Between rock & a hard place
Carsten Rasch
MFBooks Joburg, 2019
ISBN: 978-1-928420-36-1

This is a vital, tumbling, scrambling, breathless, profane, sweat-stained, music-infused, whisky-soaked, acid-tinged, dagga-scented, sometimes poignant, often side-splitting, speed-freak roller coaster ride through early 1980s South Africa. It is a fresh addition to the growing archive of the country’s white counterculture, a strange, anti-authoritarian sickness that was first caught in mainly English-speaking circles towards the very end of the seventies. Notoriously, the virus would later jump hosts, infecting Afrikaans-speakers in the middle of the decade, with the height of the epidemic – which, simultaneously, burnt it out – being the Voëlvry tour of 1989, “an orgy of Afrikaner anarchy”, as the Cape Times put it. But, let’s begin at the beginning.

A shifting political consciousness – triggered partly by the aftermath of the Soweto Uprising, with other factors including the misplaced optimism that the PW Botha government would be somehow gentler than its predecessor, JB Vorster’s – collided with the eventual arrival of punk rock in South Africa to form the nascent counterculture. British punk was an alien beast in the local landscape, and was forced to adapt. South African punk music – starting with Durban’s 4th Reich (later Wild Youth), Johannesburg’s National Waste, Radio Rats and Corporal Punishment from Springs, and later many more – combined all sorts of musical elements, including the archetypal thrash-and-bellow of British groups, such as the Ruts or Stiff Little Fingers, and reggae, Afro-beat and much else besides. Listening to it now, it seems strange that some of it would ever be considered punk – but, the haircuts, the drainpipe jeans and the eye-liner certainly were, as was the attitude. Of course, this attitude, this sensibility, was a response to very local issues, not those of working-class Brits. “We’re white kids living comfortably in a white suburban society,” Terry Armstrong, bassist of Joburg band Dog Detachment, told Sunday Times journalist Gus Silber in 1983, “and we wouldn’t know a dole queue if it fell on our heads.”

But, what need is there for a punk sensibility if you are living comfortably? The answer, of course, is that such comfort comes at a price – the need to conform to an oppressive society’s norms.

And, the closer you are to the cold, hard heart of that society, the more you are required to believe in the central tenets that underpin it – the Calvinist notion that Afrikaners are God’s chosen people and that South Africa is the land that He has given them. Everything else – all the apartheid laws, the censorship, the education system, the religious precepts, the military adventures to keep communists at bay, even the FAK – everything flows from this. And, if you’re Carsten Rasch, brought up in a conservative Afrikaans environment in the East Rand mining town of Springs, and then Bellville in Cape Town’s northern suburbs, these are beliefs that you must hold with unwavering conviction. To reject them is to reject the covenant made with Jehovah at Blood River. It is not a mark of rebellion, but attempted revolution. It is more than mere betrayal; it is treason.

We first meet Rasch in a breathless, disoriented and disorienting real-time ride through an LSD trip at a wild party in Sandton (when it was still in the veld), which all goes south when the SAP arrives in force. That 1984 party, Rasch writes, closed a chapter in his life. To get to the start of that chapter, he then takes us through his youthful misadventures, up to the point where he is ready to be “a participant in the battle against the ‘system’”.

His traitor’s heart started developing early, as he first kicked back against his stepfather, a “close-fisted and dour insurance type”, and then against pretty much anything he could find, driven along by a soundtrack of underground rock – the writings of Camus, Orwell and the Sestigers. He left home when he left school, and, by the age of 22, had flunked university in Pretoria, done two years as a Permanent Force member of the navy – to escape national service on the Angolan border – and fallen head over heels for the punk rock of the Sex Pistols, Clash, Ramones et al. Moving to Stellenbosch, he took up the bongos, met a cluster of musicians, flunked university again, smoked a lot of dagga and hung out at the Sigma folk club, a rare oasis of live music in the otherwise ossified Afrikaans town. And then, it was time for the next phase.

It’s 1980, and Rasch switches from the past tense he has used so far to describe his early years, to the urgent present tense, which previously dragged us through the acid daze of the busted Sandton bacchanal. From this point on, everything happens in the now. We are swept into the Cape Town club scene of 1886 and Scratch. We smoke bottlenecks and gulp Obex diet pills to stay awake, while grooving to new wave and reggae. We get a little too close to a Bo Kaap gang, the Hol Boys, but somehow survive, and we manage to hold down a job as a trainee camera operator at the SABC, at least for a few months. We get called back to navy camp for a refresher, and vow that it’ll be the last one, deciding to disappear as much as possible, so the next batch of call-up papers won’t find us. All this time, we’re living in a Kombi Fleetline that used to be an ambulance and contains everything we own, from clothes to bongos to records – being “something of a hippie punk, if such a thing exists”.

The historical, or narrative, present can be tricky to pull off well, especially at length, but Cas – as he becomes, since Carsten is too hectic a name for others to tune – succeeds in holding it together for over 250 pages of madness, the reader skating along beside him as he evolves from being a dedicated joller into the guy who organises the jol, a promoter undertaking a series of ever-more-ambitious projects. Some of these succeed, some of them – most impressively, a planned reggae festival in Port St Johns – fail, and some of them do a bit of both, such as the Juluka-headlined jol, which everyone loves but which loses a ton of money. In a parallel career, he moves from bongos, via congas, to a full drum kit, and plays with bands himself. The music scene switches from punk to mbaqanga-tinged “crossover”, with black musicians playing a more central role, and increasingly integrated audiences – which mostly means black bodies entering conventionally white spaces, rather than the reverse. Along the way, Cas passes through a selection of self-immolating Kombis and a succession of pozzies, mostly with his partner, Di, and his main okes, Hoffie and Lew – and maybe Dax – along for the ride, always ready to share a bong or pop a cap, and helping to keep an eye out for the Boere, who take a dim view of all these extralegal gatherings.

Much of the insanity happens from a Cape Town base, with detours to Stellenbosch and an inevitable stint in Yeoville’s Rockey Street, when it was the jol capital of the country, with the Cherry Faced Lurchers’s James Phillips holding court as King of the Jol downtown at the infamous cellar bar, Jameson’s, on Commissioner Street. There is even an attempt to bring the counterculture to the platteland, which goes about as well as can be expected, which is to say, not at all. All of this is fuelled by whisky, cigarettes, Superman acid caps, and truly Herculean quantities of dagga. My goodness, but a lot of dagga gets smoked in this book. While a true getting-wasted aficionado, Cas never really comes across as the sort of lumpen hippie who’s too stoned to function. He works too damned hard, for a start, sometimes so hard that he even has to defer getting wasted. And then the booze, dagga, acid and music that fuse to deliver the jol provide both a way of temporarily escaping the strictures of apartheid society through a tactical use of oblivion, and a way of subverting it. How better to give the middle finger to a repressive Calvinist system than smoothing off the acid trip you’re sharing with your live-in girlfriend by lighting a big, fat zol?

It’s a world where speaking Afrikaans to anyone but your grandparents (or the cops) is uncool. So, this stream of altered consciousness is mostly (except when speaking to family or cops) delivered in the English of the place and the time. It is a world of lefties and whiteys and darkies, of okes and chicks, of jol and zol, of pozzies and tjommies, and where the Boere are the bad guys. There’s a diaristic quality to this writing, as if nothing’s been left out. While a number of the scenes do little to drive the main narrative thread forward (“PW – My part in his downfall”), and a firmer-handed editor may have easily cut 50 pages, like the use of the language of the time, they help the book put you there and then. And Rasch really is good at doing that. Very good, indeed.

He’s almost good enough at doing it to hide the book’s weaker elements.

The most surprising thing I realised, after my first, highly enjoyable gallop through Between rock & a hard place, was – like many actual diaries – how strangely unpeopled it is. Working through it again confirms that Rasch’s kaleidoscopic, amphetamine prose delivers a blizzard of names, of people, of bands, of venues, but the narrative focuses so hard on what happened – the events, the activity – that we don’t really engage with any personalities involved (with the exception of his deeply conservative, yet all-forgiving, oupa and ouma, who, while somewhat peripheral to the main narrative, are presented in a deeply touching pen portrait). Even the persistent characters lack, well, all that much character. Hoffie is fearless and a Lothario, Di is pretty, Dax is a kindred soul and Lew is, um, Lew. Even Cas himself remains a somewhat shadowy presence. I know that he doesn’t like authority, heroin or cover bands. I know he got extremely fit in the navy, and that he’s a natural drummer. I assume he’s quite charismatic or, if not exactly that, extremely persuasive. But, I’m really in the dark about the inner workings of the man himself. I know what he’s done, often in exquisite detail, but not often why, or how he felt about it.

Also, by placing us right in the early 1980s, Rasch leaves it to the reader to contextualise the past in terms of the present. There is no reflexivity in the book, no sense of how its events seem from a 21st century perspective. For example, it’s become clear that the PW Botha regime’s policy was not to suppress dissent, but, in a much more subtle and effective approach, to marginalise it. Why, say, ban a record – potentially giving it the oxygen of greater publicity – when the SABC could simply arrange never to play it? With the SABC having a near monopoly on the radio airwaves, that’s a pretty effective way of minimising its likely audience. And, if a few hundred copies are sold – and maybe a few hundred more distributed by samizdat cassette – what’s the real harm? Especially if most end up in the hands of English-speaking liberals, who probably hate the government anyway.

It’s also worth asking whether pockets of mostly English-speaking society were consciously used as – rather than permitted to be – a sort of steam valve by the authorities. Rian Malan has written of his amazement at returning in the mid-1980s, after several years in the States, to find a Cape Times that was more critical of the Botha government than the Los Angeles Times; and, after meeting a “black – or coloured, to split hairs” woman in Cape Town, finding that the two of them could lead a perfectly normal, entirely public life as a couple. Equally, Ivan Kady of multiracial punk band National Wake has spoken in an interview about how easy it was for the band to stay under the radar, touring the Cape Peninsula, and playing in both Yeoville and Sharpeville with equal ease. It was only when the band achieved a level of success that the iron vice of the system clamped shut, and the musicians found heavy-booted cops stomping through their shared Parktown home. How might Rasch’s understanding of working in this somewhat ill-defined, grey zone differ now from at the time? The Cas of 1984 clearly believes he’s battling the system; does the Carsten Rasch of today see it in the same light? (It needn’t be definitive: Koos Kombuis deftly handles this in A short drive to freedom, by describing his “struggle” in a mock-heroic voice that can be taken at face value or not.)

Nevertheless, he’s written a hugely enjoyable and, dare I say, important book. The jolling of a bunch of “whiteys” may seem like a fairly minor part of the greater struggle against the Nationalist government and its greatest crime, apartheid. However, any government ultimately needs the support of its people to govern, and, over the eighties, that support began to crumble among PW Botha’s core constituency, especially among the young. The events that Rasch so fluently describes were the beginning of the groundswell that would eventually produce the End Conscription Campaign, and that would see musicians banding together as the South African Musicians’ Alliance to provide an important bridge to the burgeoning UDF. Flitting between Jameson’s and Wits, James Phillips would code-switch to produce Vie is Bernoldus Niemand, inspiring André Letoit and then Johannes Kerkorrel, in turn. This spawned the biting satire of Piekniek by Dingaan at the Grahamstown festival – and later at the Baxter in Cape Town (before CAPAB, in a flurry of self-censorship, buried it) – then Die Eerste Alternatiewe Afrikaans Rock Concert and, ultimately, Voëlvry.

For some years, there was little interest in looking back at this period. It was all too easy to see any apartheid-era jolling as fiddling while Rome burned, much as Jacob Dlamini was attacked for suggesting that he may have had a more-or-less happy childhood, despite the oppression, in Native nostalgia. Around the turn of the millennium, the collapse of the rainbow nation imaginarium perhaps triggered some introspection over the period that preceded it, and the reminiscences started to emerge. One day, an oral historian may address South Africa’s eighties’ counterculture comprehensively, as Jonathon Green’s Days in the life did with the London scene of a generation before, or McNeil and McCain’s Please kill me, with New York punk. Meanwhile, records have been re-released and obscurities uploaded to YouTube: documentaries such as Punk in Africa; Jiving and dying – the Radio Rats story; and The fun’s not over – the James Phillips story have joined formally published writings by the likes of Koos Kombuis and a host of bloggers. There’s a whole mini-industry centred on the Voëlvry phenomenon, from an excellent book by Pat Hopkins, to Christiaan Olwagen’s feature film drama, Johnny is nie dood nie.

Carsten Rasch’s Between rock & a hard place is a worthy and immensely readable addition to the canon.

The post <em>Between rock & a hard place</em> by Carsten Rasch: a review appeared first on LitNet.

Featherstream
Ian Sutherland
Vindigo Press Cape Town, 2018
ISBN: 978-0-620-80735-7 (also as e-book)

The historical novel as thriller goes back at least as far as Charles Dickens’s A tale of two cities. More recently, and among many others in this popular genre, are Robert Harris’s riveting novel about the Dreyfus trial, An officer and a spy (2014), and now, in a South African setting, Ian Sutherland’s first novel, Featherstream.

There are few serious historical studies of South Africa in World War II, as Bill Nasson’s racy and informative South Africa at War 1939–1945 (Jacana 2012) shows. Novels set in South Africa in either world war are also scarce, especially when compared with novels about the Anglo-Boer War, where much is made of the divided loyalties which tore many families apart. Yet, we know from anecdotal evidence how the Second World War, in particular, had the same effect, especially among Afrikaners. Some were pro-German, while others, the “King’s Afrikaners”, were staunchly pro-British and marched off to fight “up North”.

Ian sets Featherstream during World War II – in 1942, to be precise, and over a period of a few weeks in the Agulhas/Elim area and in Cape Town. He bases his story on two very credible theses. The first is that, with frequent German U-boat raids along South Africa’s poorly defended coastline, German vessels may well have been replenished by Afrikaner sympathisers in the southern Cape. The second is that, given the activities of the Ossewa Brandwag (OB) and its support for Nazi Germany, some extremist hotheads might well have plotted to annihilate the Smuts government, install a pro-German puppet regime and take South Africa out of the war.

The reader’s enjoyment of a novel, their engagement with the characters and the plot, can quickly be undermined by glaring errors or stodgy writing. Ian’s research is extensive and largely sound, and Capetonians may be surprised to hear about the underground canals in the Gardens, which play an important part in Ian’s tale. He knows what Cape Town looked like in 1942, where people went for entertainment and what its street life was like. He writes as confidently about parliament and parliamentarians and the political issues of the day as he does about submarines, sheep-dipping or church services in Elim.

Ian’s early chapters vividly evoke the unique environment of the Agulhas coast, an area he knows and loves. However, there are times when too much description slows the pace and distracts from the characters and the drama in which they are involved.

