur sy verlede nie, maar skryf: “Ek vereenselwig my met die Christelike tradisie as deel van my historiese verlede amper op dieselfde manier as wat daar mense is wat hulleself as niepraktiserende Jode (‘non-religious Jews’) beskou” (bl 168). Hy omskryf sy posisie tans as “post-teïsties” en distansieer hom van aggressiewe ateïste met hulle oordrewe sekerhede en hovaardige houdings.

’n Aha-oomblik: anderkant die plaashek

Nadat ek die boek klaar gelees en daaroor begin nadink het, het ek skielik ’n aha-oomblik beleef. Ek het weer na die voorblad gekyk, en die simboliek van die plaashek het verder ontvou. Ek wou vir Ben skryf en sê: “Ben, hier kan die verhaal tog nie eindig nie ... Kyk wat lê anderkant die plaashek – dis die groot grasvlaktes van Afrika! Daar waar ons mensspesie (Homo sapiens) sy oorsprong het!”

Hoe het die vroeë mense op daardie grasvlaktes met sy groot katte en ander gevare oorleef? Nie as individue nie, maar as klein gemeenskappies. Wat het daardie gemeenskappies bymekaar gehou? Hulle het saam gedans, saam gesing, saam musiek gemaak, terwyl van hulle in beswymings verval en later vir die res van die “onsigbare wêreld” vertel het.

Die mens is ’n sosiale wese, en sang, musiek, dans en stories is die gom wat mense bymekaar hou. Dit lê aan die basis van alle godsdienste. Ook die groot godsdienste van die groot ryke. Om ’n groot, magtige ryk bymekaar te hou, vereis ’n goeie godsdienstige verhaal – ’n meesterverhaal. Daardie verhaal moet ook deur sang, musiek en selfs dans weergegee en beleef kan word. Keiser Konstantyn (275–337) en keiser Theodosius (346–395) het dit gesnap en daarom neem hulle die Christelike godsdiens oor en word dit die staatsgodsdiens van die Romeinse Ryk. Hierdie godsdiens het nie net die Romeinse Ryk byeengehou nie, maar al die groot ryke van die Westerse wêreld. Waar daardie ryke ook al hul tentakels ingeslaan het, daar het die Christelike godsdiens gevolg. Sendelinge was maar net diensknegte van die ryk. Daarom is die ander mense van die verre lande nooit op gelyke voet ontmoet nie (ook hier in ons eie land). Hulle was heidene, barbare en onbeskaafdes. Hulle moes hulle verhale laat vaar en die enigste ware verhaal van die Christelike godsdiens aanvaar. Hulle moes klone van die burgers van die groot ryk word.

Wetenskaplike navorsing het die meesterverhaal van die Christelike godsdiens sedert die 15de eeu begin ondermyn en dit het in ons dag uitgeloop op ’n totale ineenstorting van hierdie verhaal. Die onsigbare wêreld met sy gode het verdwyn, maar mense het steeds behoefte aan verhale om sin te maak van die lewe. Mense wil ook steeds musiek maak, sing, dans en kuns beoefen. En vreemd genoeg, mense wil ook steeds beswymings beleef. Daarom speel drank en dwelms so ’n groot rol in ons samelewings.

...

Ons moenie meer ons oë rig na die hemel en na die Skepper-Vadergod verlang nie, maar op Moeder Aarde fokus. Die tyd is min en die werk baie.

...

Op diegene wat afskeid geneem het van die Skepper-Vadergod en die Christelike verlossingsverhaal rus nou ’n plig om verhale te skep waarmee hul kinders en kleinkinders kan leef en sin kan ervaar. (Hiermee sal jy moet help, Ben!) Ek sing egter reeds dankbaar saam met Coenie de Villiers sy lied “Katedraal” en saam met David Kramer sy lied “Die ou aarde”, want hier hoor ek die elemente van die nuwe verhaal. Ons moenie meer ons oë rig na die hemel en na die Skepper-Vadergod verlang nie, maar op Moeder Aarde fokus. Die tyd is min en die werk baie.

Lees ook:

In retrospek: Nagedink oor die Ou Testament (1979–2019)

’n Pastorale benadering van hoop en deernis: ’n Afrikaïese perspektief op die uitdaging van die COVID-19-pandemie

Die narratiewe bekragtiging van die positiewe ontvangs van Seneca se voorsienigheidsleer tydens die Protestantse Kerkhervorming

Postkoloniale leierskap? Die uitdagings vir ’n nuwe geslag teoloë

The post Resensie van Ben du Toit se <em>God Is daar ’n ander antwoord?</em> appeared first on LitNet.

Foto (links): Pexels.com

Titel: Branderjaer
Outeur: Joha van Dyk
Uitgewer: Human & Rousseau
ISBN: 978-0-7981-8048-1 

• Hierdie lesersindruk is deur eie beweging van die skrywer aan LitNet gestuur.

Jy is óf popular óf ’n pliggie, of jy is ’n Branderjaer. "Onaantasbare elite van Stormbaai."

Vir ’n oomblik is jy saam in die kring, onder Verfkwas en op die beach met kuiervure en ’n cool playlist. Hierdie is lekkerlees, in ’n slaapkamer, langs ’n swembad, of op vakansie by die see.

Stormbaai, geleë aan die kus van die Wes-Kaap, omring deur see, strande, berge en grotte, word deur die onder- en bodorp verdeel. Ryk en arm. Gewild onder toeriste en ’n mekka vir branderrykompetisies. Die ewige soeke na ’n groot golf.

Die verhaal is deurspek met plofbare sosiale probleme wat daagliks kinders en families konfronteer en definieer. Om te behoort, druk, boelies, gesinsgeweld, bendebedrywighede, bloedskuld, finansies en trauma. Ouers wat "perfekte" planne smee, en moeilike toekomsbesluite vir jongmense wat matrikuleer en skool verlaat.

Die Branderjaers is aantreklik, gewild, en lewe voluit. Hulle ry branderplank, spring van kranse af, en het talle ander avontuurlustige aktiwiteite wat hulle besighou. Vir hul volgelinge blyk hulle vreesloos en roekeloos te wees en word daarom as adrenalien-junkies bestempel.

Louw, Jak, Ellis, Malherbe en Ben het mekaar in die kleuterskool ontmoet waar ’n gebeurtenis met ’n blou bekertjie die vyf seuns se lewens onherroeplik by mekaar verstrengel laat raak het. Elkeen worstel met sy eie probleme en identiteit, maar hulle huiwer nie om mekaar te ondersteun nie. Lojale bloedbroers. Hierdie tipe integriteit van samehorigheid, empatie en gewetens met deursettingsvermoë in enige omstandigheid en gebeurtenis gee hoop waarmee geïdentifiseer wíl word.

Die storie begin met ’n geveg in die "Kring" en byna onmiddellik is daar ’n bewustheid rondom knoeiery. Gereelde onverklaarbare beserings aan die Branderjaers veroorsaak spanning en afwagting. Intrige en raaisels is volop in hierdie aangrypende groep jongmense se lewens.

Breekwater waar onwettige ondergrondse gebeurtenisse in die donker plaasvind. Die vraag is gedurig hoe die Branderjaers betrokke is in hierde onderwêreld. Wie is die "Hoof Kringmaker" en hoe is die Branderjaers en Rotte by mekaar betrokke?

Deirdre, in graad 11, word volgens ’n plan grootgemaak. Sy en Louw raak onder dwang betrokke. Sy is anders. Hulle jong liefde ontwikkel dieper hoe verder jy lees. Hy leer haar om voluit vir haarself te lewe en besluite te neem.

Die leerhangertjie met gelukbringers om sy nek en gereelde beserings aan die Branderjaers maak haar kwaad en nuuskierig. Sy besef Stormbaai is vol geheime wat ontrafel móét word. Gedryf in haar soeke maak sy skok-ontdekkings. Sy verstaan uiteindelik wie die Branderjaers is en dat sy hulle sonder voorbehoud kan vertrou.

Die Branderjaers word op hul beurt gekonfronteer met ’n waarheid wat Deirdre se lewe raak en moet hulle vinnig besluite neem. Watter impak het dit op die Branderjaers en die verhouding tussen Louw en Deirdre?

Ek beveel hierdie boek aan. Nie net vir die jeug nie, maar ook vir ’n breër groep lesers. Want ouers wat kinders op pedestals sit se struggle is werklik wanneer ’n kind faal. Maar in werklikheid val ouers ook van pedestals af.

Gripping en nog.

The post <em>Branderjaer</em> deur Joha van Dyk: ’n lesersindruk appeared first on LitNet.

Bethel se berg
Maretha Maartens
LAPA Uitgewers
2020
ISBN 9780639601298

Die lewe op 14 is nog ongekompliseerd – of so dink jy. Bethel se berg (2020) is ’n boek wat jou sal laat besef dat die lewe dalk verskeie draaie met jou kan loop, maar dat almal net liefde en aanvaarding soek. Dit maak nie saak waar en hoe nie, net dat jy goed en goed genoeg is vir dié naaste aan jou.

Maretha Maartens is geen vreemdeling as dit kom by jeugboeke nie. ’n Pot vol winter (1989) en Goue fluit, my storie is uit (1988) is enkele van haar prominente jeugboeke. Buiten kinder- en jeugboeke is Maartens bekend vir haar Christelike boeke en dagboeke. Maar met die skryf van Bethel se berg is dit bloot belangrik om bewus te wees van Maartens se ervaring met die skryf vir jonger lesers en die empatie wat sy met haar karakters en hul omstandighede het.

Bethel en haar drie boeties en babasussie reis die Karoo en Vrystaat plat in ’n Volkswagen kombi. Haar ma bak pannekoek en vetkoek om vir hulle te sorg en Joupa is meestal afwesig, alhoewel Ma hom gereeld bel en eindelose briewe vir hom sit en skryf. Op Petrusburg was hulle op hulle gelukkigste.

