Lesersindrukke is bydraes van lesers wat uit eie beweging hul indrukke van boeke aan die LitNet-redaksie gestuur het.

Witboy in Berlyn: Avonture in die Eerste Wêreld
Deon Maas
Uitgewer: Jonathan Ball Publishers
ISBN: 9781868427581

Die grootste krag van Witboy in Afrika is die feit dat dit iets ongewoon is in Afrikaans. Daar is ’n onblusbare behoefte aan reisbeskrywings, nie net in Afrikaans nie, maar in alle tale. Dink maar ook byvoorbeeld aan die gewildheid van die boek Elders: My 1025 km te voet langs die Camino deur Erns Grundling (Queillerie 2017). Witboy in Berlyn is nie juis ’n boek wat as ’n tipiese reisbeskrywing sal kan resoneer nie. Daar is wel ’n hoofstuk waar die Maas-gesin na die Duitse platteland reis. In hierdie hoofstuk besoek Maas en sy vrou Veda onder meer ’n kasteel. Maar die grootste deel van die boek handel oor die gesin se hervestiging van Suid-Afrika na Berlyn.

Die boek lees lekker, vinnig en maklik. ’n Interessante element aan die boek is die feit dat Maas se eie voorouers self uit Berlyn na Suid-Afrika verhuis het. Dit gee ’n romantiese element aan die boek. Maas doen baie moeite om die geskiedenis van Berlyn en Duitsland te absorbeer en dit op ’n gemaklike manier weer te gee. In sy beskrywinge weerlê hy, getrou aan sy aard, baie stereotipes. Berlyn word geskets as ’n diverse stad met uiteenlopende kulture en ’n ryk geskiedenis. Musiek speel ’n belangrike rol in die lewe van Deon Maas, en kry ook baie aandag in hierdie boek.

Daar is ook ’n deel in die boek wat afspeel in Suid-Afrika, waar Maas moet terugkeer na sy geboorteland weens probleme rondom sy burgerskap. In hierdie hoofstuk beskryf hy weer interessante gewaarwordinge met sy terugkeer, soos die vervreemding met ou vriende. Hy moet uiteindelik ’n kursus in Duits loop en ’n sertifikaat behaal voordat die burokrasie, teen wie hy kwaai uitvaar, sy burgerskap goedkeur.

Al is Witboy in Berlyn nie ’n tipiese reisbeskrywing nie, is dit tog maar ’n soort reis – die reis van ’n Afrikaan na die vreemde wêreld wat Berlyn is. Dit is geskryf in keurige Afrikaans, maar dra onmiskenbaar die stempel van Deon Maas. Hy is nie die soort skrywer wat mense oor die algemeen neutraal laat nie. Dit kom na vore in hierdie boek en is ’n wins. Niemand wil tog ’n ensiklopedie lees nie.

The post <i>Witboy in Berlyn: Avonture in die Eerste Wêreld</i> deur Deon Maas: ’n lesersindruk appeared first on LitNet.

Afrikaans poems with English translations
Saamgestel deur HP van Coller, Helize van Vuuren en Louise Viljoen
Protea Boekhuis. 2018. Slapband, 311 bladsye. ISBN 978-1-4853-0694-8.

Die internasionale statuur van ’n bepaalde digkuns word nie net gemeet aan die produksie en gehalte van poëtiese tekste in daardie bepaalde letterkunde nie, maar ook aan die aantal wêreldtekste wat danksy vertaling in daardie taal beskikbaar is, en veral – bes moontlik die belangrikste – die sigbaarstelling van daardie taal se digkuns in ánder tale wêreldwyd.

Dit is ’n vry algemene feit dat die Afrikaanse digkuns ver bo die beperkings van ’n beskeie taalgroep te midde van ’n meertalige samelewing aan die suidpunt van Afrika presteer. Daar is immers nie baie digkunste tans wat kan spog met digters van die kaliber van ’n Breyten Breytenbach, Antjie Krog of Marlene van Niekerk nie, en weens die feit dat hul hoogstaande werke danksy vertaling aan ’n groter poësiegemeenskap bekend gestel word, is daar toenemend ’n belangstelling in die breër Afrikaanse lettere. ’n Beduidende aantal digters het reeds voordeel getrek uit hierdie groter ontvanklikheid en het met groot sukses (veral in die Lae Lande) nie net aan literêre feeste deelgeneem nie, maar ook hul werk in vertaling beskikbaar gestel. Hier kan HJ Pieterse, Charl-Pierre Naudé, Diana Ferrus, Ronelda Kamfer en Nathan Trantraal as voorbeelde genoem word.

Sedert demokratisering het daar inmiddels ’n beduidende aantal publikasies met Afrikaanse tekste in (meestal Engelse) vertaling verskyn. So is daar die bloemlesing In a burning sea – contemporary Afrikaans poetry in translation (samesteller: Marlise Joubert, 2015: Protea Boekhuis), Letter to South Africa (samesteller: Marlene van Niekerk, 2011: Umuzi, Absolute Africa (samesteller: Patricia Schonstein, 2018: African Sun Press), en die bygewerkte A new century of South African poetry (redakteur: Michael Chapman, 2018: Ad Donker). Laasgenoemde twee bloemlesings se fokus is wel nie uitsluitlik die Afrikaanse digkuns nie, maar hulle bevat nietemin ’n beduidende aantal Afrikaanse gedigte in Engelse vertaling. Ook in hierdie verband moet die publikasiereeks Imagine Africa (uitgegee deur Archipelago Press) genoem word. Hierdie reeks se oogmerk is by uitstek om die vernaamste eietydse literêre werke vanuit Afrika byeen te bring, en in bykans elke uitgawe pryk daar werke van Afrikaanse skrywers, onder wie ook digters.

Marlene van Niekerk

Dit is dan teen hierdie agtergrond dat die hersiene, bygewerkte en tydige publikasie van die bykans klassieke bloemlesing Afrikaans poems with English translations beskou moet word. Hierdie bloemlesing, wat oorspronklik in 1962 verskyn het onder redakteurskap van AP Grové en CJD Harvey en uitgegee is deur Oxford University Press, was vir etlike dekades lank die enigste (gepubliseerde) vlagdraer vir die Afrikaanse digkuns wêreldwyd. Met hierdie publikasie is die uitmuntende werk van digters soos NP Van Wyk Louw, Uys Krige, Elisabeth Eybers en DJ Opperman aan ’n groter poësiegemeenskap bekendgestel. Die drukoplaag was egter nie groot nie en spoedig was dié ikoniese bloemlesing onverkrygbaar, en daarom is hierdie heruitgawe van uiterste belang in soverre dit die omvang en gehalte van die Afrikaanse digkuns binne ’n meertalige samelewing bekragtig, sowel plaaslik as internasionaal.

Onder die bekwame redakteurskap van HP van Coller, Helize van Vuuren en Louise Viljoen is daarin geslaag om binne die bestek van 113 goedgekose gedigte ’n totale oorsig te bied vanaf Eugène N Marais se welbekende “Winternag” tot Nathan Trantraal se meer onlangse “Valhalla Park” wat in 2013 verskyn het. Hiermee word die belangrike bloeitydperk in die Afrikaanse digkuns sedert die literêre omwenteling van die 1960’s saam met die meer klassieke periodes in een band byeengebring en dien hierdie publikasie inderdaad as ’n verteenwoordigende en gesaghebbende oorsig van die Afrikaanse digkuns in sy geheel: sowel die verskillende styltendense as die tematiese omvang daarvan.

Die uitgewer, Protea Boekhuis, moet voorwaar gekomplimenteer word vir die keurige wyse waarop hierdie versameling versorg en uitgegee is: gewis is dit ’n pragpublikasie wat die poësie wat op die betrokke bladsye afgedruk is, waardig is. Dit is egter die besluit om die oorspronklike Afrikaanse tekste naas die Engelse vertaling te behou wat Afrikaans poems with English translations die gedurfde publikasie maak wat dit is, omrede dit die meertalige poësieliefhebber in staat stel om beide die oorspronklike gedig en die vertaalde teks na waarde te skat en te geniet. Vir die ingeligte leser is dit baie duidelik dat die samestellers hul paneel vertalers met sorg byeengebring het, en dat waar daar reeds verskillende vertalings van ’n bepaalde gedig bestaan, hulle met kundige oordeel gekies het ten gunste van die vertaling wat uit eie reg as enkelstaande gedig beoordeel kan word, aldus die inleidende redakteursnota:

The translations included in this anthology reflect a variety of approaches to the process of translation, although respect for the source text and the notion of a successful product in the target language, English, were important considerations. [...] All translations were compared with the originals and evaluated as poems in their own right. (bl 11)

By uitstek slaag hierdie versameling daarin om dan juis aan hierdie oogmerk te voldoen. Ten opsigte van die vorige publikasie is die oorspronklike vertalings behou, maar met die vertaling van gedigte wat sedert 1962 verskyn het, is van die mees gerekende en ervare vertalers deur die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns getaak om bepaalde geïdentifiseerde gedigte te vertaal.

Nog ’n wins is dat etlike gedigte deur die betrokke digter sélf vertaal is, soos (in alfabetiese volgorde): Breyten Breytenbach, Sheila Cussons, Heilna du Plooy, Elisabeth Eybers, Diana Ferrus, Uys Krige, Antjie Krog, Petra Müller, Fanie Olivier, Ina Rousseau, Adam Small, Ernst van Heerden en Marlene van Niekerk. Uit die oorspronklike publikasie is daar die uitmuntende vertalings deur meesters soos Guy Butler, Jack Cope, Anthony Delius, CJD Harvey (veral!) en William Plomer om te geniet. Onder die groep vertalers wat spesifiek vir hierdie publikasie betrek is, kan bekendes soos Charl JF Cilliers, Leon de Kock, Michiel Heyns, Denis Hirson, Karen Press en die Ullyat-egpaar, Tony en Gisela, as hoogtepunte uitgesonder word.

Waar die bloemlesings in vertaling waarna by wyse van inleiding verwys is, telkens ’n bepaalde tematiek of tydsbegrensing as ordeningsprinsipe handhaaf, het Afrikaans poems with English translations dit as enigste oogmerk om so verteenwoordigend van die Afrikaanse digkuns as moontlik te wees en om die totale reikwydte en diepgang daarvan aan die breër taalgemeenskap bekend te stel.

Nathan Trantraal

Nêrens blyk die besonderse uitdaging wat hierdie benadering aan die betrokke vertaler stel, beter as met die gedig van Nathan Trantraal wat oorspronklik in Kaapse Afrikaans geskryf is nie. Ter illustrasie hoef bloot die eerste strofes vergelyk te word ten einde te besef watter volslae kragtoer die vertaler (Denis Hirson) hier vermag het:

In Afrikaans:

Daas grootmense wat op die sypaadjie sit
en lelik vloek en dominoes speel;
babies wat lelik vloek
en innie middel van die pad speel,
die karre moet rondom hulle ry;
hele families wat langsie straat sit
voo hulle hyse en vir jou kak aankyk
as jy verbystap.

En dan in Hirson se vertaling:

There’s grownups what sits onna pavement
an swear an curse an play dominoes;
babies what swear an curse
and play inna middle a da road
so da cars mus go round em;
whole families sittin by da street
in fronta dey houses and dey eyeball you
when you walk by.

In haar uitmuntende en omvattende bespreking van hierdie bloemlesing op Versindaba maak Zandra Bezuidenhout die volgende uiters belangrike opmerking: “Die argument dat daar altyd iets in ’n vertaling ‘verlore’ gaan, is ’n cliché en na my mening meestal ongeregverdig, want in die hande van ’n bedrewe poësievertaler (soos oral in hierdie antologie) gebeur dit selde of ooit dat kernaspekte van die gedig (inhoudelik, verstegnies en gevoelsmatig) genegeer of verwater word, terwyl daar menigmaal skitterende en toepaslike nuwe vondste in ’n vertaling opduik om aan die essensie van die gedig gestalte te gee.”

En dít is beide die omvang en prestasie van hierdie publikasie: enersyds is daar die bevestiging van dit wat geliefd en bekend is, en andersyds die wonderlike avontuur van nuwe literêre horisonne wat danksy hierdie bloemlesing verken kan word. Boonop is Afrikaans poems with English translations nie net die ideale geskenk vir ’n poësieliefhebber wat nie Afrikaans magtig is nie, maar ook ideaal vir eie leesplesier.

Antjie Krog

Ter afsluiting: Die Engelse vertaling van Antjie Krog se bekende “Digter wordende” (uit Digter wordende – ’n Keur uit die gedigte van Antjie Krog, 2009: Human & Rousseau) wat deur die digter self vertaal is:

poet becoming

to awake one morning into sound
with the antennae of vowel and consonant and diphthong
to calibrate with delicate care the subtlest
movement of light and loss in sound

to find yourself suddenly kneeling at the audible
palpable outline of a word – searching
for that precise moment in which
a poetic line lights up in sound

when the meaning of a word yields, slips
and then surrenders into tone – from then on
the blood yearns for that infinite pitch of a word
because: the only truth stands skinned in sound

the poet writes with her tongue
yes, she breathes deeply with her ear.

Inderdaad verteenwoordig hierdie Engelse vertalings van bekende en gewaardeerde Afrikaanse gedigte ’n belangrike toevoeging tot die digkuns en verdien dit om as sodanig erken en omarm te word. Dit is byvoorbeeld al gesê dat elke publikasie ’n geloofsdaad is omrede die uitgewer van mening is dat die betrokke publikasie nie net van waarde is nie, maar dat daar ook ’n beduidende mark bestaan waarby die publikasie aanklank sal vind. Des te meer is dit die geval ten opsigte van die digkuns.

Mag hierdie uitmuntende publikasie daarom nié in daardie opsig teleurstel nie.

• Louis Esterhuizen, Stellenbosch

The post <em>Afrikaans poems with English translations</em>, saamgestel deur HP van Coller, Helize van Vuuren en Louise Viljoen: ’n resensie deur Louis Esterhuizen appeared first on LitNet.

Afrikaner-kapitalisme: van brandarm tot stinkryk
David Meades
Uitgewer: naledi
ISBN: 9781928426431

Ek lees outobiografiese boeke deur joernaliste al vanaf 1953, toe JMH (Markus) Viljoen s’n op Harry Laurie se boekrak ’n sewejarige seuntjie laat vra het wat is ’n joernalis, tot vandag, wanneer Max du Preez na absoluut die enigste moontlikheid lyk in ’n gastehuis se versameling byderwetse skenkings deur vertrokkenes.

Nogtans was ek skrikkerig vir hierdie boek. Dit het ’n voorwoord deur Herman Giliomee, en word op die agterblad aangeprys deur Dawie Roodt, Martie Retief-Meiring en Heinrich Kruger: almal swaargewigte in die sake- en politieke wêreld. David Meades was ’n finansiële joernalis totdat hy makelaar geword het; ek is een van daardies wat die sakeblaaie van ’n koerant uitskeur sodat ek die sudoku kan doen.

