The echo of a noise
Pieter-Dirk Uys
Tafelberg Publishers
ISBN: 9780624086925

When Pieter-Dirk Uys appeared on a lonely stage at the 2017 Woordfees in Stellenbosch, dressed in black and discernible only by a white face, white hands and the words “Almost famous” dancing white on his chest, I was in the audience. For over 90 minutes, I was mesmerised. There was raw honesty on stage as Uys’s storytelling mined rich veins of both poignancy and humour. One of my most salient memories of that afternoon is of my mother elbowing me in the ribs because I was laughing too raucously – or, perhaps, too singularly – and people were starting to turn around and stare. My embarrassment was quickly swept away once I told myself that Uys would have found these audience dynamics quite hilarious, and that I was, in fact, responding in exactly the wished-for way. Comfortable in an imagined kinship with the man on stage, defiantly self-conscious now, I laughed even louder.

Two years later, I’ve been asked to review The echo of a noise: A memoir of then and now, the published version of that same production. Marketed as Uys’s latest memoir, its cover projects the same starkness that characterised the stage version, announcing: “Pieter-Dirk Uys unpowdered. No props, no false eyelashes, no high heels.” While I cannot claim to be the same person I was two years ago when I was a member of Uys’s audience, reviewing this book has given me the opportunity to consider, first and foremost, what happens to the same material realised through the different mediums of live stage performance, on the one hand, and written autobiography, on the other.

The echo of a noise contains several short introductory and concluding chapters that frame the monologue at its centre. These deal with the book’s aims – to “entertain and illuminate”, while “reveal[ing] the small signposts” in Uys’s journey that proved especially significant (12) – and provide background information, such as charting his introduction to theatre and introducing his immediate family members. They also touch on the changing political landscapes that continue to frame Uys’s extraordinary career as playwright and entertainer-satirist. The stage monologue itself tells the story of how Pietertjie Uys grew into Pieter-Dirk Uys, progressing from short pants to long pants to dresses, and beyond. Crucial to this journey are the adults who were most important to him: his forbidding Afrikaner father, Johannes Dirk Jacobus Uys; his troubled German mother, Helga Maria Bassel; and, finally, Sannie Abader, the domestic worker who “wasn’t just a maid”, but his “Cape Flats mother”, whom he credits with raising him in Sonskyn, the family home in Pinelands, Cape Town (65).

Much material in The echo of a noise was ostensibly written, in the first instance, to be spoken. And, while the prose isn’t always equally compelling or original, the book’s conversational quality and clever pacing makes for a comfortable read. The memoir’s main characters are beautifully drawn and – with the exception of Abader – fleshed out with great sensitivity. The familiarity evoked thus is heightened by the book’s scrapbook quality. Unlike the staged version, the Tafelberg publication has the benefit of a large selection of photographs from the Uys family archive, reproduced here in black and white. One of these, in particular, stands out: a photograph of Pietertjie’s parents, “a special man and a rare woman enjoying each other with laughter” (99). With it having been taken in the early 1950s, it’s hard not to see this photograph, featuring two hysterically laughing, long-legged lovers, as a powerful portent of their son’s future.

 “I build sandcastles when the tide is out” is how Uys defines what he does (15). He describes these as “unique structures that delight and confuse, and attract attention until the tide turns back, and the castle becomes a lump of wetness, no more than a treasured memory” (15). An apt metaphor to describe the live theatrical performance that is Uys’s bread and butter, it also points to the problems that result when these impermanent structures (in Uys’s words: “from my mouth to your ear”) aspire to the permanence of ink on paper (15). Transported along merrily by Uys’s smooth and lively narrative, I found several instances when I was brought up short, more confused than delighted. Had these particular statements and vignettes been offered in the stream of a dynamic theatrical performance, they might well have landed better, or else been washed away by the incoming tide of communal hilarity. But, without the benefit of an actor’s facial expression, accent, tempo or tone of delivery – in short, the ways in which the body inscribes text – they just sat on the page, concrete and uninterpreted. Rereading them did not help. Instead, it only underlined the fact that throwaway flippancies live differently on paper than they do in the ear.

Examples include calling South Africa the “tip of a dark continent” (170), referring to people as “non-white” (31), and a particularly troubling story about a favourite uncle whose attentions – rubbing his leg against young Pietertjie’s under the dining room table – were tolerated in exchange for a bar of chocolate. There is misogyny, too, in Uys’s commitment to Evita Bezuidenhout: “to diet, so that women in the audience will recognize the woman, while men will forget the man” (31). Elsewhere, he describes his university degree as a manifestation of “retreat mentality” and “probably the most pointless and useless thing I own” (16). Uys’s autodidactic aspirations aside, as the book proceeds, we learn exactly how key his university years were to his development as a theatre-maker. But there is a bigger issue here: given Uys’s professed struggle credentials, his unconsidered display of white privilege – at the time, black students could not be admitted to UCT without government permission – comes across as extremely jarring.

For this particular reader, these issues come to a head where Uys writes – albeit with genuine love and affection – about Sannie Abader. One problem is that she exists only in relation to him, with no acknowledgement of the personal sacrifices she was forced to make. “Mammie always talked about you as her ‘favourite child’,” Abader’s own flesh and blood children recall (162). The tragedy of this seems lost on Uys. Another problem is that, in his eagerness to communicate how special their relationship was, he somewhat overplays his hand. “Sannie wasn’t the maid; she was the Boss” (64), he writes, hyperbole only serving to exaggerate the lie. Similarly, when Abader finally moved into the house, he writes that she “came home” (150). Again, the tragedy is lost on Uys that this happened only so that she could look after his father, a master who “wouldn’t take cheek from a meid” (148).

That this is Abader’s home only metaphorically is underlined by yet another vignette: on 27 April 1994, the day of South Africa’s first democratic election, she makes Uys wait outside the kitchen while she gets ready. “I couldn’t believe it!” he writes. “Standing outside the closed door, asking permission to go into my kitchen” (154). After they have cast their votes, Uys takes “the two new citizens”, Abader and her best friend, Leen – who, we learn in passing, voted for the National Party – “back to their respective kitchens” (156). He doesn’t write it, but he might as well have added: and everything remained the same.

This book represents an important milestone in Uys’s career. “Now, I don’t mind if people don’t care for the noise I make,” he writes. Now in his seventies, he says the “disease to please is cured” (172). What is so interesting about Uys’s bid for honesty in this memoir is that it reveals exactly how difficult it is for white Afrikaners like Uys (and me) to escape our times. The echo of a noise also contains letters written from the Verwoerd administration to the 16-year-old Jongheer Pieter Uys, thanking him for “the nice letter he wrote to congratulate her [Mrs Verwoerd] and her husband on the first anniversary of the Republic of South Africa” (69). A few years later, Uys would have a stint in the “white and Afrikaans” South African navy. “I never put my foot on a ship,” he writes, “but I had a helluva time!” (109). With light-hearted and uninterrogated statements such as these, a passage from Leonard Thompson’s A history of South Africa comes to mind:

Their language was unique, and most Afrikaners experienced little but the Nationalist world perspective from cradle to grave: at home, in Afrikaans-language schools and universities, in Dutch Reformed churches, in social groups, on radio and television, and in books and newspapers.[1]

Uys was one of the lucky ones. Attending film school in London in the late 1960s and early 1970s, he was finally confronted with images of unjust violence at home. He describes his reaction as follows: “‘No! Never! It can’t be true! Lies! Communist propaganda!’ I told people. ‘I lived there!’ I knew nothing. How could we have allowed that to happen? We decent, Christian people?” (127). Having returned from London in 1973, Uys fell in with the crowd of Cape Town’s Space Theatre, the likes of Athol Fugard, Brian Astbury and Yvonne Bryceland. He wrote and performed in a series of plays heavily censored by the Film and Publication Board (current name). Finally, finding himself in a financial conundrum in 1981 – “with my plays banned, there was no income” – Uys landed on the idea of staging short satirical sketches – “political revue” – and the rest, as they say, is history (137).

As good as he was at exposing the absurdity and obscenity of the apartheid mind, Pieter-Dirk seems to have gotten away with a lot. He recalls, for example, security policemen asking for Evita Bezuidenhout’s autograph in the mid-1980s. Besides those letters from Mrs Verwoerd and her secretary, The echo of a noise also contains a photograph of Pieter-Dirk Uys and Piet Koornhof beaming next to each other in 1985, the year of the first state of emergency since 1960, during which the government used their military muscle to clamp down decisively on political dissent.

Asked the question, “If you were so successful in fighting apartheid, how come you’re still alive?” Uys responds as follows: “Shocking question, simple answer: I am white” (145). But, after reading this book, I wonder. It seems to me that Pieter-Dirk Uys is still alive, above all else, because he is still funny. His profession is as old as the hills. Like the royal court jesters of bygone eras, his position as joker carries a measure of immunity from persecution. Yet, within that specific context, humour has been known for its powerful subversive uses. Concluding that laughter can be enlisted as an effective weapon of social protest, Marjolein ’t Hart writes as follows: “Criticism expressed in a joking manner is more difficult to refute by ‘rational’ arguments. Authority and power can melt, as the invitation to laugh with one another appeals to all-human feelings and breaks down ‘official’ barriers.”[2]

In Pieter-Dirk Uys’s case, that little “with” seems to have been crucial to the endeavour. As he writes: “Maybe those in politics and the media who encouraged me to keep going wanted more than simply to laugh at jokes; they wanted to react to the absurdity and the obscenity of apartheid” (144). This must have included at least Piet Koornhof and the security police. It would be prudent, then, to remember the other theories that exist around humour and social protest – that humour can function as a harmless safety valve within oppressed societies, hampering political change. And, of course, that the ridicule of a court jester was tolerated in some courts simply because it was a way for the monarch to demonstrate unruffled and, therefore, absolute power.[3]

Born in 1985 during that same state of emergency, I have the dubious luxury of looking at the troubled years of apartheid not knowing what kind of person I would have been, had I lived through them. Reading The echo of a noise, I realise that nobody can entirely escape the imprint of the time they live in, even if they heed those small signposts along the way. Pieter-Dirk Uys, this book confirms, developed a successful and courageous strategy for living and working in apartheid South Africa. But it also points to the tragedy of such a dogged and successful survival: the small but conscious compromises and adaptations required to maintain some sanity while growing up in a Kafkaesque reality, and those terrifying, unconscious slips into and embracing of that reality, which even Uys’s undisputed brilliance as a performer could not prevent.

[1] Leonard Thompson, A history of South Africa, 4th ed (Johannesburg: Jonathan Ball Publishers, 2014), 198.

[2] Marjolein ’t Hart, “Humour and social protest: An introduction”, International Review of Social History 52, no S15 (2007): 8.

[3] See Hart, “Humour and social protest”, 6–8.

Weerklink van ’n wanklank: ’n onderhoud met Pieter-Dirk Uys

The post Book review: <em>The echo of a noise: A memoir of then and now</em> by Pieter-Dirk Uys appeared first on LitNet.

Titel: Tussen toeval en willekeur
Skrywer: Kobus Lombard
Uitgewer: Naledi
ISBN:978-1-928426-34-9

Kobus Lombard het in 2001 gedebuteer met die bundel Geknipte naelstring. Sedert hierdie debuut, wat besonder goed ontvang is deur die poësiegemeenskap, het Lombard hom as ʼn besonder knap digter gevestig en het daar nog drie bundels gevolg, te wete Tussen wysvinger en duim (2005), Vlerke vir my houteend (2010) en Skadu oor die sonwyser (2015). Al hierdie bundels het by Protea Boekhuis verskyn.

Meestal skryf Lombard kort, netjies-afgeronde gedigte wat gestroop is van enige pretensie of deklamasie. Met sy nuwe versameling dig hy voort op hierdie vormgewing wat ook sy vorige bundels kenmerk. Struktureel vertoon sy gedigte die prosodie van waarneming en/of stelling wat gladweg verloop na ʼn toepassing op voorafgaande gegewe as slot. Dikwels bevat die slotreëls ʼn ironiserende teenstelling wat aangebied word as ʼn opsomming óf nuwe insig ten opsigte van die voorafgaande gegewe.

Hierdie prosodie het mymerende, bekoorlike gedigte tot gevolg, eerder as onthutsende of aardskuddende verse. Nogtans het ek hierdie gedigte as ryp, deurleef en deeglik afgerond beleef; gedigte wat van ʼn bykans argetipiese lewenswysheid getuig.

Ter illustrasie, die verbluffend eenvoudige gedig op bl. 61:

Skaduwee

bedags volg jy my getrou
teen hoogmiddag staan jy
wydsbeen bo-oor my
soos die skemer nader
loop jy verder voor my uit
en in die nag as die aarde
sy gesig wegdraai van die son
val jy my
onsigbaar in.

Tussen toeval en willekeur is ʼn besonder goedgekose titel vir hierdie versameling, aangesien “toeval” dui op aspekte van die lewe waaroor die mens nie beheer het nie, terwyl “willekeur” teenstellend daartoe weer op ʼn bepaalde eiesinnigheid (eie wil) dui. Tussen dié pole lê dit wat waarskynlik óf moontlik is.

In die titelgedig, “Toeval en willekeur” (bl 4) stel die digter dit soos volg:

ek het ʼn nuwe skryfplek
ʼn kantgordyn met vars patrone
die greine op my tafel
loop om ʼn ander kwas
op die wit ringmuur
blom bougainvilleas
dieper pers

tog rangskik ek steeds
woorde en spasies
met toeval en willekeur
binne die perke
van waarskynlikheid.

Hiervolgens word die titel direk by die digproses betrek weens die “woorde en spasies” wat tussen toeval en willekeur “gerangskik” word ten einde die gedig binne die perke van waarskynlikheid te vestig; ʼn prosodie wat dadelik ʼn assosiasie met die digter se tweede bundel, Tussen wysvinger en duim, teweegbring omrede ook dié titel op die skryfhandeling dui met die pen tussen wysvinger en duim geplaas.

Die verwagting word daarom gewek dat daar in hierdie nuwe versameling heelwat herhaling en voortdigting op vorige, bekende temas in die digter se oeuvre gevind sal word, en dit is inderdaad so. Nogeens is die Namibiese landskap en die land se mense ʼn sterk teenwoordigheid en fokus die gedigte dikwels ook op klein waarnemings en/of ruimtes, soos die skryftafel. Ook vind ons opnuut die temas van godsdiens (eerder ʼn godgerigtheid) en liefde.

Wat tematies wel verrassend en nuut is in hierdie versameling, is die groter gevoeligheid ten opsigte van sosiopolitieke kwessies (“Huis van Afrika”, “Ou lokasie”, “Nama-vergadering” en veral “Vlugtelinge”, om enkeles te noem), asook enkele reisverse; dikwels met ʼn satiriese inslag: “Koningin van die Middellandse See” en “Quiet zone” byvoorbeeld. Ook is dit opvallend dat daar veel minder biografiese verse in hierdie versameling opgeneem is as in Lombard se vorige bundels. Nog ʼn opvallende kenmerk is die totale afwesigheid van aanhalings, motto’s en intertekstuele verwysings wat vantevore deur die digter gebruik is om die reikwydte van sy teksaanbod te vergroot.