Dié novelle kan beskryf word as ’n belewenis of blik op die lewe. ’n Blik op Bethel se lewe. Haar werklikheid. Iets wat baie goed werk in jeugboeke en wat beslis tieners se aandag trek, is om ’n belewenis te kan “lees”. Veral ervarings wat hulle nie in hulle alledaagse lewe sal teëkom nie. Die leser het die geleentheid om insig in Bethel se belewenis te verkry deur middel van die verhaal. Indien die leser soortgelyke ervarings gehad het, of selfs net stories gehoor het oor die Bosoorlog, sal die leser al die implikasie sien in Bethel, Jimmie en die tweeling se lewens. Vir jong lesers wat in die 1980's nie eers ’n vonkel in hul ouers se oë was nie, verskaf dit ’n blik op ’n tyd in Suid-Afrika se geskiedenis toe dinge ’n heel ander sosiale dinamika gehad het, soos die engheid in ʼn plattelandse dorp; en dan is Bethel se ma boonop die predikant se dogter.

Bethel se ervarings, van haar verspring-ambisies omdat sy nie skoene daarvoor nodig het nie tot die grondboontjiebottertrok wat omslaan, herinner aan ’n ander meisie wat ook sulke wedervaringe beleef het: Claudie Thompson, in Swartskaap (2009) deur Odette Schoeman. Claudie het ses boeties en een sussie, maar net sy en haar broer Theuns het dieselfde pa. Ek dink as Bethel en Claudie saam kon gaan tee drink of ervarings uitruil, sou hulle goeie vriendinne word.

Die narratief dra Bethel se verhaal goed, al word daar ook sosiale kommentaar in die agtergrond gelewer. Die bomme wat geplant word en die betogings gebeur in die agtergrond. Die leser is bewus van die tyd waarin dit afspeel. Veral wanneer Bethel se ma, hoogswanger, noodgedwonge op ʼn “kleurling”-dorp moes oorstaan vir die geboorte van Pip, die jongste sussie. Hulle moes vir ʼn ruk skoolgaan op Williamsville. Die skoolhoof sê dan vir hulle: “En julle is wit. Die wit skool is op die dorp” (bl 115). Tog is dit Bethel se verhaal waarmee jy saam loop deur Petrusville, Beaufort-Wes tot in die Kaap.

 ’n Goeie jeugroman het die neiging om ’n indruk te laat op ’n jong leser, veral as dit gaan oor iemand van hul eie ouderdom wat ’n heel ander lewe lei as hulself. Daar is baie lewensvrae om oor na te dink en mens kry insigte in ander se leefwêreld wat jy nie noodwendig self ervaar nie.

Dit is dié tipe boek wat mens insig gee in ander se omstandighede en jou net herinner dat jy nie altyd weet hoe moeilik ander se lewens is nie. Hierdie verhaal sal jou nog lank laat dink nadat jy die boek neergesit het. Waarnatoe nou Bethel?

Luister ook:

Jeugboeke met Johannes: ’n Zoom-gesprek met Maretha Maartens

Lees ook:

LAPA-jeugromankompetisie 2019: ’n onderhoud met Maretha Maartens

The post <em>Bethel se berg</em> deur Maretha Maartens, ’n resensie appeared first on LitNet.

This delightful, informative and factually accurate text was written by a medical doctor for his grandchildren. It explains the origins of the Corona virus and it assures kids that they are unlikely to be seriously affected should they contract the virus. It does also make the extremely important point that this virus is unlike the usual viruses we deal with. Kids and grown-ups can be carriers of the virus and spread it without knowing that they are doing so. The elderly and those with comorbidities may then die when infected by us; hence the use of masks and the necessity of frequently cleaning our hands. While grown-ups are spreading misinformation that leads to unnecessary deaths, this delightful booklet will help young and old understand medically accurate facts. The booklet can be ordered by sending an e-mail to drwessel@vermeulenpraktyk.co.za or samaoqb@samedical.org – all proceeds are used to print more in order to reach more kids.

Die stoute Corona / The naughty Corona
Wessel Vermeulen
Illustrasies: Ronéll Lareman
Twaalf bladsye, volkleur
Teks in Afrikaans en Engels
Turksvy Publikasies
ISBN: 978-0-620-888915-5

Hierdie mooi, insiggewende teks is deur ’n mediese dokter vir sy kleinkinders geskryf. Die idee was aanvanklik om seker te maak dat hulle nie onnodig vir hulle eie veiligheid hoef te vrees nie.

Deur egter die nodige feite te gee, verduidelik Wessels dan ook dat ons almal die virus onder lede kan hê sonder dat ons dit weet, dan word ons die verspreiders daarvan. Dít is hoekom ons die verpestelike maskers moet dra waar daar baie ander mense om ons is; ook hoekom ons so gereeld ons hande moet was. Dit gaan nie oor ons eie veiligheid nie, dit gaan oor ander se veiligheid. Bejaardes en diegene met ander siektetoestande kan sterf as ek een van hulle besmet, al voel ek hoe gesond.

Die boek verduidelik ook dat Corona van vlermuise na mense gemuteer het en dat dit anders is as die gewone virusse waarmee ons vertroud is. Die belang van inentings word ook aangeraak.

Die skrywer is ’n gelowige mens en die boek eindig met ’n mooi en smaakvolle oproep om volgens die Bybelse leerstelling ander lief te hê wat swaarkry en nie kos in hulle huis het nie.

Terwyl te veel volwassenes verkeerde inligting versprei wat tot onnodige sterftes lei, sal hierdie pragtige boekie jonk en oud help om akkurate feite te verstaan.

Die boek kan bestel word deur ’n e-pos te stuur na drwessel@vermeulenpraktyk.co.za of samaoqb@samedical.org – alle opbrengste van die verkope word gebruik om nog meer te druk om meer kinders te bereik.

Illustrasies met vergunning gebruik.

Lees meer oor entstoftoetse in Suid-Afrika:

Oxford se breins, ’n siek sjimpansee en my linkerarm: Ons gaan COVID-19 dôner

Die etiek van inentings en toetsing: Izak de Vries as proefkonyn

The post <em>Die stoute Corona</em> / <em>The naughty Corona</em>: ’n resensie appeared first on LitNet.

Searching for Simphiwe
Sifiso Mzobe
Kwela, 2020
ISBN: 9780795704543

This reader impression was written and sent to LitNet on the writer’s own initiative.

Anyone who has read Young blood, Sifiso Mzobe’s "high-octane 2010 debut", in the words of Elleke Boehmer*, will pick up Searching for Simphiwe with a great sense of anticipation – and relief: anticipation because Mzobe’s award-winning first book was remarkable and held enormous promise for the future of this young writer; relief because the long wait for the second book is finally over. And: Mzobe delivers on the promise.

Searching for Simphiwe is a collection of 11 partly interlinked short stories. Mzobe knows how to write place, and once again the setting of his stories – like his novel’s beforehand, the Umlazi township in KwaZulu-Natal – comes alive in vivid strokes. He also knows how to portray the people he is writing about in such a way that, even if you don’t particularly like them and/or the choices they make, you end up feeling for them anyway.

Detectives Zandile Cele and Gloria Ngcobo open the collection and feature in several of the stories. It is New Year’s Eve, and the end-of-month debit orders are coming in fast and furiously. It is time to make a plan for how to survive in January. Bribes are one of the options on offer, and the two detectives know exactly where to go to squeeze someone who owes them, but then another girl goes missing in the area and a different kind of uncertainty creeps into detective Cele’s dreams.

The mystery of the missing girls is picked up a few stories later and takes the reader into dark places. In "On a knife’s edge", detective Cele reconsiders the meaning work has in her life as she goes in search of a celebrity’s missing wife. In the final story of the collection, "Christmas sacrifice", she faces another serious decision.

In the titular story, Khulekani searches for his missing brother, who is a wunga addict, stealing even from his own mother to feed the lethal habit that is destroying his promising young life. Trying to locate Simphiwe, Khulekani gets into more and more trouble himself, and gradually, with the "resilience of our bleeding hearts", has to confront the tragic truth about his talented, but ruined, brother.

Drugs are also the topic of another fast-paced story, "Ecstasy". Lizwi, the narrator, thinks that he can start dealing drugs and get rich fast without having to pay a high price. But the man he gets involved with in the business has other plans for his "apprentice" in the trade. Another dangerous collaboration ensues in "Heist": "People say you always have a choice. Not in my case," says the narrator as he agrees to participate in a heist to feed his starving family.

Another family is divided over their traditional and religious beliefs as they navigate a crisis in "Faith". In "Never forgotten", the story of Aphiwe’s family is conveyed to a young woman while she is attending to her grandmother’s hair, "their ritual bonding time". The narrator tells us: "There is something sacred about hair." And so it feels to Aphiwe, "like she is rubbing these stories out of her grandmother’s hair". She discovers an old family secret that unsettles her sense of her own identity, but leads to a magical reunion that brought tears to this reader’s eyes.

One weeps for different reasons when the horrors of unemployment are laid bare in "The worst that could happen". In a nearly hopeless attempt to find a job, Siya encounters one disaster after another. In contrast, "The talented Mr Thusi" tells the story of dubious success when two school friends meet after many years and wander down memory lane, with misplaced arrogance and envy accompanying them all the way.

Short stories have a strange reputation. They say no one reads them and no one buys them. Those readers who haven’t discovered the form for its brilliance yet do not know what they are missing. Mzobe is a consummate storyteller, and it is easy to lose oneself in the tales he shares so compellingly. My hope is that we won’t have to wait another decade for his next book to hit our bookshelves and hearts.

Also read:

Young Blood a fast read that grapples with the present

*Postcolonial poetics: 21st-century critical readings (Palgrave Macmillan, 2018)

The post <em>Searching for Simphiwe</em> by Sifiso Mzobe: reader impression appeared first on LitNet.

Titel: Weerlose meganika
Skrywer: Anton Roodt
Uitgewer: Tafelberg
ISBN: 978062409136

Weerlose meganika is pure leesgenot. Die boek het ’n kort tydslyn wat afspeel oor ’n paar dae rondom ’n jaarlikse kalenderhoogtepunt van ’n Versoeningsfees by die inryteater op ’n mynhoop in Welkom in die Vrystaat. Die storie is propvol tone-omkrul-lekkerte en mens voel soos ’n kind wat met pure opgewondenheid die toedraaipapier van geskenke afruk wanneer jy die boek lees.

Die gebeure is rondom die vertoning van Die slagting van Bloedrivier, ’n jaarlikse instelling in dié stad wat bekendheid het as ’n stad met die ironiese geen robotte, en ook rondom die karakters, amusante oomblikke en die opbou van die kleedrepetisie tot die opvoering self, met strydende impi’s en boere en verrassende engele.