Soos gewoonlik as ek wil weet waaroor ’n boek gaan, bekyk ek die indeks. Hierdie boek s’n is ’n personeregister. Ek soek name wat ek ken. Daar is 50 verwysings na Anton Rupert, 40 na Christo Wiese, 25 na Johann Rupert; 20 na Fred du Plessis; 30 na JC Smuts, drie na DF Malan, twee na Nelson Mandela; een na vader Kestell, nul na Koos Human, Leon Rousseau of DJ Opperman. Hierdie boek gaan veral oor sakemanne, net terloops oor politici, en glad nie oor kultuurmense nie, al het hulle dit gewaag om ’n maatskappytjie te stig.

Behalwe: Hoekom word so baie aandag aan Smuts gegee? Ek blaai na die inhoudsopgawe. Elke hoofstuk se opskrif lyk soos die kop van ’n koerantberig. Hoofstuk 4: “Britse imperialisme verower Smuts”. Ek blaai daarheen, begin lees.

Die besluit van die Britse regering om die Vrede van Vereeniging te "herskryf" het waarskynlik van Smuts ’n ewige ondersteuner van die Britse Ryk gemaak. Sy gevoel van Afrikanernasionalisme het mettertyd plek gemaak vir ’n onverbloemde verbintenis tot die beginsel van ’n wêreldryk. Holisme, onder die Union Jack. Rhodes het herleef!

Dis duidelik dat Smuts se storie reeds twee hoofstukke vroeër begin: “Kapitalisme word die Afrikaner se grootste vyand” en “Die Afrikanerdom skeur”. Ag as ek dan moet vroeër begin, kan dit net sowel by hoofstuk 1 wees: “’n Motorongeluk trek die sneller”, gewy aan Fred du Plessis se dood in 1989.

Die uitgeslape ou joernalis het sy vis aan die hoek.

Die boek se goue draad is die kentering van ’n idealistiese volksgerigte jongeling, in sy middeljare beginselvas alhoewel blootgestel aan volksvreemde elemente, wat op die ou end die waardesisteem van sy vorige teenstanders omarm.

Meades sit sy twee gevallestudies langs mekaar neer:

• Jan Smuts, die vurige republikein, wat sy belowende Kaapse loopbaan kortknip om onder Paul Kruger te dien en selfs te veg, maar later op die wêreldverhoog speel as Field Marshall Smuts, PC, OM, CH, DTD, ED, KC, FRS.
• Die Suid-Afrikaanse Nasionale Lewens Assuransie Maatskappij, wat tydens die doodsnikke van die Eerste Wêreldoorlog gestig is om Afrikaners te help kapitaal opbou, maar later die megamaatskappy Sanlam met tentakels oral in die ekonomie geword het, op sy hoogtepunt ses miljard in 1984 se rande sterk.

David Meades se tweede tema is dat ’n klimaat geskep is waarin Afrikaner-sakelui eerder hulle eie rykdom opbou as om die groter saak te dien. Hele hoofstukke word gewy aan Albert Wessels, Jan Pickard, Louis Luyt, Renier van Rooyen, Christo Wiese en Jannie Mouton, en ’n mens sien hoe, soos die tyd vorder, die nuwe sakelui net groter spelers uit eie reg word.

Giliomee se voorwoord sê prontuit (bl xii): "Waar die Afrikaner eers verkul is, het hulle sélf later ander mense begin kul." Meades self trek nie daardie streep so blatant deur nie: die voorwoord is klaarblyklik ná die boek geskryf en etlike van Giliomee se ander byltjies word ook daarin geslyp. Die strekking van die boek ondersteun nogtans hierdie kras uitspraak.

Anton Rupert verskyn reeds op die toneel in hoofstuk 5: “Die Afrikaners is plesierig en hou van baklei”. Hy is Meades se held: "My lojaliteit was ... in die eerste plek by Rupert" (210). Rupert word nie tot daardie een hoofstuk beperk nie; hy is alomteenwoordig, ver verby die verwysings agter in die boek, en word geteken as iemand wat die neiging tot selfverryking nie goedkeur nie, maar nogtans altyd bo uitgekom het wanneer sulke mense, teen hulle beterwete in, gedwing gevoel het om met hom sake te doen.

Meades het min ooghare vir Mouton: “... die ontwikkeling van talle kwasi-vennote wat hy ‘ontdek’ het. Een van hulle was Markus Jooste" (283, Meades se aanhalingstekens).

In hoofstuk 17, “Die Stellenbosse boys gee die toon aan”, word Johann Rupert, GT Ferreira, Laurie Dippenaar en Paul Harris vroeg by die naam genoem. Ons is nou naby die hede en daar is nou so baie Afrikanerkapitaliste dat van hulle net ’n sinnetjie of twee kry.

Daar sal sekerlik lesers wees wat met drie kleure fosfor gaan merk watter finansiële juweeltjies vir hulle insiggewend was. Maar dis nie waarvoor ek die boek gelees het nie. Die skatte in die boek is vir my die joernalis aan die woord: goeie stories; vertel graag; niemand val hom in die rede nie; en in sy eie boek is hy ontslae van die subredakteur wat sy kopie sny en die hoofredakteur wat die hele berig nie eens wil publiseer nie.

Die boek kon weliswaar tegnies baie beter gewees het as ’n bekwame redakteur die teks onder hande gehad het en dit ‘n bietjie minder opvallend maak dat die hoofbron die skrywer se honderde eie berigte is deur byvoorbeeld dieselfde stories waarvan stukkies op etlike plekke voorkom, ‘n bietjie aanmekaar te las – maar sou dit nog dieselfde boek gewees het? Ek twyfel. Veral ’n onderwerpindeks sou welkom gewees het; mens moet self weet wie die rolspelers was as jy byvoorbeeld oor Sasol wil lees.

Die outobiografiese element is na ’n sekere datum nooit heeltemal afwesig nie (baie brokkies laat val hoe hy aan die storie gekom het), maar Meades gun homself ’n epiloog met ’n relaas van sy loopbaan, waarin hy onder andere onthul hoekom hy die joernalistiek vaarwel toegeroep het om ‘n makelaar te word.

Hiervoor, en vir antwoorde op vrae soos die volgende, moet die leser self die boek opneem. Dit is nie regverdig dat die resensent al die versiersuiker afeet van die koek nie

• Waar woon deesdae se groot Afrikaner-sakelui veral?
• Watter sakeman is aan bysteke oorlede?
• Wie was die eerste "Boere-Hoggenheimer" wat met ’n Rolls rondgery het?
• Wie het gesê: "Ek is vandag bly dat ek nie die dinge gekry het wat ek in ’n stadium begeer het nie"?
• Watter bank was "Oom Bossie se bank"?
• Wat het tydens "Operasie Pofadder" gebeur?
• Met watter skelnaam word die naam Stellenbosch soms verbind wanneer dit oor die groep sakemanne aldaar gaan?

Ek sluit hierdie resensie af met Meades se eie slot: “Afikaner-kapitalisme is dood, lank lewe die kapitalisme in die Afrikaner, die nuwe Afrikaner!”

*

Hierdie resensie word opgedra aan die nagedagtenis van H de G "Harry" Laurie, ’n Afikaner-sakeman wat op 1 Mei 2019 honderd jaar oud sou gewees het, en nie brandarm, stinkryk of skelm genoeg was om hierdie boek te haal nie.

The post <i>Afrikaner-kapitalisme: van brandarm tot stinkryk</i> deur David Meades: ’n resensie appeared first on LitNet.

Lesersindrukke is bydraes van lesers wat uit eie beweging hul indrukke van boeke aan die LitNet-redaksie gestuur het.

’n Spook in die huis
Francois Loots
Uitgewer: Penguin Random House
ISBN 9781415210055

’n Spook in die huis is Francois Loots se sewende roman. Volgens Loots is die boek “grootliks beïnvloed deur ’n verskeidenheid hoofsaaklik Engelstalige akademiese studies oor tegnologie en veranderinge in die mediawêreld” (263). Daarby verklaar Loots dat hy ook baie verskuldig is aan die modernisme asook die Duitse skrywer Franz Kafka. Van Franz Kafka weet ek niks nie, maar die modernisme het ek al van gehoor. Dit is natuurlik ’n vorm van periodisering – ’n gebruik wat vir my niks minder as ’n nagmerrie is nie, en waarom ek wye draaie loop. Die kopseer met periodisering, behalwe dat dit ’n lekker kunsmatige glans het, lê vir my veral by die feit dat historici verskillend periodiseer as sê byvoorbeeld die beeldende kunste, of as musici, of letterkundiges, of argeoloë (geoloë vat die koek). Soms is daar ’n losse verband tussen die maniere waarop die verskillende dissiplines periodiseer, en ek neem aan dat die modernisme waarvan hier gepraat word verwys na die tydperk van die industriële revolusie en daarna.

Die literêre modernisme behels, soos ek verstaan, ’n wegbeweeg van formele struktuur, waar letterkunde meer as ’n denkstroom aangebied is, in teenstelling met ’n verhaal met ’n duidelike begin, middel en einde. Vir die historikus is die moderne era sinoniem met die protestantse hervorming en die einde van feodalisme. En daarmee saam, die opkoms van die wetenskap en tegnologiese vooruitgang. Die mens is na bewering in die moderne era beskou as die beskikker van sy eie lot, en die rol van god is gereduseer, en daarmee saam die bonatuurlike. Hierin het die Darwinisme en die evolusieleer geen geringe rol gespeel nie. Enigiemand wat egter die moderne era wil verromantiseer as ’n era van groot menslike prestasie, moet ook Charles Dickens (1812–1870) lees, en die euwels van kinderarbeid waaraan dit gekenmerk was, net om darem die skadukante te sien. En laat staan nog globale verwarming en die verlies aan biodiversiteit. Maar die literêre modernisme moet skynbaar nie heeltemal verwar word met die moderne era van die historici nie.

Dit is wel kenmerkend van ’n Spook in die huis dat daar nie die tipiese struktuur van begin, middel en einde is, met groot keerpunte in die verhaal nie. Maar uit die titel kan reeds blyk dat die bonatuurlike moontlik ’n rol speel. Tensy dit ander soort “spoke” is wat hier ter sprake is, soos duiwels van die gemoed. Wel, dié is daar ook. Maar nee, spoke speel wel ’n rol in hierdie boek, en so ook god, hoewel dit in die vorm van ’n tentprediker is – nie die formele derduiwel nie. Die hele boek speel af in die Kaapse Skiereiland en die narratief wissel tussen twee hoofkarakters, ene De Villiers, wat bedags vir die regering werk en snags in die “skaduwêreld” van sadomasochisme doenig is, en dan Paul, wat in die uitgewersbedryf werk, maar drome koester om ’n bakker te wees.

Die boek word baie aanloklik aangebied. Die titel prikkel die verbeelding; so ook die buiteblad en flapteks. Maar al die laasgenoemde kan maklik die verkeerde indruk wek. Die boek lees moeilik en is nie besonder boeiend nie. Dit was van meet af aan my ervaring. So wil die duiwel dit ook hê dat ek so ’n kwart deur die novelle die koerant sal oopslaan en ’n uiters onvleiende resensie sien van dieselfde boek deur ene Jonathan Amid. Volgens Amid oortuig Loots se spoke nie en het die boek hom koud gelaat: “In plaas van melodieë en harmonieë beur dieselfde drie akkoorde tot vervelens toe.”[1] Maar gedagtig aan die modernisme, was dit moontlik dalk ook juis die plan van die skrywer. Hoe sal ek weet? Die modernisme het immers juis minder van ’n formele struktuur.

Die berugte Dewani-saak word deel van die boek deurdat Anni Dewani as spook aan De Villiers verskyn. De Villiers worstel met Anni se verskyning aan die een kant, en word ook besig gehou met persoonlike tragedie aan die ander. Tussendeur is daar die onderwêreld van die sadomasochisme, wat Div deur middel van ’n webtuiste bedryf. Hy is bekend as ’n “meester”, en mense kom selfs van ver af om van sy dienste gebruik te maak. Ook oor hierdie aspek van die roman is Amid krities en beskryf die uitbeelding van die fetisjpraktyke as “futloos”. En ek weet nie of ek daarmee sal kan stry nie.

Periodisering help my nie veel om letterkunde te verstaan nie. Die erodering van struktuur is immers ook ’n kenmerk van die postmodernisme. Die bonatuurlike en god in sy alternatiewe vorme stap ook gemakliker by die postmoderne agterdeur in, aangesien die sekerhede van die mens se eie vermoë mos ’n bietjie daarmee heen is. Mens sou ewe maklik die boek met ’n postmoderne bril kon lees as periodisering vir jou belangrik is. Vir my is dit net ’n jammerte dat ’n Spook in die huis die heel eerste boek is van Loots wat ek onder oë kry, aangesien daar baie lof vir sy vorige pogings is. Ek moet my ongelukkig by ander kritici aansluit deur te volstaan daarby dat die boek moeilik lees, en ietwat van ’n teleurstelling is. Die geluk by die ongeluk is dat ek nie ’n professor in letterkunde is nie, en dat my mening so goed is soos enige ander mens op straat s’n. Ek hoop ek kry iewers tyd om van Loots se ouer boeke te lees.  

[1] “Boek se fantastiese gegewens bly agter wasige sluier” in Volksblad, 13 Mei 2019, bl 7.

The post <i>’n Spook in die huis</i> deur Francois Loots: ’n lesersindruk appeared first on LitNet.

Rand en sent
Suzaan Steyn
Uitgewer: Penguin Books
ISBN: 978-1-77609-238-3

As jy ernstig oor jou geldsake is, jou sente omdraai en ingeligte finansiële besluite wil neem om vir jou ’n voorsprong in die lewe te verseker, is Suzaan Steyn, ’n bekende nuusleser en ook gewilde radiopersoonlikheid, se boek getiteld Rand en sent – geskoei op die gelyknamige RSG-program wat Suzaan aanbied – noodsaaklike leesstof. Ek het die boek van waarde gevind en reken dat elke Suid-Afrikaanse huisgesin ’n kopie van hierdie omvattende, kompakte en praktiese gids tot goeie persoonlike finansiële bestuur op die boekrak behoort te hê. Nie almal kan finansiële adviseurs of konsultante bekostig nie, en daarom is ’n boek soos Rand en sent, wat kenners van gerespekteerde finansiële instellings se kundigheid op ’n eenvoudige, verstaanbare en toeganklike wyse beskikbaar stel vir die man op straat, uiters welkom.

Rand en sent word in ’n gerieflike sagtebandformaat uitgegee en beslaan 204 bladsye propvol wenke en raad wat oor 20 boeiende en insiggewende hoofstukke strek. Die huidige ekonomiese klimaat en vooruitsig noop Jan Alleman om sy finansiële geletterdheid op te knap. Die dae van sorgeloos en onoordeelkundig werk met geld, is lankal verby – jy moet noodgedwonge spaar en jou rande sover moontlik laat rek. Gelukkig kan finansiële vaardigheid aangeleer word en kan oud en jonk baat vind by die waardevolle inligting in dié boek vervat. Rand en sent belig kwessies wat relevant is en dus werklik die dwingende behoefte aanspreek oor hoe om besluite te neem wat jou in staat kan stel om finansieel te oorleef.