Similarly, while the background of some characters is almost too detailed, others are left tantalisingly vague. All we know about the dead mother of the heroine, Anna, is that she was an English “aristocrat”, although this seems unlikely, given Anna’s father Stefan’s antipathy towards the British. We are told that Stefan spent his childhood in Germany with his Boer refugee parents, but the crucial fact that he has a foster sister in Nazi Germany is mentioned so briefly as to pass easily unnoticed.

Ian writes well and fluently. Dialogue is often a stumbling block for a novice, but his characters speak naturally and sound genuine. A glossary is provided and will be helpful for non-local readers. For the most part, his characters, even the nasty ones, are convincing, especially the most complex and intriguing of them all, Stefan van der Vliet, Anna’s father, landowner and politician. A hard man, sometimes almost a monster and sadist, he is capable of love and the prey of divided loyalties.

Ian’s choice of a female protagonist, which could have been a challenge, works well, although the repeated emphasis on some of Anna’s physical features is somewhat jarring. Her realisation that her beloved if cantankerous father is guilty of treason, and her agonising indecision over whether to report him, are powerfully described.

Although largely a “white” story, there are hints of the unease which permeated inter-racial relationships, such as Anna’s friendship with her father’s foreman, Kleinjan, and the mutual attraction she shared with Kleinjan’s son, now safely “up North” with the Union Defence Force. Her scary foray into District Six reveals that more political, revolutionary forces were at work behind the scenes, perhaps supported by criminal elements.

Occasional anachronisms and inaccuracies distract, but are not serious, while the pace picks up as the book goes along. Although it starts quite slowly, it speeds up once the action moves to Cape Town, and ends with an action-packed finale.

A good historical novel can bring history to life, even for readers who hated history at school – which, unfortunately, means most South Africans. Featherstream is a successful first novel. It is written with great care and attention to detail, and has an unusual and credible plot. It is a compelling and readable thriller which convincingly brings to life the Cape of 80 years ago, a critical period in South Africa’s history. Altogether, it is well worth a read, and afterwards, you may find yourself looking forward to Ian’s next novel, which deals with a very different place and time.

The post <i>Featherstream</i> by Ian Sutherland: a review appeared first on LitNet.

Lesersindrukke is bydraes van lesers wat uit eie beweging hul indrukke van boeke aan die LitNet-redaksie gestuur het.

Die oorkantste oewer
Abel Pienaar en Flip Schutte
naledi
ISBN: 978-1-928426-44-8

Abel Pienaar en Flip Schutte is twee skrywers vir wie mens kwalik genoeg lof kan toeswaai. Beide het ons boekeskatkis oor die jare aangevul met ’n hele aantal boeke oor moeilike onderwerpe, en menings en insigte openbaar wat dikwels ongewild was. Die feit dat hulle nou saamgespan het om ’n nuwe boek die lig te laat sien, is sommer ’n ekstra lekkerte. Dit is ook so belangrik dat dit in Afrikaans gebeur, omdat dogma dié land van ons baie skade aangedoen het. Kerk en godsdiens het mense se gedagtes ingeperk en begrens. So swaar weeg die las van godsdiens dat baie mense dit nooit volkome afgeskud sal kry nie, en nooit volkome vry sal kan lewe nie.

In menige opsig is Die oorkantste oewer ’n feesbundel. Volgens Pienaar in die inleiding is die boek ’n soort terugblik op “ons soeke en denke van die laaste paar jaar in Renaissance” (12) (die onafhanklike gemeente van soekers wat deur Pienaar et al bedryf word). Godsdiens, sê die skrywers, is maar slegs ’n “vlot vir spiritualiteit”. Daarmee die implikasie dat spiritualiteit veel groter van omvang is as godsdiens. Die metafoor mag vreemd opval, maar dit is ’n ou bekende metafoor van spiritualiteit, naamlik die idee dat die mens aan die oorkant van ’n rivier moet kom. Dink maar aan die liedjie “Across the bridge”, of die Styx-rivier in die Griekse mitologie. Gelukkig is die boek vol praktiese voorbeelde, en die nuwe insigte wat ek uit hierdie bundel oor die Bybel gekry het, het opnuut my idees verruim en verbreed.

Daar is natuurlik altyd haakplekkies, maar ek wil nie vir te lank daarby vertoef nie, en dalk net een uitsonder wat bietjie jeuk. Op bl 54 wil dit voorkom of die skrywer die Apostoliese Geloofsbelydenis en die Geloofsbelydenis van Nisea as een en dieselfde belydenis beskou. Dit val vreemd  op, aangesien die eersgenoemde waarskynlik heelwat ouer is. Ek dink wel die idee van Jesus se goddelikheid en die Triniteitsgedagtes is ouer as wat ons dalk besef of wil toegee. Miskien is dit ’n tevergeefse speurtog waar dit die eerste keer vandaan gekom het. Maar hoe ook al, die belydenisse van die kerk is waar baie van die kerk se kopsere begin, aangesien die kerk bereid is om ten alle koste daaraan vas te klou.

Die boek is opgedeel in twee hoofafdelings, getiteld “Gister se oewer” en “Die oorkantste oewer”. Reeds in die heel eerste essay word daar geskryf oor die mag van woorde en stories op die mens se denke. Hoe die mens daardeur ingesluk word, maar hoe dit uiteindelik mens se eie keuse is of jy inkoop in ’n bepaalde storie of nie. Godsdienstige stories is nuttig om gemeenskaplike identiteit te bou, maar daar kom ook ’n dag wanneer dit uitgedien raak. Daar is ook ’n wonderlike essay oor Genesis en spesifiek die skeppingsverhale wat daarin opgeskryf is. Watter moderne leser van die Bybel sou besef dat die skeppingsverhaal wat begin in Genesis 1 vers 1, nie oorspronklik in prosavorm geskryf is nie, maar as poësie? Dit wys mens weer opnuut die gebreke van vertalings. Die implikasie is dat iets wat bedoel was as ’n allegoriese stuk poësie, vir miljoene mense voorgehou was as letterlike geskiedenis in die vorm van prosa.

Die sogenaamde wysheidsliteratuur is teenstrydig. Ja, die Bybel is vol teenstrydighede. Die boeke Spreuke en Die Prediker kontrasteer met mekaar. Die Psalms kan nie as letterlike geskiedenis ingespan word nie, want dis poësie. Ons lewe te veel in die verlede en in die toekoms, in plaas van in die hier en nou. Die evangelies het nooit vir Jesus as ’n goddelike wese uitgebeeld nie, maar Jesus het steeds waarde vir die spirituele  mense. Hierdie is van die sake wat verder aangeroer word in die eerste afdeling van die boek.

In die tweede gedeelte, “Die oorkantste oewer”, word daar veral sterk gefokus op Oosterse filosofie soos die Zen-Boeddhisme, waar minder eintlik meer is. Maak jouself leeg. Haal asem. Moenie vashou aan dit wat tydelik is nie. Beweeg saam met die vloei. Hou op om alles te probeer beheer. Leer om te aanvaar. Reis na binne, nie na buite nie. Leef lig. Dié tipe van ding. Dis Boeddha en die Tao Te Ching. En daar is ook ’n goeie pleidooi vir genadedood as afwisseling op die ander essays.

Die oorkantste oewer is ’n lekker verfrissende boek. Dit is goed om te weet dat daar mense is wat verder soek as die verstikkende ruimtes binne die mure van die kerke. Natuurlik is dit nie ’n boek wat in die tradisionele gelowige se smaak sal val nie, maar vir daardie mense wat smag na nuwe maniere van dink, is boeke soos hierdie ’n broodnodige hulpmiddel.

The post <i>Die oorkantste oewer</i> deur Abel Pienaar en Flip Schutte: ’n lesersindruk appeared first on LitNet.

Lesersindrukke is bydraes van lesers wat uit eie beweging hul indrukke van boeke aan die LitNet-redaksie gestuur het.

Plate
Marlene van der Westhuizen
Publisher: Struik Lifestyle, an imprint of Penguin Random House
ISBN: 9781432309374

Plate features a truly sublime collection of 86 appetising main courses with a continental influence. Divided into three chapters – on meat, poultry and seafood – the hand-picked recipes look every bit as scrumptious as they taste. The beautiful full-page coloured photos by talented photographer Robbert Koene do the food justice. The attractive hard-cover publication of 192 pages, which is dedicated to Van der Westhuisen’s sister, Maria, boasts a selection of fine recipes ranging from popular classics to contemporary dishes that will inspire readers to cook hearty and healthy meals for family and friends.

Van der Westhuizen set out to write “[t]hat one cookbook that you can take off the shelf every day of the year with the assurance that you will always be able to find a simple yet original recipe to point the way to a delectable experience around your table”. She aptly calls it “An everyday kind of love story on a plate” – that is, “A gentle cookbook featuring only main courses, covering a vast array of delectable recipes – from a scrumptious steak with Gorgonzola cream to a creamy mac and cheese. A book that points the way to a fiery chili con carne as well as a rich and soothing oxtail soup.”

Mouth-watering dishes that feature meat include tasty beef bourguignon, beef fillet with a Roquefort and port sauce, kidney and mushroom pot pies, osso buco, slow-cooked veal shank, venison carpaccio, leg of lamb with garlic and onions, pork and cannellini beans, pork belly with apple cider, Italian vegetable minestrone, and a truly awesome goat’s-milk cheese tart.

Some of the recipes that contain poultry include the best chicken curry, bastilla with shredded chicken, chicken pie, chicken with pancetta and sage, chicken with a sherry and cream sauce, oven-baked chicken with ginger, spicy poussin with couscous, roast chicken with saffron, hazelnuts and honey, duck with red wine, and deboned, stuffed quail.

The impressive assortment of recipes that feature seafood includes haddock gratin, hake with tomatoes and green olives, kingklip with capers, steamed trout with ginger, poached kabeljou with vegetables and anchovy cream, squid with red pepper, garlic and chilli, salmon with black tapenade and basil, and a squid salad with mozzarella and parsley mayonnaise.

My much treasured copy of Plate now lives happily on a shelf in my kitchen where I can easily reach it. I will often consult and cook from it because I believe in serving proper meals for my loved ones. Van der Westhuizen’s cooking tips and comments are very helpful and informative. For instance, her recipe for asparagus risotto with toasted prosciutto comes with the instruction, “I keep the flowers of the asparagus tips whole and apart. Right at the end, fry them quickly in a little butter and spoon them into the plates of risotto as a delicious garnish just before serving.” She also insists that “If you are looking for a recipe that can feed a crowd, this [a flavoursome mushroom chicken with port] is the one.” My personal favourite recipe in the book is the great-looking chicken pie on page 116. Served with a crispy green salad it will have no one leave your table unsatisfied. The oven temperature and conversion tables on page 192 are also quite handy.

More about the author: Marlene van der Westhuizen loves to cook for family and friends in both their family home in Green Point, Cape Town, and their second home in Charroux, France. With two food shows for television and several cookbooks under her belt, she is truly an inspiration for everyone who loves food and kitchens. Her motto for Plate is “Earthy, honest, hearty and seductive”. This is exactly what I experienced the main courses to be.

The post <i>Plate</i> by Marlene van der Westhuizen: a reader’s impression appeared first on LitNet.

Lesersindrukke is bydraes van lesers wat uit eie beweging hul indrukke van boeke aan die LitNet-redaksie gestuur het.

Gangster State: Unravelling Ace Magashule’s web of capture
Pieter-Louis Myburgh
Publisher: Penguin Random House
ISBN: 9781776093748

Gangster State is a disturbing book, and this is really an understatement. I am not a supporter of any political party. I do, however, admire the ruling ANC (African National Congress) for their proud history of non-racialism and non-sexism, as the party that fought for the liberation of South Africa. Yet the ANC has been clouded in controversy ever since it came to power in 1994. By the admission of their own members, the party was not in any shape to be a governing party, as it had to make the painful shift from liberation movement to ruling political party, after having been disrupted for so many decades by the previous (minority) government and banned from the country. Having a keen interest in the history of the Free State and the ANC, and with the book’s launch having been disrupted, I was intrigued to find out more about Gangster State and why it was causing so much controversy.

Gangster State chronicles the life of Ace Magashule, former Free State premier and controversial secretary general of the ANC, who grew up in the Free State town of Parys. He is one of the most powerful people in South Africa, but his whole political career is known for controversies and media accusations. The book is not a biography, but it does delve into Magashule’s history and life.

The book is divided into eight parts. Myburgh starts off in part one by examining the struggle credentials of Ace Magashule. Myburgh questions some of the claims made by Magashule, such as his role in the establishment of the Congress of South African Students, and suggests that while Magashule did play a role in the struggle, he exaggerates his role. This may be so or it may not be, but what is quite useful from these early parts in the book is the realisation that in order to understand the contemporary politics in the Free State, one has to take the history of the struggle into consideration, as the battle lines for what was to follow after 1994 were already drawn during the 1980s, when the Free State was divided between a northern and a southern faction within the ANC, with Magashule being part of the northern faction.

According to Myburgh, struggle credentials play only so much of a part in ANC politics, with the real battle being fought in the branches. This, according to Myburgh, is something which Magashule realised well. The author also seems to suggest that while Magashule enjoyed a lot of support in the Free State, he was repeatedly sidelined by the national structures of the ANC. The first premier of the Free State after the 1994 elections was Mosiuoa Lekota, today known as the leader of the Congress of the People (Cope), a breakaway party formed after the ousting of former President Thabo Mbeki. Lekota, himself hailing from the northern Free State, having grown up in the town of Kroonstad, became aligned with the southern faction in the ANC. While Magashule served under Lekota, it would be almost 15 years before he was to become premier.

Once in power, Magashule’s administration become involved in numerous controversial activities, ranging from housing contracts and a dysfunctional dairy farm to a monopoly on the media by means of, among others, the Gupta-owned New Age newspaper. The book also investigates the deaths of two allies of Magashule, who died in unexplained circumstances, with records of the one case having disappeared from the courts. Apart from these, the book tells the tale of an administration sidestepping tender procedures and awarding contracts to connected individuals. For the purposes of the investigation, Myburgh not only obtained many relevant records, but also includes interviews with former allies of Magashule, some of whom were key role players. The book contains a detailed set of endnotes, suggesting that many primary sources were consulted in the research. In addition, there are also some colour photographs. The book ends with a short few chapters focusing on the election of Magashule as secretary general of the ANC in Johannesburg in 2018, which was also marred by controversy.

Gangster State reads more like a thriller than a book about contemporary politics. Especially for those readers with knowledge of the geography of the Free State, and Bloemfontein in particular, the book will come to life as they will be familiar with the places mentioned. While one cannot draw any final conclusions about the content of this book, the nature of the claims made should at least lead to some form of inquest. It is quite a bold move on the part of the author to make claims such as the ones he makes. The book more than raises the eyebrows, as false claims would certainly land the author in hot water. However if there is any truth to these claims, it would mean that the ruling ANC is in really deep trouble as a party – and not only the ANC, but the country as a whole.