Die skrywer slaag deur in die vel van die hoofkarakter, kolonel Piet Moolman, te klim, en vir jou as leser saam met Rooipiet, sy bynaam, die hoop te gee dat met dié fees, Piet van homself gered sal word – die Piet met ’n selferkende swak selfbeeld en ’n luierende dierlikheid in sy psige waarvan hy net nie kan ontsnap nie.

Die stotterende Piet wat poog om deur sy kolonelrang gesag en respek  af te dwing rondom die beplanning van die fees by die Kulturama se werkers en invloedryke persone in Welkom en omgewing, maar wat met sy eie onsekerhede in skerp kontras staan – tot by die opbou na die hoogtepunt van die opvoeringsaand. Die intriges rondom Lympi, die hoofengel, wat Piet se grootste liefde nóg word, verras, juis met die ironiese speling in die verhouding tussen mense en tegnologie vandag en hier in Welkom met die menslike robotte.

Dié robotte, of die Slimbotte en met "dom"-botte – is juis met presiesheid onder groot geheimhouding en uiters streng sekuriteit so ontwikkel om perfek hul plek as en tussen mense te vul, teen astronomiese onkoste, waar die Slimbotte die superrasgroep van die mensdom word wat nie gemeet kan word aan menslike swakhede nie en steeds verfyn word in die ontwikkeling om net beter en beter te word.

Aan die ander kant van die skaal van dié robotiese perfektheid speel hulle slinks saam om menslike swakhede uit te buit – hoe dan anders vir Rooipiet om gestroop te wees tot sy verkrummelde weerloosheid teenoor die mooiste engel wat hy nog gesien het. Hoe interessant vir kolonel Piet Moolman wat moes ontdek hoe die superrasrobotte in hul perfeksie nie die onderskeidingsvermoë het wanneer lojaliteit en getrouheid tussen geliefdes en vriende ter sprake is nie?

Met die uitdagings van 2020 se rekenaarskermvergaderings en met sosiale afstand holrug gery, lees Weerlose meganika besonder lekker in die tyd waarin ’n mens kan identifiseer met die robotiese interaksie en met goedkeuring aanvaar dat Piet eerder die perfekte meganiese liefde bo die ooglopende ware liefde met foute onder sy neus verkies.

Met die pandemie lees dié wetenskapfiksieroman ook maklik as ’n realiteit van nou, soos met Koors van Deon Meyer ervaar is as moontlik voorspelling van die onwerklike as ’n nuwe wêreld. Is Weerlose meganika dié voorspelling van ’n lewe waar robotte ons steunpilare word en ons as mense verder weerloos laat weens ons totale afhanklikheid van tegnologie vir werk en sosiale kontak?

Dié debuutroman verras met vars, sonder-doekies-omdraai-woordgebruik en is bestrooi met ongelooflik skerp en snaakse beskrywings, waar die gedagtes en opmerkings van Rooipiet my as leser menige keer hardop laat proes het van die lag – iets wat min boeke nog kon regkry, bloot oor die onverwagte beskrywings en gebeure wat letterlik in elke paragraaf skuil.

‘n Voorbeeld is die name en beskrywings van die drie "Pussycat Dolls", Kietzi en Kittie met hul verskillende rasverteenwoordiging – dis duidelik dat die skrywer tong-in-die-kies rondspeel met ’n wêreld waarin die enigste grens jou verbeelding is. En die interaksie met die "Dolls", waar jy as leser saam met die swetende Rooipiet in die onderste myngange na vars lug smag, en tog verkrummel oor hoe Piet hul meganiese harte met ’n swart robotskapie wen.

’n Ander voorbeeld van die goeie beskrywing is waar Lympi, die hoofengel, "met ’n volstruisveer bo die ander twee engele verhewe word" en wat "ter helle neergedaal het en weer opgestaan het …"

Met geen voorafkennis van die boek óf skrywer nie, was dit die interessante omslag wat die oortuiging vir die lees aanvanklik gegee het. Sou ek vooraf geweet het dit is wetenskapfiksie, sou die omslag dalk nie die nodige leeslus vir my as leser gegee het nie. En groot was die verrassing dat wetenskapfiksie baie meer belofte inhou, juis in die vreemde jaar wat ons vanjaar beleef het met tegnologie as ons nodige redding vir kontak met die buitewêreld.

Die roman van net meer as 300 bladsye vertel ’n verhaal met slim speling tussen menslike begeertes en die vlees se drange na perfektheid, met die opbou na Rooipiet se kaartehuis wat inmekaar wil val juis as gevolg van sy vertroue in die robotte, tot die opbou na die opvoering en "die liefdelose vakuum wat op aarde oorgebly het", emosionele vervulling en die smagting om liefdeleemtes te vul.

Die kontras van die bokant van die mynhoop met die simboliese invloede op kapitalisme, invloedrykes en sintetiese tegnologiese oorheersing word goed balanseer sonder enige uitsprake met die onderkant van die mynhoopgange waar onderdrukking, Chinese beheer en ander ongerymdhede plaasvind.

Daaglikse raakpunte word subtiel aangeraak sonder dat die skrywer enige uitsprake daarrondom maak, en met versoening wat simbolies in die agtergrond luier, word morele waardes subtiel na die voorgrond gestoot.

Kolonel Piet Moolman, aan’t hoof van ‘n menigte opvoerings rondom Die slagting van Bloedrivier-versoeningsfeeste, wat met elke opvoering hard daarna streef om te wys dat versoening nie rasgedrewe is nie en soos die storielyn ontvou, wys dat toekomsgerigte versoening – ook soos in vandag se pandemiese tye – mik na tegnologie wat alles oorheers en juis die uitdagings vir versoening in die toekoms bied.

Dit was verfrissend om te kon lees hoe transgender karakters, hermafrodiete en albanisme in die storielyn ingeweef is sonder dat die skrywer enige stelling hieroor maak, en waar die mens met die doodstraf gevonnis kan word sou ’n robot se "blou bloed" nie meer vloei nie, en dat "blou lives matter". Ook hoe die mens, tegnologie en robotte verlei word, terwyl kapitalisme steeds voortbestaan met die swakkeres en weerloses wat te gewillig hiervoor instaan.

Dan is die ander juwele in die boek die manier waarop Afrikaanse name gebruik is, soos Piet, Rooipiet, Klein-Petrus, Saartjie Spaarwater. Met Led Zeppelin se musiek waarvan die "dom"-botte net niks van sal verstaan nie en die bekende lekkernye soos hertzogkoekies en draairoomys, terwyl die robotte Q10 met "Glad wrap" sluk.

Sonder om te veel van die inhoud bekend te maak, is erkenning nodig aan Piet se sê- en dinkgoed, en hoe hy goed op die naam noem. Soos sy gestoei met "wolpoeding"-gedagtes; hoe hy sy assistent as "’n reuse basaar-toffieappel sien wat sy mond onbetaamlik laat water"; en sy gesukkel met ’n babelas "wat voel of brokstukke mynerts in sy kop rondskommel".

Ek stoei wel met my lees oor Rooipiet wat stotter ... Dit het my in die begin van die roman baie gepla en my oog het gewoond geraak daaraan dat ek dit nou met onsekerheid uitlig en my afvra of dit nodig was vir Rooipiet om te hakkel, asook twee redaksionele foute wat my oog gevang het. Kan ’n hakkelende Rooipiet aanstoot gee juis met hoe die boek eindig? Dan pla dit ook effens hier en daar met minder oorspronklike en geykte taal, soos waar die skrywer van "moermeter" praat vir kwaad word.

Weerlose meganika is ’n juweel van ’n boek met die eerlike, satiriese, humoristiese en gestroopte skryfstyl sonder pretensie wat in dié verbeeldingsreis alle verwagtinge oortref.

The post <em>Weerlose meganika</em> deur Anton Roodt: ’n resensie appeared first on LitNet.

Titel: Die heelal op my tong
Outeur: Anoeschka von Meck
Uitgewer: Penguin Random House South Africa
ISBN: 9 781485 904106

1. Inleiding

Anoeschka von Meck, skrywer van onder meer die blitsverkoper, Vaselinetjie (2004) se opspraakwekkende nuwe roman wemel van atipiese liggame. Lyflikheid word voorop gestel en kom tot volle uiting in die protagonis, Wille Willemien se stryd teen die skaal. Alhoewel Von Meck ontken dat haar jongste roman outobiografies is, is die boek "’n saluut" aan haar biologiese pa, Vloog Theron, ’n berugte dollarboer. ’n Foto in die kolofon toon Theron as jong huursoldaat en aide-de-camp vir Moïse Tshombe van die Kongo in 1962. In ’n Graffiti-aanlyn kuier (2020) noem die skrywer dat sy daarvan hou as die leser wonder oor wat outobiografies is en wat nié – woorde wat sy dan ook eggo in ’n artikel in Huisgenoot (Van Zyl: 2020). Dis waarskynlik veilig om na Die heelal op my tong te verwys as outobiografiese illusie.

Von Meck het as uitvloeisel vir haar PhD in skeppende skryfkuns ook ’n proefskrif, getitel "Vet in fiksie. ’n Foucauldiaanse kritiese diskoersanalise van die liggaamsbeskouing in uitgesoekte hedendaagse Noord-Amerikaanse vetfiksie" voltooi. Dit spreek die groot leemte rondom vetstudie en eetverseurings binne die Afrikaanse letterkunde aan. Naas ’n blog deur Taljard (2018), wat handel oor die digter, Aniel Botha se bundel Pirouette (2012) en die uitbeelding van balletdanseresse se anoreksie, is hierdie onderwerp nog ’n braakveld. In ’n ánder blog wys Bennett op die verband tussen eetversteurings en die Instagram-kultuur (2019). Karakters met eetversteurings figureer onder meer in Barrie Hough se jeugfiksie, Vlerkdans (2014) en die drama, Die pad byster (2014) deur Nicola Hanekom. Binne die romankuns is daar ’n vetsugtige karakter in Eben Venter se Horrelpoot (2006), maar dit is geïsoleerde gevalle en die oes is maar skraal as dit kom by vetsugtige protagoniste en vetfiksie in Afrikaans.