Helena Conradie (bestuurshoof by Satrix), Wouter Fourie (direkteur van Ascor Independent Wealth Managers en die Instituut vir Finansiële Beplanning), Jeanette Marais (direkteur by Allan Gray), Annelie Smith (uitvoerende hoof van korporatiewe en spesialismarkte by RBS) en Piet Nel (belastingspesialis) is van die kundiges met wie Suzaan op haar gewilde RSG-program gesels het en wie se bydraes saam met vele ander kenners s’n in die boek saamgevat is. Die gewildste onderwerpe waarop luisteraars van die program die meeste gereageer het, word behandel. Die interessante temas sluit onder meer in: aanlyn transaksies, belasting, beleggings, eiendom, skuld, jou kredietrekord, versekering en testamente, boedels en trust. Die boek vertel ook meer oor aandele, trusts, polisse, skeidingspakkette en pensioenuitbetalings.

Geweldig baie fasette van ’n mens se lewe word deur geld (of die gebrek daaraan!) geraak. Die ou mense het nie verniet gewaarsku dat geld soos water vloei nie. Jy moet bewustelik besluite neem oor hoe om geld te verdien en ook oor hoe om dit vas te hou of aan te wend sodat dit vir jou en jou afhanklikes ’n suksesvolle finansiële toekoms kan besorg. Dit maak dus bloot sin dat jy die verantwoordelikheid sal opneem om te leer hoe om jou geld tot jou voordeel te laat werk. Dit beteken nie net dat jy weer moet kyk na hoe jy jou geld verdien en ook jou begroting en spaar- en belggingsopsies moet oorweeg nie. Jy moet beplan aan jou aftrede en dink aan noodsaaklikhede soos lewensversekering, medies, ’n noodfonds vir die wis en die onwis en begrafnisdekking. Dan moet jy boonop ook nog jou regte ken wanneer dit kom by byvoorbeeld arbeidskwessies (werkloosheidsversekering, kraamverlof, ens), wanneer jy jou werk verloor, eiendom aanskaf en belasting moet betaal. Jy wil darem ook jou geld geniet en jou gesin bederf met ’n vakansie dan en wan. Die meeste mense voel skoon oorweldig wanneer hulle aan hul finansiële verantwoordelikhede en verpligtinge dink. Finansiële besluite kan verreikende gevolge hê en baie swaar op jou gemoed rus.

’n Boek soos Rand en sent kan baie daartoe bydra dat jy saans rustiger slaap. Nie net verskaf dit nuttige inligting oor hoe om ’n entrepreneur te wees en jou eie onderneming en/of aanlyn winkel te begin nie, maar dit leer jou ook hoe belangrik dit is om ’n besigheidsplan te hê en bemarking te doen. Die boek gee ook wenke oor hoe om gesonde geldgewoontes by jou kinders te kweek. In baie gevalle is dit nodig dat ons ons leefstyle in heroënskou moet neem. Is dit byvoorbeeld nodig om ten duurste te gaan uiteet saam met vriende wanneer julle lekker en goedkoop tuis kan eet?

Suzaan reken dat geld baie soos plante is: Jy moet daarna omsien indien jy wil hê dat dit vir jou ’n opbrengs gee. Ons almal droom daarvan om genoeg geld te hê, om sonder gebrek deur die lewe te gaan en uit te sien na ’n gerieflike oudag. Dit gaan egter nie vanself gebeur as ons nie dadelik en daadwerklik bewustelike en ingeligte keuses maak om ons geld te beskerm en te laat groei nie. Verkwansel die goed in jou huis wat jy nie gebruik nie en net stof vergader. Verkoop jou vaardighede. Beplan jou inkopielys slimmer. Begin ’n stokvel saam met mense wat jy vertrou. Daar is soveel idees oor hoe om geld te spaar. Begin net. Vandag nog. Ek het die meeste gebaat deur die spaarwenke rakende die aankoop van kruideniersware te volg. Dis ongelooflik hoe baie jy kan bespaar deur net weer vir ’n slag nugter na jou aankope te kyk. Ek spring byvoorbeeld deesdae springmielies om aan te smul gedurende fliekaande tuis. Dis goedkoper as aartappelskyfies, én gesonder.

Ek het ook waarde geput uit die hoofstuk “Wanneer jy jou werk verloor”. Dit is ’n aaklige werklikheid wat menige Suid-Afrikaner in die gesig staar. Jy lees en hoor byna daagliks van mense wat afgelê word en hulle werk verloor. Dis gerusstellend om te weet dat “Wanneer jou werkgewer jou kontrak wil beëindig, is daar reëls wat hy moet volg.” Jou regte in só ’n geval word op bl 195 uitgestippel tesame met die voorstel dat jy nou eers moet rustig raak en kreatief moet dink. Die goue raad hier is: “Praat ... met ’n finansiële adviseur. Hy sal saam met jou kyk na wat jy alles op daardie oomblik nodig het; waarsonder jy werklik nie kan klaarkom nie en waarsonder jy sal móét klaarkom.” Dis goed om voorbereid te wees en te weet wat jou te doen staan sou jy jou werk verloor. Dit help ook om te onthou dat swaarkry dikwels nuwe geleenthede bring.

Ek gaan Suzaan Steyn se Rand en sent gereeld raadpleeg. Nie net verduidelik dit moeilike finansiële begrippe op ’n wyse wat ek verstaan nie, maar die goeie raad, wenke, verduidelikings en weldeurdagte voorstelle is geensins te versmaai nie. Dié boek verskaf aan my ’n magdom betroubare inligting waaraan ek rustig kan lees en herkou. Ná die lees van hierdie boek is ek meer as ooit vasberade om my rande te laat rek. Hopelik rek hulle nie net nie, maar kry ook kleintjies!

Louise Viljoen is ’n vryskutresensent van Jeffreysbaai

The post <i>Rand en sent</i> deur Suzaan Steyn: ’n resensie appeared first on LitNet.

 The love song of André P Brink
Leon de Kock
Publisher: Jonathan Ball
ISBN: 978-1-86842-792-5

Leon de Kock has written a compelling, warts-and-all biography of André Brink that in no way diminishes his subject. Brink’s stance as an outspoken critic of the apartheid regime and his international stature as a dissident writer cast this essentially private person in the role of an articulate and highly visible public figure. Being in the limelight was a necessary, and by no means always unwelcome, aspect of his work as a writer, but Brink was happiest in the privacy of his study, living inside a story or writing his journals. Although he viewed intellectual inquiry, writing and, indeed, sex as equally important in his personal quest for meaning and truth, his writing often concealed as much as it revealed. His 2009 memoir, A fork in the road, is a case in point inasmuch as the most important relationships in his life – and those were almost exclusively with women – were either glossed over or redacted to the point of blandness.

Before going any further, I need to declare an interest. Although I’ve not met Leon de Kock, I did know André Brink. I was in the drama department at Rhodes University when, in 1970, he gave us students inspiring lectures on such writers as Federico García Lorca and Luigi Pirandello. He was courteous, considerate, never condescending and always prepared to take my juvenile ideas seriously and lend me books from his vast library. After I left South Africa in 1973, we corresponded regularly, then intermittently, for over a decade. I kept all his letters, and when I heard that Leon de Kock had been contracted to write Brink’s biography, I offered to send him copies. The letters cover many topics, including the banning of Kennis van die aand, Breyten Breytenbach’s trial, how his father blackmailed him into not speaking at Bram Fischer’s funeral and the rift that occurred between him and Breytenbach after the latter’s release from prison. But, during the first two years, much of our correspondence dealt with accounting for a mutually beneficial transaction. I sent him copies of prohibited girly magazines, such as Playboy and Penthouse, in exchange for cartons of Texan cigarettes. When I mentioned this to Leon de Kock in an email, he replied on 11 March 2016, wondering “how much one ought to, and how much one wants to, reveal about personal peccadilloes that have little to do with the real substance of the writer’s work”. I suspect he reconsidered his position shortly thereafter, when Brink’s widow, Karina M Szczurek, gave him access to the journals Brink started at the age of 17 and continued writing by hand for the next 52 years. De Kock estimates this to be the equivalent of 11 André Brink novels, almost half his actual output. The writing in the journals is explicit in a way that makes Playboy seem as bland as it really is.

Reading the journals led De Kock to an important decision, and that was to narrow down the scope of his biography and focus on André Brink’s perpetual quest for love. The title echoes TS Eliot’s poem, “The love song of J Alfred Prufrock”, a fragment of which appears as one of the epigraphs to the book. That adds a layer of irony to the title, as the protagonist of the poem is mildly farcical, and the poem itself is by no stretch of the imagination a conventional love song. André Brink’s experiences of sex and love – from the passion and angst induced by his unattainable first love and pen pal, “Martie”, to the peace and contentment he found with his fifth wife, Karina – provide the overarching structure of this biography. De Kock briefly summarises Brink’s childhood, as dealt with in Brink’s memoir, but then quickly moves on to the heart of the matter: André Brink, the writer, writing about his loves, and how these real-life relationships become the stuff of fiction in his published works. It’s a fascinating exercise, and Brink reveals all-too-human foibles and conduct that would disqualify him as a candidate for canonisation. André Brink may have taken himself seriously, but he would have scoffed at the idea of being regarded as a saint.

The relationship between a biographer and the subject’s family can quickly become adversarial. Prior to the 1982 publication of the late Peter Alexander’s biography of Roy Campbell, Oxford University Press presented Alexander with a stark choice: either eviscerate the biography or refrain from publishing it at all. They’d been got to by Campbell’s friend, the litigious and wealthy poetaster Rob Lyle, who had, inter alia, had an affair with Campbell’s wife, Mary, and then married his youngest daughter. Aspects of Alexander’s 1994 biography of Alan Paton were mildly sensationalised in the press, which, no doubt, prompted Laurens van der Post’s daughter, Lucia, to renege on an earlier verbal undertaking to advance Alexander’s suit as her father’s biographer. Her choice, presumably to her eternal regret, fell on her friend and colleague, JDF Jones, whose Storyteller (2001) consigned Van der Post to the dustbin of history as an unsympathetic liar, fraud and sexual predator. I believe it’s possible that Peter Alexander would have led us to a more sympathetic understanding of why Van der Post was who he was and did the things he did. That is the obligation of the biographer, and it’s an obligation I feel Leon de Kock has honoured in this biography. So, it was unfortunate to learn in an interview with De Kock on kykNET’s magazine programme, Kwêla (19 May 2019), that Brink’s widow had changed her mind when she realised he hadn’t written a hagiography, and was demanding that he return the journals. The publisher’s legal team no doubt ensured that the terms of the contract were honoured, and the unexpurgated biography is now in bookshops.

Does this confront us with an ethical dilemma? Does the widow have a right to protect André Brink’s posthumous reputation? If “the truth” is covered up, surely the posthumous “reputation” is a lie. The truth invariably finds a way out, as did the stories about Roy Campbell that Rob Lyle was so anxious to conceal. But there is a difference to consider in the cases involving Roy Campbell and André Brink. Campbell didn’t keep a journal, and certainly never mentioned in letters that his friend had tried to elope with his wife, or that Lyle’s wife, Felicia, had tried to seduce him – or that that had driven him, in a state of drunken despair, to castrate himself. But Brink wrote about everything in his journals, down to meticulously recording his “fiftieth fuck” with Ingrid Jonker. Writing a journal can serve a therapeutic purpose, but if a writer keeps journals and leaves no instructions for them to be destroyed upon his or her death, it’s fair to assume that the intention was for them to be read. That is, after all, why writers write. So, the journals are, in a way, Brink’s literary legacy, and De Kock has quoted from them judiciously and allowed André Brink, in his own words, to share his most intimate secrets with us.

What emerges is a portrait of an exceptional man, with his weaknesses and flaws, but with more than a touch of genius. Brink obtained seven distinctions in matric, had a stellar academic career, spoke several languages – he once told me he had learnt Spanish so he could read Cervantes in the original – and had a prodigious output as a writer. While a young man in Paris, he wrote a weekly column for Die Beeld and translated four novels a month, while finding for an adventurous sex life and documenting that in longhand. De Kock charts Brink’s development as a writer and thinker from the young man who admired DF Malan, to the Sestiger who, along with like-minded Afrikaans writers, challenged the Calvinism and sexual mores with which they were brought up, to the dissident who used his voice in his novels and on public platforms to denounce the inhumanity of apartheid, the consequence of which was being branded as volksvreemd and ostracised by “the tribe”. This journey is dexterously interlaced through Brink’s many sexual adventures, love affairs, five marriages and several extramarital affairs. De Kock makes liberal use of pseudonyms to protect the identity of many of these lovers, as well as one of his wives.

Leon de Kock’s well-judged biography presents us with a complex portrait of a great writer beset by a fundamental loneliness. All the sex, all the affairs and all the marriages were a frequently misguided attempt to end this loneliness. Although Brink was capable of great flexibility in his thinking, for most of his life his attitude towards women was determined by a hopelessly old-fashioned chivalric chauvinism that has deservedly fallen out of favour. He saw women in terms of seduction, conquest, submission and possession. And the irony was that when he’d achieved his goal – and, quite often, that goal was marriage – he discovered that he no longer wanted what he’d come to possess, that he’d possibly never really wanted it and that the quest was more important than the prize. This was the leitmotif of his “love song” for four decades. His fourth wife, although still a student when they became involved, was a feminist, and she was the one who broke this pattern. This, and the therapy he underwent, ultimately led him to a greater understanding of his own pathology, and brought him to a point in his life where he found happiness and peace with his last wife.

In his Kwêla interview, Leon de Kock quotes Diane Wood Middlebrook, author of Anne Sexton: A biography, saying that the purpose of the biographer “is not to judge, but to understand and to have compassion”. This is exactly what De Kock has achieved in The love song of André P Brink. He has pulled off an admirable balancing act by producing a work of scholarship that is accessible and engrossing, and which allows André Brink to speak to his readers in a way he has never done before.

The post <em>The love song of André P Brink</em> by Leon de Kock: a review appeared first on LitNet.

Titel: Crackerjack
Skrywer: Peter Church
Uitgewer: Lapa
ISBN: 978-1-9463-9511-5

Die hoofkarakter, Daniel le Fleur, is in die wêreld van krakers bekend as Crackerjack. Hy is ’n hervormde kraker en is steeds baie aktief met die werk wat hy vir internasionale tegniese maatskappye soos Amazon verrig. Sy werk lei tot die uitsnuffel van verskillende en uiteenlopende vorme van internetmisdaad en metodes om dit mee te bereik.

Le Fleur besit al die internettoerusting en -hulpmiddels waaraan mens kan dink, en sy woonstel is beter beveilig as Fort Knox. Daarbenewens is hy stinkryk en nou nie wat die gewone leser as ’n baie aangename persoon sou beskryf nie.

Hy is nie betrokke by enige vriendskappe of verhoudings nie, volg ’n alleenbestaan en kopieer as stokperdjie kunswerke van ou meesters. Trouens, sy enigste vriend is ’n boemelaar wat hy Aqualung noem. Hulle voer vreemde gesprekke. Le Fleur beskryf sy lewe as dié van iemand wat slegte en bose mense beveg. Aqualung glo dat nie almal wat sleg is, boos is nie en sê hy sal nog eendag Le Fleur se lewe red.

Presies hoe geloofwaardig al Le Fleur se katoeters is, sal net ’n kraker kan beoordeel en ek ken nie so iemand aan wie ek dit kan toets nie. Is dit byvoorbeeld regtig moontlik om iemand se ID op die internet op te spoor, daardeur te blaai en te sien watter reise hy wanneer gedoen het? Net so kan Le Fleur selfoonrekords naspeur en ’n grafiek trek van wanneer wie met wie gesels het en waar hulle ten tye van die gesprekke was.