Lees ook

Video: Launch of Gangster State by Pieter-Louis Myburgh

The post <i>Gangster State: Unravelling Ace Magashule’s web of capture</i> by Pieter-Louis Myburgh: a reader’s impression appeared first on LitNet.

Lesersindrukke is bydraes van lesers wat uit eie beweging hul indrukke van boeke aan die LitNet-redaksie gestuur het.

Louis Botha: A Man Apart
Richard Steyn
Jonathan Ball Publishers
ISBN 9781868429226

Louis Botha (1862–1919) was the first head of government of a geographically united South Africa, which was, by a long stretch, not a politically united South Africa. As an object of historical study, Botha does not enjoy a lot of attention. One is only able to take stock of his life if one’s approach to the study of history has ventured past motives such as nation-building and patriotism. In A man apart, this is what happens, as author Richard Steyn makes it clear right from the start that his role is not to justify or condemn, but to explain the past. Botha, whose passing will have been exactly a century ago in the year 2019, is a figure of whom it is correctly noted that “little is known by a modern audience” (291). Much like his close friend and contemporary, Jan Smuts (1870–1950), Botha is not a figure who was revered, by either Afrikaner nationalism or African nationalists. It is for this reason that Botha became a largely forgotten figure of South African history.

To make the life of Louis Botha relevant to modern readers is, therefore, no easy task. While it makes sense to study a figure who led the first geographically united South Africa, it must always be borne in mind that it was the Union government that refused franchise for the majority of South Africans, and confined black South Africans to 8% of the country, by means of the dreaded 1913 Land Act. Botha himself was also a man of his times, who believed in the notion of white supremacy. Yet, it is precisely for all the aforementioned reasons that a study of his life is valuable. Richard Steyn has previously produced two history books about the life of Jan Smuts, one examining the friendship between Smuts and Winston Churchill (1874–1965), and both books are good companions to his latest book. However, with A man apart, I do feel that Steyn has reached new heights as a historian.

Having grown up under the British crown in what is today KwaZulu-Natal, Botha was exposed to English-speaking South Africans from a young age. While he rose to prominence as an Afrikaner nationalist fighting against British imperialism, he was never opposed to individuals, but rather to their ideas. Botha’s leadership skills were particularly revealed for the first time while he was fighting in the South African War (1899–1902). The war makes for a very large part of the book, and this could be said to be a bit tedious, considering the amount of literature already published on the war. However, it is critical to understand the South African War, as it would shape history in the rest of the 20th century. Botha died only 17 years after this war. He did not grow to be a very old man, passing on at the age of 57. The key moments in his life covered in this book, apart from the war, are his role in the colony of the Transvaal after the war, the negotiations for the establishment of the Union of South Africa, his serving as prime minister of the first Union government, and, at the ultimate end, his role in the First World War (1914–1918)[1], which included the repression of a short but tragic civil war in South Africa – known today as the Rebellion of 1914 – as well as the invasion of German-controlled South West Africa (today Namibia). Botha was also instrumental in the negotiations following the First World War, pleading together with Smuts for better terms for Germany, in order to avoid future conflict. As history would prove, their attempts were largely unsuccessful, to the detriment of all humankind.

The resentment that Botha experienced in later life towards himself, and the feeling of being rejected by his own countrymen, left a painful mark on the last years of his life. The rise of Hertzogism (support for the conservative general, JBM Hertzog[2]) destroyed Botha’s dream of a united South Africa, where British and Afrikaners would work together as one united nation. These divisions which remained between Hertzog and Botha, and also between former president MT Steyn and Botha, can, in fact, be traced back to the South African War, where the leaders of the two Boer republics, the Free State and the South African Republic (later the Transvaal), had had great difficulty in agreeing on whether to continue the war or not, with the Free State leaders earning the title of “bittereinders” (people fighting till the bitter end).

While A man apart cannot be said to be fresh, new, groundbreaking research, this is not the purpose of this book. The bulk of the research for this book is from secondary sources, in particular the many books which have been written about this era, in which Botha played a prominent role. In addition to the books used, there are also some academic articles, some newspaper articles, as well as some archival material which was used for the research. The book also provides colourless photographs, maps and cartoons, as well as an index. There are no footnotes, but a set of endnotes. The choice of endnotes over footnotes always has the advantage of improving the readability of a text, while still providing a layer of scholarship and credibility. Steyn succeeds in painting a nuanced picture of the former prime minister. The book is by no means a hero-worshipping publication, and the oppression of black South Africans by the Union government forms an important part of the book. It is a fresh appraisal of Botha, but even this bold attempt will, I believe, not stir any long-term interest in the former prime minister.

[1]At the time of the First World War, and for many years thereafter, it was known as The Great War.

[2]James Barry Munnik Hertzog (1866–1942) was a prominent lawyer, Boer general, nationalist politician, founding leader of the National Party and later prime minister of the Union of South Africa.

The post <i>Louis Botha: A man apart</i> by Richard Steyn: a reader's impression appeared first on LitNet.

In het voorjaar van 2017 brengt de burgemeester van Amsterdam, Eberhard van der Laan, het schokkende nieuws naar buiten dat hij ongeneeslijk ziek is. Zeker is dat hij zal overlijden, maar hij zet zijn werk voort tot het echt niet meer gaat.

Die zomer is de burgemeester te gast in het programma Zomergasten. Een indrukwekkende aflevering waarbij de kijker beseft dat dit het laatste grote televisieoptreden is van deze politicus.

Prachtige brief

Uiteindelijk legt hij in september zijn taken allemaal neer. Hij doet dit in een prachtige brief:

Het was een groot voorrecht burgemeester te zijn van de mooiste en liefste stad van de wereld. Ik dank u voor het in mij gestelde vertrouwen, voor uw betrokkenheid en voor alle steun en tegenspraak die ik de afgelopen zeven jaren van u heb gekregen.

Hij eindigt zijn brief met de wens goed voor de stad en voor elkaar te zorgen. Na de bekendmaking van de brief gaan veel Amsterdammers naar de ambtswoning aan de Herengracht en geven een applaus als dank en eer aan hun burgervader. Een maand na de brief overlijdt Eberhard van der Laan op 62-jarige leeftijd. Hij laat een vrouw en 5 kinderen achter.

Erehaag van bloemen en knuffels

De erehaag van bloemen en knuffels blijft lang bij huis. Dat schrijft zijn vrouw Femke na zijn overlijden in haar column. Wekelijks publiceert ze voor de Amsterdamse krant Het Parool over haar ervaringen na de dood van haar man.

Ze begint ermee op het moment dat het gezin de ambtswoning moet verlaten en verderop in de stad gaat wonen. Dat is 3 maanden na het overlijden van Eberhard van der Laan.

Het is een moeilijke periode waar Femke wekelijks verslag doet van haar ervaringen. Het gaat over rouw, herinneren en de angst ook om de herinneringen los te laten. Het jaar dat Femke deze column schrijft is nu gebundeld in het boekje Stad vol ballonnen, Een jaar van rouw. De 51 korte stukjes vormen samen het aangrijpende verhaal van een gezin in rouw.

Missen

Vooral het missen van Eberhard is heftig. Niet alleen haar man is overleden, er is ook stukje van haarzelf verdwenen constateert ze in een column.

Nu ben ik niet langer Eberhards vrouw en daarmee is het zoms net alsof ik iets kenmerkends van mezelf ben kwijtgeraakt. Alsof ik opeens geen blauwe ogen meer zou hebben. ALsof ik opeens niet meer eigenwijs zou zijn. Iets wat je altijd was - eigenwijs, blauwogig, iemands vrouw - is weg. Met het overlijden van Eberhard is er een stuk van Femke verdwenen. (21/22)

Femke schrijft over haarzelf en de 3 kinderen die ze samen met haar man heeft. De 2 oudere kinderen komen uit een eerder huwelijk van de burgemeester. Ze schrijft zonder gene over haar verdriet, maar ook over haar bijzondere relatie met haar man. Daarmee ontstaat het verhaal van rouw. Net als zoveel stadsgenoten dragen ze dit verdriet bij zich. Het is alsof iedereen ballon bij zich draagt aan een touwtje, schrijft ze.

Al die herinneringen die zo aanwezig zijn dat ze wel zichtbaar moeten zijn. Als een grote ballon die met een touwtje om mijn pols vastzit. Eentje die ik overal mee naartoe sleep. (111)

Het is de kracht van de korte stukjes die Femke schrijft. Ze schrijft heel beeldend en weet soms ijzersterke beelden op te roepen met haar bijdrages. Soms word je er als lezer helemaal stil van. Ze leggen de vinger dan precies op de zere plek. Datgene dat je als buitenstaander niet durft te benoemen en waar je juist niet naar durft te vragen. Het zijn wel de dingen die je zou willen weten.

Draad oppakken

Geleidelijk pakt het gezin Van der Laan de draad weer op. Met alle bijbehorende "ups and downs". Dat laat het boek met 51 bijdrages vooral zien. Is er eigenlijk wel een eindpunt van rouw? De verteller vergelijkt het in 1 van haar laatste bijdrages wel met het varen naar de overkant. Vanaf de overkant kun je ook goed de kant zien waar je vandaan komt.

Femke trekt mooie vergelijkingen, maar ze laat meteen ook zien dat rouw niet te sturen is. De ene column is meer beschouwend van aard, terwijl de andere de harde werkelijkheid presenteert. Die laatste soort columns zijn meteen de meest intense. Ze komen bij je binnen en raken je.

Daarmee is Stad vol ballonnen een mooi boek over rouw. Dat het hier om de vorige burgemeester van Amsterdam gaat, verbindt en raakt je daarom misschien nog meer.

Femke van der Laan: Stad vol ballonnen, Een jaar van rouw. Amsterdam: Uitgeverij Nieuw Amsterdam, 2019. ISBN 978 90 468 2570. Prijs: € 15,00.

The post <em>Stad vol ballonnen</em>: burgemeestersvrouw over rouw en afscheid appeared first on LitNet.

A person my colour – love, adoption and parenting while white
Martina Dahlmanns
Publisher: Modjaji Books
ISBN: 9781928215639

I found A person my colour to be a surprisingly enjoyable read. Anyone who has read and enjoyed Marianne Thamm’s delightful Hitler, Verwoerd, Mandela and me should consider reading this text by Martina Dahlmanns, as well.

I admit that I took to this book with some trepidation. I, too, have adopted black kids. Frankly, they are kids to me. Whiteness and blackness only become issues when we have to choose bedding and paint for their rooms. Both have an odd black and white preference in these matters.

Be warned: the book’s bumbling introduction increased my doubt. Skip it. Jump straight into the first chapter. That first story immediately grabbed me, and the joy lasted to the end.

Dahlmanns simply tells stories; she does not ever preach or try to convince the reader of anything.

Her first story starts under a table in a German camp during the Second World War. It is so vivid, the reader can observe the environment and the fear of the little boy hiding there. Dahlmanns mixes the stories of her past with those of her present. She describes her mother as a “magical storyteller from 1 001 nights”, but may pat herself on the shoulder: this book holds magic, as well; the reader is immediately absorbed. Narratives of sex with former boyfriends are brutally honest; the story of falling in love with the man she has settled down with, is understated and charming. Then, there are the stories of adopting, of holding the little bundles of joy for the first time. I think any parent would be able to relate, even more so if adoption has been part of their own story.

Yet, the truly fascinating part of this book actually starts when Dahlmanns joins a group trying to deal with culture, race and privilege in a country as divided as ours. There, she meets Tumi Jonas-Mpofu, a young, angry black woman from the “wrong” side of town. The two become friends. Their road to friendship is not an easy one, but the stories they tell are beautiful. Both tell their stories in the book. Jonas-Mpofu shares much less, but her sharp, insightful looks into the lives of her privileged friends are wonderful. It is a black and white book, after all. It is also a book about privilege that many of us are not even aware of. While close friends need to sell essential items for food, we worry about keeping our wines cool. This is South Africa, one of the most unequal countries in the world, and we need to understand what is happening a few kilometres down the road, where “the others” live.

Not all the stories are easy. Some stories are fun; some are sad. Many of these stories I could relate to, some I could not; but I could appreciate each of them. Take, for instance, the story of Jonas-Mpofu having to pass herself off as a domestic in order not to be harassed in the white suburbs. Black domestics are okay and understood, but black women wanting to visit white friends? Eish, no.

On the back cover, Pumla Gobodo-Madikizela has written: “If you are tired of hearing about ‘whiteness’, and if you think racism exists in the hearts of evil others, or if you believe that having a black friend unshackles you from racism’s hold, I dare you to read this book.”

I could not agree more.

Gobodo-Madikizela also points out that “Martina Dahlmanns’s deeply personal narrative” is the backbone of this book, and that the dialogue with Tumi Jonas-Mpofu “reveals so much of what’s possible”. Indeed.

I liked the stories and I loved this book. The stories challenged me. They made me want to reread the book for the gems hidden in between these pages.

A person my colour is by no means easy, but it is important. Apart from the ill-conceived introduction, which ought to have been a reflection at the end, the narrative is stylish and gripping.

Buy the book, skip the intro and challenge yourself. We need stories like this to be told. I highly recommend this joyful read.

The post <i>A person my colour – love, adoption and parenting while white</i> by Martina Dahlmanns: a review appeared first on LitNet.

Die geleerde digter: Antieke Griekse pastorale en epigrammatiese poësie
WJ Henderson
Imprimatur
ISBN: 978-0-633-99219-0-7, 978-0-6399219-1-4, 978-0-6399219-1-4, 978-0-6399219-2-1 978-0-6399219-2-1

Met sy driedelige vertaling en toeligting van onbekende en ongekende Griekse gedigte in Afrikaans voltooi WJ Henderson sy vertaalprojek wat ongeëwenaard is. Hierdie resensie beoog om lesers onder die indruk van hierdie indrukwekkende werke te bring. Hierdie werke sal mettertyd as Africana beskou word wat die skatte van die Klassieke kultuur, letterkunde en geskiedenis vir die Afrikaanssprekende leserspubliek ontsluit het.

1.Inligting op die vertaler en sy werk

WJ (Bill) Henderson is ’n klassikus van internasionale statuur wat al navorsingstoekennings van sowel nasionale as buitelandse instansies ontvang het. Hy het wyd in Suid-Afrikaanse en buitelandse navorsingstydskrifte gepubliseer. Ná sy aftrede as voltydse dosent in 2004 het hy steeds aktief op akademiese terrein gebly, deeltyds gedoseer en sy navorsing oor veral die Griekse klassieke letterkunde voortgesit. Die erkenning wat sy werk geniet, blyk uit die groot aantal sitasies van sy navorsingswerk deur plaaslike en buitelandse klassici. Dit is verblydend dat hy steeds akademiese artikels in Afrikaans ook publiseer en op dié wyse ’n waardevolle bydrae tot die uitbreiding en instandhouding van Afrikaans as wetenskapstaal lewer.