Die heelal op my tong word gefiksionaliseer as ’n strokiesprent en van die karakters het sprokiesprentname, byvoorbeeld die protagonis, Wille Willemien is ontleen aan dié gelyknamige en gewilde strokiesprent wat in die tagtigerjare in Rapport Tydskrif verskyn het. Die skrywer hou die spel tussen werklikheid, fiksie en fantasie vol van begin tot end. Die skrywer waarsku in haar skadeloosstelling voorin: "Hierdie verhaal is bisaro-fiksie. Glo dit op eie risiko." Bisaro-fiksie, ook bekend as Bizarro-fiksie, is ’n hedendaagse literêre genre wat gekenmerk word deur elemente van die absurde, satire, die groteske en pop-surrealisme om ’n aweregse, vreemde ("weird") en hoogs vermaaklike werk te skep. Die toetssteen van bisaro-fiksie lê in sy vreemdheid ("weirdness").   

2. Oorskouend: die verhaal

Daar het selde so ’n driedimensionele, volronde karakter en vetsugtige protagonis in Afrikaanse fiksie verskyn as Wille Willemien, die spil waarom die narratief draai.

.........

Daar het selde so ’n driedimensionele, volronde karakter en vetsugtige protagonis in Afrikaanse fiksie verskyn as Wille Willemien, die spil waarom die narratief draai.

...........

Willemien en haar suster, Precious Cargo, onderneem ’n reis na die Richtersveld om hulle oorlede pa se kluis vol geheime met ’n winkeltrollie van ’n krans af te stoot. Die verhaalgegewens word geaktiveer deur Willemien se notaboeke en ou foto’s en sy begin spontaan te bieg oor haar onkonvensionele lewe tot dusver; oor haar disfunksionele kinderjare. Haar preokkupasie met kos, restaurante, eet as troosrituele en selfs hongerly in haar ouerhuis word sedert haar laerskooljare belig. Willemien vertel aan haar veel jonger suster van die verskillende skole waarin sy was en van haar pa se skaduagtige besigheidstransaksies. Haar ma het aan "slaapsiekte" gely (dis onduidelik of dit narkolepsie of depressie was), en verder het sy chronies dieet – en oorlog teen kaas verklaar. Alhoewel die moeder mooi en slank gebou was, is daar tog ’n onderliggende suggestie van anoreksie. Want Willemien se pa het geen imperfeksie by sy vrou of dogters geduld nie. Die ouers was banger vir vet as vir ’n grondeis. Dit is ironies dat Willemien se pa, wat polio gehad het as kind, misvormde voete gehad en by tye van ’n rolstoel gebruik moes maak en sy eie gestremdheid op sy gesin geprojekteer het. 

Willemien was nog op laerskool toe haar pa geëmigreer het na Amerika. Sy het saans haar tas gepak en op die trappe vir hom gewag om terug te kom. In haar standerdsesjaar is sy gemolesteer deur die skoolhoof by ’n nuwe, plattelandse Afrikaanse skool. Sy moes tydens "privaatinspeksies" in sy kantoor van al haar skoolklere ontslae raak. Willemien word aanvaar deur ’n groep meisies wat aan bulimie ly en "skytpille" drink, (178) en ontvang komplimente omdat sy so mooi gebou is. Maar in haar sestiende jaar verhuis sy Amerika toe, omdat die skool kwansuis nie langer ’n leerder met so ’n erge eetsteurnis kon akkommodeer nie. (Die waarheid is dat die skoolhoof bang was dat sy "privaatinspeksies" op die lappe sou kom.)

Willemien se herontmoeting met haar pa (en sy nuwe vrou) is alles behalwe idillies. Hy is ’n aggressiewe vreemdeling; glad nie die man wat sy onthou nie. Sy hou vir drie maande op met eet en beland in die hospitaal. "Voer haar net bietjie binneaars. Dis beter as dat sy vet raak." (182) Dít is Willemien se pa se woorde aan die dokter, en mens kan nie help om te wonder oor die subtiele mishandeling; die onverskillige aanmoediging tot anoreksie nie. Dit is ook skokkend wanneer haar pa haar van haar fiets af stamp met sy stasiewa en dit duidelik maak dat daar nie plek vir sy dogter uit Afrika in sy nuwe lewe en huwelik in die VSA is nie. Willemien hou op eet en praat. Terug in die rehabilitasiesentrum walg sy in die anoreksielyers en besef sy wil nog lag, liefhê en vrywees – en sy word ontslaan: "Ek is ’n fake versteurde" (192).

Die volgende hoofstuk in Willemien se ontstuimige jong lewe breek aan wanneer die 38-jarige Willis Howelis, ’n kennis van haar pa, haar nooi om by hom te kom bly. Hy reageer nie op haar openlike attensies om hom te verlei nie, behalwe om te swig en haar oor kersfees te soen. Die enigste vrou(e) wat dié eksentrieke alleenloper liefhet, is sy vintage-motors. Nadat Willis hulle saamwoonverbintenis beëindig het, is Willemien verpletter en begin sy te eet – en tel 38 kg op (Willis is, interessant genoeg, 38 jaar oud).

Willemien maak kennis met ecstasy ("Stacy") en woon tydelik by haar Amerikaanse ouma in Palm Springs, ’n paar blokke van haar pa af. En steeds is niks wat Willemien doen, goed genoeg vir haar kritiese vader, wat intussen ’n welaf man geword het nie. Hy maak vriende met die FBI-agente en regeringsamptenare wat op sy spoor is, maar in stede van arrestasies, trakteer hy hulle rojaal. Willemien voltooi haar skoolloopbaan aan ’n Amerikaanse hoërskool en trek San Francisco toe, waar sy aansluit by ’n skoonmaakdiens om te werk as skoonmaker en inskryf vir ’n graad by die plaaslike universiteit. Sy bly egter konstant honger en bly smag na ecstasy.

Wat my na San Francisco toe getrek het, was die aardige studierigtings en omdat dit naby Berkeley is – bekend vir sy dwelmvriendelike kultuur van die sestigs en sewentigs, ’n besonderse tyd in die Amerikaanse psige se soeke na iets méér. My doelwitte is deeglik uitgewerk: Neem soveel chemikalieë of plante moontlik in om my pineale klier oop te skiet: kom onder Pa se beheer uit: maak kontak met die ware SkepperGod (238).

Sy knoop ’n verhouding aan met Kandy, ’n Hindoe en welvarende sakeman wat sy tydens haar een-en-twintigste verjaardag in ’n jacuzzi ontmoet. In ’n tuimeltrein van gebeure, soos ’n bonatuurlike gebeurtenis (sy het Liberace se astrale gedaante in die pad gewaar nadat hy gesterf het), en ’n vernietigende dwelmdieet in Sri Lanka, ontspoor Willemien heeltemal. Die beskrywings van die psigose wat die amfetamiene, wat haar moes help om gewig te verloor voor sy en Kandy trou, is skokkend en surreëel, en die roekelose spel tussen werklikheid, waan en fiksie word meesterlik gedryf as ’n leemte in die protagonis wat nooit gevul kan word nie. Die dwelmmisbruik herinner aan Willemien se verorberingsrituele, maar ook aan ’n stigmata, soos later in dié essay belig sal word. Die dwelmdieet is ’n contradictio in terminis – om ’n lewensgevaarlike en onwettige roete van selfopgelegde lyding te volg om te verslank ten einde mooi en sosiaal aanvaarbaar te wees. Die roman is gelaag in ’n legio subtekste, waarvan een Willemien se soeke na God is.

Clifford O’Kill, een van Willemien se pa se meelopers, het haar in Sri Lanka gaan haal en haar veilig in die sorg van Ouma Okahandja besorg. Dit is dan die einste Clifford met wie Willemien later trou. "My eie-eie onrondfokbare Tintin" (305). (Dié strokiesprent was op ’n stadium in Afrikaans bekend as Die avonture van Kuifie.) Willemien het in Clifford dieselfde eienskappe as in haar pa raakgesien – ’n onblusbare lewensvreugde, vreesloosheid en robuustheid. Clifford was as seun in ’n motorfietsongeluk waartydens sy liggaam in twee geruk is. Nadat die medici hom vir dood gelaat het, het hy wonderbaarlik oorleef en ná ’n jaar sy bewussyn herwin. Maar die huweliksgeluk was van korte duur: Clifford raak verslaaf aan dwelms, en Willemien en haar skoonma Rosemary se stryd om aanhoudend die terugkoopgeld op Willemien se Mini Cooper te betaal, het begin. Intussen begin Willemien te werk as joernalis by ’n plaaslike dagblad, maar haar lewe word oorheers deur Clifford se dwelmverslawing en om hom los te koop uit smokkelhuise en die mag van dwelmbendes. Eers heelwat later verneem Willemien van Clifford se ontrou en sy probeer hom omry met haar Mini – nét soos haar pa haar destyds van haar fiets afgestamp het met sy stasiewa. Na twee geheimsinnige huurmoorde verdwyn Clifford oorsee, waar hy op 45 sterf aan ’n hartaanval. Parallel met hierdie gebeure verarm Willemien se pa, voor sy gesondheid vermoedelik ná ’n hartaanval of beroerte in duie stort. Dit is eers met die afstoot van hul pa se swaar kluis, sy sneeujas en Clifford se stafie as teen ’n krans, wat Willemien vrede vind.

Tydens ’n onderhoud noem Von Meck dat sy spiraalromans skryf – en nie romans met ’n chronologiese verloop nie. Hierdie vereenvoudigde sinopsis van die verhaalgebeure verloop nie noodwendig liniêr nie en het slegs ten doel om as raamwerk vir enkele teoretiese perspektiewe te dien.

3. Die meerduidige titel

Die titel, Die heelal op my tong, is hiperbolies en meervlakkig in betekenis. "Dood en lewe is in die mag van die tong: en elkeen wat dit graag gebruik, sal die vrug daarvan eet." – Spreuke 18:21. Die Bybelteks verskyn as inleidende motto voor in die boek. Asook: "Woorde het krag. Dit kan jou bind of vryspreek" (360).

Ek smeer Vicks aan my lippe, want ek het myself droog gepraat. Áls! Dit is asof alles wat ek in my kinderjare opgegaar het toe ek by tye ophou praat het teen my stembande ophyser om by my mond vry die ruimte in te klank (360).

En ook: "Die heelal is op jou tong" (382). Dít is die woorde wat die onbekende pelgrim onthou voordat hy by die Tabernakel ingaan; woorde wat ’n serene skaapwagter lank gelede vir hom gesê het, maar hy het nooit die betekenis daarvan gesnap nie.