Struktureel is hierdie versameling in ses afdelings verdeel wat elkeen rondom ʼn bepaalde tema en/of fokuspunt gegroepeer is. So sentreer Afdeling I hoofsaaklik rondom die ambag van skryf. As deurlopende fokus word sintuiglike waarneming, soos gehoor (“Doofstom”) en veral sig (“Eye of the beholder”, “Onsigbare gode” en “Illusie”) geneem om as saambindende prinsipe te dien.

ʼn Besonderse hoogtepunt in dié afdeling is die lieflike gedig “Manuskrip” (bl. 13):

ek stuur gerangskikte woorde
satellietlangs, ver oor die Gariep
tot waar ʼn oog
agter ʼn vreemde ruit
deur kantgordyne
silhoeëtte in my kamer
kan herken

Die gedigte in Afdeling II getuig van ʼn bepaalde godgerigtheid. As fokus word handearbeid en ambagte (soos byvoorbeeld die timmerman in “Loopbaanbeplanning”) geneem. Ook word talle morele kwessie by dié gedigte betrek. Hiervolgens word gay-regte, welvaartverdeling en terreur aangespreek in gedigte soos “Godvresend”, “Godskreiend” en “Verdeling van rykdom”.

As ʼn hoogtepunt in dié afdeling kan onderstaande gedig voorgehou word:

Goeie herder

die Here van die Namib
is my herder
by droë gorras
laat hy my opkyk
na wolklose lug
tussen son en klip
lei hy my
na die Dooie Vlei
in die sleepmis
voor sy vangkierie
struikel ek aan
in blinde geloof.

Hierteenoor bevat Afdeling III meestal liefdesverse. Die toon van hierdie gedigte is sowel sober as teer en gevolglik is hierdie lieflike verse gestroop van sentimentaliteit en pretensie.

Ter illustrasie kan “Laaste seevaart – Vir Zouna” op bl 26 geneem word:

ek sal nooit meer
langs die see gaan draf
tot agter die verste brander swem
of my lyf soos ʼn jong man
deur die son verbruin nie
ek sal wel nog my bed opmaak
en met wankelrige knieë
strandlangs skuifel
totdat my oë mistig raak
dog my hart sal aanhou bokspring
telkens as jou stem
bo die breek van branders klink.

Die verse in Afdeling IV spreek merendeels sosiale en politieke kwessies aan; dikwels met ʼn satiriese inslag. Wat opvallend is in dié gedigte, is die sterk Afrika-gerigtheid waarvolgens veral op die teenstelling tussen ryk en arm gemeenskappe en/of individue gefokus word. Ook die impak wat tegnologie (veral sosiale media) op ons lewens het, word tematies betrek. In hierdie opsig is “Huis van Afrika” en “Vlugtelinge”) besliste hoogtepunte.

Afdeling V bestaan uit gedigte wat oor die natuur en ekologie handel. In hoofsaak word die teenstelling tussen tydloosheid en verganklikheid tematies as fokus geneem.

Tematies skakel die gedigte in Afdeling VI met veroudering en verwante kwale soos geheueverlies. ʼn Hoogtepunt in hierdie afdeling is die treffende “Mobiliteit” (53) wat die moontlikhede wat tipografie bied, effektief ontgin:

Mobiliteit

skop
       kruip
             loopring
                      fietsie trap
                                          hardloop
                                                         perdry
                                                                     motorkar
                                                                                             4x4
                                                                               kierie
                                                                loopraam
                                                   rolstoel
                                    traliebed

twee paar hande
draai jou in die nagwaak
telkens op ʼn ander sy

Die versameling eindig met die “Siklies” (63), wat die bundel op ʼn vernuftige wyse sluit weens die slotverwysing na “gryswit”. Hierdeur eggo die gedig terug na die eerste verse in die versameling waar pertinente kleurverwysings na veral wit, swart en rooi (“Eye of the beholder”) die sirkelgang tussen toeval en willekeur voltooi.

die wêreld word al kleiner
tot die laaste kamer
soos ʼn duikpak pas
dat ek spermrats
terugswem tot waar
ek gryswit was.

Soos reeds gesê, word Lombard se digkuns gekenmerk deur genuanseerde, pretensielose verse: eg, eerlik en genotvol. Wat my opnuut getref het, was juis die berekende beheerstheid wat die digter ten opsigte van vormgewing én gelade woordgebruik aan die dag lê; inderdaad delikate verse wat deur ʼn besonder vaardige digter geskryf is.

Nie net is Tussen toeval en willekeur keurig uitgegee deur ʼn uitgewer wat tans ʼn uiters belangrike bydrae tot die Afrikaanse digkuns lewer nie, maar die versameling getuig ook van die digter se voortgesette vakmanskap, en daarvolgens verteenwoordig dit gewis ʼn hoogtepunt in Kobus Lombard se bewese digterskap.

The post Resensie: <em>Tussen toeval en willekeur </em> deur Kobus Lombard appeared first on LitNet.

Die vrou van die klippesee
Meg Vandermerwe
Penguin Random House South Africa
ISBN: 9781415209417

“Die hart is complicated en doen stupid goed wanneer hy seer of deurmekaar is. Djy’s nie die ienagste een wat probeer om sy skuitjie op ’n see van klip te seil nie.”

Hendrik, ’n kreefsmous van ’n ongedoopte vissersdorpie wat sterk trek op Paternoster, is down and out. En met goeie rede. Sy liefde vir bokswyn en sy vrou, Rebekkah, het hom emosioneel en fisiek op ’n vreeslike slegte plek. Vir vyf jaar al is sy vrou se verdwyning ’n allesverterende krag wat hom lam lê, bitter maak en veroorsaak dat hy homself onttrek van die enkele siele in die omgewing wat nog dan en wan poog om hom genade te betoon. Hendrik is oprég seer en deurmekaar. Die enigste moontlike uitweg uit die “kak plek” (soos hy dit noem) waarin hy hom bevind, is om met broeksakke vol klippe die see in te loop en te hoop dat die drankwaas en branders hom sal verlos van sy knaende seer hart. Maar ’n man soos Hendrik moes eintlik vooraf geweet het dat hy waarskynlik nie só gelukkig sou wees nie. In stede van die tydige met die ewige te verwissel en konstante salige vrede, vind hy ’n héél nuwe probleem in die water – ’n poedelkaal, beseerde vrou. Met ’n stert soos dié van ’n meermin.

Die visvrou (soos Hendrik die vreemde waterwese noem) wat hy onder protes red en huis toe neem, lyk nie soos die tipiese beskrywing van ’n meermin nie. Hierdie is g’n Ariel van The little mermaid-faam nie – allermins. Dié kreatuur se stert lyk soos dié van ’n tuna; sy het klein, skerp tandjies; en hoe meer hy daaroor dink, is sy waarskynlik eerder ’n verlore watermeid, soos dié waarvan sy vrou hom vroeër jare vertel het. Sy het egter swart kroesies en ’n swart vel, nie lang blonde hare en ’n ligbruin gelaat soos Rebekkah beweer het nie. Hoe dit ook al sy, die visvrou wat in Hendrik se bad lê en herstel van haar beserings en wat ontsettend baie kreef eet wat hy elke dag moet trek, bring absoluut geen rus en vrede vir sy siel nie. Of so lyk dit aanvanklik …

Meg Vandermerwe skep met Die vrou van die klippesee ’n magiese verhaal van verlies, liefde, onwaarskynlike vriendskap en herstel. Die verbeeldingryke manier waarop sy gladweg verskeie weergawes van een mitiese figuur tot een sissende, blasende visvrou vervleg, betower mens onmiddellik. In teenstelling met die vrou in sy bad, is Hendrik se aardsheid en worstelinge eg menslik. Sy vriendskap met Sara (’n ou vlam wat skielik potensiaal toon vir ernstiger vuurwerke); sy nuutgevonde finansiële sukses (is dit die jaloerse visvrou/Mamlambo se toedoen, soos sy nuwe vriend Xolani beweer?); en sy stelselmatige bewuswording van die realiteite van hartseer gebeure uit sy verlede is alles tasbaar en meetbaar en in waarheid gesetel. Die werklikheid en verbeelding speel egter voortdurend teen mekaar af en dis juis hier waar die magic van die oënskynlik eenvoudige verhaal lê. Hendrik se belewing van die visvrou en haar uitwerking op hom en sy omgewing word vir ’n tyd lank sy werklikheid, of dit nou waar is al dan nie. Die leser kan immers glo nét wat hy of sy wil.

Die boek is gelyktydig in beide Engels (as The woman of the Stone Sea) en in die mooiste Afrikaans denkbaar uitgegee. Die vertaler, Kirby van der Merwe, het al die regte, lekkerste woorde in die karakters se mond gelê, soveel dat dit voel of die boek maar al die tyd bedoel was om Afrikaans te wees. Die vertaling op sigself het toorkrag wat jou asem wegslaan en wat waarskynlik en hopelik met ’n toekenning van een of ander aard beloon sal word.

Die vrou van die klippesee het ’n enorme hart. Dis ’n eenvoudige, ongekunstelde verhaal ja, maar een wat jou diepsee toe sleep, aan die enkels vat en af trek. Dieper en dieper, totdat jy wegsak en verdwyn. Dalk nog saam met die visvrou. Wie weet?

The post <em>Die vrou van die klippesee</em> deur Meg Vandermerwe, vertaal deur Kirby van der Merwe appeared first on LitNet.

Titel: Verslag
Outeur: Clinton V du Plessis
Uitgewer: Roepman Uitgewers
ISBN: 9780620835404

Om my gedagtes oor poësie en nuwe digbundels uiteen te sit is ’n uitdaging. Ek kan so maklik verval in sentimentaliteit – “Dis so mooi, so bitter baie mooi”, en dié tipe van ding. En ek reken ek sal vergeef word ook. Ek is mos darem nie ’n professor in poësie nie. Maar ek sal dit self dalk weer eendag lees – tot uiterste selfmarteling. Skielik wil ek nes die digter wees. Ek wil elke woord omdraai en inspekteer en weeg … Die ander tersaaklike probleem is dat baie poësie vir my onverstaanbaar is. Ingewikkelde kunswerke wat ek glad nie verstaan nie. Maar dit is nie die geval met Clinton du Plessis nie. Dit is lekker om te weet daar is ’n digter wie se verse ek sonder moeite kan verstaan. Waarin ek al die lief en leed van die land kan lees.

niks is myne
maar alles is tog ook myne
veral die tyd is myne (17).

Hoe swoeg en sweet die mens tog nie om iets bymekaar te maak in die lewe nie? Om ons deeltjie aardse besittings vir ’n wyle te kan afmerk en registreer as ons besittings, en in die proses gee mens dit weg wat die kosbaarste is – jou tyd.

“Boeke en lees versit die tentpenne in die kop” (21). Dit is sinne soos hierdie wat maak dat mens altyd terugkruip na jou gunstelingdigters se boeke toe. Want hulle is woordgimnaste. Of towenaars as jy wil.

Ek lees deesdae al meer Boeddhisme in al meer gedigte in. Die smagting na iets meer eenvoudig. Na ’n ongekunstelde wêreld van vergange dae – ’n lewe van eenvoud en nederigheid en ongekompliseerdheid. Dit het ook hier gebeur. Soos in Du Plessis se “Gebed”:

Gee my weer ’n kersfees
sonder ’n kreunswaar kersboom
in die hoek van die voorkamer
sonder ’n tafel met té veel (35).

Die werklikheid lê inderdaad nie tussen die lobbe van homo sapiens sapiens se loodswaar hoof nie. Want daar krioel dit met te veel bagasie.

Die bundel is opgedeel in drie dele, naamlik “lewe”, “werk” en “dood”. Daar is nie eintlik veel wat ek oor die bundel kan of wil sê nie – die verse spreek vanself. Dit is, soos altyd, poësie wat die hartsnare roer en die aandag gryp en mens meesleur. Verslag is Du Plessis se tiende bundel, en volgens hom ook sy laaste. Dit sal ’n verlies wees vir Afrikaans as dit die geval is dat hy nooit weer gedigte sal publiseer nie.

The post <em>Verslag</em> deur Clinton V du Plessis: ’n lesersindruk appeared first on LitNet.

Titel: Koebesie
Skrywer: Trienke Laurie
Uitgewer: Corals Publishers
ISBN: 9780992211271

Die gerekende digter-kritikus TS Eliot skryf in sy essay Tradition and the Individual Talent (1919): “Honest criticism and sensitive appreciation is directed not upon the poet but upon the poetry”. Eliot voer verder aan dat “criticism is as inevitable as breathing.” Die resensent se taak is om op verantwoordelike en objektiewe wyse die teks te bestudeer en volgens sekere literêre norme en standaarde te takseer. Laasgenoemde taak word in meeste gevalle met entoesiasme aangepak en word die rol van die resensent binne die literêre sisteem soveel meer genotvol wanneer ’n teks nie alleen aan die basiese literêre vereistes voldoen nie, maar boonop die leeslus prikkel. In sommige gevalle word dié taak minder aangenaam en moet die resensent bloot in Eliot se voetspore volg om op eerlike dog sensitiewe wyse die teks te ontleed en te bespreek ten spyte van die teks se soms (talle) gebreke.

Koebesie is Trienke Laurie se vyfde digbundel. Die kunstenaar-digter is in 1999 bekroon met die Ingrid Jonker-prys vir haar debuutbundel Skietspoel (1997). Die bundel inkorporeer beide Laurie se voorliefde vir kuns met dié van poësie. Talle van Laurie se tekeninge en skilderye verskyn in die bundel asook op die voorplat. Die titel word visueel op die voorplat uitgebeeld met die koebesie(s) (ook bekend as die hommelby en is bekend as die manlike weergawe van die heuningby) wat in die byekorf werksaam is. Interessant is die feit dat dié diklywige en digbehaarde bysoorte veral in die Noordelike Halfrond voorkom. Laurie betrek hoofsaaklik ruimtes in die noordelike halfrond in haar gedigte en fokus veral op België en Griekeland. In die bundel as geheel poog die digter om die werkerby as metafoor vir die digter in te span wat ervarings versamel om terug na die byekorf te neem en sodoende met die ander ‘bye’ te deel. Laasgenoemde sluit aan by die reismotief wat naas die natuur- en religieuse temas sterk in die bundel figureer. In die slotvers skryf Laurie soos volg:

Terug na die korf

Die werkerby keer terug
met nektar van die ver blom
en voor die reisiger op die skerm
volvoer sy haar dans van die son.

Die meerderheid gedigte in die eerste kwart van die bundel handel oor die spreker se ervarings as reisende digter in België. Later kom die kultuurgeskiedkundige aspekte van die antieke Griekse beskawing aan bod en bied aan die leser ’n blik op plekke en gebeure wat tematies interessant is en die leser se verbeelding kan stimuleer.  

Helaas is die oorgrote meerderheid van die gedigte in die bundel ongeslaagd. Laurie se voorliefde vir anekdotismes en die "vertelagtige" skryfstyl dra by tot die gedigte se ondergang. Die digter maak haarself skuldig aan woordoordaad sowel as die oormatige gebruik van uitroeptekens. Vergelyk byvoorbeeld DJ Opperman se gedig “Vincent van Gogh” met Laurie se “Van Gogh by Nuenen”:

Die knoetsige herfseike
dra geel blaarpruike.

By Nuenen lyk die woninkies
van riet-en-klei – die mensenessies,
na nessies van winterkoninkies.