Bill Henderson ’n vertaler van formaat. Van die publikasies wat in hierdie verband genoem kan word, is Kalliope I: Griekse jambiese en elegiese poësie van Archilochos tot Theognis (1986) en Kalliope II: ’n bloemlesing van Griekse liriese poësie van Alkman tot Pindaros (1988) (albei in samewerking met JH Barkhuizen en CA van Rooy); Op Griekse lier: vroeë Griekse liriese poësie ( 2004); Vir Griekse fluite: vroeë Griekse elegiese poësie (2009); en Die berispende stem: vroeë Griekse jambiese poësie vertaal en toegelig (2011).

In 2018 word Die geleerde digter: Antieke Griekse pastorale en epigrammatiese poësie gepubliseer, wat ’n formidabele werk in drie bande is. Die drie dele voltooi die vertaling van antieke digters op ’n meesterlike wyse.

Die Griekse digkuns van twee en ’n half millennia gelede het ’n beduidende invloed op die Westerse letterkunde gehad, al het slegs fragmente oorgebly van die grootste gedeelte van die vroeë Griekse poësie. Die moderne liriek, in Engels en in Afrikaans, toon nog steeds karaktertrekke wat tot die vroegste Westerse letterkunde teruggevoer kan word.

Henderson is ’n digter uit eie reg. DJ Opperman se digterslaboratorium het ’n stempel op hom afgedruk. Hiervan getuig sy indrukwekkende Engelse gedigte. ’n Voorbeeld hiervan is die volgende gedig:

Poem in autumn

The autumn trees shake their black horns,
Toss the red sun, and blood rusts
On the sweaty back of flecked trembling leaves;
The wounded sun sinks low and rests
While a still crowd stands round and mourns,
And the last pageant-colour turns and leaves.
We mourn nature’s bare arena’s loss
Of every coloured, every scented thing.
Summer’s notices are not yet in the press –
Only in winter do we long for spring.

2. Die afdruk van antieke gedigte op die Afrikaanse letterkunde

Die Griekse vertalings van Bill Henderson moet binne die konteks van die invloed van antieke gedigte uit die Hebreeuse, Griekse en Latynse digkuns op sekere Afrikaanse gedigte verstaan word. Henderson se vertalings kan ook, soos die voorbeelde wat aangestip word, die Afrikaanse poëtiese landskap verryk.

Oor die algemeen word aanvaar dat die Psalmbundel uit die vaardige hand van Dawid kom. Dit is egter nie waar nie. Die Psalms het ’n lang mondelinge tradisie gehad. Die mees roemryke periode in Israel se geskiedenis, wat ook die Psalms insluit, is as ’n goue eeu beskou. Dit sluit die glorieryke tyd van Dawid en Salomo, van ongeveer 1020 tot 926 vC, in. Samaria swig 722 vC voor die Assiriese aanslag. In dié tyd het daar ook Psalms ontstaan. Dit is ook die geval met die Babiloniese ballingskap in 587 vC In die Persiese periode (ongeveer 538 tot 333 vC is ’n groot deel van die Psalms gemaak en/of verwerk. Die Psalmbundel in sy eindvorm het in die Griekse periode tussen 250 en 150 vC ontstaan.

Daar kom sprinkels van die Psalms in die Afrikaanse poësie voor. Veral Psalm 23 kan in dié verband genoem word (“Die Here is nie my herder nie” en “My anima is my herder”).

Die boek Job bestaan uit ’n verhalende inleiding (Job 1:2:13) en slot (Job 42:7–17). Van hoofstuk 3 tot 42:1–6 is die boek vol sprankelende poësie. Dit bevat onder andere verrassende metafore, vergelykings en redenasietegnieke. Job se lyding het veral onder TT Cloete se digterlike aandag gekom (“job die tweede”; “Job se lyftaal”). Cloete dig ook oor Job se onskuld (”V Job 5:23; 6:6”). Ina Rousseau identifiseer haar met Job se lyding en gewaande vriende (“Job se klag”).

Die twee lang, verhalende gedigte, die Ilias en die Odusseia van Homeros, word dikwels beskryf as die begin van die Westerse literêre kanon, selfs as die beginpunt van die wêreldletterkunde, omdat dit so ’n groot invloed op die verhaalkuns en poësie uitgeoefen het in die eeue ná die ontstaan iewers in die 9de en 7de eeu vC. Die ontstaanstyd van Homeros se Ilias en Odusseia kan moontlik tussen die 9de en 7de eeu v. C. geplaas word. Heelwat antieke tekste het ’n lang mondelinge tradisie gehad. Die ontsag vir hierdie tradisie was groot. Die invloed van die Odusseia is vandag anders as op die meeste Grieke in die antieke wêreld, veral vóór Alexander die Grote teen die einde van die 4de eeu vC. Benewens ’n geletterde elite het die Grieke in die antieke wêreld skaars tekste van Homeros gelees. Hulle het egter van hulle kleintyd af gehoor van die poësie van die Trojaanse Oorlog en van die reis van Odusseus na Ithaka.

Homeros Foto: Wikipedia

Homeros staan aan die spits van ’n epiese tradisie wat oor vele eeue voor hom ontwikkel het. Die Ilias en Odusseia vorm die hoogtepunt van die tradisie van reisende digter-sangers (’aoidoi) wat in die reël in die koninklike howe en voor aristokrate gesing of gedreun-sing het. Die liedere is ook tydens feesmaaltye gesing. Hierdie gedigte is voorts tydens feesvieringe en die plaaslike atletiekfeeste of musiekkompetisies gesing. Die Panatheense fees van atletiek, musiek, poësie en offerande, was ’n viering van Athena se verjaardag. Slegs mans het aan die Olimpiese Spele deelgeneem en is as toeskouers toegelaat.

Die sangers van die volk se verhale het allerlei mnemoniese tegnieke gebruik om die mites en sages uit die kop te kan voordra, maar ook om die hoorders se aandag vas te vang. Die orale tradisie was ’n manier om die geskiedenis of kultuur van mense in stand te hou. As ’n vorm van storievertelling was dit ’n gewilde manier om verhale oor te dra.

Presies wanneer die Homeriese gedigte skriftelike status verkry het, is onseker. Die tradisionele antwoord op dié vraag is die sg transkripsionele hipotese, waarvolgens die ongeletterde “Homeros” sy gedigte aan ’n geletterde skrywer iewers tussen die 8ste en 6de eeu vC sou gedikteer het. Die Griekse alfabet is vroeg in die 8ste eeu gevestig. Dit is ook moontlik dat Homeros een van die eerste generasie skrywers was wat ook geletterd was. Gregory Nagy is egter van mening dat die Homeriese gedigte as “geskrewe tekste” nie voor die Hellenistiese periode (3de tot 1ste eeu vC) bestaan het nie. Selfs al is die begrip kanon in ons tyd omstrede en kan lyste boeke “wat gelees moet word” verskil, is die Homeriese eposse van hulle plek verseker.

Homeros weerklink ook in die Afrikaanse poësie. AG Visser se gedig “Lotus-land” is in die voorstelling van die fabelagtige land iets verskuldig aan Homeros (die negende boek van die Odusseia). In NP Van Wyk Louw se magistrale gedig “Groot ode” vibreer Homeros se Ilias en Odusseia. Antroposentriese begrippe soos pyn, liefde, dood / sterwe, bitterheid, vreugde, heiligheid en mooi/lieflik kom in “Groot Ode” voor. Al die begrippe is sentraal by Homeros. Die ek-figuur in “Groot ode” vaar in ’n “wit skip” – sy lewenskip – die toekoms en sy lot tegemoet. In die Odusseia vaar Odusseus ook in sy skip oor skuimkopbranders na sy tuisland, sy droomland, sy toekoms, sy Ithaka. Wat die toekoms inhou, is in “Groot ode” en die Odusseia onbekend.

Ook in ander gedigte kom die Homeriese afdruk voor. Sheila Cussons se “Die brons Poseidon” is ’n voorbeeld hiervan.

In DJ Opperman se manjifieke bundel Komas uit ’n bamboesstok resoneer die reismotief op talle plekke en vlakke. Die gedigte “Odysseus ruik moer”, “Penelope prewel by sy oor” en “Glaukus klim uit die water” is enkele voorbeelde van gedigte met ’n Homeriese verwantskap. Die boeiende is dat Opperman hierdie gedigte met hulle Homeriese stamboom in sy eietydse situasie laat bot.

Die Griekse digters het ’n stempel op verskeie Afrikaanse digters afgedruk. Hiervan is Adam Small se “Skottelgoed (sikloop)”, Breyten Breytenbach se liefdesvers “Ithaka”, Dolf van Niekerk se “Lang reis na Ithaka” en Marius Crous se “Ogugia” enkele voorbeelde.

Die wêreld van die Romeine het ’n sterk invloed op enkele van Van Wyk Louw se gedigte gehad (“Drie keiserportrette”). Sy drama Germanicus steun ook op Romeinse karakters. Die afdruk van oa Hadrianus kom in Johan Myburg se digwerk voor.

Hiermee is dit duidelik dat antieke tekste ’n afdruk op die Afrikaanse digkuns gehad het. Daar is egter ook nog ’n onbekende terrein van die Griekse digkuns wat Henderson meesterlik bekendstel.

3. Fokus op WJ Henderson se Griekse vertalings

In die bundel Op Griekse lier (2004) vertaal en bespreek Henderson die liriek, in Vir Griekse fluite (2009) die elegie en in Die berispende stem (2011) die jambiese poësie.

Die vertaling en bespreking van fragmente en volledige gedigte word voorafgegaan deur ’n indringende bespreking van die betrokke genres. Die skrywer se diepgaande kennis van die klassieke kultuur met die oorgeblewe tekste as literêre uiting van hierdie kultuur blyk uit die historiese oorsig oor die oorsprong en ontwikkeling van die genre, die geleenthede waar die gedigte voorgedra is, soos die simposium of banket en die bespreking van die geleidelike oorgang van voordrag na geskrewe teks.

Vertaling kan verduistering wees, maar dit kan ook opluistering wees. Dit kan soos vars water uit die bron stroom om ’n nuwe landskap te versadig. Om te kan vertaal moet die bronteks gelees en verstaan word. (Soms word ’n vertaalde Griekse teks met die Griekse bronteks van Homeros verwar.) Dit is presies wat Bill Henderson doen. Hy vertaal uit die Griekse bronteks. Henderson se ontleding van die tematiek van die liriese digkuns, die elegie en die jambiese poësie toon sy uitgebreide kennis van hedendaagse literatuur oor die onderwerp en voeg sy eie insigte by dié van internasionale kenners van die klassieke literatuur. Henderson se eie Afrikaanse vertalings van die antieke poësie is self van hoogstaande gehalte en verdien om uit eie reg gelees te word. In baie gevalle gebruik hy nuutskeppinge in Afrikaans om die betekenis van die oorspronklike Grieks noukeuriger weer te gee. Danksy die toeligting word die relatiewe onbekendheid van die antieke verwysingswêreld gaandeweg toegankliker vir die leser sonder kennis van die klassieke.

Die geleerde digter (2018) handel oor die digkuns van die Hellenistiese periode. Ná Alexander die Grote se dood in 323 vC het die krag van die Griekse kultuur na Klein-Asië (vandag Turkye) en Noord-Afrika verskuif. Die stede wat ’n bloeitydperk beleef het, was Pergamon, Alexandrië, en later ook Antiogië. Hierdie nuwe kultuurwêreld en tydvak is “Hellenisties” genoem. Veral Alexandrië was die spitspunt van die literêre, wetenskaplike en filosofiese besinning en skepping.

Veral twee digvorme het in dié tydvak ontstaan: die pastorale (of bukoliese) gedig en die epigram. Die geleerde digter handel oor die pastorale gedig.

Theokritos Foto: Wikipedia

Theokritos van Sirakuse het tussen 300 en 260 vC geleef. Hy het veral erkenning gekry vir die ontginning van die literêre pastorale gedig. Ná hom het Moschos van Sirakuse en Bion van Smirna ook tot die digvorm bygedra. Henderson gee ’n sinryke en kundige oorsig oor die pastorale poësie. Nie net sy vertalings is voortreflik en verrassend nie; dit geld ook sy letterkundige toeligting wat elke vertaalde gedig belig.

Die gesofistikeerde literêre taal van die digters van hierdie periode stel hoë eise aan die vertaler. Henderson se magistrale vertalings is in keurige Afrikaans wat steeds aan die oorspronklike Grieks getrou is.

Band 1 handel oor die pastorale of herderspoësie. Die drie pastoraaldigters wat aan bod kom, is Theokritos van Sirakuse, Moschos van Sirakuse en Bion van Smirna.

Die pastorale gedig is op die hoorders ingestem. Hierdie soort gedig wek ook veral verbeelding by die hoorders. Die gedig roep ’n landelike omgewing op. Maar die gedig vra ook veewagters wat die gewone alledaagse verpligting van versorging en beskerming nakom. Die pastorale gedig bevat gemengde genres, met elemente van vertelling (verhale), drama (dialoog en liriek).

 In Theokritos se gedigte kom daar bees-, skaap- en bokwagters voor.

Die pastorale wêreld word deur konvensionele onderwerpe geteken: die beeswagter, trop, fontein, kudde, bokwagter, fluit en skape. Sang en fluitspel speel ’n belangrike rol in die herdersliedere. Nie net in die pastorale gedig nie, maar ook in die gehoor wat saamsing en meeleef.

Hierdie sang vind veral in ’n mededingende omgewing plaas, waar twee sangers om die beurt sing. Die term idille beteken “klein tipe gedig”. Die term word spesifiek aan Theokritos se gedigte gekoppel. Twee verskynsels speel ’n groot rol in die plattelandse lewe: die liefde en sang. ’n Voortreflike voorbeeld van ’n herderslied is “Komos (Serenade)”. Die hartklop van die herdersgedig is dat ’n naamlose bokwagter sy beminde Amarullis besoek. Hy sing dan buite die grot waar sy woon ’n serenade oor sy liefde. Die bokwagter skep in ’n kort proloog (1–5) die dramatiese situasie: hy gaan vir Amarullis sing. Intussen pas sy medeherder Tituros sy bokke op. Dan volg die serenade (6–36, 40–51). Twee onderbrekings kom voor waar die bokwagter met homself praat (37–9, 52–4).

Ag, hoe droewig is die slot tog nie. Onbeantwoorde liefde. Die bokwagter se liefdespleidooi val op Amarullis se dowe ore. Hy kry hoofpyn en staak sy sang. Hy sal maar buite die grot gaan lê waar wolwe hom kan opvreet. Sy wens is dat dit so soet soos heuning in haar keel sal wees.