Een moontlike betekenis van die titel is die metafisiese krag en lading van taal. Willemien het haarself "dun" gepraat en, in tandem met die swaar kluis, ook die metaforiese gewig van soveel jare se onuitgesproke woorde van haar afgegooi. Sy is nou lig. Sy het die hele reis na die Richtersveld teenoor haar suster, Precious Cargo, gebieg.

’n Tweede moontlike betekenis is die hiperboliese assosiasie met eet, eetversteurings en verorberingsrituele, wat op groteske wyse voltrek word.

Foto van Anoeschka von Meck: https://www.litnet.co.za/anoeschka-von-meck-1967/

4. Vetstudie

Volgens Von Meck (2018:iv) is vetstudie ’n interdissiplinêre navorsingsveld wat ’n afgebakende aspek van vetsug en obesiteit ondersoek. Die fokuspunt is die liggaamsbeskouing (body image), ’n begrip wat vetsug stigmatiseer as die abnormale, die onbeheerste en die walglikheid van ’n liggaam en aptyt sonder perke. Vetfiksie handel oor ’n korpus fiksie (in verskillende genres) wat oor oorgewig protagoniste gaan. Alhoewel daar verskillende denkrigtings rondom vetstudie bestaan, byvoorbeeld vetfeminisme, of Foucault se siening van die menslike liggaam binne magsverhoudinge, die kruks van die saak is: om oorgewig te wees, is sosiaal onaanvaarbaar. Die oorgewig liggaam is die multi-gestigmatiseerde draer van kultuurkodes wat met negatiewe persoonseienskappe soos disfunksionaliteit, depressie, onnoselheid, luiheid, lae status, gebrekkige selfsorg en dies meer geassosieer word. Atipiese liggame (deviant bodies), wat oorgewig liggame insluit, voldoen nie aan die sosiale verwagtinge van die ideale liggaam nie. Vetfeminisme, op sy beurt, is dié deel van feminisme wat gemoeid is met die aspekte wat ’n rol speel in hoe oorgewig vroue in die samelewing beskou en gekritiseer word, omdat hulle nie aan die voorgeskrewe standaarde van normaliteit en skoonheid voldoen nie (Von Meck 2018:7).

In Kristeva se Powers of Horror intensifiseer sy die siening van obesiteit as "veragtelik". Só gestigmatiseerde identiteit posisioneer die vetsugtige outomaties as die Ander teenoor die dominante kulturele en sosiale meesterkodes, die Self.  

Valentine (2020:18) haal die filosoof en feminis Sandra Bartky aan:

Massiveness, power, or abundance in a woman’s body is met with distaste. […] Hunger must always be monitored, as food is needed to live but also forbidden in fear of fatness. Women are meant to take up less space. While a man taking up space exudes power, a woman is not meant to have this space. Under the current ‘tyranny of slenderness’ women are forbidden to become large or massive; they must take up as little space as possible.

Die konsep, Framing fat (Valentine 2020:21) breek die dilemma van vetsug in vier kategorieë vir raamanalise op. Eerste is die keuse-/verantwoordelikheidsraam wat fokus op die vetsugtige individu se vrywillige verbruik (of misbruik) van kos, en die gevolge wat só persoon as gevolg van vetsug moet dra. Die tweede raam is die sosiaal-geregtigheidsraam, waar daar na ongelykheid en diskriminasie teen vetsugtige mense gekyk word. Die derde raam is die gesondheids-/mediese raam, die mees dominante raam wat waarsku dat vetsug ongesond en gevaarlik kan wees. Die vierde raam is die estetiese een, óók ’n dominante een, waarin mode en skoonheid die pas aangee, met modelle en vroue wat vietse lyfies het. Hierdie raam besluit dat vetsug lelik en "normaal" of skraal mooi en aanvaarbaar is. Dis ook dié raam wat die massamedia en advertensiewese oorheers en die boodskap uitdra dat vetsug abnormaal is, tot ongelukkigheid en verwerping lei, en dat oorgewig mense mislukkings is. Vice versa vir dié wat slank is. En van estetika gepraat — alhoewel die plus-grootte kleregemeenskappe heelwat ondersteuning geniet, word hierdie ekstragroot vroue nooit genormaliseer nie. Plusgrootte-klere word gemarginaliseer in winkels, óf dit word verkoop in eksklusiewe ekstra-groot winkels, vergesel van hulle eie tydskrifte en modelle. Hierdie vroue met hul modes bly randfigure en almagameer moeilik met die hoofstroom-modes.   

Volgens Labuschaigne (2008:79—80) het religie vroeër ’n liggaam-gees-skeiding verkondig: die liggaam was nie belangrik nie, die siel (en die redding daarvan) het menslike gedrag dikteer. Die liggaam was ’n "dop" wat begrawe sou word, terwyl die siel die ewige saligheid of verdoemenis sou beërwe. Die liggaam het ook as gevolg van streng godsdienstige voorskriftelikheid sy drange onderdruk en negeer. Met die opkoms van die verbruikerskultuur is die liggaam erken as objek wat gemanipuleer, verpak, vertroetel, mooigemaak, geoefen, gemasseer, getatoeëer, bemark en verkoop kon word. Die ligaam is potensieel die lokus van plesier, begeerte en geluk. "I consume, therefore I am". Nadat mense vir eeue hulle lywe misken het, teiken die verbruikerskultuur mense se liggame vandag op meedoënlose wyse. Vroeër was dit die gees wat gered moes word; vandag is dit die liggaam: "Whereas salvation previously was seen to lie in the focus on the soul and the denial of bodily desire, the body today has become the object of salvation" (Labuschaigne 2008:79—80).

Anoeschka von Meck (1967–)

5. "Fattertainment"/vetvermaak, selfspot en -ironisering

Fattertainment, wat ek vertaal as vetvermaak, is aan die orde van die dag as dit kom by die gestigmatiseerde en spottende uitbeelding van vetsugtige mense in die media. Films soos The Nutty Professor, Norbit en Shallow Hal verdien miljoene dollar by die loket. Vetvermaak/fattertainment is die teelaarde vir negatiewe stereotipes, maar waarom is dit so gewild? Waarom lag en die spot dryf met oorgewig mense? Waarom word dit deur die samelewing gekondoneer? Een antwoord is moontlik dat die Amerikaanse kultuur glo dat jy in beheer is van jou eie lot en kry wat jy verdien. ’n Tweede moontlikheid lê in die aanbod van humor en komedie as verdedigingsmeganisme: "Almost all the research out there about using comedy as a self-defence mechanism is in the form of comedy itself." (Krishna 2019) Selfverdedigingsmeganismes is patrone van onbewustelike sielkundige strategieë wat help om angs, wat spruit uit potensieel skadelike stimilu, te verminder. Volgens Freud word hierdie meganismes ingespan om die werklikheid te manipuleer, te ontken of te verdraai om die inherente angs aan só sosiale situasie af te weer en so die individu se waardigheid te beskerm (Krishna 2029).

..........

Die heelal op my tong word gekenmerk deur hope selfspot, humor en selfironisering. Eetsteurnisse en vetsug word aan die hand van burleske karakters en absurde situasies voorgestel. Die keersy van die munt is die fel emosionele pyn wat die vetsugtige protagonist. Willemien, moet verduur.

...........

Die heelal op my tong word gekenmerk deur hope selfspot, humor en selfironisering. Eetsteurnisse en vetsug word aan die hand van burleske karakters en absurde situasies voorgestel. Die keersy van die munt is die fel emosionele pyn wat die vetsugtige protagonist. Willemien, moet verduur. In Von Meck se roman word vetvermaak gebruik as antidoot teen die pynlike werklikheid van vetsug. Dit wemel van voorbeelde, byvoorbeeld:

Gaan ek as ’n vegan, ’n vegetariër, ’n Banter, ’n gewone, gesonde persoon met ’n klein aptyt, of gaan ek inpak net wat ek wil? Gaan ek verbode kos inpak wat beteken daar gaan middernag ’n afsnypunt wees? Wat ek teen dan nog nie ingeprop het nie, moes ek presies om twaalfuur skelm by die badkamervenster van my huis op Paternoster in ’n boog vir die bure se hond gooi. Soms mik ek sleg en dan hang halwe blokke kaas die volgende oggend aan die heining. Gelukkig hou sekere voëls daarvan (321).

In ’n rehabilitasiekliniek in Spanje is Willemien aan die woord: "Aspris het ek nie vir hom gesê hier gaan altyd iemand saam met jou toilet toe nie, en as jy klaar is, kom inspekteer hulle die bak. Hier word jou opelyf intens aan etenstafel bespreek, asof dit ’n invloed op aardverwarming het" (30).

Hierdie vetvermaak is in lyn met die aanbod van bisaro-fiksie. Die protagonis, Wille Willemien, is ’n spottende en ironiese parodie op dié strokiesprentkarakter, die wulpse en slanke Willemien wat in elke strokiesprent haar opwagting in óf haar bikini óf haar seksie onderklere maak. ’n Ander voorbeeld is Willemien se pa se burleske optrede: "Dit was mý pa wat ’n gat deur kolonel Wendelle Stevens se spyskaart geskiet het. Op ’n dare. […] In die eighties" (11).

6. Die heelal op my tong as narratief van atipiese liggame

Gaventa (2003: 2) verduidelik Foucault se siening van lyfmag:

Physical bodies are subjugated and made to behave in certain ways, as a microcosm of social control of the wider population, through what Foucault called "bio power". Disciplinary and bio power create a "discursive practice" or a body of knowledge and behaviour that defines what is normal, acceptable, deviant, etc. —but it is a discursive practice that is nonetheless in constant flux.

In hierdie gedeelte gaan ek fokus op die atipiese liggame in Die heelal op jou tong: dié liggame wat nie noodwendig konformeer met die meesterkodes – die sosiale, kulturele, morele en regskodes, soos die samelewing van die dag dit voorskryf nie.