’n Wewer sit gebukkend
oor sy raam en weefgetou.
Enkele drade kaats die lig
van buite of van die turfvuur;

die kamer bly verder obskuur.|
dis asof sy weefwerk
die man gevange hou.

Vincent  het ’n spitter gesoek
om naak te poseer
om te sien hoe die arm hark word
of die hark, ’n arm.

Van die mense se geskinder
word Margot swartgallig, gryp na gif.
Vicent se pa, die pastoor, dienaar van die Lig,
            (sonde, o sonde om naak te poseer!)
verhinder die mense, betáál hulle
om nie modelle te wees nie.

            Ek voel soos ’n ruie hond
            met pote groot en nat –
            in almal se pad.
            Ek moet die pad vat,
            ’n ander hok soek.
            Dalk raak die hond dol
            met sy byt en blaffery
            en moet hulle die veldwagter kry.

Ook die gebruik van dwangrym in gedigte soos “Alles oor die inlê van olywe” ontsier die bundel:

’n Mens kan digterlik skrywe
oor iets soos olywe –
jou oë blink soos olywe
of die reuk van olywe
as ons mekaar vrywe

Die masseer met olie
Verdryf die spanning uit lywe.
Kyk na die vorm van die lywe
Voor jy skryf oor o-lywe.

Laf, my lief,
en o, lof op die o-lyf!

Met die publikasie van Sonskryf in 2007 het verskeie kritici op gebreke in Laurie se digstyl gewys. Dit wil voorkom asof die digter nie daarin kon slaag om laasgenoemde kritiek ter harte te neem en die digkuns op ’n meer beheersde wyse te beoefen deur krities te herlees en te herskryf nie. Om spaarsamig met woorde en beelde om te gaan, is ’n fyn kuns waarin slegs gesoute digters slaag. Alhoewel die bundel esteties mooi daarna uitsien, is dit die poësie wat die finale oordeel fel. Helaas is die kool in Koebesie se geval nie die sous werd nie.  

The post Boekresensie: <em>Koebesie</em> deur Trienke Laurie appeared first on LitNet.

Titel: Ek kom terug
Skrywer: Adriaan van Dis
Uitgewer: Protea
ISBN: 9781485307679

In haar profiel oor Adriaan van Dis in die onlangs verskene geskiedenis van die Nederlandse literatuur in Afrikaans getiteld Venster en verbintenis, verwys die literator Karin Ratering Arntz na die “Van Dis-effek” (2019:525). Laasgenoemde verwys na ’n boekprogram waarvan Van Dis vir nege jaar op die VPRO-sender die aanbieder was. Die meeste Suid-Afrikaanse (en veral Afrikaanse) lesers sal Van Dis as vurige anti-apartheidsaktivis onthou wat sonder skroom die apartheidsregime op die internasionale arena kaalvuis getakel het. My eerste kennismaking met Van Dis se literatuur was tydens ’n Desembervakansie aan die Suidkus waar ek ’n kopie van sy reisroman Het beloofde land (1990) gelees het en aanvanklik geskok was oor sy subjektiewe en erg bevooroordeelde siening van Afrikaners. Namate ek my in Van Dis se skryfwerk verdiep het, het ek egter tot die besef gekom dat daar veel meer agter die fenomeen “Van Dis” skuil as wat op die oppervlak sigbaar is. Hier het die leser te make met ’n Nederlandse skrywer wat ‘zeer’ passievol oor die Afrikaanse taal en letterkunde asook die land self is.

Aangesien die onderrig van Nederlands aan Suid-Afrikaanse universiteite sedert die negentigerjare drasties afgeneem het weens kwynende studentegetalle in dié vakgebied, is dit haas onmoontlik om Nederlandse literêre tekste in Suid-Afrikaanse boekwinkels op te spoor. Dit maak dit des te meer bevredigend dat uitgewers soos Protea en Naledi met behulp van finansiële ondersteuning van die Nederlands Letterenfonds ’n groot aantal Nederlandse romans in Afrikaans laat vertaal en publiseer. Danksy vertalers soos Daniel Hugo, Zandra Bezuidenhout en Wium van Zyl kan Afrikaanse lesers (en die paar Neerlandofiele onder ons) hul literêre verwysingsraamwerk verbreed.

Die Nederlandstalige Ik kom terug het in 2014 verskyn en is in 2015 bekroon met die Libris Literatuurprys. Die Afrikaanse vertaling is behendig deur Daniel Hugo behartig. ’n Kort paragraaf wat hierdie boeiende roman die beste opsom, lui soos volg: “Ek sal haar verlos. Verlos van verhale, en as ek dapper genoeg is, sal ek haar verlos van die lewe en haar hand vashou.” Ek het laasgenoemde paragraaf ook as voorbeeld gebruik om Hugo se vertaling met die bronteks te vergelyk: “Ik zal haar verlossen. Verlossen van verhale, en als ik flink ben zal ik haar verlossen van het leven en haar hand vasthouden” (Van Dis, 2014:63). Alhoewel hierdie slegs ’n kort gedeelte van die teks as geheel beslaan, is dit myns insiens knap vertaal.

Van Dis se romans is grotendeels outobiografies van aard. ’n Interessante vergelyking kan tussen Van Dis en die Vlaamse skrywer Tom Lanoye getref word aangesien Lanoye se romans soos in Van Dis se geval talle outobiografiese gegewens bevat. Ek kom terug en Lanoye se Sprakeloos (2009 – in 2011 in Afrikaans vertaal deur Daniel Hugo) bevat talle raakpunte waarin die protagonis sy moeder tydens haar sterwensproses bystaan. Alhoewel die dood nie ’n grappige onderwerp is nie, slaag beide Van Dis en Lanoye daarin om op humoristiese wyse ’n somber onderwerp by die spreekwoordelike horings te pak.

Ek kom terug vertel die verhaal van ’n moeder en seun se komplekse verhouding wat oor dekades strek. Die verteller se wanfunksionele en stram verhouding met sy moeder bevat talle humoristiese oomblikke wat amper tragikomies daarna uitsien: “Ons staan teenoor mekaar, ek en my ma. Sy aan die een kant van die kis, ek aan die ander kant. Ons ruk aan die handvatsels. Sy het pantoffels aan en ek skoene. Sy gly en ek gryp haar vas. Gewen” (2014:7). Die verhaal fokus op die verteller en sy ma se familiegeskiedenis wat terug dateer na voor die Tweede Wêreldoorlog. Waar die beskrywing van sy huislike omstandighede in Van Dis se novelle Nathan Sid (1983) amper belowend daarna uitsien, word geen heilige koeie in Ek kom terug ontsien nie. Die narratief neem die leser op ’n reis van Nederlands-Indië voor die uitbreek van die Tweede Wêreldoorlog en gee ’n volledige blik op Van Dis se familiegeskiedenis. Komplekse sosio-politieke temas binne die Nederlandse koloniale geskiedenis word aangespreek. Van Dis se skryfstyl is egter onpretensieus humoristies en die teks as geheel lees soos ’n lekker skinderbrokkie waarin vele familiegeheime ontbloot word sonder dat afbreuk aan die meer enstige historiese komponente van die narratief gemaak word.

Temas soos genadedood wat onlangs in Suid-Afrika opspraak gewek het, word op empatiese wyse deur Van Dis benader. Wat vir sommige lesers ’n weersinwekkende gedagte kan wees, word op humoristiese wyse met die gepaardgaande Nederlandse “direktheid” verwoord. So merk die verteller se ma op: “Jy kry ’n storie, ek ’n pil” (66). Alhoewel die verteller se moeder aanvanklik as ’n ongenaakbare vrou uitgebeeld word, word haar komplekse lewe en persoonlikheid stelselmatig blootgelê – die leser kan hom- of haarself nie keer om simpatie vir hierdie ietwat geharde Nederlandse boerin te voel nie.

Hierdie teks is myns insiens een van Van Dis se beste romans tot op hede. Dit is ’n roman vol aarselende ontboesemings, verraad en liefde wat veel meer as letterlike grense oorskry. Met Ek kom terug kan Afrikaanse lesers óók die sogenaamde “Van Dis-effek” eerstehands ervaar. Dié resensent kan bloot sê: “Goh, wat een leuke roman!”

Bronne geraadpleeg

Ratering Arntz, K 2019. Adriaan van Dis (1946-). In: Van Coller, H P (red.). Venster en verbintenis Deel 2: 523-535.

Van Dis, A 2014. Ik kom terug. Atlas Contact: Amsterdam.  

The post Boekresensie: <em>Ek kom terug</em> deur Adriaan van Dis (vertaal deur Daniel Hugo) appeared first on LitNet.

Peter Pan en Laurie
Skrywer: Marié Heese
Illustreerder: Marjorie van Heerden
Protea Boekhuis
Pretoria
2019

Hierdie is beslis een van die lekkerste boeke wat ek hierdie winter gelees het! Marié Heese is ’n veelsydige skrywer van literatuur vir kinders én volwassenes. Dié kinderboek is die nuutste uit haar pen, tesame met Marjorie van Heerden as illustreerder, en stel definitief nie teleur nie.

Heese slaag daarin om ’n uitstekende opvolg-avontuur te skep wat genoegsaam terugkyk na die oorspronklike teks, maar ook nuwe uitdagings en avonture optower wat die leser nuuskierig maak om verder te lees. Hierdie leser is dit eens dat Heese haarself oortref met hierdie verhaal. Sy volg steeds die tradisionele resep as dit kom by 'n Peter Pan-verhaal. Die avonture en die wegvoer van die meisie by die venster van nommer 14, waar daar altyd ’n naglig brand; Laurie in hierdie geval en voor haar Margaret, Jane en natuurlik die oorspronklike Wendy. Die bekende roete na Nimmerland, of beter bekend in die Engelse-mond as “Neverland,” soos aangekondig deur Peter: “Second to the right … and then straight on till morning” (Barrie, 1911:16), word klokhelder weergalm deur Heese se rigtingaanwysing: “Uit by die venster, dan tweede regs, en reguit aan tot die oggend” (Heese, 2019:25). Hier weet ons as meer volwasse lesers dat ’n veerbeeldingsvlug op ons wag – ’n denkbeeldige adres, of is dit?

Peter Pan en Laurie (2019) is 'n vervolg op die Engelstalige, Peter and Wendy (1911) deur die Skotse skrywer, James Matthew Barrie, beter bekend as JM Barrie. Heese bou voort op ’n bestaande verhaal, wat soms ’n riskante besigheid kan wees. Veral wanneer ’n klasieke teks soos Barrie s’n ter sprake is. Daar is reeds soveel verwerkings, televisiefilms en moderne verwerkings van Peter Pan en selfs ’n rolprent oor die booswig Hook. Pan (2015) verskaf die voorafgaande verhaal oor waar Peter Pan vandaan gekom het en hoe hy eers vriende met James Hook was en dat Hook nie altyd so wreed was as wat ons hom tradisioneel ken nie. Daar is ook ’n hele seisoen van Once Upon A Time, ’n Amerikaanse TV-reeks (2011-2017), waar ’n alternatiewe weergawe van Peter Pan se verhaal ontgin word.

Die figuur en karakter van Peter Pan het eintlik ’n baie interessante herkoms. Heese verwys ook in verskeie dele van hierdie opvolgverhaal na feite oor Peter wat in die oorspronklike tekste van JM Barrie gebruik is.

Peter Pan was oorspronklik net 'n enkele karakter in 'n boek genaamd The Little White Bird (1902); later het J M Barrie se redakteur die hoofstukke waarin Pan verskyn het (hoofstuk 13–18) in 'n aparte uittreksel gepubliseer as Peter Pan in Kensington Gardens (1906). Barrie het hierdie hoofstukke verwerk as 'n verhoogstuk, Peter Pan, or the Boy who wouldn't grow up (1904), wat op 24 Desember daardie jaar in Londen gedebuteer het. Later is die verhoogstuk aangepas, uitgebrei en gepubliseer as Peter and Wendy (1911).

Met al hierdie verskillende verwerkings van ’n karakter wat met elke weergawe gegroei het tot sy eie mite, is dit amper vanselfsprekend dat daar ook stories of mites rondom die skep van ’n verhaal of karakter sal ontstaan. Soms net bespiegeling, maar daar is meermale ’n greintjie waarheid te bespeur.

Die eerste bewering is dat JM Barrie die karakter gebaseer het op sy ouer broer, David, wat kort voor sy 14de verjaarsdag in 'n ysskaatsongeluk oorlede is. David het nooit ouer geword in Barrie se geheue nie, en kan moontlik ’n poging wees om die verlies van sy broer, met wie hy ’n noue verhouding gehad het, te verwerk (Tavasolian, 2016).  

Barrie het voor sy afsterwe in 1937 ál sy Peter Pan-boeke geskenk aan die Great Ormond Straat Hospitaal in London, ’n gerekende pediatriese hospitaal in Engeland.

Daar is natuurlik ook die meer waarskynlike bewering dat Barrie die hele konsep van Peter Pan ontwikkel het rondom sy ervarings met die Llewelyn Davies-familie. Dit is ook waarskynlik dat hy sommige idees vir die avonture in sy verhale uit hierdie ervarings geput het (Tavasolian, 2016). Hierdie aspek van Barrie se lewe word ontgin in die rolprent Finding Neverland (2004) met Johnny Dep in die rol van James Barrie.

Die figuur van Peter Pan, en die verskillende mites wat rondom die oorspronklike Barrie-tekste ontstaan het, het tot verskeie film-weergawes gelei, waaronder die nuutste Pan (2015). Peter is in hierdie verhaal die eerste ware verlore seun – vandaar die naam van sy seunsbende in Nimmerland (die “verlore seuns”). Hy is een van ’n klomp seuns in ’n kinderhuis gedurende die Tweede Wêreldoorlog. Hy en nóg van sy kamermaats word ontvoer deur seerowers van Nimmerland, en hy vind uit dat hy die verlore seun is van die Feëprins van Nimmerland. Sy ma was die wrede seerower Swartbaard se beminde, maar sy en die Feëprins was op mekaar verlief. Die Feëprins het sy lewe opgeoffer om haar uit Swartbaard se kloue te red. Maria het Peter na ons wêreld sonder towerkragte gestuur om hom teen Swartbaard te beskerm. Hy is dus half-feetjie en half-mens en kan waarlik vlieg sonder die hulp van feetjie-stof. Die film onthul ook waar die booswig Hook vandaan kom en hoe dinge inmekaar steek in die oorspronklike Peter and Wendy (1911) verhaal.

In 2003 is die eerste goedgekeurde lewendige weergawe van Peter Pan vervaardig, sonder enige animasie. Hook verskyn in 1991, met Robin Williams as ’n volwasse Peter Banning. Dié verhaal funksioneer as 'n ander soort opvolg tot Peter & Wendy (1911). Peter is met Wendy se kleindogter getroud en is in ons wêreld ’n korporatiewe prokureur en het heeltemal van sy kinderdae vergeet. Hy keer terug na Nimmerland as 'n volwassene om sy eie twee kinders te red uit die kloue van Kaptein Hook.

Oorspronklik is Peter Pan (1953) deur Disney as deel van die klassieke stories, feëverhale en sprokies vir jong kykers vervaardig. Dit is ietwat aangepas vanuit die oorspronklike Peter and Wendy (1911) asook uit die verhoogweergawe. Vele generasies kinders het grootgeword met hierdie weergawe van Peter Pan, veral omdat Disney-boekies, -plakkerboeke en -inkleurboeke in die 1990’s uitgereik het om die films te bemark vir die video-weergawe.  