Sy kundigheid lei daartoe dat ’n aantreklike jong dame, Carol Vitale, haar opwagting by hom maak en sy hulp vra: Haar baas is (of was?) Nial Townley en sy Land Cruiser is sonder hom onder die see by Chapmanspiek opgespoor onderwyl hy besig was om met ’n baie verdagte Venezolaanse maatskappy te onderhandel. Sy eie maatskappy se likiede bates het ook verdwyn.

Carla kan nie glo dat Townley selfdood gepleeg het nie en die polisie is ná drie maande nog net so in die duister. Het hy na Suid-Amerika verhuis met die aandeelhouers se geld? Carol is ook ’n uitvoerende beampte van Townley se maatskappy en is grootgemaak om by hom oor te neem.

Le Fleur is nog op parool vir sy vorige onwettige krakery en hy wil eintlik nie weer op so ’n groot skaal betrokke raak nie. Maar dis tog ’n uitdaging, en Carol is baie sexy ...

In sy speurwerk kontak Le Fleur baie ou krakerkennisse onder hul skuilname en hulle voer uiters beskermde (kriptiese) gesprekke oor dinge wat nie juis peilbaar vir my as leser was nie.

Om die storie meer lyf te gee, word Fallon Trafford uit die tronk vrygelaat. Sy is ’n Psigopaat met ’n hoofletter-P wat al ses mense vermoor het. Die eerste twee was nie haar bedoeling nie, die derde een ’n dronk ou man wat sy met sy eie wapen doodgeskiet het. Vir nommers vier en vyf is sy betaal en sy kan self nie verklaar hoekom sy haar sesde slagoffer die ewigheid ingestuur het nie, behalwe dat hulle in ’n soort verhouding was en hy aggressief geraak het.

Dis nie lank nie voordat Le Fleur en Carol ook in haar visier verskyn, en ook nie net in hare nie. En dis maar die begin van talle ander moorde.

Dis Church se derde boek en is in verskeie lande te koop, wat seker ’n teken van sy gewildheid is. Crackerjack het vir my egter baie moeisaam gelees. Die intrige gebeur stadig, daar is min aksie en spanning, baie verraad. En teen die tyd dat die langsame ontknoping gebeur, is dit nogal ’n uitdaging om te onthou watter van die oorvloed karakters wat gedoen het.

’n Karakterlys agterin die boek sou in hierdie opsig baie kon gehelp het, maar dit is nie ’n voorliefde by skrywers en uitgewers nie.

The post <i>Crackerjack</i> deur Peter Church: ’n resensie appeared first on LitNet.

Sandveldstories
Ferdinand Deist
nb Uitgewers
ISBN: 9780624087267

ʼn Keur uit Ferdinand Deist se gewilde kontreistories uit Pofadder en Peddelford, Die pomporrel-konsert en Blom Appeltiet op Eselspoort is onlangs deur Tafelberg uitgegee as Sandveldstories.

Deist is ʼn ervare storieverteller wat die Sandveldse wêreld en unieke karakters van daardie omgewing meesterlik aan die lesers bekendstel. Die stories, wat in die tipiese streekstaal geskryf is, dra by tot die verruiming van die Afrikaanse literatuur – juis deur die gebruik van die streekstaal, maar ook deur die verskeidenheid tematiese elemente en die kleurryke karakteruitbeelding van die verskillende karakters in die verhale.

Sandveldstories bevat 30 kortverhaaltjies en “handel oor ʼn unieke wêreld en sy mense, sommige groots soos hul omgewing of klein en dwaas soos mense ook maar is”, soos op die agterblad vermeld word. Die stories boei die leser om verder te wil lees en al is dit aanvanklik nie maklik om aan die streekstaal gewoond te raak nie, pla dit nie – veral as die leser die stories hardop vir hom-/haarself begin lees.

Dit is die uitbeelding van menswees waarmee lesers sal identifiseer. Ons ken almal ʼn “ou Lettie” wat “Mar kan ’ie ou mens nou vir jou geskinner ’t!” of “ou Sarel” wat “ʼn selfgemaakte man” is wat hom opgewerk het van ʼn skaapwagter tot ʼn bywoner tot “hy op so vyf-en-veertig nie net ʼn vermoënde man gewees het nie, mar sommer ʼn miljoenêr”, of ʼn Hermaans wat “nie vannie stoepsitter-soort gewees (het) nie”. Almal karakters met wie die leser deernis sal hê omdat hulle so herkenbaar is en so met deernis beskryf word in die verhaaltjies. Interessant is dat baie titels die name van karakters in het: “Ta’ Anna se wye tanne” en “Hermaans Askies se opperasie” en “Fransiena se slieflis rok” en “Oom Willem Booise se gedagteverlies”. Dit vat ook die inhoud van die verhaal saam: “Die Jôn Deere trekter” handel oor die verkoop van ʼn ou “Lans”-trekker sodat ʼn nuwe John Deere-trekker gekoop kan word; in “Die plaag van Bawel”, wat handel oor die verwarring met tale, leer Eg Vannermerwe hoe om “Bom Appeltiet” te sê en in “Witblits betekent besigheid” leer die “agjint” die effek van witblits: “En met dié lat hy die leë beker oppie tafel neerkap, kom ‘ie tafel so ʼn ent nader aan hom toe en hy gaan weer weg van hom af.” Net soos die leser die verskillende gesigte van die Sandveldse mense leer ken, net so leer ons van die gebruike en tradisies van die mense: die inwyding van die nuwe pomporreltjie in die kerk, die skelm afluister by die telefoon op die partylyne, die negatiewe persepsies oor prokureurs, en die rol van die koster by begrafnisse.

Ook die rykheid en uniekheid van die ruimte word pragtig beskryf: “Sy’t allie jare hier op Eselspoort innie wit huisietjie m’t die twee gewels ennie buitetrap gebly”; die son brand seer “want dié kan al smôrs teen agtuur lelik in ʼn man se nek gesteek het”; “Eselspoort ‘t ok, so klein gewees ‘t, sy bodorp en sy onderdorp gehad”, maar veral leer die aarde jou: “Jy moet gespessialiseerd geraak het op darie stuk aarde. Annerster het hy vir jou afgegooi van hom af. Mar as hy jou self geteel het, dan’t hy jou nie sommer afgegooi nie en dan’t hy goed vir jou gesôre.” Dit is waarskynlik wat die verhale oordra: ʼn Mens moet een word met hierdie ruimte om hier te kan oorleef.

Deist slaag meesterlik daarin om in die tradisie van kontreiverhale soos deur Jan Spies en Herman Charles Bosman neergepen, die tipiese eiesoortigheid van ʼn kontrei, hier die Sandveld, aan die leser oor te dra. Lees die boek en raak bekend met die karakters en wêreld van die Sandveld.

The post <i>Sandveldstories</i> deur Ferdinand Deist: ’n resensie appeared first on LitNet.

Lesersindrukke is bydraes van lesers wat uit eie beweging hul indrukke van boeke aan die LitNet-redaksie gestuur het.

Anderkant Die Ondenkbare
Jeanette Morton
Uitgewer: Struik Christian Media
ISBN: 9781415341001

Ek reken elke familie het datums wat vir die res van hulle dae op aarde in hulle geheues ingeprent sal wees. Elke mens is ’n lewende argief. In die kollektiewe argief staan sekere datums uit, soos 2 Februarie 1990, of 27 April 1994. En dan het mens jou eie datums. Jou eie argief. In my argief is byvoorbeeld 22 Februarie 2018, toe my pa dood is. En daar is 25 September 1997. Ek was 11 jaar oud daardie dag en het sport gedoen by die skool. Toe ek my pa in die motor kry langs die sportveld, toe vertel hy my my suster is dood in ’n motorongeluk. Sy was 21 jaar en 5 dae oud. Ons het die Saterdag nog ’n reusepartytjie vir haar gehou, en al haar vriende van die universiteit het op ons klein plattelandse dorpie saamgetrek vir die geleentheid: ’n spitbraai en ’n dans.

Dit is hierdie ervaring van dekades gelede wat my belangstelling geprikkel het in Anderkant die ondenkbare, Jeanette Morton se boek oor die dood van haar seun. Vir Jeanette was dit die dag van 1 Mei 2011 toe sy die doodstyding oor haar seun gekry het. Ook hy het in ’n motorongeluk gesterf. Op die N1 naby Kaapstad. Ook hy was nog baie jonk – maar 20. Die dood van ’n kind is een van die pynlikste ervaringe wat enige ouer ooit kan hê. Ek moet die skrywer salueer vir die feit dat sy haar emosies so blootlê in hierdie boek. Daar is baie in die boek waarmee ek kon assosieer. En oor die jare het ek geleer dat dit waar is dat mens nooit finaal en volkome herstel van die dood van jou geliefdes nie. Dit is ’n rouproses wat aanhou tot die dag wanneer jy self die lewe verlaat. Dit is ’n besef wat duidelik deurskemer in hierdie boek: “Ek sal my hele lewe lank die ma wees van ’n kind wat gesterf het” (146). Elders vergelyk sy haarself met ’n pot wat ’n poot verloor het: “Ons sal maar altyd half hinkepink wees: bewus daarvan dat ons van nou af altyd een te min is” (117). Dit is in my eie ervaring ’n gesonde besef – dat die dooies altyd voortleef in ons harte. Die vreugde van die herinnering aan hulle, maar hand aan hand daarmee die pyn van die verlies. Die skoene wat altyd leeg sal staan.

’n Interessante deel van die proses van rou is die rol van selfverwyt. Dit skyn byna universeel te wees dat selfverwyt deel is van wat met mense gebeur by die dood van ’n geliefde. My mening daaroor is dat mens gesonde selfverwyt en ongesonde selfverwyt kry. Gesonde selfverwyt reflekteer op die verlede en evalueer dit krities, en help waarskynlik in die proses van rou. Ongesonde selfverwyt sal mens verteer en jou verhoed om op lang termyn normaal te funksioneer in die samelewing. Ek dink nie selfverwyt is iets waarteen mense moet veg nie. Selfverwyt is ’n natuurlike deel van die rouproses. Mens moet net waak teen ongesonde selfverwyt. 

Baie water het egter vir my deur die see gevloei sedert daardie dag in 1997. Anders as die skrywer, glo ek vandag dat die dood finaal is. Die boek, daarenteen, het ’n uiters sterk Christelike klem. Spesifiek ’n Calvinistiese uitkyk op dinge, wat my ongelukkig, moet ek bieg, by tye ’n bietjie walg. Morton skryf byvoorbeeld oor die gospelsanger Louis Brittz se vrou Hettie, wat beweer dat god haar voorberei het daarop dat sy verkrag sal word (175). Vir my as deesdae ongelowige is so ’n gedagte onverstaanbaar. Ek kan myself nie daarby bring om my ’n god te kan voorstel wat mense voorberei op ’n walglike daad soos verkragting nie. Ek aanvaar egter langtand dat gelowige mense sulke idees kan ontwikkel, maar dit doen nie veel om my weersin in godsdiens te versag nie; inteendeel. Dan is daar ook tonele in die boek waarin die engele uit die “hemel” neerdaal in die boek, waarvoor mens maar ’n redelik groot verbeelding moet hê. Gelukkig krioel die boek nie hiervan nie, en is dit beperk tot slegs twee van die 53 hoofstukke.

Morton lê baie bloot in hierdie boek, en haar boek is alles in ag genome aangrypende leesstof. Sy worstel onder meer met vrae oor haar seun se geloofslewe, maar ook met die feit dat hy ’n uitdaging gehad het met beroepskeuses, en dat dit ’n geweldige impak op hom en die gesin gehad het. Sy skryf ook oor die swak verhouding tussen haarself en die pa van die oorlede kind. Natuurlik skryf sy ook breedvoerig oor haar geloofstryd na afloop van haar kind se dood. Vir haar was daar egter genoeg redes om aan te hou glo. Ek reken die boek sal vir baie mense sinvol wees, en veral vir tradisioneel gelowige mense.

The post <i>Anderkant Die Ondenkbare</i> deur Jeanette Morton: ’n lesersindruk appeared first on LitNet.

Die collage van foto's langs die boekomslag is deur Hendrik-Jan de Wit aangestuur. Die foto's is deur die skrywer van die boek geneem.

Wonderboom
Lien Botha
Uit het Afrikaans vertaald door Robert Dorsman
Uitgever: Zirimiri press, 2019
ISBN: 978 94 90042 15 8.
Prijs: € 18,95
link: https://www.zirimiripress.com/wonderboom

Het leven van Magriet Vos is een chaos. Ze heeft haar man verloren. Hij was voor haar de trotse baken in haar leven. Hij is er niet meer en de dementie vreet als een rat door haar brein. Voor haar alle reden om op pad te gaan, op zoek naar haar roots en geschiedenis.

Zoals zoveel dementerenden wil Magriet naar huis. Dat huis ligt in het verleden, maar ook een stuk verderop. Het is een lange reis dwars door Zuid-Afrika, van Hangklip in het Zuidwesten naar Wonderboom in het Noordoosten. Het is niet alleen een fysieke reis letterlijk een dwarsdoorsnede van Zuid-Afrika, maar ook een mentale en vooral een reis door de geschiedenis van dit bijzondere land.

Road novel

Wat een verhaal is de roman Wonderboom van Lien Botha. Het is een relaas in de vorm van een road novel. Je maakt als lezer een reis door het leven van de hoofdpersoon Magriet Vos en daarmee ook door de geschiedenis van Zuid-Afrika. Ze voert je mee op reis al liftend van plaats naar plaats en door de grillige kronkels van haar geheugen. Soms komt ze zichzelf dan weer even tegen, ontdekt ze weer even wie ze eigenlijk is.

Nu weet ze wie ze is en alles wat ze is vergeten komt terug. De genade van het Grote vergeten. Geheugenverlies stelt je in staat een andere identiteit aan te nemen en gaandeweg vergeet je wie je bent en waar je vandaan komt. Maar nu weet ze dus wie ze is. Ze is de dochter van Ferdinand Vos en Ferdinand Vos was een legende - door sommigen bemind door anderen verguisd. (121)

Magriets vergeten staat in een heel mooie lijn met de grote geschiedenis van Zuid-Afrika. Soms zou je die willen vergeten. Soms zou je een andere identiteit willen aanmeten en ergens anders vandaan willen komen. Het heeft het land gebracht waar het nu is. Het verhaal van Magriet is daarmee het verhaal van Zuid-Afrika. Ze neemt je mee langs al die plekken van het grote vergeten.

Collage

Foto's van een collage wisselen de hoofdstukken af. Op elke foto is weer iets meer kwijt van de vorige. Het symboliseert de aftakeling. Is op de eerste foto het prikbord nog vol, geleidelijk verdwijnen steeds meer foto's en voorwerpen van het bord. Op de laatste bladzijde is alles van het bord verdwenen. Een wit bord met allemaal gaten waar de voorwerpen aan vastgepind waren. De hele geschiedenis van Magriet is zo met haar geheugen verdwenen.