Die roman word gekenmerk deur karakters met atipiese liggame. Die spilpunt is Wille Willemien wat van kleins af sukkel met chroniese honger en ’n gevoel van onversadigbaarheid, ’n leemte, asook prikkelbare dermsindroom, bulimie, anoreksie en ’n verslawingsprofiel. Sy sien haar obesiteit as ’n gestremdheid. Maar haar pa is ook gestremd – hy het as kind polio opgedoen en swaar en pynlik herstel met ysters en ’n rolstoel, en by tye het hy met moeite geloop. Ten spyte van sy gestremdheid, het hy sport gedoen, perd gery, en was hy ’n huursoldaat — hy het sy gestremdheid "oorkom". Maar vader en dogter se onderskeie gestremdhede is egter onlosmaaklik vervleg. "Eintlik wil ek gesels. Klarigheid kry oor sake wat ek as kind nooit bevraagteken het nie. Hoe praat ’n mens in vrede met ’n man vir wie jou logge liggaam vyandskap spel omdat dit hom aan die tekortkominge van sy eie gebroke lyf herinner?" (20)

Elders noem die verteller dat haar pa se voete misvorm is, dat die vel besonder sensitief is, en dat hy nie sy eie toonnaels kan knip nie.

Willemien se stryd teen dwelms resoneer ook met haar pa s’n: "… eintlik was hy verslaaf aan adrenalien. En afleiding. […] Pa was ’n junkie" (21).

Binne-in my lyf het ek aan die slaap geraak. So het ek diep en lank genoeg weggesink in ’n vrees waarin ek my stelselmatig gepantser het. En dit is die belaglike ironie van obesiteit. Hoe sigbaarder jou logge lyf word, hoe onsigbaarder is jy as mens. Waar die skaal nou staan, is nog net my tande en my mooi ore deel van my oorspronklike self.

Obesiteit beteken om gestrem te wees.

Het ek my onbewustelik só met my pa vereenselwig dat ek in die pyn en beperkinge van sy lyf wou deel? (27)

Die antwoord is onomwonde ja; en die konsep "negatiewe empatie" kom hier ter sprake: "En hier staan ek, ’n onbekende obese vrou wat antwoorde van hom wil hê. Sy spieël. Die een waarin hy nie wil kyk nie. En sekerlik die een wat hy stukkend wou bliksem" (20). Volgens Cohen (2011:3—4) bestaan daar verskillende soorte empatie. Empatheia kan soms negatiewe emosies soos vyandigheid of vooroordeel teenoor ’n geliefde betrek, soos wanneer daardie persoon ’n bedreiging vir die empaat inhou. Die gevoel tussen vader en dogter is egter wederkerig: "… maar op die dag wat Pa my laat uitgooi het, was dit asof Pa besef het dat hy self die gevaarlikste aanklaer in sy huis toegelaat het.

Vir my. Sy dogter" (20).

Maar nadat Willemien haar pa sterwend in sy geplunderde woonstel aantref, sien sy weer sy geliefde sneeujas.

Ek haal die jas van die hanger af. Al die jare het ek dit onthou as groot en bonkig. Size xxx-large, om te pas vir ’n man wat in sy eie tyd deur sommige vir ’n skurk en deur ander as ’n legende aangesien is.

Ek steek my arms in die moue met die verwagting dat die sneeujas my gaan insluk. Maar dit pás my perfek. Hoe is dit moontlik? Eenhonderd-sewe-en-vyftig kilogram van slaap in jou eie lewe later" (373).

Die jas, wat perfek pas, is ’n simbool van jare se verlange na haar pa, haar bewondering vir hom, haar vrees vir verwerping, asook die empatie (positief en negatief) wat sy met sy gestremdheid gehad het. Sy het as’t ware deur ’n onbeheerste obesiteit haarself misvorm tot ’n eenvormigheid aan ’n vaderfiguur vir wie sy geweldig lief was. Dit is dan Precious Cargo wat vir Willemien sê dat sy met ’n man nes haar pa getrou het. Clifford O’Kill. "… jy het in Pa se tipe lewe ingetrou. Jy het Pa se eie lewe in jou huwelik herskep" (344). Die korrelaat tussen Willemien se pa en Clifford is duidelik: ook laasgenoemde het ’n atipiese liggaam gehad na sy motorfietsongeluk; en nog later, ’n gebroke liggaam as dwelmverslaafde. En in beide gevalle was Willemien blootgestel aan onsekerheid, om altyd op vader en eggenoot te wag, om hulle los te koop uit onwettige praktyke, en om hulle te versorg. Claire (2019) beaam Precious Cargo se siening:

This is your psyche returning to the scene of the crime. You’re picking somebody who has the same issues [as your father] so that you can fix it and do a better job this time around. In other words, despite recognising that your relationship with your father is unhealthy or even abusive, that doesn’t stop people craving what’s familiar.

Van al die atipiese liggame in die roman is Precious Cargo die sterk, gesonde en konformerende een. Sy is ’n geharde militaris en dit is insiggewend dat Willemien se kleinsus, met ’n gesonde en normale liggaamsbeskouing, dan juis die klankbord word wat haar help om te genees.

Willemien se ma het onderliggende anoreksiese neigings, ’n fobie vir suiwel en selluliet, en sy ly aan slaapsiekte (soos reeds genoem, dis onduidelik of dit depressie of narkolepsie was).

Willemien se eerste (jeug-)liefde is Willis Howelis, ’n kennis van haar pa. Nadat sy ’n nota dat sy hom beter wil leer ken onder sy motor se ruitveër gelos het, kom laai hy haar op nadat sy ontslaan is uit rehab. Willemien is smoorverlief op die 38-jarige Willis en neem in die geheim sekslesse by ’n prostituut, genaamd Misty. Maar Willis, wat nooit van ’n ou liefdesteleurstelling herstel het nie, het sy liefde vir vroue geprojekteer op sy vintage-motors wat sy huis volgestaan het. Ook Willis suggereer ’n atipiese liggaam met sy liefde vir sy motors as die objektivering van die vroulike liggaam: "Hoop nie Betsy pla nie. Sy’s ’n 1959-Nash Metropolitan convertible en dis haar staanplek dié" (199). Asook: "‘Laat ek jou voorstel aan Dorothy,’ het hy trots beduie en haar deur oopgemaak. […] ‘Dié een is ’n 1947-Dodge D-24 en sy’s ’n liefling’" (203). Nadat Willis Willemien se attensies bly vermy het, het hy haar die trekpas gegee.  

Op haar een-en-twintigste verjaardag ontmoet Willemien vir Kandy, ’n Hindoe (en welvarende sakeman). Alhoewel sy nie werklik lief was vir hom nie, was hy ’n veilige of stabiele opsie as lewensmaat en het die twee trouplanne gehad. Maar ook Kandy het die smet van die menslike kondisie in hom gedra en ’n geskokte Willemien op ’n boot in Hong Kong bekend gestel aan ’n seksorgie (275). Nadat sy besluit het om gewig te verloor vir hulle troue, het Kandy haar in Sri Lanka agtergelaat vir besigheid en haar dwelmdieet gefinansier. Die idee was om met die hulp van amfetamiene, wat eetlusdempers is, so vinnig as moontlik te verslank, ongeag die risisko’s van pyn en waansin. Meer hieroor later.

Dit is egter Clifford O’Kill, met wie Willemien impulsief sou trou, wat die mees atipiese liggaam van al die karakters in die roman het. Soos reeds genoem het Clifford as seun ’n ernstige motorfietsongeluk teen alle verwagtinge in oorleef. Nadat hy vir dood gelaat is, het net sy ma Rosemary bly glo dat hy sou leef. ’n Jaar later het hy sy bewussyn herwin. Clifford was, soos Willemien se pa, charismaties; hy het oor ’n buitengewone pyndrempel beskik en sy omgang met mense was uitdagend – en later gewetenloos; en hy was vreesloos en doodsveragtend. Maar sedert die begin van die huwelik was dit Ma Rosemary wat die kitaar geslaan het. Die verhouding tussen ma en seun was disfunksioneel, om die minste te sê, met vreemde erotiese ondertone. Sy het hom byvoorbeeld gebad en sy liggaamshare afgeskeer. Ten spyte hiervan het skoonma en skoondogter later, toe Clifford verslaaf geraak het aan tik, crack en kokaïene, in simbiose opgetree om hom los te koop uit smokkelhuise en uit die kloue van gevaarlike dwelmbendes. Dit is dan ook Willemien wat aan Precious Cargo bely dat Clifford ’n feeder was. ’n "Feeder" dui op ’n seksuele fetisj waar ’n man ’n vrou vet voer of vetsugtig hou om mag en kontrole oor haar te bekom of te behou. "Dit was net liefde en wellus op die laagste vlak" (364). Willemien het gewonder of Clifford dalk mense verkrag het tydens sy dwelmorgies in die smokkelhuise – en of hý dalk verkrag is. Sy het kennis geneem van sy buite-egtelike verhoudings en kinders, maar het eers ná twee wrede huurmoorde haar suspisies gehad en hom verlaat. Hy is op 45 oorlede, en sy stafie as is saam met Willemien se pa se sneeujas aan die kluis vasgemaak en by die krans afgestoot.

Ander atipiese liggame is Mandise, wat saam met Willemien in ’n kloosterskool in Kaapstad was. Sy het intussen ’n suksesvolle hoëklas gesellin geword. Behrouz, Willemien se pa se skerpskutter, is in Iran tereggestel en het "aan ’n outydse galg geswaai" (372).

Die heelal op my tong word gekenmerk deur lyflikheid. Von Meck skep as teenvoeter vir die hiperrealiteit van atipiese liggame wat gebroke, besmet, siek, of krimineel is, ook magiese of fantasieliggame, byvoorbeeld die verwysings na strokiesprentkarakters soos Tintin (Kuifie); mistieke karakters soos byvoorbeeld die ligwesens en pylstertengele en die naamlose, soekende pelgrim aan die einde van elke hoofstuk; paranormale liggame (soos die astrale liggaam van Liberace wat sy gesien het); Messiaanse liggame, byvoorbeeld LiefdJeevis, die Rooiseeloper en die koninklike maanhaar; fiktiewe liggame uit die Western-wêreld van Louis L’Amour, op wie se boeke haar pa versot was, en gestorwe liggame (Clifford se as).