Peter Pan is ’n figuur wat menige kind reeds bekoor het, as ’n karakter in ’n boek oor avonture, in films en op die verhoog in ’n onbepaalbare hoeveelheid skoolproduksies. Wat Peter ’n interessante karakter maak, vanuit ’n literêre oogpunt, is dat hy verskeie sleutels tot die onbewuste in sy hand hou.

Hy kan moontlik as 'n figuur van die onbewuste beskou word, waarvan die ooglopendste rede is, dat hy dinge kan doen wat nie werklik moontlik is nie. Hy kan vlieg, hy kan lees sonder dat hy skool toe was, hy het nog sy eerste lag en melktande. Hy dra klere van plante en blare, en natuurlik kan hy maak nes hy goed dink – hy lewe altans sonder ouers. Hy is transgressief en kan immers vrylik beweeg tussen die werklikheid, die bekende wêreld waarin ons as lesers leef, en Nimmerland. Hy vergestalt die ewige geluk en sorgvryheid wat ’n kind kan simboliseer, maar tot ’n mate ook wensvervulling. Om vir ewig sorgvry te lewe, is ’n universele wens wat oor elke mens se pad kom. Dit is moontlik ook die grootste bydraer tot die verhaal se sukses.

In Peter Pan en Laurie word Peter gekonfronteer met Laurie, wat nie die tradisionele “mak” meisie is nie. Dit is baie interessant hoe Heese vir Laurie voorstel as ’n sterk persoonlikheid, veral as ons haar vergelyk met die meisies wat voor haar gekom het: Wendy, Jane, en Margaret, waarvan ons eintlik net Wendy se verhaal ken. Laurie wil nie ’n mamma wees nie, en sy sê dit ook uit die staanspoor vir Peter. Sterk vroulike karakters is juis in vandag se tye nodig, en waarom nie begin by ’n klassieke verhaal nie?

Hier is 'n baie innemende gesprek tussen die bewuste (verteenwoordig deur Laurie) en die onbewuste (verteenwoordig deur Peter Pan). Waar die bewuste slegs van die onbewuste bewus is, kan die onbewuste die grense tussen hulle oorskry, maar kan slegs in sy eie ryk ten volle funksioneer. Laurie is bewus van die wêreld waarin Peter leef, danksy die stories wat haar ma en ouma vir haar vertel, alhoewel die grootmense nie meer in hul eie verhale glo nie en vrese het oor Peter en sy besoeke.

Peter is steeds die magiese figuur wat grense kan oorskry en sonder enige besef grense kan oorsteek. Hy kan die werklike wêreld besoek, en het gereeld die venster besoek, maar het daarvan vergeet. Peter se geheue is soortgelyk aan die onbewuste: dit is onbetroubaar, dit onthou sommige goed, maar het 'n sneller nodig vir ander dinge. Hy vergeet maklik van Laurie, waar hy haar in die wolk gelos het, totdat een van sy verlore seuns hom vertel dat daar gevaarlike Ptero’s in die lug is, wat vlees eet. Dan onthou hy skielik hy het vir haar gesê om daar te wag.

Peter Pan funksioneer as ’n simbool vir alles wat die bewuste ons moreel verbied. Daar word moord gepleeg, die Grillergaaie word met triomf afgemaai aan die einde van die verhaal en daar is Half-gevreet se uitdaging waar daar tot die dood geveg sou word. Dit is dinge wat as moreel verkeerd vir kinders geleer word, tog is dit alledaags in Nimmerland.

Die sentrale gedagte wat gereeld na vore kom, is die begeerte na 'n mamma, 'n versorger en dat Laurie dit gereeld afwys, maar ten einde tog die rol vervul. Mens kan dalk 'n goeie argument formuleer dat hierdie element in die verhaal, ook in die oorspronklike JM Barrie-weergawe, wys op die binêre aard van die onbewuste en bewuste en dat die manlike 'n vroulike eweknie soek.

Die verhaal van Peter Pan en sy avonture is vrugbare grond vir ’n literêr-psigoanalitiese ondersoek. Dit dui op die ryk geskiedenis en sukses van die oorspronklike teks en Marié Heese se opvolgverhaal dra net verder by tot die rykdom van kinders se verbeeldingswêreld.

Peter Pan en Laurie (2019) is ook in Engels beskikbaar as Peter Pan and Laurie (2019), wat natuurlik die gesprek met Barrie se verhaal versterk, maar dit ook vir jong Afrikaanse lesers toeganklik maak. Enige jong leser sal van hierdie boek hou, en selfs die ietwat ouer lesers wat met nostalgie die oorspronklike Peter Pan van die vorige eeu onthou. Lees gerus, “tweede regs, en reguit aan tot die oggend” (Heese, 2019:25).

Verwysings:

Barrie, JM  1911. Peter and Wendy.  Elektroniese kopie. Aanlyn beskikbaar: https://freeditorial.com/en/books/peter-and-wendy--2  (26 Augustus 2019)

Peter Pan in Kenningston Gardens. Elektroniese kopie. Aanlyn beskikbaar: https://freeditorial.com/en/books/peter-pan-in-kensington-gardens--2 (26 Augustus 2019)

Tavasolian, S  2016. The Family That Inspired J.M. Barrie’s Peter Pan: Happy Birthday J.M. Barrie! Aanlyn beskikbaar: https://earlybirdbooks.com/the-family-that-inspired-j-m-barries-peter-pan  (26 Augustus 2019) 

The post <em>Peter Pan en Laurie</em> deur Marié Heese: ’n lesersindruk appeared first on LitNet.

Titel: Melk & Vleis // Bloed & Bodem
Skrywer: Marina Albertyn
Uitgewer: Protea
ISBN: 9781485309680

Met die toename in geweld teen vroue in Suid-Afrika, is Marina Albertyn se werk meer relevant as ooit. In beide Melk en vleis en Bloed en bodem word die vroulike karakters tot die uiterste beproef. Albei vroulike hoofkarakters weier egter om as slagoffers beskou te word. 

In Melk en vleis laat 'n aktuaris, Medea, haar lewe in die stad agter om na 'n plaas in Johannesburg agter 'n jong boer aan te trek. Sy offer nie net haar loopbaan op vir hom op nie, maar belê ook haar spaargeld in die plaas. Haar man stel egter net daarin belang om van haar ’n broeikas temaak, al weet hy goed dat haar biologiese klok anders bepaal. Medea probeer voldoen aan haar skoonma en die VLV-dames se vereistes, maar dit is tevergeefs. Sy is middeljarig, bipolêr en nie ’n Christen nie. Medea vind slegs toenadering in Bongi, die huishoudster. Bongi en haar dogter Esona, tree as ’n soort Griekse koor op. Bongi is egter nie heeltemal gemaklik daarmee om uit Medea se teestel te drink nie. Medea stuur Esona na die dorpskool, waar sy deur die wit leerders geboelie word. Medea probeer om 'n helde-rol in hul lewens te vervul, terwyl haar eie lewe in duie stort. 

Toeëiening is vir sommige al ’n vervelige onderwerp, maar in die geval van hierdie drama is dit ooglopend hoe die swart karakters (Sibongile, Bongi en Esona) aan die kortste speen suig. Hulle word slegs  as instrumente ingespan om te wys dat Medea of “Mevrou”, soos hul haar noem, as ’n heldin in hul lewens tree.

Die ware trefkrag van die drama lê egter in die kompleksiteit van Medea en Johannes se verhouding wat met vlymskerp dialoog aan lesers opgedis word.

Met Bloed en bodem bied Albertyn ’n "boeresque"-verhaal met diefwering, dierveltapyte, kluise, Landbouweekblad-tydskrifte, plaasaanvalle en 'n kerkkamp vir mans. Hiermee slaag Albertyn op uitsonderlik wyse daarin om die realiteit op eerlike, soms ongemaklike wyse vir die verhoog oop te skryf. Soos met Melk en vleis speel die drama ook af in een vertrek - dié keer 'n voorkamer en nie 'n kombuis nie.  

Jana, ’n een-en-twintigjarige landboustudent keer terug na die plaas omdat haar oom Johan groot moeilikheid vir die plaas voorspel. Jana se pa is boonop 'n volslae alkoholis en hoogs depressief. Hy is natuurlik ook nie spraaksaam oor sy toestand nie. Die stiltes tussen karakters spreek boekdele, asook die passief-aggressiewe ompaaie waarmee die karakters soms met mekaar praat.

Gou leer ons ook dat Johan, die slinkse maar sjarmante oom, wil hê dat Jana die plase oorneem. Jana het egter ’n politieke agenda met Enele, die seun van ’n plaaswerker wat saam met haar grootgeword het. Met dié karakter kompenseer Albertyn vir die swart karakters in Melk en vleis se tekort aan drie-dimensionaliteit. Nie net word hy opgehemel deur Jana en haar pa, Boet nie, hy word ook as ’n troefkaart vir die plaas beskou. Enele laat hom egter nie om die bos lei nie. 

Dit is uiteindelik nie die magsverhouding wat die oorhand kry nie, maar oom Johan se mag oor Jana en Boet. Eers sodra Jana ná ’n aanval  herstel en Boet van ’n kerkkamp af terugkeer, besef ons die erns van die broederlike stryd. Dan tref die beskrywing op die omslag mens: “Twee plaasdramas oor grense, tradisie, grond en bloed.” Die ironie is uiteindelik dat die gevaar nie buite die traliehek is nie, maar binne.

Albertyn het ’n wonderlike vernuf met dialoog en dissekteer in hierdie dramas die Afrikaner se psige met ’n kritiese berekendheid.

The post Resensie: <em>Melk en vleis</em> en <em>Bloed en bodem</em> dur Marina Albertyn appeared first on LitNet.

Titel: Koningin Lear
Skrywer: Tom Lanoye (Vertaal deur Antjie Krog)
Uitgewer: Protea

’n Veglustigheid gryp jou aan die kraag soos ’n dronk boer in 'n kroeg by die lees van Koningin Lear. Tom Lanoye se weergawe van Shakespeare se oorspronklike Koning Lear word meer as net 'n verwerking: dit word amper-amper 'n waansinnige parodie. Antjie Krog se stem as vertaler is kristalhelder. Die samewerking tussen Lanoye  en Krog is weereens 'n merkwaardige bydrae tot ons land se gepubliseerde dramas, soos Mamma Medea. Lanoye bly getrou aan die klassieke teks se storie-struktuur, maar kombineer sy eiesoortige inkswart humor en speelsheid met taal en karakter.

Nie net word die geslagte van die karakters omgeswaai nie, maar totaal op hul kop gekeer om sodoende 'n moderne weergawe van die oorspronklike teks te bied. Die drie broers, Gregory, Hendrik en Cornald moet hul moeder (Elisabeth “Bettie”) Lear met hul liefde vir haar bekoor, voordat hul erfporsies (aandele in die konstruksiebedryf Lear Edms Bpk) verdeel kan word. Cornald (gebaseer op Cordelia) weier egter om sy broers te eggo en wil, soos sy voorgeslagte, homself opbou. Lear spreek hom vry van haar liefde en gee dan sy groot erfporsie aan die ander twee broers. Haar woede word op bl 17 digterlik uitgedruk:

Ek smyt jou van my af! My moederplig,
Die sogenaamde band van bloed is kaf!

Bogenoemde veroorsaak die eerste wankeling in Lear se kaartehuis. Ons volg dan die epiese verhaal oor hoe Cornald en Lear se besigheidsvennoot, Kent, innoverende planne beraam vir nuwe besigheidsidees. Dit lei ook daartoe dat Gregory, Hendrik en hul vrouens (Connie en Alma) die besigheid ten gronde bedryf en al minder geduld teenooor Lear begin toon. Hierdie vier karakters grens aan die absurde. Elkeen is obsessief oor rykdom, mag en status. Die wyse waarop die vrouens die nek  wat beide van die mans se koppe beheer is, is veral opvallend. Die karakters se bedorwenheid en die wanvoorstellings van wie hul is, veroorsaak dat hul klink na leë blikke wat te veel geraas maak. Lanoye spot sodoende eintlik met die gewone mens. Lesers sal skrik vir die ooreenkomste tussen die karakters en die self.  

Lear word uiteindelik  deur albei haar seuns en hul vroue verwerp. Daarmee saam verkrummel haar geestestoestand wat haar al meer in die rigting van kranksinnigheid dryf. Sy het egter nog haar handlanger (hofnar in die oorspronklike teks) Oleg, wat ook vermoedelik haar sekswerker is. Oleg se taalgebruik is ook die mees onopgesmukte van die lot.

Die tweede bedryf is spannend. Die broers en hul vroue verlaat hul toringagtige wonings en probeer om vir Lear op te spoor. Sy is die strate in. Sy wil haarself stroop van oppervlakkige emosies én haar vlees. Sy verwar uiteindelik haar seun met 'n junkie wat sy op straat teëkom. Sy hou op om haar pille te drink. Kort voor lank verloor almal behoorlik hul varkies: Gregory val vir Kent aan – 'n futiele poging om sy fragiele manlikheid te bewys. Cornald keer ook terug ná sy onsuksesvolle  pogings om besigheid oorsee te doen. Uiteindelik is dit die blindes, siekes en armes wat die meeste sin oorhou. Die stryd tussen werklikheid en illusie en gevoel en verstand, word al duideliker vir die leser geskets. Lear se spreekbeurte getuig van laasgenoemde. Let op die verstommende beeldspraak in die volgende uittreksel: 

Die een wat werklik diep in pyn verkeer,
Voel nie die skrape nie. Die storm wat tans
So dreun in my verstand beroof my van
My sintuie, van my gevoel, tensy dit
Wat monsterlik as wond hier klop – my hart is.

Koningin Lear is ten slotte nie net ’n herverbeelding nie, maar ’n kragtoer wat op 'n wrang wyse die spot dryf met mense se gulsigheid en haarfyn die wegkwyning van ’n verstand verwoord. 

The post Resensie: <em>Koningin Lear</em> deur Tom Lanoye appeared first on LitNet.

Titel: Seks, leuens en die internet
Skrywer: Erla-Mari Diedericks
Uitgewer: Wenkbrou, LAPA Uitgewers
ISBN: 978-0799-3934-15

Seks, leuens en die internet is ’n memoire waarin Erla-Mari Diedericks oopkop skryf oor haar ervaring van aanlyn afsprake en haar hunkering na ’n sielsgenoot. Kyk jy egter dieper, handel die memoire eerder en eerstens oor ’n 50-plusser se soeke na haarself.  

Diedericks is ’n joernalis, onder meer bekend vir haar ietwat kontroversiële (maar gewilde) rubrieke op Netwerk24. Sy het reeds ander boeke op haar kerfstok: Sin, Sushi and Survival, V-verhale en Still Standing. Seks is ’n gewilde tema.  

In haar nuwe memoire belig sy die uitdagings wat vroue ná 50 ervaar. Warm gloede en die verlies aan ’n geliefde ouer is voorbeelde. In “Waarskuwing en voorwoord” lei jy reeds af waaroor die boek handel. Diedericks skryf: “Ek is oorgewig en onderbetaald. Ek het artritis in my knieë en arms en klim soos ’n krap teen trappe af. Ek ontdek elke dag plooie op my gesig wat nie aan lag toegeskryf kan word nie. Ek piepie deesdae wanneer ek nies. Ek is steeds bang vir spinnekoppe en vaste verhoudings ...”