Die bokwagter het ’n “stompneus”. Klaar ’n agterstand wanneer dit by liefde kom. Die bokwagter verwys na ’n “spiertrekking ” in sy oog. Hy wonder of dit hom gaan verhinder om sy geliefde te sien.

Henderson het hierdie herdersgedig uitmuntend vertaal. Daar is talle nuutskeppings in Afrikaans deur die vertaler.

Komos (Serenade)

Ek gaan om vir Amarullis te sing, en my bokke
wei op die heuwel, en Tituros pas hulle op.
Tituros, my dierbaarste vriend, laat wei my bokke,
en lei hul na die bron, Tituros. En die bokram,
5        die tanige Libiër, pasop dat hy jou nie stoot nie. 

[Voor Amarullis se grot]

O skone Amarullis, waarom loer jy nie meer by dié grot
uit en nooi jy my, jou liefling, nie? Haat jy my dan?
Lyk ek dan vir jou van naby te stompneus, my bruid,
en steek my baard uit? Jy sal maak dat ek my ophang.
10      Kyk, ek bring vir jou tien appels. Ek het hulle gepluk
waar jy gesê het ek moet. Môre sal ek ander vir jou bring.
Maar kyk: my pyn breek my hart. Ek wens ek kon
die gonsende by word en jou grot binnegaan,
deur die klimop en die varing wat jou wegsteek.
15      Nou ken ek Eros: ’n pynlike god. Hy’t sowaar gesuig
aan ’n leeuwyfie, en in ’n woud het sy ma hom grootgemaak.
Hy brand my met stadige vuur en skiet my tot op die been.
Meisie met die mooi blik, maar als van klip, donkerblou
meisie, omhels my, ’n bokwagter, sodat ek jou kan soen.
20      Selfs in leë soene is daar ’n soete plesier.
Jy sal maak dat ek die krans van klimop wat ek vir jou dra,
dierbare Amarullis, gevleg met rose en lekkerruikende
seldery, onmiddellik in klein stukkies opskeur.
Helaas, wat gaan word van my, ellendeling? Jy luister nie.
25      Ek gaan my klere uittrek en in die branders spring, dáár
waar die visser Olpis vir die tornyn sy oog oophou.
En as ek sterf, sal jou wens ten minste vervul wees.
Ek het dit onlangs uitgevind, toe ek gewonder het of jy
my liefhet, en die “liefde-van-ver” nie wou vassit toe ek
30      dit slaan nie, maar vergeefs op my gladde arm opgekrul het.
Ook Agroio, waarsêer met haar sif, het die waarheid vertel –
sy’t nou die dag langs my kruie gepluk – hoedat ek jou
gans en al bemin, maar jy glad nie vir my omgee nie.
En tóg bewaar ek vir jou ’n wit bokooi met twee bokkies
35      wat die donker diensmeisie van Mermnôn ook van my
wil hê. En ek gaan dit vir haar gee, want jy mors met my. 

[Hou op sing; vir homself]

Ek het ’n spiertrekking in my regteroog; gaan ek haar regtig
sien? Ek gaan na hierdie denneboom beweeg en dan sing,
en dalk sal sy na my kyk, want sy’s nie van yster gemaak nie. 

[Sing weer]

40      Toe Hippomenes met die meisie wou trou, het hy
appels in sy hand geneem en die wedloop gewen.
En toe Atalanta dit sien, het sy geyl en diep verlief geraak.
Die waarsêer Melampos van berg Othrus het ook die trop
na Pulos gebring; en in Bias se arms is gelê
45      die grasieuse moeder van wyse Alphesiboia.
Het Adonis, toe hy sy skape in die berge laat wei het,
nie vir skone Aphrodite tot sulke waansin gedryf,
dat sy hom selfs ná sy dood nie uit haar hart kan kry nie?
Gelukkig na my mening is Endumion wat die slaap slaap
50      wat nie verander nie. En gelukkig Iasion, dierbare vrou,
wat soveel ervaar het, wat julle onheiliges nooit sal weet nie. 

[Eindig lied]

My kop is seer, maar dit raak jou nie. Ek sing nie meer nie;
ek gaan lê waar ek geval het, en hier gaan wolwe my opvreet.
En mag dit so soet soos heuning in jou keel wees.

’n Gedig wat op intertekstualiteit met Homeros se Odusseia berus, is Theokritos se “Poluphemos, die Sikloop”. Intertekstualiteit is ooglopend, maar die poëtiese inkleding van Theokritos is oorspronklik en vindingryk.

Poluphemos die sikloop. Foto: The Web Gallery of Art

In die episode van Poluphemos, die eenoogmonster en mensvretende sikloop, verklap Homeros Odusseia se ontsnappingsplan langsaam en subtiel. Op meesterlike wyse onthul Homeros Odusseus se geslepenheid voordat hy Poluphemos met ’n skerp paal verblind. Odusseus se bekendmaking van sy naam is ’n daad van hubris. Nie alleen stel hy sy eie en sy kamerade se lewens in gevaar nie, maar hy wek ook Poseidon se woede teen hom op. Poseidon is woedend omdat Odusseus sy seun Poluphemos verblind het. Sy vermomming is sowel fisiek (verandering van gestalte) as verbaal, deur aan die sikloop Poluphemos te vertel dat sy naam Οὖτις, “Niemand”, is. Dan ontsnap hy uit die kloue van Poluphemos nadat hy hom verblind het. Toe die ander siklope hom vra waarom hy skreeu, antwoord hy dat “Niemand” hom leed aandoen. Nogtans gee Odusseus sy naam, sy identiteit aan Poluphemos prys.

Die mees sigbare fout is Odusseus se arrogansie, sy trots, sy hubris. Ná sy vertrek van die eiland van die siklope af roem hy dat niemand die “groot Odusseus” kan oorwin nie. Die sikloop gooi toe die boonste helfte van ’n berg na hom en sê biddend vir Poseidon dat Odusseus hom verblind het. Dit maak Poseidon so woedend dat hy Odusseus se tuiskoms vir ’n lang tyd vertraag.

Theokritos se Poluphemos het buie en word in sy selfbedrog voorgestel. Hy het ook gevoelens en kan seerkry. Verder het hy ook alledaagse take om te verrig . Hy wil bemin word en belangrik voel. By Theokritos kry die onaansienlike reus met sy een oog ’n eie persoonlikheid. Iemand wat die leser jammer kry.

Met digterlike krag gebruik Theokritos ironie en humor dwarsdeur die gedig. Daar is die gedrag van Poluphemos wat as minnaar reken dat vee, beeste, melk, kaas, herte, beertjies, ’n grot, bome, wingerd, koue water en blomme soos papawers die seenimf sal bekoor. Dan twyfel die arme kolos of sang en lied ’n geneesmiddel vir liefde se pyn is. Dis alles alte menslik.

Weer eens slaag Henderson se vertaling summa cum laude. Lees en kyk wat daar staan:

Geen ander balsem of salf of versoete medisyne
het ooit die liefde genees nie, Nikias, so lyk dit my,
behalwe die Muses; en dít is vir mense aangenaam
en soet, maar dit is nie maklik om te vind nie.
5        Ek vermoed jy weet dit al te goed, jy is ’n dokter
én deur die nege Muses buitengewoon bemin.
So, byvoorbeeld, het die Sikloop, daar by ons, maklik
herstel, Poluphemos vanouds wat sy Galateia bemin het,
toe hy pas baard om sy mond en slape begin kry het.
10      En hy’t nie met appels, of rose, of haarlokke gevry nie,
maar met regte waansin, en als as nietighede beskou.
Dikwels het sy skape vanself na die kraal teruggekom
van die groen weiding. Maar hyself het van Galateia
gesing en weggekwyn op die strand vol seewier,
15      van soggens af, met ’n bitter wond diep binne-in,
wat magtige Aphrodite se pyl in sy lewer geplant het.
Tog het hy die geneesmiddel gevind, op ’n hoë rots
gaan sit, oor die see heengekyk, en soos volg gesing:
“O spierwit Galateia, waarom verwerp jy jou minnaar –
20      jy, witter as roomkaas om te aanskou, sagter as ’n lam,
lewendiger as ’n kalf, glansender as ’n groen druif?
Waarom kom jy dan net wanneer soete slaap my vashou,
maar gaan spoedig weg wanneer soete slaap my los,
en vlug soos ’n ooi as sy ’n grys wolf sien?
25      Ek het jou begin bemin, meisie, toe jy eers
gekom het saam met jou moeder om hiasintblomme
op die berg te pluk. Ek het nog die pad gewys.
Na ek jou aanskou het, van toe tot nou, kan ek
nie ophou nie. Maar, by Zeus, jy gee niks om nie.
30      Ek weet, skone meisie, waarom jy wegvlug:
dis omdat ’n harige wenkbrou, net een grote,
oor my hele voorkop strek van oor tot oor,
en net een oog daaronder is, en ’n plat neusgat bo my lip.
Maar lelik soos ek is, ek pas ’n duisend beeste op,
35      en van hulle trek en drink ek die beste melk.
Aan kaas het ek geen tekort, nie in die somer, herfs
of einde winter nie: my rakke is altyd swaar gelaai.
Ek kan fluit speel soos geeneen van die Siklope hier,
as ek, my heuningsoet appel, van jou en my sing
40      dikwels diep in die nag. Vir jou maak ek elf jong herte
groot, almal met nekmerke, en vier beerwelpies.
Maar kom na my; jy sal nie slegter vaar nie.
Laat die groen see toe om op die strand te slaan;
jy sal die nag soeter in die grot by my deurbring.
45      Daar’s lourierbome daar, daar’s slanke sipresse,
daar’s donker klimop, daar’s ’n wingerd met soet vrugte,
daar’s koue water wat boomryke Etna vir my
uit die wit sneeu voortbring, soos ’n teug ambrosyn.
Wie sou tog bo dié dinge die see en branders kies?
50      Maar as ek self vir jou te harig blyk te wees,
het ek eikehout, en ’n vuur wat altyd onder die as brand;
en ek sou toelaat dat my siel deur jou verbrand word,
en my een oog, my dierbaarste besitting.
Helaas, dat my moeder my nie met kieue gebaar het nie,
55      sodat ek na jou kon afduik en jou hand kon soen,
indien dan nie jou mond nie; en ek sou jou ’n wit narsing
gebring het, en ’n sagte papawer met sy rooi kroonblare.
Maar die een groei in die somer, die ander in die winter,
dus sal ek mos nie vir jou albei tegelyk kan bring nie.
60      Nou, meisie, sommer nou dadelik gaan ek tog leer swem,
as een of ander vreemdeling per skip hierheen seil,
sodat ek julle plesier kan ken om in die dieptes te woon.
Kom uit, Galateia, en as jy uit is, vergeet dan,
soos ek wat nou hier sit, om weer huis toe te gaan.
65      Stem tog in om skape saam met my op te pas, en te melk,
en om kaas te stol deur skerp stremsel in te sit.
Net my moeder veronreg my, en ek verwyt haar;
want nog nooit het sy vir jou iets goeds van my gesê nie,
en sy sien dag na dag dat ek maerder word.
70      Ek gaan haar sê dat my kop en albei my voete
pynlik klop, sodat sy kan ly, aangesien ek ook ly.
O Sikloop, Sikloop, waarheen het jou verstand gedwaal?
As jy kaasmandjies gaan vleg en eerder groengoed
vir die lammers dra, sal jy gou baie meer verstandig wees.
75      Melk die ooi hier naby; hoekom jaag jy een wat vlug?
Jy sal dalk ’n ander en mooier Galateia vind.
Baie meisies vra my om die nag saam met hul te speel,
en almal giggel wanneer ek aan hulle gehoor gee.
Dis duidelik dat ek op die land ook iemand blyk te wees.”
80      So het Poluphemos sy liefde hokgeslaan met sang,
en makliker gevaar as sou hy goud betaal het.

Die geleerde digter, Band 2 en 3, handel oor epigrammatiese poësie van Simonides van Keos tot Meleagros van Gadara. Die begeerte om nuwe lewe aan die ou Griekse poësie te gee het veral tot die epigram gelei. Duisende epigramme is oor die tydperk van byna ’n millennium geskryf. Die meeste daarvan het egter verlore gegaan. ’n Eerste versameling epigramme is teen ongeveer 80 vC deur die digter Meleagros saamgestel. Hierop het ander versamelings gevolg en in ongeveer 900 nC het ’n Bisantynse monnik, Konstantinos Kephalas ’n bloemlesing, die Anthologia Graeca (Griekse bloemlesing) saamgestel.

In Die Griekse geleerde, Band 2 vertaal en bespreek Henderson epigramme uit ongeveer 550 vC tot 250 vC Die epigramme uit ongeveer 250 vC tot ongeveer 80 vC word in Die Griekse geleerde, Band 3 bespreek en toegelig. Net soos Dante het Henderson ’n byna bomenslike taak op hom geneem. Om die byna onbegonne taak te voltooi, is net ’n digter én kenner van die Griekse taal en letterkunde beskore. En dié persoon is: WJ Henderson.

Die epigram het ’n vaste, beknopte vorm: een of meer koeplette in die sogenaamde elegiese koeplet wat besondere eise aan die digter (en vertaler) gestel het. In die epigrammatiese gedigte is dit, in teenstelling met die pastorale poësie, die stad, en meer bepaald Alexandrië, wat die agtergrond skep. Die heersers in die paleis, die nuwe ekonomiese en politieke mag van Egipte in die Middellandse See, die mense van die verskillende rasse en kulture, die sake van die dag, die handelinge binne die Mouseion en die lesende publieke bied die grondstof vir hierdie soort gedig.

Die woord term epigram kom van die Griekse epigramma wat “inskripsie” beteken. Aanvanklik is die epigram of puntdig in prosa sowel as in poësie geskryf. Geleidelik het dit egter oorwegend ’n versvorm geword. Verskillende soorte epigrammatiese gedigte kan onderskei word. Hieroor skryf Henderson indringend en verhelderend. Die grafskrif is, om verskeie redes, ’n aangewese vorm. Aanvanklik is epigramme vir grafte of dankoffers geskryf. Later ontwikkel die digvorm ’n vryheid om enige persoon te loof of te kritiseer. Nog later het die Hellenistiese digters nuwe landskappe ontgin: die familie en huwelik, die sug na rykdom en goud, menslike emosies en kenmerke, insluitend gebreke, dwaashede en tekortkominge. Die oorheersende tema in die Hellenistiese epigram is die liefde in al sy ryk skakerings.