Fotobron: https://www.powercube.net/other-forms-of-power/foucault-power-is-everywhere/

7. Die rol van die vader in eetversteurings

In sy MA-studie oor die rol van vaders in hul dogters se eetversteurings, kom Mouton (2011:166—8) tot die volgende gevolgtrekking:

First, eating disorders are perceived as relational artifacts of the father-daughter relationship (i.e., marking important moments in the relationship, fostering tensions between closeness and distance, etc.). Eating disorders contribute to the dialectical tensions experienced in the father-daughter relationship as fathers and daughters struggle with closeness and openness […]

Die navorser postuleer dat dit nie net die moeder nie, maar óók die vader is wat ’n belangrike rol in die ontwikkeling van hul dogters se eetversteurings speel (2011:168). Hierdie bevinding korreleer met ’n legio voorbeelde in Die heelal op my tong. Sedert Willemien kon onthou, was daar ’n diskontinuïteit in haar verhouding met haar pa. Hierdie is inderdaad ’n breuk wat op fisieke en ruimtelike nabyheid en afstand dui, maar ook ’n emosionele geslotenheid versus ’n emosionele ontvanklikheid. Haar pa het besluit wanneer hulle kommunikeer – daar was nie ’n oop kanaal van kommunikasie nie. As klein dogtertjie onthou Willemien dat haar pa vir weke – of selfs maande – op ’n slag verdwyn het; nie huis toe gekom het nie en sy op hom gewag het. Die ontwikkeling van eetsteurnisse as verhoudingsartefakte by die protagonis is duidelik herkenbaar in die teks. Die assosiasies aan kos boekstaaf haar jeugherinneringe aan haar pa, byvoorbeeld:

"Sy is ’n staatmakertjie," sê Pa. "Sy mag kry net wat sy wil hê."

Ek bestel wat ek altyd bestel, want ek soek baie kos. Nie iets wat gou op gaan wees nie. ’n Stapel-hamburger en groot porsie tjips. Pa gaan nog van my tjips ook eet, dus tref ek voorsorg, want hy eet soveel vinniger as ek. Vir die paar minute wat ons eet, is Pa in ’n goeie bui (147).

Willemien se pa het haar met kos beloon – in bovermelde geval omdat sy soet en geluidloos in die kattebak gelê het terwyl hy ’n duistere saketransaksie beklink het. Wat nog vreemder is, is dat sy met ’n flits haar huiswerk in die kattebak gedoen het. In baie tonele word die gulsigheid van pa en dogter wat saam eet, en wat later Willemien se verorberingsrituele sou kenmerk, beskryf.

In die kombuis staan ek op pa se skoot en kyk in die yskas om te sien wat daar is om te eet. Pa is altyd honger as hy op iemand geskiet het. Ek ook. Pa maak eiers en daarmee saam eet ons kreefstert en romerige mayonnaise. Ons eet dat strepe op ons wange lê. ’n Lekker aand (116).

Die toneel verwys na die 1977-onluste waartydens Willemien se pa op oortreders in sy tuin in sy luukse huis in Constantia geskiet het. Die klein Willemien het meegedoen met haar plastiekpistool. Die emosionele nabyheid tussen vader en dogter word weer eens aan die hand van ’n eetritueel beskryf.

............

Maar kosvergrype is nie die enigste verhoudingsartefakte wat Willemien en haar pa se verhouding kenmerk nie: daar is tye wat hy nie tuis is nie en wat daar letterlik geen kos in die huis is nie, omdat haar ma feitlik niks eet nie, en die huiswerker, Stella, die oorblywende kos vaslê. Dit is slegs met die terugkeer van haar pa dat kos, restaurante, smulbederf en lekkernye die gebroke band tussen vader en dogter moet herstel.

.............

Maar kosvergrype is nie die enigste verhoudingsartefakte wat Willemien en haar pa se verhouding kenmerk nie: daar is tye wat hy nie tuis is nie en wat daar letterlik geen kos in die huis is nie, omdat haar ma feitlik niks eet nie, en die huiswerker, Stella, die oorblywende kos vaslê. Dit is slegs met die terugkeer van haar pa dat kos, restaurante, smulbederf en lekkernye die gebroke band tussen vader en dogter moet herstel.

Oor die rol van Willemien se pa se ruimtelike afstand en die ontwikkeling van eetversteurings: "Ek was vyftien toe Pa uiteindelik vir my ’n vliegtuigkaartjie stuur. […]. Ek wou weg van Ma sodat sy my nie meer kon keer nie. Ek wou myself uitwis, kilogram vir kilogram. Ek sou self my delete-knoppie druk" (75).

Asook: "Ek het pa genuine jammer gekry omdat hy kon wonder waar sy een dogter haar geografies bevind, terwyl sy ander dogter, reg voor hom, lankal vermis word.

"Dalk het hy nie eens besef hy het jou verloor nie," sê my suster sag" (66).

Willemien se jonger suster, Precious Cargo, was hul pa se oogappel. Willemien was die sensitiewe een en haar kleinsus die "maklike" een. Die verhouding tussen Willemien en haar pa het emosioneel sodanig verbrokkel dat sy figuurlik in sy oë as "vermis" aangegee is.

Willemien se jeugherinneringe aan haar pa/eet, aktiveer op sy beurt haar eetsteurnisse. Die tragiek van hierdie roman lê waarskynlik in Willemien se pa se verwerping van sy obese dogter; en hoe sy van kleins af gesmag het na sy goedkeuring, op hom gewag het en hom bewonder het – maar slegs in sy sterwensnood volledig met hom versoen en ’n band gevorm het. Die simbool van die sneeujas kom weer ter sprake as Willemien haar pa se reusagtige jas aantrek en besef dat dit perfek vir haar pas: "’n Enkele oomblik van geborgenheid onder my pa se arm het ek eenvoudig ’n leeftyd lank herskep. ’n Lyf wat in dié jas sou pas" (374).

8. Die soeke na die vader/Vader: selfmutilasie en anoreksie as heilige stigmata

’n Ander noodmaatreël is om kaas op te gooi. […] Moenie wag nie, bely dit onmiddellik!

Jy is ’n sondaar wat willens en wetens satanslym huisves. […]

Ek weet Ma bely haar oortredinge, want ek het haar al hoeveel keer op haar maag uitgestrek op die mat of in die badkamer gekry. Dan gaan sit ek op die toe toilet en vryf haar rug. "Toemaar, Mamma. Al die kaas is nou weg. Jy’s vergewe" (126).

Bogenoemde toneel herinner aan ’n aflaatboete; Willemien se bulimiese ma het kaas geëet (en "oortree"), en deur middel van selfgeïnduseerde braking daarvan ontslae geraak – die boetedoening. Dit herinner aan ritualistiese religieuse praktyk.

In Die heelal op my tong word eetsteurnisse verbeeld as ’n tipe stigmata, ’n vorm van selfmutilasie wat ooreenkomste toon met die rituele van die vroulike heiliges binne die Rooms-Katolieke kanon.

Volgens Robert F Mullen (2010:97—8) kan anoreksie dui op ’n diepgewortelde begeerte om te transendeer; om in ’n mistieke beswyming in te gaan. "Heilige anoreksie" by vroulike heiliges, op sy beurt, toon patologiese ooreenkomste met anorexia nervosa soos ons dit vandag ken (vergesel van gevoelens van dissosiasie en depersonalisasie). Die gebruike om te vas om nader aan ’n heilige godheid te beweeg deur sulke beswymings (of trances), is al vir eeue en in verskillende kulture aan die mens bekend. In die geval van anoreksie word die uitgeteerde liggaam (onbewustelik) stigmaties; in die geval van vroulike heiliges was heilige masochisme die dryfveer. Die woorde beswyming/trance is afgelei van die Grieks, ekstasis, en met Willemien se smagting na ecstasy is dit súlke vondste wat van dié merkwaardige roman afgesien van bisaro-fiksie, ’n goddelike komedie maak.

Willemien was reeds as klein dogtertjie besonder vatbaar vir die spirituele. Wanneer sy in haar oupa se stoepkamer geslaap het, het sy haar verkyk aan ’n skildery van "LiefdJeevis" (Jesus) (131). Sy het Hom uit die skildery sien klim en was gelukkig, omdat sy geweet het Hy waak oor haar. Haar pa vertel haar dan van die pineale klier wat mens in staat stel om met God te kommunikeer. "‘Pniel is die plek van ontmoeting binne-in ons,’ tik ek met my vinger op my voorkop. ‘Die plek waar ons God van aangesig tot aangesig kan sien.’ […] ‘Wat jy ook al in jou lewe aanvang, Pa wil hê jy moet nooit ophou soek na Pniel nie, hoor?’" (149)  

Pniel beteken "die gesig van God" en verwys na Genesis 32:30 waar Jakob met God gestoei het.

Ten spyte van Willemien se onkonvensionele lewensloop (en dat sy die pad byster raak by tye), bly sy deurlopend soek na God, al is dit op ’n aweregse manier: "My doelwitte is deeglik uitgewerk: Neem soveel chemikalieë of plante moontlik in om my pineale klier oop te skiet: kom onder Pa se beheer uit: maak kontak met die ware SkepperGod" (238). Die gebruik van dwelmmiddels om via die derde oog kontak te maak met God, skrik haar nie af nie. Haar minnaar, Kandy, finansier haar dwelmdieet in Sri Lanka sodat sy kan verslank vir hulle troue. Stimulante is eetlusdempers en Willemien is nie gepla oor wát se dwelms sy in haar gestel inneem nie, net solank sy gewig verloor. Uit die roman blyk dit duidelik dat die protagonis ontvanklik is vir mistieke (of transendentale) ervarings, wat korreleer met die diepgewortelde begeertes van ’n anoreksielyer. Willemien verwys na die "enlightenment" wat ecstasy haar bied, maar in stede van ’n mistieke verligting, is die dwelmdieet, wat speed insluit, besonder onaangenaam. Sy hallusineer, is rusteloos, slaap en eet weinig (of niks) en krap haarself stukkend tot die bloedhale oor haar liggaam lê. Sy verloor kontak met tyd en ruimte en los die dwelms, maar beleef steeds ’n volskaalse psigose. Manja, een van Kandy se huishoudsters wat Willemien moes versorg tydens haar dieet, is van mening dat bose geeste werksaam is in Willemien: "As sy my soggens met die bloedstrepe aan my lyf aantref, sien ek hoe haar gesig bleek word van vrees. ‘These spirits are always thirsty for blood’" (288). Willemien se katarsis noop haar pa om in te gryp en haar veilig by Ouma Okahandja te besorg. Willemien, met haar "nuwe", maer (uitgeteerde) voorkoms, gebore uit selfmutilasie en dwelms, het in haar soeke na God op ironiese wyse haar liggaam afgetakel tot ’n stigmatiese een. Maar steeds: "Ek’s te vet, Ouma. Moenie dat Ma kom nie, asseblief! […]

"My kind, jy’s vel en been. Nie een van ons het jou al ooit so gesien nie. Watter onsin praat jy tog?" (293)

Willemien vereenselwig haar deurlopend met Christelike simboliek: die Rooiseeloper (Christus), die koninklike maanhaar, die pelgrim in die Tabernakel in die dorpie Eilat, Israel, ensomeer. Soos reeds genoem is Die heelal op my tong gelaag in substekste, waarvan die mistieke deel uitmaak. Von Meck gebruik Christelike simboliek op ’n onderbeklemtoonde wyse: nêrens word dit uitgespel, of geloofskwessies in die leser se keel afgedwing nie; dit beweeg binne die mistieke sfeer. Wanneer Willemien haar siek en sterwende pa red uit sy woonstel, sê sy vir hom: "Ja, Pa. Jy is nou in jou Rooisee. Volg Hom net. Dis ’n baie nou paadjie, maar Hy sal Pa anderkant uitlei. Ons is almal Rooiseelopers" (371).