Hoewel die memoire ’n hartseer ondertoon het, is dit meestal vrek snaaks. Diedericks het dit byvoorbeeld teen mans wat, voordat hulle nog ’n potensiële liefdesmaat ken, vir haar name soos Bokkie of Girl toevoeg. Sy noem hulle tog nie “Bleskoppie of Varknekkie” nie, reken sy.

Om aanlyn afspake te maak, is deesdae algemeen, al waarsku ons voorgeslag  daarteen. Die skrywer se ma is eweneens skepties: “... hoe julle mekaar kan raakruik op daai webwerwe weet die vader alleen,” sê sy. Tyd om ’n potensiële geliefde in die werklike lewe raak te ruik, is daar vir sakevroue meestal nie. Daarby wil nie elkeen in klubs en kroeë rondhang nie.

Die sogenaamde dating scene het die afgelope tien jaar inderdaad verander. Verby is die dae toe net ryk, slim, gesofistikeerdes ADSL-lyne gehad het. Die gevaar dat jy ’n psigopaat kan raakkliek is nou werklikheid. Diedericks skryf dat sy eerstens oplet na ’n man se taalgebruik. Sy “kyk nie eens” na een wat nie kan spel nie. Veiligheidsonthalwe hoort jy natuurlik ook kontakte in ’n openbare plek soos ’n restaurant te ontmoet. 

Selfs al stel liefdessoekers veiligheidsmaatreëls, is daar tog benoude oomblikke. Soos die man wat sy oorlede honde opgestop het. Het hy nie dalk dieselfde met sy gewese vrou gedoen nie? Of dit dalk vir die skrywer beplan?

Die dokter wie se huis ’n spierwit interieur gehad het, het weer ’n swart boks na vore gebring. Binne-in was swart seksspeelgoed en swepe. Al weet Diedericks nie eens waar om oogklappe te vind nie, trek sy die streep by swepe. Foto’s of video’s van kroonjuwele of masturbeersessies is ook nie vir haar nie. Dié materiaal word dikwels aangestuur nog voor die man sy “gespreksgenoot” van aangesig tot aangesig gesien het.      

Die skrywer vertel van haar konfrontasie met een wat op die tafel gekap het. “Bam! Bam! Bam!” het hy die doodskiet van ses “pirates” op sy vorige “secret mission in Somalië” gedemonstreer.

Diedericks het selfs ’n intieme afspraak met ’n wolf gehad. Nie ’n regte gedierte nie, maar “die Wolf”. Haar aangetrokkenheid tot hierdie hunk is maan toe, want hy grom glo soos ’n wolf voor hy ’n klimaks bereik.

Jy lees oor vroue, meestal psigies, wat met spoke trou. Werklik. Een paartjie, so vind jy later uit, het selfs deel van die Mile High-klub geword. Dit laat jou wonder of spoke ná die egskeiding darem onderhoud betaal.

Die vrees vir verwerping – ook van haarself – is ’n belangrike tema. In haar soeke na aanvaarding, span Diedericks haarverlengings, vals wimpers, botoks en vullers in. Dis verfrissend dat sy een van die min vroue is wat erken dat sy “hulpmiddels” gebruik.  

Jy lees oor daardie negatiewe kopstem wat vir vroue sê hulle is oorgewig en onaansienlik. Deur die jare het die skrywer geleer hoe om met haarself te praat en dis nie “wees nou positief” nie. Lees gerus self oor die waardevolle en praktiese raad.

Dit bly vir vele mans moeilik om ’n alfavrou, veral ’n aweregse een, as langtermyn verhoudingsmaat te kies, skryf Diedericks. Maar wie is die alfavrou? Sy neem gewoonlik leiding in ’n groep en “laat nie toe dat omstandighede haar vorm nie, sy vorm eerder haar omstandighede”. Baie mans het duidelik nog ’n entjie se stap voor.      

Seks, leuens en die internet is nie net ’n samestelling van Netwerk24-rubrieke nie. Herskryf en bywerk verander rubriek in memoire, daar moet tog ’n deurlopende storielyn wees. Nie net sluit die hoofstukke netjies by mekaar aan nie, die inleidingsparagrawe prikkel die nuuskierigheid, die slotsinne verhef hierdie memoire tot blitsblaaier.

Diedericks kán skryf, soos oor die lees van ’n liefdesbrief: “Jy soek na geheime betekenisse en wagwoorde, vir versteekte klousules en towerwoorde. Jy weeg elke woord. Jy sing elke sin soos ’n psalm. Jy lees dit oor en oor tot jy nie meer kan nie. Dan vou jy dit toe, plaas dit onder jou kussing, en bevrug dit met wense en drome.”       

Sy skryf pittig. ’n “Ou tannie” met baie plooie lyk “soos ’n Renoir-olieverfskildery wat te lank in die son gelê en toe gesmelt het”. In ’n restaurant waar sy ’n potensiële geliefde ontmoet, rol die peperduur vis op haar bord sy oë. Mans wat haar soos ’n tweedehandse motor wil hanteer, hoort eers die fynskrif te lees, skryf sy, want “Ek het geen guarantee nie”. Die skrywer vra ook in ’n stadium: "Wat vir ’n naam is Amethyst Realm? Dit klink soos ’n verloofringreeks by Galaxy Jewellers."       

Die eksplisiete, intieme waksepisode hoort myns insiens nie in die memoire nie. Soos die jonges sou sê: bad visual coming through. Die stryd tussen “hart” en “brein” is ietwat van ’n cliché en daar word na vagina (intern) verwys wanneer vulva (ekstern) bedoel word. Dis egter verblydend dat geen setfoute voorkom nie. Dié probleem seëvier deesdae.

Diedericks se memoire kom sonder ’n waarskuwing, maar die sekswoord op die voorblad is tog ’n aanduiding dat sensitiewe lesers liefs moet wegbly. Seks, leuens en die internet laat inderdaad die wenkbroue lig. Die memoir word nie verniet deur Wenkbrou (LAPA) uitgegee nie.

Die skrywer kan gesalueer word. Ten spyte van haar agtergrond in ’n “NG-Afrikanerhuis” waar alles “van jeans tot by rockmusiek” sonde was, skryf sy sonder om doekies om te draai oor ’n ouerwordende vrou se seksuele ervarings, asook haar binnelewe.  

Die memoire behoort byval te vind by almal wat hul horisonne wil verbreed. Vroue, veral dié met lewenservaring, sal met Diedericks kan identifiseer. Mans kan meer oor die alfavrou uitvind. Dalk sien hulle na dese kans om ’n aweregse vrou as langtermyn liefdesmaat te oorweeg. Selfs al sou sy sê: “Ek is nie oukei nie. En dit is meer as oukei.”      

The post <em>Seks, leuens en die internet</em> deur Erla-Mari Diedericks: ’n resensie   appeared first on LitNet.

Deborah Steinmair is aangewys as die wenner van die kykNET-Rapport boekresensent van die jaar 2019 vir fiksie. 

In haar resensie van Fransi Phillips se boek Liefde in die tyd van internet noem Deborah Steinmair die boek baldadig. Hierdie baldadigheid is ook een van die hoofkenmerke van haar heerlike resensie.

Sy skop die resensie af met ’n persoonlike herinnering, en plaas haarself so binne-in die resensie, soos ons vinnig hoor die skrywer ook in die boek maak. Die Turtle Wax-politoer-herinnering waarmee die resensie begin is onweerstaanbaar. Dit maak ruimte oop vir inkyk, en as leser laat dit jou onmiddellik verstaan met watter soort boek jy te doen het.

Steinmair se presiese, akrobatiese sinne vang essensie vas, byvoorbeeld wanneer sy skryf: “Dit is posteksperimenteel met binnegoed wat tergend uithang terwyl die skrywer geluidloos lag” of: “Wanneer Phillips werk is sy ’n natuurwet, ’n galoppende wildehond in die woude”.

In hierdie resensie gebruik Steinmair ook die teenstelling tussen haar waardering vir die skrywer se werk in die algemeen, en haar kritiese opvatting oor Phillips se skryfstyl om iets aan die lig te bring wat spesifiek tot hierdie boek is – die invloed van die Russiese kultuur en politiek, en hoe dit uitspeel in die verhaal en vertelstyl.

Steinmair verskaf interessante persoonlike inligting oor die skrywer wat relevant is aangesien die skrywer ’n karakter in die boek is, en ook ’n sinvolle aanloop skep tot ’n beskrywing van die verhaalgegewe.

Haar opsomming verklap nie te veel nie, en is nooit vervelig nie, omdat die taal waarin dit verpak word so beweeglik en meesleurend is. Steinmair se aanhalings uit die boek is baie effektiewe lusmakers, en haar menings oor die boek word met flair uitgedruk.

Die resensent huiwer nie om bietjie met haarself ook te spot nie – sy identifiseer immers speels as een van die pisfeministe wat Phillips in die boek uitwys. Sy noem Phillips onnabootsbaar, maar werk deurentyd in haar resensie met subtiele nabootsings.

Hier teen die einde is Steinmair weer, soos Phillips, self teenwoordig, saam met haar tantes se sêgoed oor liefde en kerrieaartappels. Dié laat lê sy net daar en stoom, en laat die interpretasie aan die leser oor. In haar verfrissende konkoksie van ’n resensie noem sy die boek ’n verfrissende konkoksie, en dis enduit ’n vreugde om só saam met Steinmair oor oneindigheid na te dink. 

The post kykNET-<em>Rapport</em>-boekresensent van die jaar 2019 vir fiksie appeared first on LitNet.

Jean Meiring oor Hartebreker (James-Brent Styan) is aangewys as die kykNET-Rapport Boekresensent van die jaar 2019 vir niefiksie.

In ’n resensiekultuur waar resensente dikwels huiwerig blyk te wees om kritiek uit te speek, trek Jean Meiring se resensie van James-Brent Styan se Chris Barnard-biografie, Hartebreker, onmiddellik aandag.

Die resensie is onbeskaamd krities, maar die kritiek wat uitgespreek word, word deur voorbeelde en deeglike argumente ondersteun. Meiring se resensie skop af met noodsaaklike agtergrondinligting oor die boek se onderwerp, wat hy vaardig uitbou tot ’n argument oor waarom dit ’n goeie boek behoort te wees. Meiring gee ook erkenning aan die uitdagings wat aan hierdie spesifieke biografie verbonde is, en gee krediet waar dit die skrywer toekom. Maar hy maak dit duidelik dat die boek nie aan die leesverwagtinge van kritiese lesers voldoen nie, en stel dan sy saak deeglik en sonder om in sarkasme te verval.

Meiring spreek onder andere kritiek uit oor die Afrikaanse taalgebruik in die boek, en trap versigtig om self welluidende Afrikaans in sy resensie te laat opklink, waar dit volgens hom in die boek ontbreek. Terwyl hy kritiek uitspreek oor die vreemde volgorde waarin inligting in die boek gerangeer word, is die resensie se struktuur netjies uitgedink en maklik om te volg.

Uiteindelik waag hy ’n raaiskoot oor die rede vir die boek se tekortkominge, en verpak sy diagnose (die tekort aan streng redigering en noukeurige proefleeswerk) in ’n mediese metafoor wat goed by die resensie se onderwerp aansluit. Die finale brokkie baie spesifieke kritiek oor ’n feitefout word slim aangewend om ’n sterk en impakvolle slot te skep wat aansluit by die inleiding, en die leser met die indruk van ’n afgeronde geheel laat.

Meiring is ’n resensent wat die leser se belangstelling met styl en inhoud prikkel, en sy indrukwekkende algemene kennis maak van hom ’n gedugte leser wat deurlopend verrassende en ingeligte menings uitspreek. Die gebruik van humor en suggestie in sy opsomming van Barnard se lewe help om die ietwat skerper en swaarder toon van sy kritiese uitsprake in balans te hou, sodat die algehele gevoel  by die lees van die resensie positief is, ten spyte van die negatiewe uitsprake. Alhoewel die resensent duidelik nie verlief was op die boek nie, het die resensie die beoordelaars se harte gesteel. 

The post kykNET-<em>Rapport</em>-boekresensent van die jaar 2019: niefiksie appeared first on LitNet.

Elzette Steenkamp is aangewys as die wenner van die kykNET-Rapport boekresensent van die jaar 2019 vir langer resensies. 

Elzette Steenkamp se resensie van Alettie van den Heever se roman Stof lok die leser met ’n dansmetafoor na binne. ’n Dans is die perfekte metafoor om die leser voor te berei op ’n uitdagende leeservaring, sonder om jou uit die staanspoor af te sit: Die dans beloof om jou met diepe plesier te vergoed vir die werk wat dit kos om met jou dansmaat in pas te kom. Die dansmetafoor word verder ook aangewend om ’n waarde-oordeel te impliseer en die aard van die boek vir die leser te laat insien.

Steenkamp se bondige opsomming van die verhaalgegewe skep ’n deeglike fondament waarop sy ’n fassinerende akademiese beskouing van die teks bou. Die invalshoek is die tema van ekologiese verval in distopiese fiksie, en die onmiddellike relevansie van hierdie tema word gou deur Steenkamp duidelik gemaak. Sy bied vir die leser ’n nuttige geskiedenis van die ontstaan en ontwikkeling van die ekologiese bewyssyn van wetenskapfiksie en spekulatiewe fiksie, en plaas ook hierdie roman in die geselskap van sy internasionale voorgangers.

Hierna stel Steenkamp die leser aan verskillende teoretiese benaderings bekend wat die wêreld waarin Stof afspeel help oopmaak, en insig en interpretasie bewerkstellig. Verskillende karakters, instansies en gebeure wat in die boek voorkom word in verband gebring met die teorie, om te demonstreer hoe dit met vrug op die lees van Stof toegepas kan word. As leser word jy met nuwe spesialiskennis gekonfronteer wat die resonansie  van Van der Heever se teks verhelder.

Dis geen stowwerige akademiese resensie hierdie nie: lekker vars en tegemoetkomend tot die leser wat stof tot nadenke waardeer. Die resensie is ’n roetekaart wat een moontlike pad deur Van der Heever se stoflandskap voorstel.  Steenkamp is ’n ingeligte en sistematiese reisgids wat haar kennis gebruik om waarde toe te voeg vir diegene wat haar roetekaart volg. 

Stof deur Alettie van den Heever: ’n LitNet Akademies-resensie-essay

The post kykNET-<em>Rapport</em>-boekresensent van die jaar 2019: langer resensies appeared first on LitNet.

Title: Verwoerd: My journey through family betrayals
Writer: Wilhelm Verwoerd
Tafelberg: Cape Town, 2019|
ISBN 978-0-624-08818-9

In some recent comments on the best ingredients for an interesting political memoir, British journalist Simon Heffer remarked that while “fame or high status does not necessarily count for anything, notoriety is always very helpful”. It was certainly enormously helpful to Svetlana Alliluyeva. The only daughter and youngest child of Joseph Stalin, in 1967 she published Twenty letters to a friend, a deeply personal political memoir which became a worldwide sensation. It was a rather rosy recollection of family life with the notorious Soviet dictator which, as critics pointed out, skipped over the mass crimes of Stalinism. Or, as one of them concluded, it “whitewashed the sins” of her pitiless father. Whatever he was, Dr Hendrik Verwoerd was obviously no Joseph Stalin, a totalitarian leader who lived by the sword but died naturally, unlike South Africa’s apartheid era prime minister, who lived by the costly pursuit of a racist vision, but died by the sword. Interestingly, part one of Verwoerd: My journey through family betrayals flashes sobering Biblical quotations from the books of Isaiah and Matthew.