Enkele voorbeelde van die vertaling en bespreking van die digvorm word hier aangedui. Leonidas van Tarentum se epigram lui soos volg:

Gaan saggies verby die graf sodat jy nie die skerp
 perdeby wat lê en slaap, wakker maak nie.
Want so pas is die gees van Hipponax wat selfs
 op sy ouers geknor het, ter ruste gelê.
Maar wees versigtig! Want sy vuurwarm woorde
 Weet hoe om selfs in Hades te skaad.

Die bitsige en bitter aggressiewe jambiese digter Hipponax van Efese het twee en ’n half eeue voor Leonidas geleef. Leonidas roep deur die epigrammatiese gedig Hipponax in herinnering. Leonidas waarsku die verbyganger om sagvoets verby die graf te loop en nie die oorledene wakker te maak nie. Hy steek soos ’n perdeby en het selfs sy ouers nie ontsien nie. Sy tong is skerp en hy kan selfs die onderwêreld in beroering bring. Die speelsheid en ironiese toon in die gedig moet nie gering geag word nie.

Asklepiades van Samos se epigram oor die liefde is besonder treffend. Henderson het dit uitstekend vertaal. Dit lui soos volg:

Wyn is ’n bewys van liefde. Al die heildronke het Nikagoras,
 wat aan ons ontken het dat hy verlief was, verraai.
Hy het trane gestort, sy kop laat sak, en nogal mistroostig gelyk,
 en die krans, om sy kop gebind, wou nie bo bly nie.

Asklepiades noem wyn as ’n “bewys” van die liefde. Hierna gee hy ’n voorbeeld. ’n Sekere jongman, Nikagoras, drink te veel en toon tekens van verliefdheid. Hy ontken eers dat hy verlief is; dan drink hy heildronke – die gewones aan gode en vername persone. En miskien ook per ongeluk een aan sy geliefde. Daarna raak hy diep bedroef. Sy kop is onderstebo en die blommekrans wieg skeef op sy kop. Hierdie epigrammatiese gedig is vol humor en ironie.

 In Die geleerde digter, Band 3 kom die volgende treffende epigram van Antipatros van Sidon voor:

     Hier langs die dorsvloer het ek vir jou, swoegende mier,
      ’n grafheuwel van dorstige kluit opgerig,
     sodat jy, selfs dood, Demeter se koringvoedende voor
      kan geniet, waar jy in ’n saailandlêplek lê.

Die meeste lesers is vertroud met die wysheidspreuk:

     Gaan kyk na die mier, luiaard,
     kyk hoe hy werk, en leer by hom.

Hierdie “grafskrif” van Antipatros vir ’n mier is een van talle epigramme oor insekte, voëls en diere. Die digter dig oor die kleinste insek wat hy ken. Vir al sy ywer dwarsdeur sy lewe word die mier begrawe onder ’n hopie grond in ’n voor digby die dorsvloer. Daar is vir die mier nog hoop op lewe, selfs ná sy dood. Hy sal steeds van die graan kan geniet. Fyn humor en wysheid kom in die epigram voor.

Henderson verdien lof vir die knap vertalings en insigryke verklarings van die epigramme. Hy open vir lesers ’n nuwe wêreld. Die vertalings is met sensitiwiteit gemaak. Min vertalers is vir die taak opgewasse. Dit lees pragtig vloeiend en natuurlik. Redes hiervoor is dat Henderson self ’n bedrewe en knap digter en ’n uitmuntende kenner van die Griekse poësie en leefwêreld is. Hy beweeg op die grense van wat die Afrikaanse taal moontlik maak en verryk die taal met talle nuutskeppinge. Hierdie skitterende werke behoort voorgeskrewe materiaal vir elke (voornemende) literatuurwetenskaplike te wees, nie alleen wat betref die inhoud nie, maar veral wat die skrywer se metodologiese omgang met die tekste betref. Dié publikasies is ’n hoogs sonderlinge werk oor die Oudgriekse digkuns waarvoor die outeur en sy uitgewer geloof moet word. In enige taal sou dit ’n monumentale aanwins wees.

Ons behoort die wonder van die Griekse poësie te vier. Daarom word elke leser na ’n feesmaal uitgenooi. Hier klink ons ’n glasie op die uitgewer, Imprimatur, die keurige en noukeurige redigering en taalversorging deur Martjie Bosman en die pragtige ontwerpe deur Annemart Swanepoel. En voor ek vergeet: twee glasies op die maestro Bill Henderson. Hy het ’n skat van gedigte ontsluit deur meesterlik uit die bronteks te vertaal en insiggewende toeligting van die aard en geaardheid van die verskillende digvorme te gee. Dit is Bill Henderson wat namens die Griekse meesters hierdie ryk skat aan Afrikaans skenk.

Mag daar uit hierdie skitterende vertalings en verklarings metafore in Afrikaanse gedigte vonk.

The post LitNet Akademies-resensie-essay: Bill Henderson se Afrikaanse vertaling van antieke Griekse poësie appeared first on LitNet.

Wanneer ’n ervare en deurwinterde joernalis ’n boek oor sy geboortedorp skryf, is dit altyd iets om na uit te sien.

Philippolis is ’n Vrystaatse dorp met ’n lang en ryk geskiedenis. Anders as wat dikwels gemeen word, het die dorp nie sy ontstaan aan Griekwas te danke nie, maar wel aan Boesmans.

In 1823 is ‘n sendingstasie ter opheffing van die Boesmans deur kaptein Stockenström en dominee Faure noord van die Oranjerivier in die teenswoordige Suid-Vrystaat gestig. Faure het ter ere van dr Philip, die superintendent van die Londense Sendinggenootskap in Suid-Afrika, die naam Philippolis aan die nuwe sendingstasie gegee. Philip self het die Uithaalder-Boesmans van Tooverberg, in die distrik Colesberg, daarheen geneem om onder die bearbeiding van die sendeling James Clarke te staan. 

Reeds in 1825 het hierdie bearbeiding van die Boesmans min vrug getoon, want in dié jaar toe Philip tydens ‘n reis Philippolis besoek het, het hy sake nie na wense gevind nie. Die ingebore swerwersdrang en rusteloosheid van die Boesmans het die onderneming tot mislukking gedoem en al Stockenström se pogings om met die opheffingswerk te volhard was tevergeefs.

Destyds was daar aan die oewers van die Modder- en Rietriviere ‘n groep Griekwas, bekend as die Bergenaars, wat saam met hulle hoof, Adam Kok, in die wêreld rondgeswerf het. Hierdie Bergenaars het van die hoofgroep van die Griekwas te Griekwastad en Campbell weggebreek as gevolg van wrywing oor die hoofmanskap. Adam Kok het toe sy oog op Philippolis as sy hoofkwartier gehad.  In Augustus 1825 ontmoet hy Philip tussen die Riet- en Modderriviere en versoek die superintendent van die Londense Sendinggenootskap om hom toe te laat om met sy volgelinge te Philippolis te gaan woon. Philip het nie onmiddellik sy toestemming verleen nie, maar het ‘n rukkie later eerwaarde Wright as sendeling onder die Bergenaars aangestel. Hy moes probeer om hulle te oorreed om na Griekwastad terug te keer, maar indien hulle weier, het dit hom vrygestaan om vir hulle ‘n sendingstasie te Philippolis te stig.  Adam Kok het Philippolis verkies en voor die einde van die jaar (1825) het hy en sy volgelinge daarheen verhuis. Op 10 Januarie 1826 is hy deur die toenmalige goewerneur van die Kaapkolonie, Richard Bourke, as hoof van die Philippolis-Griekwas erken. Op 22 Julie 1826 het Clarke die sendingstasie en die grond wat daartoe behoort het, skriftelik aan die Griekwas oorgedra. In 1861 verkoop die Griekwas Philippolis en die gebied suid van die Rietrivier aan die destydse Republiek van die Oranje-Vrystaat en trek toe na wat vandag bekend is as Kokstad in KwaZulu-Natal.

Dit is in kort die ontstaangeskiedenis van Philippolis. Jens se boek fokus hoofsaaklik op die 20ste-eeuse geskiedenis van hierdie prag-Vrystaatse dorp. Die taalgebruik en tegniese afwerking van die boek getuig van keurigheid en deeglikheid. Die foto’s en kaarte in die boek bied aan die leser ’n omvattende visuele toer deur Philippolis se ryk dorpsgeskiedenis. Die boek (hardeband) vertoon duursaam en is pragtig. Dit beslaan 250 bladsye en soos die dramaturg Pieter Fourie (’n boorling van Philippolis) tereg opmerk: “Hy (Jens Friss) gee ’n helder beeld van Philippolis met deernis, agting en prikkelende inligting. Dit is ’n moet vir die boekrak.” Die boek sal beslis eindelose plesier verskaf aan enige boorling van Philippolis.

Die boek het ongelukkig ook enkele tekortkominge. Die volgende tydsvakke in Philippolis se geskiedenis word nie na wense in die boek bespreek nie:

• Philippolis se ontstaan en naamgeskiedenis.
• Philippolis se Griekwa-geskiedenis.
• Philippolis se inlywing by die Republiek van die Oranje-Vrystaat.
• Philippolis se Anglo-Boereoorlog-geskiedenis.
• Philippolis se ryk fossielvondste. (Dr Patrick Bender van die Raad vir Geowetenskappe se museum (nou Ditsong-museum) in Pretoria het een van die visse (fossiele) wat in die Philippolis-distrik ontdek is, na Philippolis vernoem. Die fossiel staan vandag bekend as Philippolicthyes loockie.
• Die swart woonbuurt (Poding-Tse-Rolo) en die bruin woonbuurt (Bergmanshoogte) se ontstaan- en naamsgeskiedenis, asook Waterkloof (wat so vyf kilometer uit Philippolis geleë is) se geskiedenis. Die plaas Waterkloof het vroeër aan ene Strauss behoort totdat die Grobbelaar-broers die 4 000 morg in 1869 vir £2 384 (R4 768) aangeskaf en aan die kerk geskenk het. Die kerk moes net die hereregte van £97 (R194) betaal, maar dié het toe ‘n brief aan die regering geskryf en het toe ook nie nodig gehad om dié bedrag te betaal nie. In 1917 is Waterkloof as ‘n dorp geproklameer en belangstellendes kon toe erwe koop. In 1924 het die kerk die grond oorgegee aan die dorpsraad van Waterkloof, wat dit tot in die jare 90 beheer het.

Nieteenstaande die bogemelde tekortkominge bly Jens Friis se boek ’n besonderse leeservaring. Jy sal beslis van die boek hou as jy van die platteland en/of die Vrystaat hou.

• Hier is nog boekbesonderhede.

The post <em>Philippolis</em> deur Jens Friis: ’n resensie appeared first on LitNet.

At the edge: The writings of Ronnie Govender
Rajendra Chetty
Publisher: Peter Lang Inc.
ISBN: 9781433146411

Ronnie Govender (born 1934 in Cato Manor, Durban) is rightly described as one of South Africa’s “marginalised writers” on the opening page of this excellent study. Rajendra Chetty, in whom Govender has probably found an ideal literary biographer, explains that the book resulted from a strong desire to amend an injustice – referring to the fact that Govender and other “minority writers have still not received the recognition they deserve” (1). Written with commendable passion and scrupulous scholarliness, the text is an enriching contribution to the growing body of fine post-apartheid literary-critical work done by local scholars. Chetty stems (broadly speaking) from the same community in which Govender lived and to which he remains committed, namely South Africans of Indian heritage with shared histories of the degrading and exploitative British colonial indenture system, as well as of the forced removals to which this community was subjected prior to and following the institution of apartheid laws. Chetty is hence ideally placed to pay proper tribute – which does not mean mere praise, as the work is strongly analytical – to Govender’s life work and the communal commitment and inspiration from which it sprang. Despite the obligations of family life, and in between periods of working double professions (as a teacher and a journalist), Govender managed to produce work of enduring literary worth in several genres: plays, short stories, a novel and, eventually, an eloquent autobiography – wryly and amusingly titled In the manure (2008). In Chetty’s book, there is one endearing and small personal reference, deep into the text; Chetty notes there that he himself “wove [his] identity from [his mother’s] fragmented stories and black and white photographs of her youth in the sugar-fields of Natal” (140) – in which poor, indentured, (mainly) Indian workers of that era laboured. Even though Govender later moved to Cape Town (in his late sixties) with his wife, this relocation does not change the predominantly Natal/KwaZulu-Natal regional location of his writing – or the much broader reach of his socio-political and moral concerns.

The text is not conventionally (chronologically) ordered. It opens with a long and lucid contextualising introduction, in which biographical information and pertinent historical information are interwoven. Chetty includes comments providing characterisation and an evaluative overview of Govender’s work in this section, emphasising (for example) that this body of writing is ultimately informed by Govender’s desire to “celebrat[e]” life “in all its energy, myriad forms, colors and voices” (18). He wrote no dour political diatribes, even though he “told the uncomfortable truths about a racist dispensation and the unscrupulous politicians in his own community that collaborated with the oppressor” (25) for personal gain – and he did so in rollicking satires, rather than by means of solemn denunciation, or in his subtle exposure of meanness, greed and cruelty.

Rajendra Chetty (Photo: University of the Western Cape)

The works by Govender that are most fully analysed are an early play, short stories published in the collection At the edge and other Cato Manor stories (1996) and a text in two versions: the play, The lahnee’s pleasure (1976), and the novel (also titled The lahnee’s pleasure), published in 2008. I found the chapter on the early play (discussed only in chapter 4, although it was (it seems) the first text by Govender that put him on the stage as a writer to watch) extremely impressive. It exemplifies detailed literary analysis at its best – enlightening, probing and faithful to textual detail. Interestingly, this play (though the young man and woman who are its protagonists are both South African Indians) focuses on gender relations refracted through (here) opposed cultural-religious commitments. The anxiety and anguish, exacerbated by the sexual-emotional relationship of the two main players, are, in the end, brought to a head – tragically – but (as Chetty explains) without evincing any blindness on the author’s part to the weaknesses and profound flaws of character exposed on both sides by and in the play’s crisis. The play’s title is Beyond Calvary: I did it for my God (it was first staged in Durban in 1964, presumably to segregated audiences), referring to the young woman’s Christian/Roman Catholic commitment as contrasted with the Tamil/Hindu loyalty of the young man. Chetty skilfully shows (referring to the harrowing detail of the plot) how neither of the characters evinces sufficient compassion for the other, and how even-handed Govender is in not favouring either character or either of the cultures to which they (broadly or fanatically) adhere.