Het lijkt de enige oplossing voor de chaos waarmee de roman opent. Ze raakt veel voorwerpen onderweg kwijt, maar ze haalt troost uit de muziek en de mensen van wie ze houdt. Tegelijk verliest ze ook de grip op de werkelijkheid. Dat ze haar viool kwijtraakt en met de lege vioolkist rondloopt. De dolende oude vrouw. Een heel leven achter zich latend en steeds meer ook dit leven verliest. Ze verliest niet alleen de voorwerpen, maar ook de dingen die symbool daarvoor staan.

Daarmee levert de roman Wonderboom een innemend verhaal op van het Zuid-Afrika van Mariets jeugd, waarin blanken bevoorrecht waren. Magriet doorkruist haar land en vertelt daarmee ook hoe het nu is het met land. Zuid-Afrika is overgenomen door nieuwe machthebbers.

Kolonisator

Die nieuwe machthebber, is in Wonderboom de leider voor wie Magriet in de muziekgroep speelt. Sommige mensen noemen hem een kolonisator. Hij heeft de macht van de blanken overgenomen. Hij woont in hun huis. Alleen de opperkamer heeft hij behouden. Er hangen de schilderijen van de blanke Nederlanders, onder andere van een landschapsschilderij van Koekoek. Net als het meubilair wat in deze kamer als enige is overgebleven.

Magriet is 1 keer in deze kamer geweest bij een optreden bij Albino X:

Het was de enige keer dat Magriet de eetkamer te zien kreeg - het enige vertrek in het historische gebouw dat Albino X intact had gelaten, compleet met delen van het oorspronkelijke ameublement en de schilderijen die hij had geërfd. (84)

De bewoordingen van de verteller waarin hij spreekt over ameublement en schilderijen, bezittingen die helemaal niet bij de nieuwe machthebbers passen. Albino X zou ze geërfd hebben, taal die wel bij de kolonisator past. De blanke overheerser is vervangen door de nieuwe heerser. Een wereld van nieuwe rijkdom, geweld en corruptie die meeklinken in deze bewoordingen. Zeker als je verderop in de roman leest hoe Albino X zijn bezittingen bewaakt. De helikopters en gewapende milities zijn voortdurend aanwezig.

Voetnoten

De keuze van vertaler Robert Dorsman om veel zaken uit te leggen aan de hand van voetnoten, is een weloverwogen keuze. Zo storen de vele uitweidingen die dit oplevert, de lezer van het verhaal niet. Ik vraag me wel af of iedereen die de roman in het Afrikaans zou lezen, die veel diepere lagen wel zou doorgronden. Niet dat onwetendheid afbreuk aan het verhaal doet, het geeft het verhaal wel veel extra's als je het weet.

Dat is meteen het verbazende aan de roman van Lien Botha. Het boek bevat werkelijk alles van Zuid-Afrika. Zo komen alles facetten van het land voorbij. Naast het ANC, de hiphop-groep Die Antwoord, de moord op Hendrik Verwoerd, de diamantfamilies De Beers en Ruperts, de onzichtbaren van Marinka, Eugene Marais, de dichter Van Wyk Louw en nog ontelbaar veel verwijzingen.

Intertekstualiteit en verwijzingen

Het boek stroomt over van de intertekstualiteit en verwijzingen naar de geschiedenis van een land. Dat het daarbij nooit irritant op de lezer overkomt, vind ik een prestatie van geweldig formaat. Bij dit alles slaat de verteller de brug tussen het oude, blanke Zuid-Afrika en het moderne multiculturele land dat Zuid-Afrika nu is.

En daar blijf ik mij over verbazen. Het relatief kleine taalgebied als het Afrikaans in Zuid-Afrika. Zo kan ik mij het gesprek over de plek van het Afrikaans in Zuid-Afrika bij de openingsbijeenkomst in de Week van de Afrikaanse roman in 2014 nog goed herinneren [link: https://www.litnet.co.za/in-de-ban-van-de-afrikaanse-roman/]. Hoe hoog de kwaliteit is van wat schrijvers in het Afrikaans leveren: Marlene van Niekerk, Etienne van Heerden, Andre Brink, Marita van der Vyver en Antji Krog. Schrijvers die echt iets wezenlijks toevoegen aan de literatuur.

Nederlands equivalent?

Het roept bij mij gelijk de gedachte op in hoeverre een boek als Wonderboom in het Nederlands taalgebied kansmaakt. Het werk is zo doorwrocht, maar ook postmodern van aard en verheft zich ver boven wat er momenteel in Nederland verschijnt. Hier vergelijk ik misschien appels met peren, maar ik zie niet gauw een Nederlandse equivalent met Wonderboom.

Het is niet zomaar mooischrijverij in dit boek. Lien Botha laat het verhaal, de stijl en de schoonheid van het woord, prachtig met elkaar samensmelten. Het is een roman die niet alleen erg lekker en voedzaam is, maar ook nog eens heel gezond. Een combinatie die alleen in dromen bestaat, maar hier voor je op een presenteerblaadje ligt.

Dan mag misschien voor veel Nederlanders Zuid-Afrika het land van de apartheid zijn, waar je nu vooral heen gaat om de Big Five te zien. Het land is veel meer. Het boek van Lien Botha bewijst dat. De weg die zij voert is letterlijk én figuurlijk een dwarsdoorsnede door dit bijzondere land. Het voert je mee door een prachtig land dat op zoek is naar haar identiteit. Dat het verleden een plek probeert te geven, maar dat zich steeds weer opdringt.

Ander land

Zuid-Afrika is een land in verandering. Oude waarden maken plaats voor nieuwe. De apartheid is afschaft, leve democratie. Maar er zijn niet alleen positieve kanten. De gewelddadige samenleving drukt zwaar op veel Zuid-Afrikanen. De blanke overheerser heeft plaatsgemaakt voor criminaliteit en corruptie. Gevoelens van onveiligheid en identiteitscrisis doemen op. De verwerking hiervan in een roman als Wonderboom draagt zeker bij aan een oplossing.

De wonderboom, de wilde vijgenboom die als symbool overeind staat. Een aantal bomen van deze soort groeien bij Pretoria in een natuurgebied. Het is de ouderdom en de kracht van deze bomen die de toekomst van Zuid-Afrika verbeelden. Een Zuid-Afrika dat met een schoon geweten naar de toekomst kijkt, diepgeworteld en verankerd in alle culturen die het draagt. Zoals in de chaos de schoonheid schuilt.

The post In de chaos schuilt de schoonheid: <em>Wonderboom</em> van Lien Botha appeared first on LitNet.

50 Blertse blou
Blouwillem
Uitgewer: Protea Boekhuis
ISBN: 9781485308607

Wederom en welkom in ons eie bewoë stukkie wêreld hier op die ondermaanse. Die polisie is so doeltreffend dat hulle 80% van die kere reeds op die toneel is voordat die publiek ’n misdaad kan aanmeld; vroue met spraakgebreke doen in Zoeloeryns afkondigings op lughawens; die hoofstad van Moordwes is ook as Thlokwestroom bekend, en alle kombi’s is ten behoewe van die land se piepols genasionaliseer. 

Danksy Blouwillem Theron en medewerkers deur dik en dun, soos Dik Daan, Boerewors Nel van Ceres, Oom Johnny en Neef Bartel (wat hopelik alger in die tantieme gaan deel) kry ons opnuut uit Tshwanetoria (Pretoria vir oningewydes) ’n insiggewende boek. ’n Eiesoortige kykie onder die deksel word aan die leser gebied na hoe die poerlament (danksy stewige hupstote van die Kroeptas, Moergabes an andere) sake bekook terwyl Eksdom ons letterlik en figuurlik in die duisternis hou.

Moenie skrik nie, swaarbelaste ou volkie. Hierdie is geen swaarwigtige politieke boek vol statistieke, projeksies en toekomskundige visies nie. Blouwillem Theron is so plus-minus almal se pel in die suiwerste verskyningsvorm van die betekenisvolle begrip. Die wye verskeidenheid onderwerpe wat hy en sy vriende aanroer, is die dinge waaroor pelle praat as die geselskap op dreef raak.

Min weet dit seker nie, maar Blouwillem is die man wat, ondanks sy kleurryke naam, Maandae vir duisende minder blou help maak met sy rubriek oor alles en nog wat in Beeld. Die Burger en Volksblad – stigtelike leesstof wat nie sommer in ligsinnige Vuisboekboodskappe, op Wat’sApe en in Twieters rondflenter nie (en vir seker ook nie te vinde is in die gratis Kroektakoerant wat vir elke lugpassasier verpligtend is nie). ’n Derde boek, 50 Blertsies Blou, met ’n keur uit die Maandagskrywes is pas deur Protea Boekhuis gepubliseer. Mooi skoot, Protea! 

Of dit tot my eer strek of tot die skrywer s’n, is nie vir my om oor te oordeel nie, maar ons twee glo albei sterk aan die krag van die geskrewe woord. As ons van boeke praat, praat ons nie van daai ding wat met knoppies werk en soos ’n klein laptop lyk nie. Ons praat van ’n ding wat op papier gedruk is en wat jy kan saamneem na die kleinste plek in die huis of in eensaamheid bed toe. 50 Blertsies Blou is vir sulke gewigtige alleenoomblikke (en ’n paar ander) uitgeknip.

Willem se liefde vir boeke is deur sy oorlede moedertjie (ouma Tinkie) ingegee. Haar veelseggende geskenkboeke vorm feitlik ’n opsomming van sy lewe, verklap hy: Vaaljas die eensame donkie, Enid Blyton se Knikkop-reeks, Trompie, Die Uile, Joof en sy maats, Swart Kat, Rooi Jan, Die Franse Vreemde Legioen, Doc Immelman, FA Venter, Wat elke seun moet weet, Te vinnig innig, 365 dinge wat elke man moet weet, Men in midlife crisis en Sorgvrye aftrede,

Oor die vraag of sy eie 50 Blertsies die eerbiedwaardige ouma Tinkie se voorkeurlys van verdienstelike pennevrugte sou gehaal het, laat ek my liefs nie uit nie. Die boek is nou nie lelik of banaal of so nie, maar plek-plek … wel … tog stouterig. Ek wonder so in my stilligheid hoe dames met ferme standpunte oor sulke sake soos die Amanda Gouwse van hierdie dag en dae van sekere Blouwillem-beklemtonings sal hou, soos sy ode aan die onthullende bikini op haar (?) 70ste en sy verwondering toe hy ontdek nie alle meisies het swart sterre op hul noordelike dele nie. Ons lees ook van die rondborstige studentnooi met die T-hemp wat lui “Alles is nie plat in Bloemfontein nie” en die tikster by die destydse Publikasieraad wat ’n briefie uitgestuur het met die edik oor ’n tydskrif (Speelseun, meen ek) wat met die banvloek getref is weens die verbode vertoning van piepie se hare!

Hoop nie Blouwillem neem my, aan die ander kant, kwalik as ek een van sy sappigste stories in geografiese besonderhede hier lug gee nie. Dit is na aanleiding van die berugte Schweizer-Reneke-plekkiekiekie en die stomme Margaret van Wyk se indiskresie in haar verstomde hokkieklub. Toemaar, Margaret, niks nuuts onder die son nie, troos ’n simpatieke Blouwillem haar. Hy vertel dan van Sannie wat vir Boetman op die grens ’n insgelykse intieme foto ter opbeuring gestuur het. Die bokskamera (sic) en afskeepwerk in die donkerkamer het nie vir die beste produk gesorg nie. Die ontvanger draai die kiekie in sy warm Ondangwatent so en weer so, hou sy presentjie teen die lig, maar gee op lange laas moed op oor wat dit kan wees. ’n Medetroep se hulp word ingeroep. Ná lang oorweging kom die antwoord: “Jy moet maar vir Korporaal ook vra maar vir my lyk dit soos Bainskloof daar van Wellington se kant af!”

Bouwillem Theron verdien lof vir vele aspekte van sy gevatte rubrieke. In die boekie van hierdie gereelde leser (vroegsoggens al saam met ’n eerste koppie koffie) is die aardse adviese aan dese en gene dalk die onskatbaarste bates van die man se relevante geskrifte. Van sy raad is so nommerpas dat dit amper jou geloofwaardigheid in die gedrang kan bring om dit oor te vertel.

Sal ek byvoorbeeld nie aan die vooraand van ’n hoge “swart-das”-feestelikheid wat swaar op die gemoed rus, aan die hand van die man se eie ervaring by hom die ridderlike raad kry om die broek van my veteraanaandpak met cable ties vas te maak, die strikdas met behulp van ’n ekstra pajamabroek se rek toe te rus ten einde ook die frilletjieshemp te help toehou en om die baadjie nonchalant oor die arm te dra nie! Dit het soos ’n bom gewerk. Hy het ook blink idees vir Kers- en Moedersdaggeskenke, asook annerlike eggenootlike en vaderlike pligte. Nader my gerus vir gratis bladsyverwysings.

Vir egpare en ander wat weens Eksdom se langdurige donkertes name moet vind vir spontane uitbreidings van hul gesinne, bied hy onder meer die volgende verfrissendes aan: Flits Brits, Darkness Mapogo, Lampies Lampbrecht, Donker Jonker, Kerswas van As, Blackout Dube, Gaslamp Aucamp, Vuurhoutjie van Vuuren, Sonpaneel Daneel en Nagskof Boshoff .

Nie al die blertsies is gemoedelik en goedig nie. Oor die “jong baarbarre” se skending van beelde soos veral die ene van “Liewe goeie Oom Black (Swart) van alle mense” is Blouwillem behoorlik de ongeluk-de hel in. Die humor is skrynend as hy oor ’n moontlike kompromis in die skandbeeld-debakel rapporteer: soos dat generaals Christiaan de Wet, Louis Botha en Koos de la Rey se perde Fleur, Doppie en Bokkie ter wille van nasiebou vervang word met Basoetoponies; hul uniforms en roers met reënboogkomberse en knopkieries; en dat oom Paul karwagte gaan kry in die plek van die vier ou krygers wat hom so lank getrou opgepas het. Hul name is Innocent, Blessing, Lucky en Waaksaam!

By Fanus Rautenbach het hy geleer dat patos en lag met ’n traan die toppunt van goeie humor is. Nêrens pas hy daardie vername lewensles beter toe as in sy roerende stuk oor “Ouma Tinkie se Laaste Oppak” nie. Dit was kort voordat op sy vrome moedertjie (“skaars groter as ’n middelslag pikkewyntjie”) se winkelrak ook die beproewende kennisgewing “discontinued” sou verskyn. En nee, hy het toe nie al haar “waardevolle gemorsies” weggegooi nie, al het sy gedink hy gaan.

Lees ook

50 blertse blou deur Blouwillem: ’n FMR-resensie

The post <i>50 Blertse blou</i> deur Blouwillem: ’n resensie appeared first on LitNet.

Titel: The Wall
Skrywer: Max Annas
Uit die Duits vertaal deur Rachel Hildebrand Reynolds
Uitgewer: Lapa
ISBN: 978-1-946395-14-6

Dit is van die eerste bladsy af duidelik dat politieke en sosiale kwessies in Suid-Afrika Suid-Afrikaners van alle rasse gaan dwing om weer ’n slag eerlik en onbevange na die rassesituasie te kyk.

Hierdie misdaadriller speel af in Oos-Londen, waar die skrywer grootgeword het, en is uit Duits vertaal. Die boek is in 2017 met die Duitse prys vir misdaadfiksie bekroon.