Hendrik Verwoerd, the totemic high priest of apartheid South Africa, may, in the eyes of many, be forever associated politically with sinfulness. Indeed, in one of the book’s several heart-on-your-sleeve endorsements, the former ANC operative and controversial police commander, Major-General Jeremy Vearey, declares Verwoerd to be an “odyssey into one man’s purgatory for redemption from the political sins of his grandfather”. While this is laying it on pretty thick, it is fair to say that this inwardly brooding, often relentless intensity is what gives this book its distinctive complexion.

Whether you nod or sigh at the extravagant use of metaphysical notions of political evil and political sin, the author of this rather meandering family memoir certainly cannot be accused of whitewashing the life of a grandfather who distinguished himself in the job of applying the National Party’s revolting brand of whitewash. As the cover of Wilhelm Verwoerd’s memoir proclaims, this is a book which charts “the complexities of having Verwoerd blood in your veins in the full knowledge that HF Verwoerd had blood on his hands”. In one sense, its emotional fibre makes Verwoerd a story of genetic mutation, if not complete transcendence. In another, its wandering, all-over-the-place framework makes it feel like something from the Tolkien school of storytelling – absolutely everything is a never-ending journey and a moral saga.

Although the full-blown confessional flavour of Wilhelm Verwoerd’s memoir may not be everyone’s cup of tea, there is much to contemplate in the series of stories he tells of his personal voyage from conditioned acceptance of what he terms his “ardent Dutch Reformed, nationalist Christianity” as a “young Boer” in “lily-white Stellenbosch”, to embracing a life lived through “a humanising openness” and a commitment to equality and social justice. Along the way, there is also a lot going on to draw you in. Episodes dripping with high emotion include accounts of university studies as a Rhodes Scholar in Oxford, a gradual Damascus road turn against apartheid and its racist ideology, getting into bed with the ANC, campaigning for the movement as one of its “comrades” in the country’s first common election, working for the TRC, and prolonged international engagement with political reconciliation and peace-building, involving Ireland, Israel and Palestine, as well as South Africa.Depicted through a patchwork of diary meditations, letters and accounts of a range of intense experiences across time, Wilhelm Verwoerd’s reflections are compassionate and insightful. And, as an uncommon personal anti-apartheid story, they also provide an agonisingly Verwoerdian experience of around half a century of life, up to the present South Africa’s Dylan decades, in which, as young Bob once sang, “the times they are a-changin’”. Thankfully, it is not all heavy going. Some of the best bits of Verwoerd are not about blood and pedigree, but are those dealing with mundane domestic matters with wit and affection, as when the author discloses that “the smell of boerewors had been my downfall as a vegetarian in Ireland”.

As it is there in the title, it will not be spoiling this book for readers to stress that its core consists of a family saga told mostly through clenched teeth – it is,after all, the memory of Oupa Hendrik which haunts these pages. Not exactly of like mind with his father, in particular, Wilhelm’s journey is punctuated with painful bouts of political alienation, ostracism, and what he, at one point, summarises candidly as “muddy feelings”.

Ultimately, it is about coming to terms with being the grandson of Hendrik Verwoerd. And with acknowledging the very human muddle of being a post-apartheid Verwoerd, burdened by the weight “of all my grandfather’s actions”, while, at the same time, accepting the inescapable “bond of blood” with Oupa Hendrik and Ouma Betsie. In a way, it brings to mind that famous line from Philip Larkin’s 1956 poem,  An Arundel tomb, “what will survive of us is love”. Or, in the delicate way that the author of Verwoerd puts it, “grieving love”.

The post Book review: <em>Verwoerd: My journey through family betrayals</em> by Wilhelm Verwoerd appeared first on LitNet.

Lesersindruk

Titel: Zola
Outeur: Johan Jack Smith
Uitgewer: Penguin Random House
ISBN: 9781485903857

Liefhebbers van misdaadfiksie kan hulle gerus haas na hul naaste boekhandelaar. Johan Jack Smith se verstommende debuutverhaal, Zola, wag om opgeraap te word. Ek kon die spanningsriller van 302 bladsye nie neersit nie en is baie opgewonde om te verneem dat die outeur ’n opvolg beplan. Zola is grusaam, grafies en visueel sterk geskryf. Die storielyn is behendig verweef met sub-intriges wat die lyne tussen realiteit en fiksie doelbewus en suksesvol vervaag.

Kaptein Majola en adjudant Basson moet ’n uiters geslepe reeksmoordenaar vastrek wat meisies agter in sy omgeboude minibustaxi laai waar hy hulle dan afgryslik martel, misbruik en vermoor. Die moordenaar kerf boodskappe op sy slagoffers se rûe – dis gou duidelik dat hy ’n appeltjie of twee te skil het, maar met wie en hoekom? Die rooi Zola Monster raak ’n verskrikking in Johannesburg se reeds gevaarlike strate – tot die taxiverenigings raak kriewelrig en knor oor en weer vir mekaar. Die publiek, media en politici eis dat die polisie die moordenaar onverwyld opspoor sodat die menseslagting kan stop. Die spanningsriller put inspirasie uit die dae toe die apartheidspolisie inligting uit slagoffers verkry het op wyses wat baie van die polisielede self laat knak het.

Majola en Basson het geen keuse as om hulle onderlinge geskille met mekaar vir eers op die agtergrond te skuif nie. Selfs die duiwels waarteen hulle in hul persoonlike lewens stry, moet die knie buig voor die “Siyaya killing machine” oftewel “The Devil’s Taxi.” Hulle betaal albei ’n baie duur prys.

............

Onderhoud

Baie geluk met jou verstommende debuutverhaal, Zola, wat pas deur Penguin Random House SA uitgegee is. Die puik wyse waarop jy as skrywer fiksie en realiteit oënskynlik soomloos strengel, verleen aan die boek ’n hoendervleiswekkende kwaliteit wat my sintuie in snelrat gesit het. Lank nadat ek die boek neergesit het, het ek myself gevang dat ek nog oplet na rooi minibustaxis in die verkeer. Sonder om te veel van die storie weg te gee, wil ek jou graag ’n paar vrae daaroor vra.

Misdaadfiksie is besonder gewild in Suid-Afrika, en van ons land se mees bekende skrywers (Karin Brynard, Rudie van Rensburg, Deon Meyer, Martin Steyn, Madelein Rust, ens.) skryf in dié uiters kompeterende genre. Waarom het jy op hierdie genre besluit? ’n Boek soos Zola gebeur tog nie net nie. Hoe het dié spesifieke storie by jou begin broei?

Ek was nog altyd lief vir die spanningsgenre. Ek het eendag Elaine Bing se Ek het gemartel gelees wat handel oor oud-polisiemanne wat aan PTSV ly. Hulle vertel oor die dade wat hulle gedurende die apartheidsjare gepleeg het. Daar was die geval van ’n polisieman wat in ’n omgeboude kombi in die lokasies rondgery en mense opgelaai het. Hy het hulle op ’n stoel laat sit en dan geskok vir inligting. Ek het besluit om die voertuig ’n minibustaxi te maak in my boek. Taxis is immers eg aan Suid-Afrika – jy maak óf gebruik van hulle óf jy word kwaad vir hulle in die verkeer. Ek wou nie ’n tipiese “police procedural” skryf nie. Ek wou dieper delf in die karakters se psige. Ek wou ook aan die stad Johannesburg ’n persona gee wat ’n eiesoortige invloed op die karakters sou hê. Daar is meer back story in die boek as jou gewone speurverhaal.

Zola is ’n meesleurende, veelvlakkige krimi wat deurdrenk is met grusame tonele. Jy beskryf die verminking van die slagoffers en die bloederige misdaadtonele in detail. Daar word ook in die teks verwys na verskeie sake waar skokkende geweld gepleeg word – soos die Sjangaan wat ná werk sy twee kinders, sy vrou en haar minnaar met ’n baksteen doodgeslaan het, hulle koppe met ’n saag afgesaag het en dit op die huis se dak soos blompotte uitgestal het voordat hy doodrustig gaan sit en televisie kyk het. Hoe het die realistiese uitbeelding van die geweld jou as skrywer en as mens geaffekteer? Dit het tog seker met jou kop gesmokkel en ook ’n tol geëis in jou privaatlewe. Kon jy jou losmaak van die grieselrige toneel wat jy nou net neergepen het en bloot gewoonweg saam met jou geliefdes verder verkeer?

Dit was moeilik. Terwyl jy aan die boek skryf, is jou gedagtes heeltyd by die karakters en tonele. Jy raak tog baie betrokke, al wil jy nie. My vrou reken dat ek kort van draad was gedurende die skryfproses. Dis asof al die geweld jou neerslagtig maak. Eers wanneer jy die laaste sin voltooi, sluit jy af. Ek dink jy moet jouself ten volle in die verhaal inleef, anders is dit nie eg nie.

Jou hardebaardroman gee die leser onder meer ’n ysingwekkende terugblik op die apartheidsjare toe die polisie hulle eie skrikwekkende metodes gehad het om inligting uit verdagtes te kry. Dit handel ook oor die verskriklike prys wat lede van die mag én hulle slagoffers betaal het vir hul dade. So ook hulle families. Jy kleur die sterk storielyn in met temas soos moord, verkragting, weerwraak, taxigeweld, dwelm- en alkoholmisbruik, rassisme en armoede om net ’n paar te noem. Dis duidelik dat jy ’n hengse klomp navorsing moes gedoen het om die plot só suksesvol te knoop dat dit eerder na waarheid as fiksie lyk. Vertel bietjie meer daaroor.

Ek het met huidige polisiemanne asook ’n paar uit die apartheidsjare gesels. Baie van die tonele handel oor wat hulle my vertel het; ander is opgemaak. Ek het ook met ’n dwelmverslaafde gesels. Ek het lank by die Daily Sun gewerk, waar jy te hore kom van wat regtig in die townships aan die gebeur is. Die storie oor die rotte in Alex is waar. Ek het ook op die Internet afgekom op ’n tesis wat iemand geskryf het oor die taxibedryf. Dit het baie gehelp. Die Internet maak dinge baie maklik as jy weet waar om te soek.

Hoe lank het jy aan Zola geskryf en is daar  planne vir ’n opvolg?

Dit was oorspronklik ’n draaiboek van 25 000 woorde voor ek dit herskryf het as ’n roman. Die raamwerk was dus reeds daar, so dit het baie gehelp. Ek het sowat ses maande aan die boek self geskryf. Die prosesse daarná is lank (redigering, vertaling, ens.) Daar is plek vir ’n opvolg of twee, sommige van die karakters kan beslis weer ’n verskyning maak! Ek werk tans aan idees.

Het jy enige raad vir voornemende skrywers van misdaadfiksie?

Doen behoorlik navorsing oor polisieprosedures – daar is lesers daar buite wat dadelik gaan agterkom as jy nie weet waarvan jy praat nie. Gesels met polisiemanne en prokureurs. Daar sal nooit ’n tekort aan idees wees nie,  jy hoef net weekliks ’n Suid-Afrikaanse koerant oop te maak. Ek sal my volgende boek ook eers as ’n draaiboek skryf; dit help baie as jy reeds die buitelyne van ’n verhaal het.

Ek voorspel ’n baie suksesvolle en lonende skryfloopbaan vir Johan Jack Smith, die redakteur van die Taalgenoot wat ook as uitgewer werk. Zola is ook reeds in Engels beskikbaar.

The post <i>Zola</i> deur Johan Jack Smith: ’n onderhoud en ’n lesersindruk appeared first on LitNet.

Titel: Liefde agter tralies
Skrywer: Carla van der Spuy
Uitgewer: Tafelberg (NB-Uitgewers)
ISBN: 9780624087007

Hierdie paartjies is nie reg wys nie, sal jy waarskynlik dink. Wat besiel iemand om met ’n gevangene wat ’n lewenslange vonnis uitdien te trou? Dít is die belangrikste vraag wat Carla van der Spuy in Liefde agter tralies ondersoek. Kenners lewer insette.  

Die skrywer vors al jare lank misdadigers na. Haar niefiksie-werk sluit in: Mens of monster - Die psige van ’n misdadiger; Bloed op haar hande; Mishandel, misbruik, misken - Joey Haarhoof was my ma en Sielsiek. Hierdie keer praat Van der Spuy met die “tronk-geliefdes” self om uit te vind hoe so ’n verhouding werk en of dit kan hou. Misdadigers vertrou haar met hulle stories.

Die voorblad met sy omslagfoto van tralies en ’n tatoeëermerk van ’n gevlerkte hart met die woord Love daarop sal beslis aandag trek. Die inhoud sluit goed by die embleem aan. Die skrywer voer onderhoude met onder andere vroue wat mekaar in die gevangenis ontmoet en nou met mekaar getroud is, die Boeremagbruid, ’n bruid in boeie, en die man wat na Marike de Klerk, oud-presidentsvrou, se moordenaar uitreik.

Die klem val veral op vroue wat vir sogenaamde “bad boys” val. Hoewel sommige van dié vroue voorheen slagoffers van mishandeling en/of geweld was, weet die meeste presies wat hulle doen, ook hoekom. Van der Spuy skryf tong-in-die-kies oor een van die redes: Tronkverhoudings is “mos veel opwindender as om jou man se sokkies of onderbroeke langs die wasgoedmandjie op te tel, voortdurend te hoor ‘wat eet ons vanaand?’ of aan slapeloosheid te ly omdat hy snork”.

Moordenaars kan aanloklik wees. Hulle is dikwels sjarmant en beskik oor “’n sekere seksuele teenwoordigheid”. Die verhouding met ’n tronkvoël wat jare lank moet “sit”, kan nie ontwikkel nie. Dit stagneer in die hofmaakfase en die intense verlange en begeerte na mekaar gedy. Intussen is van die geweldenaars manipulerend.  

Die rede vir ’n tronkverhouding kan beslis seksueel wees. Kontak met ’n geweldsmisdadiger lei dan tot seksuele opwekking. Dié verskynsel staan as “Hybristophilia” bekend.

Die ander potensiële redes vir so ’n verhouding is sielkundig. Hier is enkeles: Die vrou wat op ’n geweldenaar verlief raak, kan sélf ’n “magtige drang” hê om te moor, of sy is patologies woedend. Sy trou dan met hom om haar eie moordgedagtes en behoeftes sosiaal uit te leef. Die man se moord word dus háár moord, skryf Van der Spuy.

Aan die ander kant het tot 30% van vroue ’n intimiteitsprobleem. Wanneer ’n vrou dus kies om ’n tronkbruid te wees, spring sy seksuele eise vry. So ’n verhouding is net emosioneel.          

Waarom gaan gevangenes self tot die troustap oor? Hulle soek waarskynlik finansiële stabiliteit, lees jy. Die een wat buite is, kan vir die regskoste betaal. ’n Vaste adres help ook wanneer parool ter sprake kom.