All the other Govender texts commented on in Chetty’s study link more closely to historical and political concerns, especially the colonial indenture system and its effects, and the Cato Manor community and its forced removal. About the former dispensation and Govender’s representation of it, Chetty writes with acerbic wit that the author “is performing precise surgery on the English patient [using his] eye for the pomposity, hypocrisy and deadness of colonialism”, since Govender “exposes the material barbarity of English [colonial and settler] ‘civilization’” (139), as Chetty bluntly puts it. There is a brief chapter on At the edge and other Cato Manor stories performing – for a South Africa in the immediate aftermath of apartheid’s fall (as was mentioned, the collection appeared in 1996) – what Chetty identifies as “transactional memory” (37). What Chetty strongly highlights is that the Cato Manor community of Indian South Africans was the first to be “removed”, but that its history is little known among the broader local society, in contrast with District Six and Sophiatown, where the apartheid government’s population clearances became icons of past injustice. He also makes clear that the apartheid government’s cruelty towards this community was (so to speak) prepared for and made possible by the Durban English community’s municipal governance and its unkindness towards and contempt for the “Coolie” community (137), on whose work in relentless, near-slavery conditions its wealthy prosperity and luxurious lifestyle depended. The collection is nevertheless titled for a story that centres on a different topic – an ageing, widowed woman’s profound Hindu spirituality. Despite political indignation – morally based – in this collection, Chetty sees it as rooted in the humane values of “tolerance and compassion” (41), and as inclusive in its acceptance and criticism of South Africans from all communities, embodying an anti-apartheid ethic and aesthetics.

The chapter with the main title, “Over my dead body”, deals with the principled but “passive” resistance stance of an elderly Cato Manor resident, movingly evoking how unbearable he finds the idea of being evicted from the home he so painstakingly built on pittances saved. It depicts how this ageing man eventually (fittingly) dies in his own garden before the brutal removal. Next, the chapter evoking a young “Dalit” girl, “Poobathie” (whose despised “outcaste” family, like many others, have adopted Christianity as protection against local discrimination), deals with the social context of the character, and shows how she both receives shelter and experiences caste discrimination when she seeks solace in the Hindu shrine from her fanatically Christian father’s “discipline”. It is the girl from the downtrodden community who emerges as spiritually greater at the end of the tale. This chapter is followed by one dealing with Govender’s story, “1949” – the date referencing the bloody and dreadful communal “riots” that occurred in that year, a bloody but one-sided “war” on “Indian” inhabitants by mostly Zulu attackers. In Govender’s fierce reading of the deeper causes of the bloodshed, he unequivocally exposes “English” employers and businessmen as the backers and even instigators of many of these horrifying events. Chetty cites the garage owner, Osborne (one of the “lahnees”, or rich whites, portrayed by Govender), inciting his Zulu workers to “tell [their] friends they can have all the paraffin they want free of charge” (103). Thus equipped with fuel, they “burned out” many “Indian” families in their homes or hacked them to death. This, Govender emphasised, demonstrated “the cunning on which empires have been built” (105). Chetty does not ignore Afrikaners’ contribution to the horrors – he quotes the previously uttered, legalised hate speech of DF Malan, the first Nationalist prime minister, in which the chilling term “solution” echoes from the most notorious ethnic-cleansing act of the twentieth century. The words cited are Malan’s reference to “The Indian” as “an alien element” in South Africa, and as creating a problem that could be “solved”, (Malan asserts) only if and when “a very considerable reduction” of this population group were achieved (as Chetty cites from another text; 95).

The next chapter deals poignantly with a degraded man who can only find employment as a “bucket carrier” of what used to be called “night soil” (human excrement). The broader background is, of course, the absence of sewage systems even in “townships”, where municipal rates were on par with those of the “white” areas. Ayandoo (the main character) is so broken down emotionally, and so desperate for respect, that he (pathetically) attempts to earn some from a group of young children by undertaking the foolishly dangerous task of getting combs of honey for shared consumption from a hive in a nearby tree. Of course, the angry swarm attacks him; he falls badly, and has to be taken to hospital for treatment of his various injuries. Chetty sees this tragic account of humiliation as (in a small but significant way) compensating – in a “posthumous” demonstration of at least Govender’s recognition – for the harrowing conditions of lives such as Ayandoo’s. He believes that the story’s author shows us some “smouldering anger [even] in this collapsed figure” (114). Hence, Ayandoo becomes (as Chetty suggests) a man who, in his “meek defiance” (111), somehow demonstrates a “stoic defence” (114) – thus embodying a Gandhian ethos.

It was mentioned above that Govender wrote both an early short story/play script and a later novel that centre on the vulgar insensitivity and bombastic social power misuse of a “lahnee” figure. He is named “Richard So-so” in the play and novel, and he is apparently a “thinly disguised [representation of] the son of Mr Cato, mayor of Durban and eponymous founder of Cato Manor” (126). Chetty cites Govender’s sly wit in the latter’s devastating reference to him as “an Englishman, born and brainwashed” (126). Chetty several times refers to the lower and working-class (British) origins of “English” Natalians, who in the colonies soon became extremely rich, “gentrified” landowners on the broken backs of poor black and Indian labourers – as Cato the elder(!) did. In both the play and the novel, the final words most clearly indicate Govender’s disdain for “the sloth and [unearned and undeserved] privilege of rulers” (134) in this context. Govender’s other target is the dismaying ease with which the “lahnee” figure manages to get the “Indian” worker to comply with persuasive requests to “perform for” or entertain him and his cohort. Hence, Chetty comments: “the enslavement of the will and mind is, again, more worrying than original indenture of the body” (120). Chetty links this with the contemporary “struggle to be recognised intellectually” (120) – a highly topical subject.

The following chapter addresses what Chetty regards as an important and overlooked text, the play Swami, published in Govender’s collection Interplay (2007). Chetty describes the work as “dynamically political” – emphasising that “the Hinduism which Govender defends and the spirituality he brings to life on stage are not a theology of removal from life” (153). Nevertheless, in Govender’s usual finely balanced evaluation, the culturally validated caste system and the sexism felt to be prevalent in this community are roundly criticised. The play’s broader context, writes Chetty, is the colonial-era indenture system, as exemplified and harshly practised in British-ruled Natal. Chetty implicitly castigates “Britain”, which “was touting itself as a moral leader for abolishing slavery in 1833, yet instituted indenture, or semi-slavery, at the same time as abolition” (140). Evidently, the biography strongly endorses Govender’s implicitly conveyed moral-political position, and here again insists on the “other [English] component” of white South African dominance and exploitation. Chetty also comments that “the tragedies of indenture, concentration camps in South Africa, the backlashes of partition and apartheid, all can be placed at the door of colonial appropriation and exploitation. The abuse of millions was engineered to pander to the whims and delights of the few: the lahnees’ pleasure” (148). Still, the main weight of the play’s endeavour works towards conveying “Govender’s appeal for a spiritual healing to carry society forward” (150) – in Chetty’s view, still a “cogent” ideal for all South Africans.

I highly recommend this valuable text, the worth and interest of which I hope the above review has given some indication. I conclude by firstly quoting a remark made by Govender in the interview (here, it forms the penultimate chapter) that Chetty conducted with the author in May 2000 (Chetty 2001): “if the pain of helpless people does not inform your writing, whether you are writing a love story or about an experience in Iceland, you are limiting your canvas” (165). Secondly, Chetty can be given the last word(s). He states in his conclusion that Govender’s “comedic skills integrate his passion for democracy, truth and reality”, and that Govender’s “way is to connect us … as a human community [to] enable us to travel to the space where the subaltern resides” (169).

The post <i>At the edge: The writings of Ronnie Govender</i> by Rajendra Chetty: a review appeared first on LitNet.

Duinhuis
Isabella Niehaus
Human & Rousseau
ISBN: 9780798174350

Ek wys die boek vir my man. Sy eerste reaksie: “Onverbeterlik!” Hy verwys na die voorblad. Dit dui op die see, op varsheid, op eetgenot, ’n tikkie luukse en selfs ekstase. En eenvoud.

Later die aand sit my man nog met die boek in sy hande en trane in sy oë. “Hoekom huil jy dan?” vra ek. “Dis die Weskus,” sê hy. “Ek is so lief vir die Weskus.”

Isabella Niehaus se inleiding tot haar boek is aangrypend en die foto’s verruklik. Dit dra die bekoring van die kuslyn oor: die oggend- of namiddagsonnetjie, die stoepmeubels wat die wind en weer moet trotseer, en daardie verlate gevoel wat tog nie eensaam is nie omdat dit die siel voed. Blaai verder en vind foto’s met langtafels en mense en beelde van ʼn kombuis vol energie.

Ek wys die boek vir ’n agtienjarige. “Dit is nou die tipe kookboek waarvan ek hou!” sê sy. Nostalgie en nuutheid word daarin vasgevang. Ook iets uit ons kultuur as Afrikaners en Suid-Afrikaners, sonder om ’n heel basiese aanbieding van “Afrikaanse kos” te wees, soos wat die Sarie in hul spesiale uitgawe getiteld Lekker in 2018 saamgestel het.

Isabella Niehaus se Coronation chicken op ʼn broodjie (die eerste resep in die boek) spreek boekdele oor ons ingesteldheid. “Ons” is nou die tipiese Suid-Afrikaanse kok wat resepte versamel soos wat ʼn eekhoring neute huis toe dra. Wie van ons het nie ʼn Coronation chicken-resep uit die ’90’s nie? Dit is hoe ons graag resepte versamel – hertzoggies en flapjacks en melktert en Yorkshire pudding word als neergeskryf en probeer en geniet. So lyk my ouma se notas in haar resepteboeke uit 1926 en so lyk myne. Niehaus skryf in besonderhede oor hoe sy beïnvloed word en dit is juis wat die boek so innemend maak. Mens kan jou daarmee vereenselwig.

Soos die woorde op die voorblad aandui, gaan die boek oor smake en geure en dus die sintuie wat herinneringe diep inprent. Niehaus beskryf haar kinderjare. Haar belewenis in die Vrystaat is eiesoortig, dog bekend aan die leser. Dit skets ’n prentjie wat mens bybly. Op die agterblad sit sy by ʼn Claerhout-kunswerk. Mens kan amper insien hoe die kuns wat in haar ouerhuis gehang het, ʼn visuele indruk op haar gemaak het wat hom uitspeel in haar smaakvolle stilering. Haar keuse van tuiste speel hom af in ʼn Roy Cecil Taylor-kuslyn. Die verwysings na haar ouerhuis bied diepte. Etlike versamelstukke skep die visuele indruk.

Maar sjoe – die foto’s van die kos! Dit is geneem met ʼn beligting wat die Weskus tuis bring. Mens voel die kalmte van die mooiste tye van die dag as die lig sag is met sonsopkoms en -ondergang. Die foto’s is baie spesiaal.

Maar wat van die resepte self? As mens die boek vlugtig deurblaai, dan weet mens dat die resepte staatmakers is. Hoe dan so? Niehaus beskryf keer op keer hoe sy deur navorsing, passie vir kos, en vele probeerslae op ’n ideale resep afgekom het. Daar is ook telkens ’n interessante of geheime bestanddeel wat dadelik aandui dat die resep gaan uitstaan bo die algemene staatmakers. Ek dink nou byvoorbeeld aan die whisky by haar broodpoeding (bl 41) en die sjokolade by haar coq au vin (104).

Die sagtheid in haar stories is ook treffend. Die sagtheid van mense, soos in haar beskrywing van Michael Mol. Die sagtheid wat nodig is om met kos te werk, soos op bl 24. Dit vloei dalk uit haar eie sagtheid (soos wat Arina du Plessis haar beskryf op bl 205). En wie van ons het nie daardie sagtheid nodig nie? Dit is koesterend. Dit is baie spesiaal hoe sy die mans koester. Haar boek is opgedra aan haar seun Taro; op bl 189 deel sy David Kotze se kos. Mens moet die boek self lees om David Kotze te leer ken. Daar is iets aan hierdie boek wat mens laat voel dat teerheid nog bestaan.

Wat mens ook tref is Isabella Niehaus se veelsydigheid. Daar is eenvoudige, aardse kos en ingewikkelde luukse kos; daar word verwys na ryk maaltye met baie vleis (soos die maaltye uit haar kinderjare), en dan is daar die ligtheid van skepselkos (oftewel Buddha Bowl) wat sy by Louis Jansen van Vuuren geleer het.

Ek het tot dusver slegs twee resepte probeer. Die sjokoladetarte op bl 121 was eerste. My belangstelling in hierdie resep het ontstaan omdat dit my laat dink het aan ʼn sjokoladekoekresep (ʼn meelblomlose sjokoladekoek) wat ek tien jaar gelede ontdek het en wat, tot dusver, my gunsteling gebly het.

Daar is vyf gemene bestanddele tussen daardie koekresep en hierdie tarteresep. Om die waarheid te sê, die tarte bestaan uit bloot vyf. (My meelblomlose sjokoladekoek het vanieljegeursel en vars room by.) Tien jaar later, en ek het geweet ek lees weer ʼn goeie ding raak. Mens tref soms sulke resepte: die soort resep wat gaste vir ewig en altyd aan jou gasvryheid koppel; die soort smaak wat hul so bekoor dat hul altyd, maar altyd, vra wanneer jy weer gaan bak.

Hierdie tarte het dieselfde uitwerking op my gesin gehad. My man wou dit glad nie deel nie – hy wou die hele ding alleen opeet. Ek sal volgende keer ʼn losboompan kleiner as 23 cm gebruik; dan lyk die tarte minder plat.

Toe’t ek die coq au vin probeer. Als het vlot verloop. Dit werk net so lekker met ʼn heel hoender in porsies gesny. (Organiese hoender, natuurlik.) Ek het besluit “baie lourierblare” is drie gedroog en drie vars uit my tuin. Ek het die hoeveelheid “oorblywende botter” nie in die resep gevind nie, maar die oplossing was maklik: Ek reken die 4 eetlepels botter word gedeel. Twee van daardie eetlepels gebruik jy saam met die olyfolie vir die braai van die hoender en spek en groente; die ander twee vir die klein uitjies. Hoe ook al, mens het slegs twee eetlepels vet nodig wanner mens die meel-en-wyn-mengsel aanmaak.

Ek het dit in die AGA-ond gaargemaak om lank en stadig te prut. Die resultaat? Ek gaan nie weer ʼn ander coq au vin-resep benodig nie. Hierdie een is die beste.

Wat kan mens in die boek kritiseer? Daar is etlike taalfoute. Op bl 121 word daar verwys na ʼn “fanatstiese” kosblog. Op bl 23 word daar na die Suid-Afrikaanse kunstenaar Ampenberger verkeerdelik verwys as Ampenbergen. Dit het my laat wonder of die begroting vir taaldienste dalk te knap was. Maar dit maak nie eintlik saak nie. Hierdie boek is ʼn inspirasie. Dit is méér as inspirerend. Dit is ʼn riem onder die hart.