Moses se motor gaan staan naby ’n veiligheidsoord. Hy onthou vaagweg dat hy ’n jaar of wat tevore daar by ’n vriend gekuier het, glip by die hek in en begin hulp soek. Maar soos wat alle wit mense vir hom lyk, lyk die huise hier vir hom ook dieselfde. Die buurtwag sien hom en beskou hom weens sy kleur dadelik as ’n indringer wat wil misdaad pleeg.

Daarna volg bladsye en bladsye vol beskrywings van sy noue ontkomings en sy vrugtelose pogings om uit die oord weg te kom. Daar is later geen heining waaroor hy nog nie gespring het nie en geen vullishoop waarin hy nog nie geland het nie en geen muur wat nie te hoog is om oor te spring nie. Tussenin skuil hy darem so nou en dan met ’n kloppende hart in ’n leë huis.

Terselfdertyd is Thembinkosi en Nozipho besig om by ’n huis in dieselfde oord in te breek. Die inbraak het ook ’n vervelige en  langdradige verloop terwyl hulle alles ontdek wat mens in ’n gewone wit huis sal vind. Uiteindelik maak hulle ’n verrassende ontdekking wat afleiding bied en op ‘n bietjie spanning en geweld uitloop.

Die manier waarop Annas die gebeure van Moses en die twee inbrekers afwissel, skep tesame met die binnekoms van ’n horde swart en wit veiligheidswagte en die polisie en van die inwoners darem heelwat afwisseling. Die dialoog tussen die groepe en hul beskouings van mekaar is dikwels growwe veralgemenings, maar tog ook taamlik getrou.

’n Onoortuigende misverstand laat die verhaal ten einde loop met al wat leef en beef wat op mekaar begin skiet – bloed, bloed, bloed!

Die skrywer skets dan die persoonlike herinneringe van die betrokkenes by die voorval, soos herhalende kykweers uit verskillende hoeke. Lesers mag dit interessant vind – dis ’n taamlik ongewone aanslag – en ander sal dalk wonder of die skrywer nog ’n paar bladsye by die dun slapband wou voeg.   

The post <i>The Wall</i> deur Max Annas: ’n resensie appeared first on LitNet.

Reader's impressions are unsolicited contributions by readers who wish to share their impressions of books on LitNet. 

Green as the sky is blue
Eben Venter
Penguin Random House
ISBN: 9781415209974

Having previously read one of Venter’s books in Afrikaans, a book with the title Ek stamel, ek sterwe, which was translated into English as My beautiful death, I expected similar themes, such as homosexuality and homesickness, to feature in Green as the sky is blue. Maybe not so much homesickness as that the characters in Venter’s novels often exhibit a love/hate relationship with South Africa. And it was so again in this book; however, unlike with Ek stamel, ek sterwe, I experienced this latest book as much “lighter”. This is most likely due to the fact that unlike in Ek stamel ek sterwe, the theme of HIV/Aids does not feature in Green as the sky is blue.

This book will certainly, however, raise some eyebrows and specifically for one reason – the graphic gay sex scenes in the book, of which there are plenty. One can safely say that the book is an exploration of gay sex, and the main character, Simon Avend, grapples with sexuality throughout the book. Simon tries to understand why he experiences what he experiences. But he arrives at no answer at the end. This links up with the title of the book, which alludes to the fact that in the Xhosa language there apparently is no word for the colour blue. In the process of Simon’s grappling with his experiences, an important aspect of the book is the role of psychology. Every chapter is followed by a visit that Simon has with his psychologist, one doctor Spiteri, who is a therapist but is also fighting her own demons. Simon’s troubled relationship with South Africa is mirrored by his relationship with his mother. In one chapter he takes a visit to Jeffrey’s Bay, where his mother is retired, and in another, his mother visits him in Australia. The book ends with Simon cancelling his visits to his therapist.

The title reminded me of the famous linguists Sapir and Whorf, who postulated that humans are in a way controlled by the languages that they speak. They are bound by the limits and boundaries of their languages. Every conceptualisation also places a limitation. This is the power and danger of words, and the reason we must treat words so carefully. There certainly are experiences where language fails us when we want to express them. But in Green as the sky is blue the language of Xhosa in addition also again speaks to the troubled relationship of Simon with his homeland, in particularly his upbringing on a cattle farm in the Eastern Cape. The book is, however, set on different continents – Africa, Asia and Australia – with Simon always traveling and having different sexual experiences. But despite all the travelling, the South African connection always stands central to his identity and who he is.

Despite a lack of motivation to get going with this title, once I started, the book turned into quite a page turner. It does not drag on forever on the same tune as some books do. It is quite fast-paced and there is not a big confusing pool of characters as one find in many books. Venter is a gifted author and has a way with words. The narrative jumps between the first person and the third person telling. Simon’s visits to his therapist are all narrated in the third person, while the rest of the story is told directly by Simon. There is enough variation to keep the book interesting, and I have to conclude that Green as the sky is blue is a thoroughly enjoyable book. The book also had a nice feel of Zen Buddhism to it, in the way that Simon concludes that some things are just beyond expression, that it is what it is and that one must flow with life and not always resist by overtly abstract reasoning.

The post <i>Green as the sky is blue</i> by Eben Venter: a reader's impression appeared first on LitNet.

Lesersindrukke is bydraes van lesers wat uit eie beweging hul indrukke van boeke aan die LitNet-redaksie gestuur het.

Titel: Sara
Skrywer: Maretha Maartens
Uitgewer: Lux Verbi
ISBN: 9780796320643

Afrikaans het ’n ryk tradisie van Bybelse romans. Skrywers soos Jaco Tohm en Barend Vos se boeke pryk op menige padstal se rakke. Maretha Maartens is ook ’n skrywer wat geen bekendstelling nodig het nie. Ek reken die meeste mense het seker al een of meer van haar boeke gelees. In haar nuutste boek dramatiseer sy die karakter Sara, wat die vrou is van sekerlik die bekendste karakter in die Bybel, Abraham. As ’n godsdienstige figuur troon Abraham uit bo ander Bybelse karakters, en hy word nie net in die Christelike geloof erken nie, maar ook in Islam en die Judaïsme. Vir Christene is Abraham die vader van alle gelowiges. Dit is met Abraham dat Christene glo ook hulle God ’n verbond gesluit het.

Maar die storie is vol drama. Miskien moet mens net eers twee ander sake aanroer. Die eerste is dat mens nie hierdie soort verhaal sal kan waardeer as jy nie besef en aanvaar hoe ’n totale ander wêreld hierdie mense in gelewe het nie. Volgens ons standaarde van vandag was hierdie mense barbare. Mens vind vir Abraham waar hy knaend besig is om diere te offer vir sy God. ’n Bloederige affêre. En as hy nie diere offer nie, dan dryf hy handel met slawe. Ons kan onsself eintlik nie so ’n wêreld meer indink vandag nie. Nog minder hoekom sulke karakters as helde gesien word. Maar die verhaal help mens om daardie kultuur te verstaan.

Maar dalk meer gewigtig nog as al hierdie dinge, is die vraag na die historisiteit van die karakters en gebeure. Daar bestaan natuurlik geen konsensus of mense soos Abraham en sy vrou Sara ooit regtig bestaan het nie, en heelwat historici sal vir jou sê dat Abraham se verhaal waarskynlik ’n mitiese verhaal is. Dit is ’n verhaal wat ontstaan het om die aanspraak op bestaansreg van ’n groep mense te regverdig. Geen volk se ontwikkeling is lynreguit nie. Beslis ook nie die Israeliete s’n nie. Dit is ook moontlik dat hierdie verhaal uitsprake probeer maak oor die gebruik in daardie jare om eersgebore kinders aan gode te offer. Miskien was die verhaal ’n stuk kritiek op dié besliste barbaarse gebruik.

Hoe dit ook al sy, die drama in hierdie verhaal is oorbekend as jy ook in jou lewe Sondagskool gekry het. Die Bybel beweer dat die eerste mense op aarde in Mesopotamië gewoon het, in wat vandag Irak is. Hoewel Mesopotamië nie, sover my kennis strek, by die naam genoem word nie, kry Abraham, wie se naam aanvanklik Abram was, opdrag om te trek uit die stad Ur, in die suide van Mesopotamië uit, na ’n land wat aan hom en sy mense beloof word. God belowe ook aan Abraham dat Abraham se nageslag so baie soos die sterre in die hemelruim sal wees. Maar die belofte ten spyt, bly die arme Sara kinderloos. Abraham verwek intussen kinders by sy ander vroue, en veral sy seun Ismael, wat hy by Sara se slavin Hagar verwek, word ’n belangrike newekarakter. Sara raak later moedeloos en sy begin dink sy sal nooit kinders kry nie. Uiteindelik kry Abraham besoek van drie engele en dié beloof hom dat hy binnekort ’n pienkvoet sal verwek by Sara. En so het Isak sy opwagting gemaak, met pa Abraham wat al ’n 100 jaar oud was.

Maar nog was dit het einde niet van de drama. Met Isak nou ’n werklikheid, besluit God om vir Abraham te toets: Presies soos wat die ander volke se gode eersgeborene-offers eis, eis die God van Abraham dit toe nou ook. In ruil vir die land moet Abraham vir Isak offer. Ek het verwag dat Maartens laasgenoemde draad veel meer sal uitrek, en ’n sielewroeging daarvan sal maak van die arme Sara, maar dit gebeur toe nou nie in die boek nie. Sara was eintlik salig onbewus van die hele drama, waar Isak uiteindelik gespaar is toe God op die laaste oomblik ’n ram vir Abraham stuur om in die plek van Isak te offer.

Dit is duidelik dat Maartens baie moeite gedoen het met die navorsing vir die boek. Die boek word voorsien van ’n bronnelys wat aangewend was in die skryf van die boek. Die verhaal word vertel vanuit Sara se perspektief, en sy sterf natuurlik uiteindelik voor Abraham en hy begrawe haar op grond wat hy by die eienaars van die land koop. Na Sara se dood het Abraham weer getrou en nog verskeie kinders verwek. En dit is min of meer waar die storie ook eindig. Die boek lees redelik maklik, maar het my by tye bietjie die draad laat verloor. Daar word baie gebruik gemaak van ou Semitiese woorde, waarvan ’n lys agterin die boek voorsien word, maar hierdie vreemde woorde belemmer vir my ietwat die leeservaring, terwyl ek besef dat die doel eintlik was om die teks meer outentiek te maak.

Alles in ag genome is Sara egter ’n heel interessante en redelik stimulerende boek. Mens moet besef dat hierdie karakters, of hulle nou mities is of nie, ’n belangrike basis gevorm het van die Israeliete se nasionalisme. Die verhale is belangrike letterkunde wat ons vertel van die leefwêreld van daardie mense, en Maartens lewer ’n interessante dramatisering van die verhaal. Ten slotte dink ek hierdie is die soort boek waaroor mense baie verdeeld gaan wees. Ek het sekere aspekte van die boek stimulerend gevind, maar die boek het nie regdeur my aandag gegryp en deurentyd behou nie. Maar ek is seker daar gaan mense wees wat die teenoorgestelde ervaring sal hê.

The post <i>Sara</i> deur Maretha Maartens: ’n lesersindruk appeared first on LitNet.

Lesersindrukke is bydraes van lesers wat uit eie beweging hul indrukke van boeke aan die LitNet-redaksie gestuur het.

Titels: Van Afrikaans gepraat en Finding Afrikaans
Skrywer: Christo van Rensburg
Uitgewer: Lapa
ISBN: 9780799384765 en 9780799384772

Afrikaans is een van die jongste tale ter wêreld en daarmee saam kom die lang lys vrae oor waar Afrikaans vandaan kom. Hierdie twee boeke deur wyle Christo van Rensburg is propvol inligting en lees soos ʼn storieboek. ʼn Storieboek met baie feite. Ek kan beslis die rooi boekie aanbeveel vir klaskamers, elke student wat Afrikaans op universiteit studeer, en elkeen wat ʼn belangstelling in tale het.

Die navorsing is deeglik en uitgebrei sedert die verskyning van So kry ons Afrikaans (2012). Van Afrikaans gepraat (2018) is ook in Engels beskikbaar as Finding Afrikaans (2018), met ʼn blou omslag. Dié twee veelsydige tekste verskaf hope inligting rondom die Afrikaanse taal en die herkoms daarvan. Hier word beslis deure oopgemaak ten opsigte van taalverwerwing en -bevordering.

Christo van Rensburg is bekend vir sy werk as taalnavorser en taalhistorikus, veral onder taal- en letterkundestudente, asook navorsers in sosiolinguistiek. Van Rensburg se So kry ons Afrikaans (2012) het reeds die ontwikkeling van Afrikaans as taal teruggevoer na ongeveer die 16de eeu, veel vroeër as wat in vorige naslaanwerke beweer word (Le Cordeur 2013:123). Met verwysing na Achmat Davids se navorsing maak Van Rensburg verskeie verbintenisse tussen Afrikaans en die Moslems in die Bo-Kaap, spesifiek in verband met die ontwikkeling van Afrikaans as geskrewe taal. Hierdie aspekte van Afrikaans se ontwikkeling het aansienlik bygedra tot die vestiging van die taal, alhoewel dit vir lank nie erken was nie. Van Afrikaans gepraat en Finding Afrikaans, maak ruim gebruik van Davids se navorsing soos gevind in The Afrikaans of the Cape Muslims (2011).

Wat Finding Afrikaans (2018) besonders maak, is dat dit hierdie inligting nou beskikbaar stel vir 'n leserspubliek wat nie noodwendig Afrikaans magtig is nie. Dit maak hierdie inligting ook meer toeganklik vir oorsese navorsers en potensiële lesers.

Die Afrikaanse weergawe is ideaal vir skoolklaskamers. Dit is toeganklik. Alhoewel die register meer akademies is, is dit so geskryf dat al die verwysings en tegniese terminologie nie te erg pla nie. Die boeke is die konsentraat van jare se navorsing wat in een teks saamgevat word, wat dit ʼn wonderlike teks maak om as ʼn hoofbron te hê vir enige klaskamer, huis of selfs studentehuis.

Ek sal beslis vreemde- of addisioneletaal-sprekers aanraai om die Engelse weergawe te lees, omdat die register ‘n bietjie hoër is as in basiese toeristeplakkate. Dit is steeds akademies geloofwaardig, alhoewel die woordeskat dalk ‘n bietjie meer gevorderd is as dié van die deursnee- Afrikaanse leser op straat. Terselfdertyd is dit nie só akademies geskryf dat die gemiddelde leser dit nie sal kan lees nie. Die Engelse teks is ook akademies van aard, maar moontlik meer toeganklik vir ʼn wyer lesersgehoor. Hierdie aspek van albei boeke is waarskynlik die belangrikste voordeel van die teks. Die Engelse weergawe maak dit moontlik om die oorsprong en geskiedenis van Afrikaans vanuit Afrika te vertel op 'n wyse wat steeds interessant is, maar toeganklik is. Terselfdertyd word dit verteerbaar aangebied vir ʼn internasionale leserspubliek.