Die hoofstuk oor gayliefde raak ’n belangrike feit aan: Seksualiteit is vloeibaar. Tronkseks onder geslagsgenote dui daarom nie noodwendig op homoseksualiteit nie.

Al is dit ontstellend om oor die lewe binne die gevangenis te lees, bevat Liefde agter tralies genoeg ligte oomblikke om die spanning te ontknoop en ’n lekkerlees-ervaring te skep. ’n Vrou wat bitter min hare het, word “Drie-haartjies” genoem. Iemand anders is vir moord gevonnis omdat sy haar man “gehelp het om saliger te word”. (Dis dikwels een of ander vorm van mishandeling wat vroue na moord dryf.) Die skrywer self vra aan ’n gay paartjie: “Hoe op aarde kry mens … wel, ’n kans om te kafoefel in die tronk?” Die antwoord sorg vir sappige leesstof. 

Die gevangenes en hul metgeselle buite die tronk vertel hul verhaal in ’n eiesoortige stem. Dis asof karakters in ’n roman aan die woord is. “Kyk … ek dink so 20 persent is werklik gay as hulle daar (by die gevangenis) aankom. Die ander, nou ja, hulle kry ’n lang vonnis, dan dink hulle, shit! Ek gaan nou vir ses of tien jaar sonder ’n man wees,” reken Valerie Willers. “Ek was ’n shoplifter en die rede daarvoor was dat ek wou goed aantrek en dat ek altyd geld wou gehad het. Ek het drugs en alkohol gedoen en ek moes my habit feed …” sê Joybelle September.    

Dis verstommend dat die Boeremagbruid wat in die gevangenis met Wilhelm Pretorius getroud is, steeds onwrikbaar in haar huwelik bly glo. Tronkhuwelike vou dikwels en Pretorius is immers 25 jaar gevangenisstraf vir hoogverraad opgelê. Sy vrou, Riëtte, wat voorheen haar verloofde aan die dood afgestaan het, reken dít was baie erger as om ’n man agter tralies te hê. Die media het intussen – op 26 Maart vanjaar – berig dat Mevrou Pretorius (met behulp van mediese ingryping) swanger is met hul eersteling.

’n Innige liefdesverhaal word ook ingesluit, dié van Jenny en Jonathan Clayton van Hope Prison Ministry (’n bediening vir gevangenes). Clayton is destyds vir swendelary in hegtenis geneem, maar nou is die twee al vir jare gelukkig getroud.            

Daar is sowaar “gewone” mense wat geweldsmisdadigers onder hul vlerk neem. Hulle dra die gevangenes se belange op die hart deur hulle gereeld te besoek en van benodigdhede te voorsien. Jacques Pratt, ’n oud-onderwyser, ontferm hom oor Luyanda Mboniswa, Marike de Klerk se moordenaar. Pratt en Mboniswa het saam met Group of Hope-lede gehelp om die strand digby De Klerk se woonstel ná haar dood skoon te maak. Hy en Pratt het die strandprojek saam begin. Group of Hope is deur gevangenes self gestig. Die brood wat lede vir ’n week prysgee, word aan behoeftige kinders geskenk. Groente uit die tuine wat hulle bewerk, gaan eweneens aan minderbevoorregte mense. Lede van Group of Hope verf ook kinderhuise, help om projekte te beplan en loop self kursusse.

Die spanningselement in Liefde agter tralies kon in sommige opsigte sterker gewees het. Die skrywer kondig vooraf aan dat ’n gevangene se lewensverhaal soos ’n riller, TV-drama of fliek lees. Die leser kan eerder ná die vertellings self dié afleiding maak.

Clichés kom soms voor, soos ’n skaduwee wat oor ’n gesig val. “Haar stem is effens skor,” klink weer na ’n aanhaling uit ’n romanse.

Een van die kenners is hoogdrawend. “Dit het moontlik spekulatief daartoe aanleiding gegee dat …”, sê hy. En wat is die “dubbelbindings” waarna hy verwys? Daar word ook nie verduidelik presies wat die herstellende geregtigheidsprogram (soms met kleinletters, ander kere met hoofletters gespel) behels nie. Daarby sal nie almal weet wat ’n pleitooreenkoms is nie.            

Dis jammer dat gebrekkige proefleeswerk Van der Spuy se toeganklike skryfwerk ’n oneer aandoen. Soos hier: “Sou die verrigtinge bo plaasvind moet jy seker maak jou selmaat onder slaap” (“dat” ontbreek). En: “Die lojale Jenny en sy swaer, Jeremy Fortuin was sy enigste gereëlde (pleks van “gereelde”) besoeker.

Soms word woorde herhaal. Soos: “Jacques sê wat vergifnis betref, het hy groot respek vir Emeritus Aartsbiskop Desmond Tutu het (herhaling) wat die Waarheids-en-Versoeningskommissie op die been gebring het.” En: “Sy is nou al 16 jaar lank op vrye voet is” (herhaling).

Enkele feite word herhaal, soos dat die tronklewe nie ’n piekniek is nie en dat die Boeremagbruid se huwelik met ’n tronkvoël niks is vergeleke met die dood nie.

Leestekens, soos ’n punt aan die einde van ’n sin, ontbreek soms. Aanhalings word ook nie oral gesluit nie.        

“Wie”, pleks van “wat” word twee keer gebruik. Soos hier: “Susan, wie in 2009 op 61 aan breinkanker gesterf het …” En as onderskrif: “Melissa Seegers wie vir bedrog gevonnis was (is?).” 

In die lig van die onlangse Wêreld-selfdoodvoorkomingsdag (10 September), is dit verblydend dat die skrywer die term “selfdood”, pleks van “selfmoord” inspan. Maar “selfdood pléég” is nie juis versagtend nie. Dalk eerder: Hy is aan selfdood (of depressie) oorlede, of hy het aan selfdood (of depressie) gesterf.  

’n Feit wat deur kenners gestaaf word, laat jou ril: Enige mens kan onder gegewe omstandighede moord pleeg. “Ek. Jy. Enigeen. Die onwaarskynlikste mense beland agter tralies.”

Min van ons weet waarskynlik dat daar ’n verskil tussen ’n pedofiel, ’n seksoortreder en ’n molesteerder is. Fassinerende leesstof!           

Ná die lees van hierdie boek sal jy waarskynlik anders na jouself en na gevangenes kyk. Hulle word dikwels verwerp deur vriende en familie, juis wanneer hulle ondersteuning nodig het. Werkgewers diskrimineer teen hulle. Ná vrylating is dit vir gevangenes ’n geweldige stryd om werk te kry. En dís waarskynlik die groot rede waarom baie van hulle weer agter tralies beland.        

In die geheel gesien, is Liefde agter tralies ’n belangrike en welkome toevoeging tot die misdaadgenre. Maar wees gewaarsku: Moenie kos op die stoof sit voor jy begin lees nie, jy sál daarvan vergeet.

The post Boekresensie: <i>Liefde agter tralies</i> deur Carla van der Spuy appeared first on LitNet.

The Rise & Demise of the Afrikaners
Hermann Giliomee
NB Publishers
ISBN: 9780624086710

Hierdie lesersindruk is geskryf deur KrotoaX, met die hulp van Silla van die Kaap.

...........

Ek probeer om uit my induktiewe ervarings, eie belewenisse en my onthou lig te werp op van die temas in hierdie belangrike historiese geskrif vanuit die perspektiewe van ’n veteraan-bevrydingsaktivis.

Ek ontmoet Hermann Giliomee eenkeer deur Neville Alexander in die onstuimige tagtigerjare. Die twee het glo dikwels oor die taalkwessie gesels. Ek onthou hoe beïndruk ek was met sy omvattende en insiggewende kennis van die geskiedenis en sosiologie van ons land.

The Rise & Demise of the Afrikaners, eintlik ’n bundel van artikels deur Giliomee, neem die leser op ’n noodsaaklike reis deur die koppe, harte en siele van die regeringspartye tussen 1910 en 1994, ’n ondersoek wat noodgedwonge die metodologie volg van “wie es eigentlich gewesen”, soos wat Giliomee, ’n kwasibinnestander, ’n “hou vir hou”-verslag gee van wat in die binnekringe gebeur het. Ek kyk graag na meer as die kronieke in die temas van identiteit, nasie, taal en beleid uit die perspektief van die buitestander en binnestander in die groep waarin ek grootgeword het.

Met die intrapslag erken Giliomee met die nederigheid van ’n groot historikus die problematiek in die idee en opvatting van wie of wat ’n  nasie is. Hy verwys nie na die historikus en argitek van die Afrikanernasie, Floors van Jaarsveld, nie – die een wat Giliomee ’n “slang in die gras” en “ongelowige” genoem het, vir wie die vertrekpunt van dié nasie die Groot Trek, met hoofletters, was. En toe Van Jaarsveld self later sy eie tesis verwerp, “veer en teer” die AWB hom toe.

Wat is die basis van die groep waarbinne ek grootgeword het? Giliomee is in die kol wanneer hy met vergelykende studies uit die suide van die VSA daarop wys dat klas min tel in ’n stelsel van uitsluiting en afskeiding soos apartheid. En hier moet ek hom eenvoudig aanhaal: "It can be argued that the criteria for group membership had not yet been established”; en ter stawing haal hy Donald Horowitz aan wat pylreg bevestig dat dit ’n “wholly unexplored process” is. In Suid-Afrika was dit velkleur en nie  klas wat getel het nie, selfs in  sogenaamde sosialistiese en kommunistiese organisasies.

Die vraag of my groep, kallids (die naam “kleurling” is ’n vloekwoord net soos die ander k-woord wat verbied is), of Khoisan, ’n nasie is, val buite die bestek van hierdie indrukke. Maar ek moet Giliomee se vraag probeer beantwoord of die kallids deel is van die Afrikaners. Hy dink hulle is, hoofsaaklik omdat hulle Afrikaans praat en glo vir wit partye gestem het tot 1994. Ek herinner hom graag dat die beperkte stemreg van die kallids  (sans die franchise) nooit heilig was nie, maar eerder ’n taktiek van ’n wit minderheid. Inderdaad, tussen 1924 en 1936 het die kallids liewer die Britse Ryk-ondersteuner slim Jannie Smuts ondersteun teen Afrikanerpartye juis omdat die Engelse op die oog af minder vooroordeel getoon het teen die kallids. Derhalwe was die getal kallids wat wel gekwalifiseer het om te stem (vir wit partye), nooit meer as 10% nie, en hulle was merendeels Engelssprekend en in ’n brutale skommel van die dobbelsteen. Giliomee baseer sy slotsom grotendeels op die vorm en inhoud van die APO, African People’s Organisation, wat ’n geringe persentasie van kallids verteenwoordig het. Abdurahman was nie skaam om te erken dat die APO die belange van die klein professionele klas probeer bevorder het nie.   

Die befaamde 20ste-eeu-filosoof Hannah Arendt Bluecher praat vir my wanneer sy sê “I do not love the Jews nor do I believe in them. I merely belong to them as a matter of course, beyond dispute and argument.” Onder die inspirasie van Giliomee skaar ek my wel by die kallids nadat alle regeringspartye van 1652 tot vandag toe kallids se onderdrukkers was en bly.

Nou is dit duidelik dat die kallids nie ’n nasie genoem word nie, maar eerder ’n groep met gemeenskaplike eienskappe is wat deur hul besondere geskiedenis bepaal is. Sosioloë praat a priori van “etniese groep”, nie verskillend van die konsep van ras nie, maar nóg ’n groot vraagstuk buite die bestek van die indrukke hier.

Giliomee draai geen doekies om in sy brief aan Wim de Villiers nie en vertel hom kaalkop waar Dawid die wortels begrawe het, naamlik dat die oorgrote meerderheid van die kallids/Khoisan Afrikaans praat. Giliomee se syfer van 70% in 1994 (Praesa sê 82%) het in kopgetalle nie veel verander nie. Die persentasie mag minder wees as gevolg van doelbewuste interne politieke migrasie en eksterne onwettige migrasie. Die taalkrisis is hoofsaaklik as gevolg van die beleidstoepassing van die regeringsparty en onderskraag deur die (swak) leierskap by UK en veral US wat Afrikaanse skole laat verdwyn soos mis voor die son. Nouverwant is die houding van Khoisan-ouers wat hul kinders dwing om in Engels te leer omdat hulle glo dis die taal van besigheid en werk kry. En hulle is reg: ’n Afrikaanse tong in ’n bruin gesig is selfmoordpleeg. Die geskiedenis van die Khoisan tel niks nie. Dis hierdie groep wat die Wes- en Noord-Kaap se infrastruktuur gebou het: onder die ysterstewels van die koloniale en neokoloniale. In Afrikaans. En ’n infrastruktuur wat nêrens op die res van die vasteland gevind word nie.

Vandag is Afrikaans soos ontwikkel deur die Genootskap van Regte Afrikaners in ’n krisis hoofsaaklik omdat dit ’n politieke voetbal geword het, om Jakes Gerwel se metafoor te gebruik. Dié bal word geskop deur geleerdes van alle kleure behalwe bruin. En nêrens word daar meer gespeel met die bal as by die US nie.

RW Johnson vergelyk tereg die houding van Max Price van UK met die onvoorwaardelike hensop van FW de Klerk by Codesa en sy vergelyking is heeltemal van toepassing op Wim de Villiers van US. De Villiers se kollega Sandra  Liebenberg, pynlik ironies dosent in menseregte nogal, beskryf die moedertaal van die mees onderdrukte groep vandag as “a historically privileged language”. En ’n taal is bevoorreg omdat die sprekers daarvan dit ontwikkel het deur hulle letterkunde? In Liebenberg se logika moes Zoeloe en Xhosa ver gevorderd gewees het. Praesa bevestig wat historici soos Achmat Davids, Jattie Bredenkamp, Ruben Richards en andere jare gelede gedoen het as hulle in Occasional Paper no 14 verklaar dat Afrikaans ontwikkel het uit ’n stam van Hollands gemeng met Maleis van die slawe en die enigste inheemse taal, Khoe-taal, vir die koloniale.

Ten spyte van die harde feite van getalle sal Afrikaans in al sy dialekte (soos Afrikaaps) in krisis bly tensy meer steun van die regering en privaatsektor dmv beleidsverandering en werk en besigheidsgeleenthede spesifiek vir Khoisan-Afrikaanssprekendes geskep word. En ook, tensy laasgenoemdes se letterkundige bydrae veelvoudig vermeerder. Dit sal publikasiegeleenthede verg wat Khoisan-besighede kan beskikbaar stel. Deur hul taal staar die Khoisan uitwissing in die gesig. Hulle het alreeds hulle grond en eiendomme verloor (“verloor” is ’n eufemisme), en Giliomee deel passievol en patrioties hulle ontsteltenis dat die hoof van die enigste Afrikaanse universiteit wat hulle kon dien, verengelsing voorstaan en toepas, want die beleid van die regeringsparty sê nie een van die 23 universiteite mag net in Afrikaans onderrig gee nie. Soos in die res van Afrika is Engels die heilige taal en moontlik een van die faktore vir die vasteland se onderontwikkeldheid.

Giliomee se ou vriend en kollega se voorlaaste boek eien die titel An ordinary country. Neville Alexander wys duidelik dat daar geen wonderwerk in 1994 was nie en wat gevolg het, vind plaas binne die ou bestel van kapitalisme met kleur as die medium van uitbuiting en onderdrukking. Alexander maak dit in 2003 baie duidelik dat die uitbuitersklas wit bly deur hulle ekonomiese mag, en tot in 2019 bly daardie klas die sterkste vennote van die swart politieke onderdrukkersklas – presies soos Wim de Villiers in The Rise & Demise of the Afrikaners voorkom. 