Die verligting waarna Willemien so gesmag het en nóg in kos, nóg in dwelms gekry het, ervaar sy wanneer sy en Precious Cargo hul pa se kluis oor ’n krans afstoot. Willemien se versoening met haar pa het begin toe sy hom opgespoor en gered het uit sy woonstel, weg van sy vyande. Maar dit is heling wat begin nadat die swaar kluis, wat ook simbolies is van haar obesiteit, oor die krans stort. "Die Subaru se stofwolk toring van ver die lug in. Die leë winkeltrollie en die flappende helderkleurige kombers op die dak maak dit ’n vrolike gesig. Die Rooiseeloper glimlag met die krag van iemand wat sonnestelsels soos klokkies aan die soom van Sy priesterskleed dra.

"Nou is sy vry."

Bibliografie  

Bennett, N. 2019. Die moderne gesig van eetversteurings. Versindaba.

https://versindaba.co.za/2019/06/07/nini-bennett-die-moderne-gesig-van-eetversteurings/ (4 Desember 2020 geraadpleeg).

Claire, M. 2019. So, are you dating your dad? Marie Claire.

https://www.marieclaire.co.uk/life/sex-and-relationships/men-like-your-dad-9182  (1 Desember 2020 geraadpleeg).

Cohen, M. 2011. Stigmatization of Patients with Chronic Pain: The Extinction of Empathy. Pain Medicine. Wiley Periodicals, Inc.

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22054062/   (2 Desember 2020 geraadpleeg).

Gaventa, J. 2003. Foucault: Power is Everywhere. PowerCube. https://www.powercube.net/other-forms-of-power/foucault-power-is-everywhere/  (1 Desember 2020 geraadpleeg).

Graffiti aanlynkuier met Anoeschka von Meck. 2020. YouTube.

https://www.youtube.com/watch?v=Cl9aIRK0sPI     (4 Desember 2020 geraadpleeg).

Heuer, C.A. 2010.  "Fattertainment". Obesity in the media.

https://www.obesityaction.org/community/article-library/fattertainment-obesity-in-the-media/   (2 Desember 2020 geraadpleeg).

Krishna K, G. 2019. Humour as a self-defense mechanism. Feedsnitt.com.

https://feedsnitt.com/2019/10/16/humour-as-a-self-defense/  (3 Desember 2020 geraadpleeg).

Labuschaigne, M. 2008. Human bodies in law: arbitrary discursive constructions? Stellenbosch Law Review (31)2: 71—100.

Mouton, A. 2011. Dynamic disorders: Narratives of eating disorders and the father-daughter relationship. Unpublished master’s thesis, Colorado State University.

Mullen, R.F. 2010. Holy Stigmata, Anorexia and Self-Mutilation: Parallels in Pain and Imagining. Journal for the Study of Religions and Ideologies. March, pp. 97—9.

Taljard, M. 2018. Inwaarts en immer opwaarts. Versindaba.

https://versindaba.co.za/2018/06/24/marlies-taljard-inwaarts-en-immer-opwaarts/  (4 Desember 2020 geraadpleeg).

Valentine, E. 2020. Weighted Identities: Deviant Fat Bodies and the Power of Self-Representation. Unpublished master’s thesis, Arizona State University.

Van Zyl, P. 2020. Klaar gewroeg oor my gewig. Huisgenoot. 29 Oktober 2020, ble. 96 – 7.

Von Meck, A. 2018. Vet in fiksie. ’n Foucauldiaanse kritiese diskoersanalise van die liggaamsbeskouing van vetsugtige protagoniste in uitgesoekte hedendaagse Noord-Amerikaanse vetfiksie. Ongepubliseerde PhD-proefskrif, Universiteit van Pretoria.

—. 2020. Die heelal op my tong. Kaapstad: Penguin Random House.

The post LitNet Akademies-resensie-essay: <em>Die heelal op my tong</em> deur Anoeschka von Meck appeared first on LitNet.

Bruidzilla
Marion Erskine
NB-Uitgewers
ISBN: 9780795802300

’n Troue is ’n lekker ding. Daar is gewoonlik smaaklike eetgoed, die meeste van die gaste doen moeite om respektabel te lyk, en as jy gelukkig is, het die bruidspaar besluit op ’n Kaapse vonkelwyn vir die heildronke. Hopelik is almal by die troue ook bly vir die bruid en bruidegom se onthalwe en beteken dit die meeste mense is darem ook in ’n redelik goeie bui. En soos wat die Kaapse vonkel vloei, so verbeter die kollektiewe luim dan nou ook. As jy nié van troues hou nie, is jy waarskynlik ook een van daai suurkouse wat moan oor Kersversierings in die Checkers en wat RSG afdraai sodra Boney M se “Mary’s boy child” begin speel. Of dalk is jy, bless your heart, voor die kansel in die liefde verlaat. Laasgenoemde is die enigste geldige rede om nie entoesiasties hande te klap as die bruidspaar die dansbaan open nie.

Omdat ’n troue soveel emosies opwek, en daar só baie dinge in die bestek van ’n paar uur gebeur, is dit g’n wonder nie dat dit so ’n lekker tema vir kreatiewe denkers is om mee te speel. Daar is mooi klere, ’n flair vir die dramatiese, trane, musiek, kos, die inevitable flou grappies van ’n nefie van die bruidegom wat opslag ’n spreekbeurt wou hê, en natuurlik, bo alles, die liefde. A, die liefde. Die één enkele ding wat skrywers laat skryf, musikante laat sing en volwasse mans in volslae idiote laat verander.

Kortom, troues (en die liefde) wérk. Hetsy in flieks of boeke of liedjies. As jy Bridesmaids, Four Weddings and a Funeral of Wonderlus (onder andere) gekyk het, sal jy weet dat die Happily Ever After-gegewe met vrug en sukses aangewend kan word. Selfs ’n punk rocker soos Billy Idol weet dat sommige dae net mooi perfek is vir ’n wit bruilof.

Maar kom ons wees eerlik: Om ’n troue te reël is ’n heel ander ball game. Die bruid wat so stralend voor die kansel staan en glimlag het beslis en sonder twyfel iewers tot die aanloop van die groot dag ’n paar trane gestort. Haar ma en suster ook. Want om ’n troue te reël is vrek harde werk.

In Bruidzilla, Marion Erskine se nuutste boek, verskuif hy die fokus dan grootliks van die huweliksdag na die reëlings vooraf. Soos die meeste ingeligtes weet, neem dit maande, selfs soms ’n jaar se beplanning om ’n troue suksesvol aanmekaar te slaan. En dan woeps, binne ’n paar uur is die hele affêre verby. As jy jou oë uitvee, is die chocolate mousse op, een verlore klein blommemeisie op ’n sugar high dans soos ’n besetene op die maat van ’n ou Roxette-treffer, en iewers sit ’n ouerige omie aan die bruid se kant met ’n bierbotteltjie gebalanseer op sy knie en knip ’n uil. Dit was lekker, maar nou is dit klaar.

Tillie, ’n vrolike dog effens vervelige waitress, se beste vriendin sedert graad 1, Milanka, vra haar om haar troue vir haar te reël. En dit so ewe met ’n man met wie Tillie sélf ’n kortstondige spark beleef het. Hulle moet regtig baie goeie vriendinne wees, het ek by myself gedink, want benewens die feit dat Milanka sonder moeite haar vriendin se potensiële kêrel afvry, is sy doodeenvoudig net nie nice nie. Sy is ’n pyn. Sy is overbearing, ongeskik en pleinweg blerrie onaangenaam. Soveel dat ek een of twee maal die boek wou neersit en dit glad nie weer sou wou optel nie. Tillie, aan die ander kant, vreet als op wat die walglike Milanka na haar kant toe gooi. Onmoontlike eise word aan haar gestel en heel gedwee probeer die arme Tillie om als te doen wat Milanka van haar verwag. Natúúrlik met katastrofiese gevolge.

Soos wat die storie egter vorder, leer mens die twee meisies beter ken, begin jy begrip kry vir hulle vreemde gehegtheid aan mekaar en voel jy later wragtag selfs deernis vir die blonde bruid uit die hel. Erskine kry die bykans onmoontlike reg – hy laat jou van opinie verander, en dít is heel knap gedaan.

Bruidzilla gee nie voor om enigiets anders te wees as wat dit is nie. Dit is ligte vermaak. Dit is The wedding singer op steroids. Dit laat jou kortstondig vergeet van pandemies en lockdowns en partytjies met slegs ’n paar genooide gaste. Dit doen presies wat dit moet doen. En al is daar hier en daar ’n geykte karakter of twee, vergewe mens dit sonder skroom, want daar is lekkerlagmomente, so reg in die kraal van Donatello en Volksie, Erskine se tweede boek wat in 2010 verskyn het.

Tillie en Milanka is die perfekte teenmiddel vir ’n goor ou jaar. Vat hierdie stukkie sonskyn saam see toe. Gaan skop jou skoene uit, slaan die sambreel op en skink ’n glasie Kaapse vonkel. Verlustig jou vir ’n oomblik in die troue van die jaar, maar probeer om nie kliphard jou moer vir die onmoontlike Milanka te strip nie. Want glo my, jy gaan wil.

The post <em>Bruidzilla</em> deur Marion Erskine: ’n resensie appeared first on LitNet.