Die tweede belangrike aspek is die rol van nieblanke sprekers in verband met die herkoms en ontwikkeling van die taal en dat daar erkenning gegee word aan hulle bydrae tot die vestiging van Afrikaans. Davids se navorsing, waarna Van Rensburg ruim verwys, betrek spesifiek die Moslems in die Bo-Kaap. Hierdie mense was grotendeels slawe uit Afrika en die Verre Ooste en hulle het Afrikaans in Arabies geskryf, lank voor die publikasie van Afrikaanse tekste na 1875.

Die rol van die Khoi en hulle omstandighede aangaande handel en onderhandeling vir grond, water ens word in besonder uitgelig. Die vloeibaarheid van die ware oorsprong word benadruk met die gebruik van gevallestudies en verwysings na bronne wat dateer uit so vroeg as die 1500’s (Van Rensburg 2018:17). Wanneer die onderwerpe van die eerste Afrikaanse woorde en tekste bepreek word, word hierdie vloeibaarheid selfs verder beklemtoon. Van Rensburg maak gebruik van woorde en name in bekende Afrikaanse letterkundige tekste wat terugverwys na Khoi-woorde en die vroeë vermenging met die Nederlandse woordeskat. Voorbeelde sluit in die karakter van Matiens Hessekwa in Elias P Nel se werk, waarvan sommige mense sal weet vanweë die onlangse uitsendings en voorlesings op RSG. Johnnie Klein het dié eiesoortige verhale in ʼn streekvariant van Afrikaans, soos dit in die Noord-Kaap gepraat word, voorgelees.

Tog is dit belangrik om te noem dat die moderne kwessies en debatte rondom die taal in die hedendaagse Suid-Afrika ook hierin vervat is. Dit word met respek bespreek. Aandag word geskenk aan die funksies van Afrikaans, en die talle vrae rondom Afrikaans as onderrigtaal by skole en universiteite, asook kwessies rondom die Afrikaanse media word bespreek. Die omstredenheid van sensuur en die beperkings wat op Afrikaanse tekste geplaas is in die 1960’s en 1970’s, word vlugtig bespreek. Afrikaans as taal in die kunste geniet ook aandag.

Die Engelse teks hanteer dieselfde kontemporêre kwessies met sensitiwiteit, maar bring dit ook onder Engelse lesers se aandag en verskaf die gepaste konteks. Die gedeelte “visibility of the varieties of Afrikaans” stel die wanpersepsie van ʼn enkele korrekte Standaardafrikaans aan die kaak. Van Rensburg begin met GR von Wielligh se optekeninge van Afrikaans in sy variëteite, wat reeds in 1925 gepubliseer is. Hy meld dat dit moeilik is om hierdie variasie te akkommodeer, veral in skoolboeke. Hy benadruk die verskynsel van variasie in Afrikaans en dat dit steeds ʼn kontemporêre rol het om te speel. Al is dit moeilik om te akkommodeer, is daar plek vir erkenning.

Finding Afrikaans (2018) is ʼn uitstekende bron om te gebruik vir enige taalonderrig aangaande Afrikaans, hetsy linguistiek, sosiolinguistiek of Afrikaans as kommunikasietaal, hoofsaaklik omdat hierdie bron nie Afrikaans se herkoms deur 'n Nederlandse of Europese lens aanbied nie, maar vanuit ʼn perspektief waar Afrikaans lank reeds (voor die VOC se vestiging in 1652) tussen die plaaslike Khoi en Europese reisigers en handelaars gebruik is. Dit is om hierdie rede ʼn Afrikataal.

Vir my as aanbieder van Afrikaans as vreemde taal aan ʼn privaat instansie in Kaapstad was hierdie boek die ruggraat van die kurrikulum rondom die herkoms van Afrikaans. Die studente, almal internasionale uitruilstudente, kon die leeswerk sonder enige probleme voltooi. Tog het hulle teruggekom met baie vrae en verwarde uitdrukkings op hul gesigte.

Hierdie groep studente het aanvanklik verskillende vooropgestelde idees oor Afrikaans gehad, byvoorbeeld dat Afrikaans 'n Afrikataal in die sin van 'n swart Afrikataal is wat deur swart of bruin mense gepraat word. Van Rensburg was uiters behulpsaam in hierdie situasie, omdat daar genoeg akademiese stof was om geloofwaardigheid te verleen. Daar is intens op sy navorsing staat gemaak om te verduidelik in watter omstandighede die taal ontwikkel het. Dit het ook gehelp om te verduidelik hoekom dieselfde omstandighede nie elders in die wêreld tot ʼn taal soos Afrikaans gelei het nie. Die proses van standaardisering word nie noodwendig beheer deur dié sprekers wat die nouste by die ontstaan en ontwikkeling daarvan betrokke was nie.

Die studente het tot die besef gekom dat Afrikaans baie verskuldig is aan die bydraes van die Khoi en al die tale van sprekers wat die Kaap aangedoen het. Dit sluit in die vermenging van tale onder die slawe uit die Ooste en uit Afrika. Teen die einde van die kursus het hulle 'n nuwe waardering vir Afrikaans gehad, in al sy variteite.

Ten slotte: Beide Van Afrikaans gepraat en Finding Afrikaans is beslis nuttige taalgeskiedenisverwysings vir taalstudente en skoolleerders wat meer oor Afrikaans wil leer. Die samestelling is van so ʼn aard dat daar ʼn goeie balans tussen die akademiese feite en waarde en die leeservaring is. Dit is geskik vir ligte plesierlees sowel as akademiese navorsing. Verdere navorsing oor die onderwerp sal definitief ʼn aanwins vir die vakgebied asook die Afrikaanse taalgemeenskap wees.

Bibliografie

Davids, A. 2011. The Afrikaans of the Cape Muslims. Pretoria: Protea Boekhuis.

Le Cordeur, M. 2013. ʼn Ontdekkingsreis deur die geskiedenis van Afrikaans. Tydskrif vir Geesteswetenskappe, 53(1):123–5.

Van Rensburg, Christo. 2012. So kry ons Afrikaans. Pretoria: LAPA.

The post <i>Van Afrikaans gepraat</i> en <i>Finding Afrikaans</i> deur Christo van Rensburg: ’n lesersindruk appeared first on LitNet.

Titel: Smit Motors
Skrywer: Réney Warrington
Uitgewer: Wênkbrou, 2019
ISBN: 9780799394566

Die persverklaring wat die boek vergesel, kom onder die titel “Die moderne dorpsroman” en beskryf die storielyn as volg: “Petra Smit erf onverwags haar oupa se ou werkswinkel in ʼn klein Vrystaatse dorpie. Daar is gelukkig kopers wat tou staan vir die gebou, maar Petra gaan, heel nuuskierig, kyk na hierdie eiendom waarvan sy nie glad nie geweet het nie.

“Daar aangekom, ontdek sy die erf vol motorwrakke wat aan die plaaslike slagter behoort. Dié einste slagter is ook die buurman, hy is ’n vroueslaner en hy skeep sy seun, Monty, af, maar hy het kontant en staan gereed om Smit Motors te koop. Petra, wat baie lief was vir haar oupa, wil nie die erflating aan so ’n persoon verkoop nie en ’n mini-oorlog breek uit.

“Dinge word nog moeiliker toe Arno, ’n reus van ’n man met die psige van ’n kind, aan haar deur kom klop. Hy wil help. Die reus maak homself tuis en word vriende met die slagter se seun, Monty.

“Petra die stadsjapie besef sy hoort nie in hierdie dorp nie. Sy mis haar mooi meisie en die roman wat sy wil skryf, bly tweede kom in die oorlog met die slagter. Die slagter hoort wel op die dorp. Hy ken die polisie en intimideer almal.

“Hierdie drie buitestaanders se diep menslike storie vervleg met dié van Susan, ’n kunstenaar wat nie meer kuns maak nie en vasgevang voel in ’n luukse Sweedse kunstepark. Gaan sy kan vrede maak met die Afrikademone wat haar al veertig jaar lank jaag?

“Smit Motors is toeganklike literêre fiksie. Réney Warrington slaag daarin om die spanning snaarstyf te hou, terwyl die leser die speurwerk moet doen, wetende dat iemand se bloed sal moet vloei. Die vraag is: Wie s’n?”

Onderaan verduidelik die vrystelling dat ’n dorpsroman die kleindorpse bestaan wat stedelinge so aantrek, beskryf. “Warrington skroom nie om die mooi én die lelik van ’n kleindorpse verblyf aan die kaak te stel nie. Sy laat nooit toe dat haar karakters net stereotipes word nie.”

Ek was baie jammer dat die boek tot 'n einde gekom het. Ek hoop regtig die karakters kan dalk êrens, eendag, weer op bladsye voortleef. En daar is verskeie redes daarvoor: Ek kom self van ’n kleindorpie af; ek het mense wat vandag nog op kleindorpies woon en onder skindertonge deurloop; ek ken verskeie kleindorpies in ons land, want as reisskrywer kry ek gereeld die voorreg om hulle te gaan ontgin. Daar is iets omtrent die feit dat mense in mekaar se besigheid is wat jou ontneem van privaatheid, wat jou tegelyk bang én opgewonde maak.

Maar die hoofrede hoekom dit ’n hartseer afskeid tussen my en die boek was, is dat die karakters sulke eerlike, rou wesens is, wat deur keuriggekieste woorde byna lewend in jou geestesoog word.

Die storielyn is interessant en meesleurend in sy eenvoud: Stadsvrou gaan woon tydelik op ’n kleindorpie en worstel met twyfel oor haar lewenspad; sy was immers ’n kind wie se ma haar as baba net so laat staan het en wat nou as grootmens nie daardie verwerping heeltemal verwerk het nie. Haar pad kruis met interessante mense; maar dis eintlik haar soeke na haarself wat die ware storielyn word.

Hoe smag ek nie na ’n paar weke op ’n afgesonderde klein dorpie om agter die hekke van ’n ou motorherstelbesigheid stilte in my kop te kan kry nie, om as vreemdeling net te ervaar en gade te slaan, terwyl jou binneste tot rus kom nie.

Daar is soveel raakpunte met soveel middeljarige vrouens dat Petra Smit op die ou einde enigeen van ons kon wees.

En daarin lê die grootste genot vir my.

Die boek word onder Lapa se nuwe druknaam Wênkbrou uitgegee. Gaan lees jy op oor Wenkbrou, vertel Izak de Vries en Johan Jack Smit, die uitgewers, dat die mark reg is vir “aweregse stories” en ook vir stories wat nie noodwendig genre-gerig is nie, en voeg by: “Ons skroom nie weg van sensitiewe temas nie.”

Oor Smit Motors vertel hulle in ’n onderhoud op LitNet in Januarie vanjaar: “Dis nie noodwendig skokkend nie (benewens een of twee eksplisiete sekstonele); dit gaan ook nie noodwendig wenkbroue lig nie (behalwe omdat dit ’n fantastiese storie is), maar dit pas nie noodwendig in ’n genre nie. So ons is baie opgewonde om dit te publiseer.”

Die paar bladsye se sekstonele tussen Petra en haar lewensmaat, Cyla, is eksplisiet, ja. Beslis baie meer eksplisiet as in enige hoofstroomboeke, ongeag of die karakters van verskillende geslagte is of nie. Maar dit dra vir my tot die boek by; gee diepte wat soms in boeke ontbreek, veral wanneer dit liefde tussen persone van dieselfde geslag aanbetref.

Die Wenkbrou-druknaam laat my in twyfel: In 2019 behoort mense meer van mekaar te leer, en huwelike en verhoudings tussen mense van dieselfde geslag is aan die orde van die dag. Deur hierdie boek onder ’n druknaam uit te gee, die eerste nogal, om sensitiewe temas ook in die kollig te plaas, is volgens my ’n fout.

Die uitgewers het genoem dat hul teikenmark “mense wat lief is vir boeke buite genres” is. Ek dink dit plaas ’n etiket op ’n boek wat ’n kwessie wat klaar ’n etiket het (selfdegeslagliefde) uitlig. Hoekom nie in die hoofstroom publiseer en daarmee help om die opvoedingstaak oor diskriminasie te versterk nie?

Die boek is goed. Punt. Dit sal jou laat lag en huil. Die taalgebruik is pragtig. Die karakters is goed ontwikkel en die storielyn eenvoudig, dog baie treffend en meesleurend. En dit alles sonder dat jy dit in ’n genreboksie of onder ’n aweregse druknaam hoef te publiseer.

The post <i>Smit Motors</i> deur Réney Warrington: ’n resensie appeared first on LitNet.

Strafjaart
Theo Kemp
Penguin Random House
ISBN: 978-4859-0388-8

Theo Kemp se tweede roman, Strafjaart, verken ’n wêreld waarmee min van ons gekonfronteer word. Die roman se naïewe, veertigjarige naamlose protagonis-verteller word ’n voyeur in die gemarginaliseerde bestaan van tronkgevangenisse wanneer sy tante vir bedrog gearresteer word en sy ’n jaar in Pollsmoor deurbring. Sy besoeke aan sy pa se laatlamsuster, Lizette (50 en gay), lei tot selfverkenning en ’n begeerte om dieper in die mikrokosmos van die Suid-Afrikaanse tronkstelsel te delf. Die verkenning van gemarginaliseerdes staan sentraal in die roman, met die uitbeelding van die kil Suid-Afrikaanse samelewing wat min empatie het teenoor diegene wat rehabilitasie werklik benodig. In hierdie opsig slaag Kemp daarin om, Dante-agtig, die leser deur die “onderbuurte van die samelewing” (88) te lei. En die leser moet hom vergewis van die feit dat Strafjaart fiksie is, nie niefiksie (of faksie) nie.

Struktureel bestaan die roman uit 19 hoofstukke. Elke hoofstuktitel verwys na ’n skeepswrak wat aan die Suid-Afrikaanse kus lê. Die hoofstuktitels word op twee vlakke funksioneel ingespan. Eerstens doen die protagonis-verteller ’n skripsie oor verdwene skeepswrakke aan die Suid-Afrikaanse kus. Na sy pa se verdwyning het hy ryk by sy ouma geërf, wat dié kwalifikasie ’n bygedagte maak. Hierdie gegewe dra by tot sy groeiende skuldgevoel en vrae oor sy plig teenoor homself en ander vanweë sy toenemende betrokkenheid in die lewens van mense wat deur die tronk beïnvloed is. Tweedens word die inligting oor die skeepswrakke naas gegewens in sy eie lewe gestel. Sy eie potensiaal as ’n vader (sy vrou is swanger met hulle eerste kind), sy huwelik, sy tante Lizette en ander karakters word simbolies met skeepswrakke vergelyk. Hoewel hy aanvanklik swartgallig voorkom, bring die verkenning van die samelewing se dieptes insig. Hierdie metafoor is met tye té op die voorgrond, wat die simboliek van die protagonis se selfverkenning effens clichéagtig laat voorkom. Hy besin byvoorbeeld daaroor dat hy “in mense belangstel soos in skepe wat verdwyn het en nooit ’n tweede kans gekry het nie” (164), en tydens ’n besoek aan ’n psigiater erken hy dat hy skepe as metafoor kan inspan (203).Tog is die beeld effektief in sy doel, maar dit is sy verhoudings met ander, meestal gemarginaliseerde karakters wat die leser boei.