Also read

Reader impression: The rise and demise of the Afrikaners by Hermann Giliomee

Video: Stellenbosch launch of The rise and demise of the Afrikaners by Hermann Giliomee

The post ’n Leser se indrukke van <em>The Rise & Demise of the Afrikaners</em> deur Hermann Giliomee appeared first on LitNet.

Book title: Triangulum
Author: Masande Ntshanga
Publisher: Umuzi
ISBN: 9781415210062

Triangulum is a constellation in the northern hemisphere, in which the galaxy M33 is located, giving it the nickname the Triangulum Galaxy. It is the third largest in our group, followed by Andromeda and The Milky Way (source: NASA). In his second novel, Masande Ntshanga localises its significance and ideas of extraterrestrial life, connecting it with one of South Africa’s former homelands, Ciskei, and the fraught processes of its integration into the socio-political landscape of democratic South Africa and the intergenerational traumas of its people.

Triangulum is an ambitious combination of historical and speculative fiction spanning roughly 50 years, from the 1990s to the early 2040s. At the centre of this tale is a mathematical prodigy, Naomi Buthelezi, who relives the difficult journey of her coming of age, professional development and reluctant political life. At the core of this lies the mysterious disappearance of her mother, Nobomi, who was also a maths prodigy during the demise of apartheid. Ntshanga tells this story using flashbacks, taking the reader back and forth in time until ultimately resolving the mystery of Nobomi’s fate.

Although Naomi is highly intelligent, the trauma of losing her mother combined with her father’s illness (which claims his life a few years later) conspire to render her unsuccessful at school due to behavioural issues brought on by mental illness. She suffers from hallucinations, for which she receives medical treatment, yet she is convinced that the “machine” that she has “sees” has everything to do with her mother’s disappearance as well as the abduction of three girls in their town. The machine spits out images of triangles that are imbued with meaning and clues for Naomi. Together with her friends, Part and Litha, she goes on a few misguided adventures to try to solve these mysteries while exploring her sexuality, experimenting with drugs and navigating an education system designed to control their minds instead of encouraging inquiry. The Accelerated Christian Education programme (ACE) is imported from the American televangelist project of the 1970s meant to “instil values extolled by the programme: amongst others, diligence, deference to authority, and the onus placed on Christians worldwide to deliver lesser civilisations from themselves. It was school.” The protagonist refers to ACE, in characteristic computer science language, as “an operating system, unsuited to the country’s hardware”. One day Naomi responds to an opportunity for a paid position for top-performing maths students. This is the catalyst that propels her into her future career working for a top-secret think tank that leads her closer to her mother.

The novel leaps forward to a dystopian future in which Naomi has left her childhood friends behind, living an initially solitary life as a programmer in a gentrified Doornfontein, Johannesburg. She works in Population Control, a corporatised and clandestine operation in the Grant Regulation Office at the Department of Social Development. She takes on a lover, artist D, and they live a somewhat romantically fulfilling life together despite D’s struggles with addiction. From her days as an adolescent Naomi’s sexual orientation is undefined or bisexual, yet there seems to be very little internal conflict for her, neither is there much indication of social pressure on her to conform. It is striking that a male author can write a convincing portrayal of a woman who lives on the fringes of society while doing work of significant impact as a scientist. 

Through D, Naomi’s work finally unites her with a group of scientists (a suspected terror cell) called The Returners who explain the mysteries that connected her over the years to Nobomi’s disappearance, the country’s political upheavals and the Triangulum. The scientists give her a map and leave her alone in a field. She eventually makes her way to where the machine reappears and speaks to her in overlapping voices that tell her that the only two humans that have been able to hear them are Naomi and her mother. They explain: “Humankind is host to an organism it has termed Evolution. It is benign and acts to preserve sentient life on earth. That is what we know. It is our understanding that it has intervened, but it is unclear, as our kind does not evolve. It is our understanding that the mother was the first to hear us, and she passed this on to the daughter. In those who are receptive, our voice provides them with both gifts and illness, but never comprehension.” The machine delivers a warning regarding the fate of the planet, stating that the corporatisation of Earth will lead to its demise.

Thematically, Triangulum is a compelling work that explores ideologies that are often at odds with one another, but which Ntshanga brings to an uneasy kind of integration while not leaving the reader with a clear, comfortable sense of resolution. While our society continues to wrestle with science, religion, politics, gender, sexuality and identity, artists like Ntshanga do the important work of finding creative ways to reflect these issues to us, describing real and imagined entanglements that can ensue as well as our agency in the face of these challenges. The novel will leave one with a little less sleep and a lot to think about. Is the fate of our planet truly dystopian? Have we completely lost control? Is it possible for humanity to be content with a prognosis of dystopia? One certain thing is that this talented writer has been able to capture these uncomfortable questions with a great deal of thought and sensitivity that compels us to reckon with the past, take stock of the present and look the future in its invisible eye.

The post Book review: <em>Triangulum</em> by Masande Ntshanga appeared first on LitNet.

Koshuis: stories oor die koshuislewe
Saamgestel deur Erns Grundling
Queillerie
ISBN 978-0-7958-0165-5

Hierdie resensie is op 18 September 2019 in Boekkeuse olv Amanda Botha uitgesaai

Erns Grundling het ’n bundel prosatekste saamgestel: Koshuis: stories oor die koshuislewe. Dit is wonderlik boeiend, insiggewend, humoristies en nostalgies. Dit beslaan 295 bladsye en is die werk van veertig skrywers. Saam met die voorwoord tel ek 48 tekste. Hoofsaaklik kortes.

Erns Grundling dui in sy voorwoord aan dis staaltjies, herinneringe en oorvertelde stories oor die ervarings by verskillende soorte koshuise: koshuise by gewone skole en ook by byvoorbeeld landbouskole, en dan universiteitskoshuise. In enkele tekste kom oorsese koshuise ook voor. Erns som die heerlike uiteenlopendheid en die afwisseling in die temas op:

Kattekwaad, byname, romanse, studentepret, koshuissport (én sports), ontgroening (verkieslik die ligter kant), studietyd, koshuisvaders en -moeders, koshuiskos, ensovoorts. (Bl 8.)

Ek vertel nou van enkele tekste.

In Marco Botha se "Lafie, die Rooitaal & groen trekkers" (bl 210) is ons by ’n landbouskool. Miss M'am doen haar bes om die manne Engels te leer. Sy moet veral vir Lafras (verkort tot Lafie) aanmoedig om harder te werk. "Waarop Lafie in sy mooiste Brits geantwoord het: "Yes."

"Toe die Kaapse inspekteur ons Engels in matriek vir die groot eksamen kom toets het ... is ons na die VCSV-kamertjie ontbied." Daar het Lafie vertel hoe hulle met beeste en graan boer: "'I'm Lafras Dunn. My dêd farms. We farm wif cow and green, your honour. I wants to farm one day also. Fank you.' En dit was genoeg om hom aan die ander kant van die matriekeksamen uit te bring. Dalk was dit omdat die inspekteur gesien het dié pratery was vir hom ’n ware stryd, maar een waaroor hy erns gehad het."

Mercy Kannemeyer vertel in "Ek vlieg" (bl 56) oor die soort dinge waarvoor sy nie weggeskram het nie, maar wat byna te veel geword het om te hanteer. "Die dinge waarvan ek dikwels gaan skuil het, was die geraas van die #FeesMustFall-beweging. Dit, gekoppel met toetse en opstelle wat gevoel het asof dit nie einde kry nie, het by tye swaar op my millenniërhart gerus.’’ Ook rassisme. Jy moet "akademie, vriendskappe en oorlewing balanseer" in die koshuis. Maar nou onthou sy ’n aand met ’n groep van hulle op die dak van hul koshuis . Toe dit gevoel het sy wil vlieg. ’n Aand met rooiwyn, "gevul met liefde en kameraderie’’ (bl 58).

In Florence de Vries se "Rookwolkies" (bl 202) kom die politieke bedeling ook ter sprake. Dis 2004.

Ek het daardie jaar ook die eerste keer in my lewe gestem. Daarna was ek saam met die Onafhanklike Verkiesingskommissie deurnag in ’n groot saal langs Kaapstad se hawe, sodat ek eerste daar kon wees wanneer die land se derde demokratiese verkiesingsuitslae bekendgemaak word.

... ’n Jaar later stap ek in by ’n haarsalon in Crozierstraat om ’n afspraak te maak om my hare te laat droogblaas vir ’n spesiale ete wat ek moet bywoon. Die salonbestuurder gee een kyk en sê hulle doen nie "ons" hare nie.

Sy rig ’n brief aan Die Burger oor "dié post-democracy-potloodtoets". 

Oor etes word beslis kommentaar gelewer. Soos in Thomas Joubert se "Koshuiskos"(bl 207): "Dag een, toe ons as standerdsessies by Potchefstroom Gimnasium se koshuis vars en beteuterd daar rondstaan, gaan Bertus se kleiner broertjie skielik hard aan die huil. Sy ouers kalmeer hom en die rede vir sy gesnik is dit: Hy het alles deurgekyk en hy sien die huisdeel waar sy broer gaan bly, maar hy sien niks kos nie. Waar gaan sy broer kos kry?"

André Brink se "Koning Oedipus" (bl. 48) dramatiseer hoe kamermaats soms probleme het tydens studietyd. André as "plein BA met aardrykskunde en volkekunde" is hard aan die swot vir ’n toetsreeks. Albert is ’n dramastudent by Tukkies en dié repeteer terselfdertyd hardop aan die toneel wat hy die volgende dag voor die departementshoof, die legendariese prof Anna Neethling-Pohl, moet aanbied. "Dis waar Oedipus pas besef het hy het by sy eie ma geslaap en toe sy oë uitsteek sodat hulle nooit weer al die booshede mag aanskou wat hy al ervaar het nie." André het maar by ’n ander inwoner gaan swot. In die vroeë oggendure word hy wakker in sy bed van "’n onaardse gemompel".

Kerneels Breytenbach se "Moord in die koshuis" (bl 187) is een van die vertellings oor hoe studente in die tyd voor selfone tiekiebokstelefone gebruik het, met eerstejaars wat ander inwoners gaan roep het vir ’n oproep. By Eendrag op Stellenbosch, in die tyd van Bun Booyens as koshuisvader, is telefone geïnstalleer in elke kamer. Bedien deur ’n sentrale skakelbord. Dit was ook die tyd toe ’n paar bekende politici se "telge" in Eendrag tuis was. Die vaders was nie almal gewild nie, bv nie die een met baie mag en min humorsin nie. Sy seun was egter ’n bok vir sports. Hy speel saam toe ’n poets gebak word op ’n junior wat ewe skielik tog maar inwoners moes gaan roep toe die skakelbord buite werking is. Die junior is ’n ’n admissant. Hy draf op om die politikus se seun te gaan roep; die oproep is moontlik van die politikus se kantoor af. Wat tref die tokkelok daar aan? Nee, dit gaan ek nie vertel nie. Soos Dirk Opperman sou gesê het: Lees self!

Leon-Ben Lamprecht som in "Pluk die Dag(breek)" die invloed van die koshuislewe op ’n student goed op (bl 257):

My hart is daar gebreek, ek het harte gebreek, ek het wyn leer waardeer, ek het wyn te veel waardeer, ek het vriendskappe gesmee wat al ’n leeftyd hou, en vriendskappe gesmee wat ek gedink het ’n leeftyd sou hou."

The post FMR-resensie: <em>Koshuis</em> deur Erns Grundling appeared first on LitNet.

Titel: Baäl se jag
Skrywer: Johan Fourie
Uitgewer: Malherbe Uitgewers

Statistieke toon dat daar in die laaste tien jaar sowat 9000 renosters in Afrika gestroop is. Dit is amper vyf renosters elke tweede dag. Ongelooflik, maar waar. Tesame met die onwettige uitvoer van leeubene (om nie eens te praat van geblikte leeujag nie) en die sluikhandel in ietermago’s en ander dier-, voël- en reptielspesies, is die mensdom onteenseglik op pad na die sesde massa-uitsterwing wat ons nou in die gesig staar.

Tog is daar mense wat alles in die stryd werp om omgewingsmisdaad ’n vuishou in die maag te gee. Baäl se jag deur Johan Fourie is ’n fiksieverhaal wat geïnspireer is deur ware gebeure. Dit gee die leser ’n dieper kyk na die ingewikkelde en gevaarlike wêreld van renosterstropery en ander misdade, en wat dit alles verg om ’n klein verskil te maak.

Die meeste renosterhorings, ivoor en leeubene word onwettig uitgevoer na lande in die Ooste waar dit as tradisionele medisyne gebruik word of as statussimbool gesien word. Op plaaslike bodem is dit algemene kennis dat korrupsie onder sommige staatsamptenare, private wildboere en veeartse bydra tot die groot probleem. Renosterstropersindikate is baie moeilik om te infiltreer en dit is amper onmoontlik om enigiemand te vertrou. Wetstoepassers se lewe is in gedrang en hulle moet deesdae al hoe meer staatmaak op ’n kombinasie van outydse voete op die grond (mens en hond) en tegnologie.

In Baäl se jag kry die leser te doen met ’n konsultasiespan wat omgewingsmisdaad ondersoek. Johan en Koba is die hoofkarakters wat hul lewens op die spel plaas om ’n sindikaat van onder tot bo te probeer vastrek. Behalwe dat hulle ondersoeke heeltyd deur moeilike amptenare en inbrake by hul huis en kantoor versper word, ontvang hulle ook nog doodsdreigemente. Kyk gerus die bekroonde dokumentêre televisieprogram, Stroop, en besluit self of dit ooit moontlik gaan wees om die stropingsprobleem heeltemal uit te wis.

In Baäl se jag volg die leser die storie van ’n gestroopte renosterkarkas ná ’n huurmoordenaar se jagtog op Koba. Die gebeure speel in Limpopo en die Krugerwildtuin af ― die gebiede wat die swaarste onder stropers se koeëls en kapmesse deurloop. Al die normale karakters wat betrokke sal wees by só ’n sindikaat word geskets, selfs ’n taksidermis wat help om “trofeë” met die nodige permitte uit te voer.

Ten spyte van die lelike omslag, die slordige redigering en redelik voorspelbare storielyn, het ek tog lekker aan Baäl se jag gelees. As ek meer  oor moderne skoolvakke geweet het, sou ek moontlik voorstel dat Baäl se jag (nadat dit behoorlik geredigeer is) as ’n voorgeskrewe boek behandel word.

Ek was nog altyd onder die indruk dat ons as mensdom te veel doen om ons omgewing onherroeplik te beskadig en te min doen om die skade te probeer keer. Hoe meer ek lees, hoe donkerder word die prentjie. Baäl se jag gee mens darem effens hoop dat daar mense is wat hard probeer om ’n verskil te maak. Dit is ’n lewenstaak en dis presies wat elkeen van ons nou moet doen om ons planeet en onsself te red. Die alternatief is onnoembaar, amper soos Baäl.

The post Renosterstropery op die voorgrond in <em>Baäl se jag</em> deur Johan Fourie appeared first on LitNet.