Die karakterverhoudinge en die naamlose protagonis (moontlik ter wille van die universele soeke na die self?) se ywer om ’n waarheid oor homself (én die mensdom) te bekom, stu die verhaal voort. Die roman is ryk aan karakters wat teenoor mekaar staan ten opsigte van klas, ras en ideologie. Tydens sy besoeke aan Lizette in Pollsmoor knoop hy vriendskappe aan met ander wat meer direk deur die tronksisteem geraak is. Onder hulle is Edith, wat een seun in die tronk het en ’n ander wat uiteindelik ’n groter impak op sy eie lewe sou hê. So ook raak hy vriende met mense wat met rehabilitasieprogramme in die sisteem werk en woon hy ook self een so ‘n program by. Die Imbadu-program fokus op jong manlike gevangenes, waartydens kwessies soos manlikheid verken word. Waar is ons mans? Wat maak jou ’n man? Hier leer hy dat elkeen ’n plig teenoor die gemeenskap het en dat die gemeenskap vir sy eie mense moet sorg, maar nie weet hoe nie. Hoe dan gemaak? Deur “getuie” te staan vir mekaar se stories (155), want almal het ’n storie. So herinner die programleier hom: “Jy kan nie elkeen s’n vertel nie, maar jy kan wéét, jy kan maar wéét daar is ’n storie oor ’n pa. Óf jy is ’n pa wat jou kinders agterlaat, óf jy is agtergelaat deur jou pa” (220).

In Pollsmoor, kom hy agter, het die gevangenis ’n blywende effek op die tronkinwoners, hul families en die sisteem se werkgewers. Na ure kom besoekers, werkgewers en oudgevangenes by mekaar by die nabygeleë kroeg, ironies genoem Walk the line – ‘n aanduiding daarvan dat die tronkruimte afgeskud moet word, maar min daarin slaag. ’n Groeiende belangstelling in die tronksisteem en hoe dit die geaffekteerdes skend, laat hom dieper delf, maar sonder dat hy werklik weet waarom: “Ek kan myself nie weerhou om in die museum van verrotting en verwerking te kom loer nie. Die voyeur van die tronk” (164); “Dalk moes ek hierheen kom om gekonfronteer te word met die oeroue vraag wat ons dink ons weet: Wie is slagoffer, wie is sondebok? (184); “Ek krap rond op die bodem soos ’n wafferse duiker, op soek na dit wat ek nie kan raakvat nie” (250).

Assosiasies van gevangene wees word herhaaldelik aangewend om op die menigte verskille én ooreenkomste tussen binne en buite (vry en gevangene) te wys: Lizette is ’n gevangene, hy is vry; sy vrou voel vasgevang in haar eie lyf, hy voel vasgevang is sy familiegeskiedenis en angs (wat soos ’n “vloed” deur sy gesin loop” (80)); hy is ryk, ander is arm; ’n tronksisteem wat ’n plek van straf is, nie van herstel nie, teenoor ’n samelewing wat oudgevangenies verder verdryf. Sy verkenning van die grense lei daartoe dat dit “al moeiliker raak om te oordeel wat binne of buite is” (154).

Verwysings na ander tekste (onder meer van Frankl, Mandela, Hemingway, Tolstoi, Dostojewski) word as newetekste ingespan om eksistensiële en etiese kwessies in die tradisie van die literêre verkenning van die menslike stryd te plaas. Sy boesemvriendin, Esmarie, noem dat trauma ’n mens vatbaar maak vir boeke, “vir woorde, vir enige tekens van hoop” (26). Die roman bied ’n outentieke besinning van universele temas op plaaslike bodem en nestel homself daarmee snoesig in dié groter gesprek.

Die roman lees soos ’n klassieke soektogverhaal in drie bedrywe: die held word deur die onbekende gekonfronteer; die held durf die onbekende aan; die held verkry nuwe insig. Die grootste kritiek hier is dat die simboliese verkenning van hierdie onbekende met tye die plotontwikkeling oorheers.

Dit is maklik om te sien waarom Strafjaart, nes Kemp se debuutroman, Skool, weens die nadenke wat dit op verskeie vlakke veroorsaak, bespreek word.

Strafjaart is ’n ambisieuse hand om die keel en ’n geslaagde oefening in etiek, asook definitief die lees werd.

The post <i>Strafjaart</i> deur Theo Kemp: ’n resensie appeared first on LitNet.

Vir mans: Rus jouself toe om vervuld te leef
Johan Ferreira
Lux Verbi, 2019
ISBN: 9780796317902

Terwyl Cas van Rensburg se Mans en hulle wonde Jungiaanse lig op manlikheid en manlikhede laat val en Theo Kemp in Strafjaart verwys na afwesige manlike vaderfigure en rolmodelle as ’n belangrike oorsaak dat mans in die gevangenis beland, fokus Johan Ferreira se Vir mans: Rus jouself toe om vervuld te leef ook op manwees. As bekende Johannesburgse voorligtingsielkundige bespreek hy onderwerpe waarmee hy in die spreekkamer te doen kry.

Die verhalende trant waarmee hy ’n reeks situasies skets waarmee mans te doen kry, en hulle simptome, maak die boek toeganklik. Ferreira is reg wanneer hy inleidend sê dat jy jou waarskynlik êrens in die boek gaan raaklees. ’n Wye verskeidenheid kwessies wat breedweg met manlike identiteit vervleg is, kom ter sprake. Die rol wat manlike sosialisering hierin speel, is belangrik, omdat dit tot gevolg het hoe “manlikheid” uiteindelik gekonstrueer word.

Wanneer die onderwerp van angs byvoorbeeld behandel word, sê Ferreira dat mans geneig is om “dit weg te steek of te internaliseer omdat dit nie as baie manlik beskou word om angstigheid te beleef nie”. Daar moet dus “na die ware identiteit van die man gekyk en besef word dat mans ook kwesbaar en bang kan voel”. Dis in die aanvaarding van dié emosie dat die antwoord lê (en ook, sou ’n mens kon byvoeg, in die integrasie van ander emosies).  

Dis hier waar die dilemma met manlike sosialisering lê: Mans is meestal nie ’n taal aangeleer om emosies te verwoord nie en dus sukkel hulle om op ’n ervaringsvlak te deel. Dit skakel met afwesige pa’s wat hier, soos in Strafjaart, ter sprake kom. Ferreira noem dat manlike identiteit grootliks aan werksukses gekoppel word en moedig ’n meer gebalanseerde uitkyk aan.

Ferreira gee in sy vertellings leidrade oor hoe hy die spreekkamersituasies hanteer het. Hy poog dus om ’n ruimte te skep vir selfrefleksie na aanleiding van die scenario’s wat hy skets. ’n Paar vrae dien telkens as hulpmiddel om jouself te toets in terme van die simptome wat bespreek word.

Die boek is in verskillende afdelings verdeel wat gaan oor verhoudings, verslawing, gemoedsprobleme, lewensfase-uitdagings en traumatiese ervarings. Situasies wat aan die orde kom, wissel van reeksverneukery tot afpersing na ’n buite-egtelike kuberverhouding, ’n lewensmaat met demensie, pornografie-, dwelm- en tegnologieverslawing, bipolêre gemoedsteurnis, posttraumatiese stres, loopbaankeuses, ’n middeljarekrisis, oefening, vriendskap, selfvertroue, aftrede, verhuising, kanker en nog meer.

Moenie indringende ontleding hier verwag nie. Cas van Rensburg kan ons waarskynlik meer daarmee help. Jy sal waarskynlik wel weerklanke van jou eie ervarings raakhoor in hierdie boek. Dit kan jou stem tot bestekopname en nadenke oor waar jy jou bevind. Jy kan ’n paar stimulerende gedagtes kry wat jou situasie verhelder en volgende stappe aandui.

The post <i>Vir mans</i> deur Johan Ferreira: ’n resensie appeared first on LitNet.

Hier gaat ons! Reise en rampe
Gerard Scholtz
Uitgewer: Hemel & See Boeke
ISBN: 9781928283249

Die boek se agterblad vertel: “Op 40 voel Gerard Scholtz onfiks, vet en verveeld. Hy koop ’n tweedehandse fiets en trap saam met sy vrou Anuta die Argus tot hulle gereed is om verder te reis. Van St Petersburg tot Moskou; die lengte en breedte van Frankryk; oor die Alpe, oor die groot riviere van Europa, Ierland en Wallis reis hulle. Later is dit twee skoeters waarmee hulle elke jaar tot 10 000 kilometer deur Europa aflê. Hulle reis ook per trein, per motor, boot en soms te voet.

“In hierdie bundel spreek Gerard se vertellings van sy kennis en liefde vir geskiedenis, kuns, musiek, letterkunde … Hy word veel meer as net reisiger en verteller. Gerard neem die leser ook ’n op metafisiese avontuur …”

Die boek was een van die boekpryswenners vir die beste verkope in die leefstylkategorie by die US Woordfees op Stellenbosch.

Ek blaai natuurlik heel eerste na die middel, waar al die foto’s wag. ’n Hele 32 bladsye veelkleurige foto’s waarop Gerard en Anuta lag, soms doodmoeg, soms platsak en soms moedeloos is, maar altyd aan’t ontdek, ontgin en groei. Ek val weg met die kort aanhef waarin hy skryf: “Ek is ’n deurmekaar, maar verbete dokumenteerder. Skryf alles neer, hou dagboek, skryf briewe, maak lysies en neem foto’s.”

Hy skryf verder dat hy by elke storie ’n kaart wou hê, omdat kaarte so ’n belangrike onderdeel van reis is, en hy het toe die kaarte self geteken. Daar is klein notas op oor waar hulle gehuil het; verdwaal het; in ’n hotel op ’n mooi plein gebly het; ’n jongman van Rooiels ontmoet het; hoe mooi die lenteweer was.

Sy vertellinge is soos ’n loom wintersmiddag in die sonnetjie: Jy weet jy moet opstaan en iets nuttig gaan doen, maar jy sit dan nou so lekker. Sy stories laat jou nog ’n bietjie wil sit; nog bietjie wil ervaar saam met hulle.

Dis egter daardie kantaantekeninge op sy selfgetekende kaarte waarin die prag van onthou vir my lê. Dis die goed wat mens so gou vergeet, maar wat op daardie oomblik in ’n verre land die verskil tussen lekker en sleg kuier is. Ek is dankbaar Gerard is ’n “deurmekaar, maar verbete dokumenteerder”, want daarin lê die pure genot van die boek vir my.

Ek het saam met hom gevoel toe hy by sy skooltjie waar hy ’n haasbek seuntjie was aankom en spyt is dat hy nie daardie herinneringe in die verlede gelos het nie; ek het gelag dat die trane loop vir hul ervaring op Moskou se lughawe en vier lange ure in ’n horingoue Topolev moet staan en vlieg. Ek knik half ingedagte instemmend vir myself in die nanagure, met net sy woorde en die bedliggie as getuies, toe hy vertel van hul ontmoeting met Estelle du Toit en Johan Adler in Tessalonika en hy agterna mymer: “Weer word hierdie skitterende reis na Olimpus nie net die aankoms by die eindbestemming nie, nie net die ontmoeting met Zeus nie. Maar dit gaan oor die ondervindings en terloopse ontmoetings tydens die reis: lig wat vir ’n oomblik deur blare skyn, ’n priester in swart wat vinnig agter ’n deur verdwyn, ’n skepbeker by ’n fontein, ’n marmerbeeld se weerkaatsing in water … En ons is ryker met alles wat ons langs die pad versamel het.”

Ek moet met Madri Victor saamstem, wie se opmerking ook op die skutblad vertoon word, wanneer sy sê: “Dié reisindrukke word oordenkings oor menswees.”

Want al voel dit aan die einde van die boek asof jy vir Gerard en Anuta persoonlik ken, voel dit ook asof jy jouself beter verstaan, omdat jy met elke verhaal jou eie reisverhale opdiep. Die beskrywings van beelde en straatjies en velde en kosmarkte, ook só deel van jou herinneringe, dat jy weer opnuut besef hoeveel ryker jy is omdat jy reis en groei en ontdek.

Hierdie is ’n lekker boek om in een sit te lees; maar die stories is so lekker pittig geskryf dat jy ook net af en toe een of twee verhaaltjies kan lees vir verryking.

The post <i>Hier gaat ons! Reise en rampe</i> deur Gerard Scholtz: ’n resensie appeared first on LitNet.

Picture of Tony Peake (http://www.tonypeake.com/author/)

North facing
Tony Peake
Jonathan Ball
IBID: 9780995590021

The saying that a man cannot cross the same river twice, because the river has changed and the man has changed, is a truism nowhere better illustrated than in South African writer Tony Peake’s latest novel, North Facing, a gripping and extremely moving account of Paul Harvey, a man in his sixties, coming to terms with the shattering aftermath of a stupid act of bravado at 14, which takes place at his boarding school in Pretoria. It is an act of ignorant betrayal by young Harvey who is led to it against the grain of character in his desperation to be accepted by a group of fellow pupils. But it has enormous consequences that ambush our protagonist as he embarks on an adult journey of self-exculpation.

The reader of this deftly written and subtly plotted novel is drawn into a preternatural awareness that something dark lurks behind the woodpile of the story, waiting to be triggered by the unwitting actions of the boy at the centre, too young to understand the train of events he sets in motion. The narrative is gulp readable and the final twist at the very end an emotional cliff-hanger, but this would be to miss the deeper allegorical sub-surface messages and sexual sub-text. Peake captures exactly the nuance and ambiguity of a child who “can’t really comprehend the meaning of far off events”, living within dimly perceived horizons set by adults.

North Facing is one of a recent stable of coming-of-age books set in South Africa where moral issues are revisited in later life. The excellent Verwoerdburg by Johann Rossouw, with its interrogation of a personal past set in apartheid days, and similar thematic treatments by JM Coetzee and Justin Cartwright, spring to mind, but Peake takes us into a new literary space currently occupied by writers of the ilk of Annie Ernaux, the French author of The years (described by the New York Times as a Remembrance of things past for our age of media domination and consumerism).

Like Ernaux, Peake superimposes the narrow drama of his protagonist on the backdrop of wider world and South African political events, “dimly perceived”, through a lens of memory, language (a liberal use of sixties idiomatic Afrikaans, with no translation, which adds to the almost uncanny atmospheric verisimilitude), news headlines and cultural impressions. The Cuban missile crisis overlaps with the arrest of Nelson Mandela, the way blacks and whites address one another, the master-servant relationship, the slang of the boys at school. All this is so accurately captured by Peake that words become pictures in the mind, as if the Pretoria past had been Photoshopped. If you are old enough to have lived through that period (I also went to school in Pretoria in the ’sixties) you are instantly transported back to a forgotten world. It’s as if a door has unexpectedly opened, and with a pang the reader is prompted to put down the narrative and consider his own inward mind.

Pace Ernaux says that of all the ways in which self-knowledge may be fostered, perhaps one of the greatest is a person’s ability to discern the past, at every time of life and every age. Peake’s attentive ear for the genre of collective memoir, where the passing of time is recollected in side events, layer upon layer, as refracted through the young eyes of Paul Harvey, makes us blush not only for his youthful indiscretion, and the shame of it, but for our own shame at not completely understanding the cruel sociology of the country we were living in, and for much the same reasons – we were too young. North Facing forces you to “know the place for the first time”.

Highly recommended. Tony Peake is in the top rank of South African writers right now.

The post <em>North Facing</em> by Tony Peak: a review appeared first on LitNet.