Die stories uit Hermanus en van Sir Lowry’s in die Kaap, die verwysings na al die mense en kosbekendes, die liefde vir die lewe, word in die skrywer se eiesoortige storievertelstyl opgeneem. Sy hou nie van te veel volsinne nie. Tussen die volsinne is daar woorde wat sweef. Sy skryf in wat taalkundiges sou noem fragmente. Dit is lekker, omdat mens op hierdie manier nie te “vol word” van woorde nie. Die skryfstyl is ʼn happie hier, en ʼn proesel daar.

Daar is nie ʼn resep hier wat nie haalbaar en heerlik lyk nie. Die seekosresepte lyk smullekker. Niehaus se Langtafel by Langebaan sou mens seker kon ophef na ʼn Weskus-juweel. Die aanbevelings vir ʼn wyn vir elke dis en die kortstorie en resepte uit Parys wat die boek afsluit, maak hierdie boek ʼn wenner. ʼn Tien uit tien.

The post <i>Duinhuis</i>, ’n kookboek deur Isabella Niehaus: ’n resensie appeared first on LitNet.

Medusa
Rudie van Rensburg
Uitgewer: Queillerie
ISBN: 9780795801839

Rudie van Rensburg het die afgelope paar jaar sterk opgang gemaak met sy misdaadrillers. Hy ryg die boeke uit en is baie gewild onder ’n groot groep lesers. Verkragting, ontvoering, mensehandel, kubermisdaad en pedofilie het deel van die samelewing geword (wie sal Gert van Rooyen vergeet?) en is die skrywer se hooftema in Medusa.

Die riller begin in die wêreld van Lelike Lila Liebenberg, ’n meisie met ’n bedenklike kinderlewe. Sy is nie mooi nie en baie ongewild op skool, waar haar toebroodjies gereeld gesteel word voordat sy met mening en geweld terugveg.

Die skoolgebeure is die motivering vir die verdere verloop van Lelike Lila se lewe.  Sy dien as gedwonge jong seksslaaf, ontvang ’n ryk erfporsie, en verander in ’n pedofielbaas met ’n veilige, afgesonderde hawe waarheen kindertjies en vroue ontvoer word, en selfs vermoor word, vir die plesier van ryk en vooraanstaande sakemanne en die grootste sadis denkbaar.

Die lyn tussen fantasie, toeval en geloofwaardigheid – een van die belangrikste toetse vir ’n oortuigende riller – word ongelukkig in Lila se kinderjare erg oortree. Dit gebeur ook wanneer Boon Boonzaaier vroeg sy toetrede in die verhaal maak en dinge net te maklik in sy skoot val.    

Boon kom uit ’n weeshuis en voer ’n bedelaarsbestaan in Kaapstad. Hy staan een aand nat, koud en bedremmeld onder ’n winkelafdak en volg ’n TV-program met onderskrifte, en ’n plan wat sy hele lewe kan verander skiet hom te binne. Die plan lei darem tot ’n slim en oortuigende wisselwerking tussen karakters en vorm ’n groot deel van die riller.

Hierdie deel van die riller word puik afgewissel met die ander gebeure en karakters in die bordeel en die manier waarop hulle die regte kinders en moeders soontoe lok. Facebook – en die maklike manier waarop mense vriendskapsversoeke aanvaar – speel ’n groot rol in die identifisering en werwing van die gewenste mense en hulle word die teiken van die ontvoerders.

Lila beweeg vir die res van die storie na die agtergrond en bly enduit daar. Festus is haar grootste dienskneg en die wreedste en mees brutale sadis denkbaar, soos die bebloede gebreekte bottelkoppe onder sy bed getuig. Hy het ’n houvas op sy broer, Zach, wat gedurig onder druk verkeer om ook volwasse vroue vir sy gebruik aan te keer. Zach is ses jaar betrokke en het al gesien hoe van die ou ervarenes verdwyn – waarnatoe, weet hy nie.

Die dialoog is deurgaans oortuigend en word ook in die karakters se denkpatrone weergegee wanneer ’n ontsnappeling die hoogste prys betaal. en verkool word.

"Die bitch het gesê daai moet ’n les vi' almal wies. Hie' kan jy nie escape nie. Want besides die electrical fencing check die camera die muur ok yt."

As pluspunt: die skrywer bly weg van te veel eksplisiete besonderhede sonder om lesers te laat raai wat in die mensehandelsindikaat gebeur en sonder dat spanning ingeboet word.

Johnny January is ’n sindikaatkarakter en sy rol is dié van die morele kompas of gewete. Hy is ’n taai straatkind en bied aan die jong slagoffers vertroosting en dui ook die pad van die minste weerstand vir hulle aan.

Speurder Kassie Kasselman en sy assistent, Rooi, kry in Medusa ook meer werk as in Van Rensburg se ander rillers. Die ophopende onopgeloste misdade vreet soos ’n kanker aan hom en hy begin twyfel of hy nog in die regte beroep is. Daar heers ook spanning tussen die vertakkings van sy eenheid. Verskillende maniere van dink en doen en mense wat die wette gehoorsaam of oortree, dra tot sy probleme by.

In ’n besonder sterk ontknoping met verrassende wendings wen die speurders die stryd teen misdaad en geweld met hul volharding wanneer hulle die deurslaggewende ontdekkings maak en die ontbrekende dele van die legkaart op ’n knap wyse aanmekaar sit.

En vir Boon Boonzaaier wag daar ook ’n aaklige en uiters verrassende ontdekking en aanpassing in sy nuwe wêreld as “Simon Echardt”.

Lees ook

US Woordfees 2019: ’n onderhoud met Rudie van Rensburg oor Medusa

The post <i>Medusa</i> deur Rudie van Rensburg: ’n resensie appeared first on LitNet.

Kanker Schmanker
Madelein Rust
Uitgewer: LAPA
ISBN: 9780799384819

Madelein Rust se liefde liefde vir boeke en skryf kom al van skooldae af, waar sy toe reeds al wat boek is onder oë gekry het. Sy het uitgeblink in stelwerk en opstelkompetisies en het as jong vrou ’n aantal pryse gewen in die Bloemfonteinse Skrywersvereniging se jaarlikse skrywerskompetisie vir amateurskrywers. Nadat een van haar kortverhale, “Joy”, opgeneem is in Bateleur Boeke se skolemarkbundel, was die koeël deur die kerk en het sy haar hand begin waag aan die skryf van romantiese kortverhale soos “Tango in die Kuberruim” en “Skarlakenvrou”, wat in Huisgenoot verskyn het.

Haar debuutromon, Die 13^de kaart, het in ulie 2014 op die rakke en verskyn en kort daarna op Nielsen se internasionale topverkoperlys. Dit is benoem vir ’n ATKT Woordveertjietoekenning vir spanningsliteratuur. Haar tweede roman, Monstersaad, het in Julie 2015 op die rakke gepryk en was spoedig ook op Nielsen se topverkoperlys. Bloedlyn, die opvolg op Monstersaad het in Julie 2016 verskyn en was ook ’n topverkoper.

Madelein span haar kennis van die sielkunde in om spanningsromans te skep, maar Kanker Schmanker, ’n outobiografie, is haar eie spanningsverhaal. Hierin laat sy die leser in haar binnekamer toe waar sy ’n intens persoonlike verhaal van lief en leed deel. Ek was aanvanklik versigtig om die eerste bladsy te lees, bang dat dit ’n neerdrukkende, hartseer verhaal (in ’n reeds so hartseer wêreld) gaan wees wat op my wag. Spoedig is ek verras deur Madelein se uitstekende manier van skryf; ’n ligte vertelling oor ’n ongelooflike swaar onderwerp. Sy neem jou op haar reis vanaf Dag 1 met die Groot K en ek as leser het maklik verlore geraak in hartseer, maar ook lighartige, geestige oomblikke soos sy deur haar emosies gewerk het om dié siekte die stryd aan te sê.

Natuurlik is daar ongelooflike hartseer oomblikke waar ek swaar gesluk het aan die knop in my keel, ek is immers ook ’n vrou wat gedink het vroulikheid sit in ’n mens se kurwes en dat die boonste bates die aanloklikste is. Dit is ongetwyfeld ’n lees waarmee élke enkele vrou kan identifiseer, met of sonder die direkte of indirekte ervaring van dié gevreesde siekte. Die eerlikheid van haar kinders, haar ma, familie en vriende en die seer wat hul deurgemaak het tydens Madelein se siekte, is emosies wat algemeen ervaar word en daarom is dit weereens ’n verstaanbare bekommernis waardeur hul moes werk. Myns insiens is dit maklik om selfsugtig te dink en dalk met tye op te tree in tye van siekte en sielswroeginge en verstaan daarom Madelein se aanvanklike gevoel jeens die diagnose en opsies. Wat ’n feit is, is dat almal naby aan ’n geliefde wat siekte deurmaak, diep geraak word deur die diagnose en behandeling. Dit raak ook hulle nie net die persoon wat die hartbrekende nuus ontvang nie.
Veral haar man, Jaun, se onbaatsigtige en opregte bystand en die eerlike emosievolle deel van die gevoelens wat hy as man ervaar het, het my diep geraak.

Madelein slaag daarin om wat ’n baie depressiewe, donker reis, vasgevang op papier, kon wees, te deel met haar gehoor, maar eerder verkies het om haar positiewe ingesteldheid weer te gee en dit ’n aangename leesreis te maak. Inteendeel, ek kon nie wag om saans die volgende paar hoofstukke te lees nie!
Behalwe dat ek self ’n groot katliefhebber en katmamma van vier bolletjies liefde is, is dit inderdaad ’n enorme vertroosting om ’n troeteldier te hê, dus kon sy dié toevoeging nie op ’n beter tyd maak nie.
Haar eggenoot, familie en vriende se ondersteuning en begrip vir haar vrese en hoe sy dit hantee (troetelname, besluite, vieringe ensomeer), het my diep geraak. Hoe sy haar tog deur siekte aangepak en hanteer het, het my diep geraak. Kanker Schmanker se lees was werklik inspirerend en verrykend en ek sal nog lank dié lees onthou.

Madelein is ’n oud-Bloemfonteiner wat in 2013 Johannesburg toe verhuis het. Sy woon daar saam met haar man, Jaun en twee katte, Whiskey en Shai. Die egpaar het saam drie dogters, Tanya, Lozaun en Leandri en ’n seun, Nico.

The post <i>Kanker Schmanker</i> deur Madelein Rust: ’n resensie appeared first on LitNet.

Die verevrou
Jan van Tonder
Uitgewer: NB-uitgewers
ISBN: 9780798170505

Na ses jaar verskyn daar weer ’n roman uit die pen van Jan van Tonder: Die verevrou. En watter epiese verhaal is dit nie!

Die verevrou vertel twee verhale wat afwisselend maar gelyklopend vertel word, naamlik die verhale van Liora Papalato en Candice Amat. Saam met hierdie verhaallyne wat oor twee sterk vrouekarakters handel, is daar die verhale van ander sterk maar ook weerlose vrouens: Liora se ma, Charlotte; haar tante, Alessandra; die doktersvrou, Odette; die skilder, Maja; Candice se ma. Die verevrou is Liora Papalato, wie se verhaal van bykans 40 jaar vanaf Algerië na Parys na Oudtshoorn aan die leser vertel word, maar dit is ook die verhaal van Candice Amat. Dit is in De Rust waar die twee verevrouens se lewens ineengevleg raak.

Die roman begin in 1948 in Algerië en eindig in 1992 in De Rust. Die verhaal van Liora begin in 1948 op Finisterre, ’n volstruisplaas in Algerië. As jong kind neem sy kinderlik die wêreld om haar waar, maar bly naïef onbewus van die bedreiging en gevare van die oorlog en geweld wat op haar en haar familie wag. Die eerste gedeelte fokus op die verhouding tussen haar pa, Emile, van Korsika en haar Franse ma, Charlotte en die Joodse man van Oudsthoorn, Moshe. Liora se verhouding met haar pa is nie goed nie en Moshe is meer die pa-figuur in haar lewe – die rede waarom sy dan later na Oudtshoorn reis. ’n Ander belangrike karakter is haar tante, Alessandra, wat met die vere werk en dit voorberei – wat later, ten spyte daarvan dat sy ’n gewelddadige slagoffer word van die geweld wat in Algerië uitbreek, tog ’n sterk karakter bly. Liora werk later as verpleegster midde-in die gewelddadige tydperk in Algerië en moet in 1962 na Parys vlug, waar sy haar daarop begin toespits om as pluimbereider opgelei te word.

Candice se verhaal begin in 1976 in De Rust – ook in ’n volstruisomgewing, waar haar pa op volstruisplase werk. Sy raak, nes Liora, ’n tipe van ’n verewerker en ondergaan ook hartseer op vele gebiede, maar as gevolg van die feit dat sy verlief raak op die wit seun, Walter, gaan sy oorsee. Sy keer later terug na De Rust en maak vereprodukte wat sy aan toeriste verkoop. Die raakpunt tuusen Liora en Candice se verhale is die volstruisvere en dit lei tot ’n vriendskap wat alle grense oorskry. Tog verwoord Candice die belangrikste verskil tussen hulle: “Jy moet net weet dat ek nie Liora Papalato is nie – ek wil my eie goed ontwerp en maak, nie die verlede herhaal nie.”

Die roman oorspan bykans 40 jaar se vertelling wat belangrike historiese gebeure insluit en kontinente oorbrug. Van Tonder slaag meesterlik daarin om die historiese gebeurtenisse beeldryk en emosioneel te beskryf en is nie bang om die gewelddadigheid – veral teenoort vroue – te verwoord nie. Daarmee skakel Van Tonder met een van die temas van die roman: geweld, en veral geweld teenoor vroue – ’n tema wat vandag nog steeds relevant is. Ander belangrike temas is kwesbaarheid, liefde in al haar fasette, ouer-kind-verhoudings, paternalisme en seksuele identiteit. Die tema van vlug is ook ’n belangrike motief in die roman: Liora en haar ma vlug van Finisterre af; Liora vlug later Parys toe; Candice vlug Londen toe; en karakters soos Candice en Walter vlug selfs weg van mekaar.

Die verskillende ruimtes wat Van Tonder ontgin, dra by tot die veelvlakkige verhaal. Die oorbrugging van die kontinente word meesterlik uitgebeeld: van die dorre Sahara met sy warm sirokkowind (“uur na uur, nagdeur hou dit aan, met die wind wat so erg aan die vensterhortjies en dakplate stamp en pluk dat dit klink of dit gaan losskeur en wegwaai”) tot die beeldryke en skone Parys, tot die droë Karoo en die majestueuse Meiringspoort (“Die kloof vernou steeds, met bruin en geel en blou en oranje kranse weerskante van die pad”). Die ruimtes ondersteun die karakters en die tematiek en dra by tot die ontknoping van die verhaal.

’n Ander belangrike motief in die roman is die beeld van geskende liggame soos vergestalt deur Liora self, maar ook Chrestien en Maja. Nog ’n deurlopende leitmotief en interteks is Albert Camus se Die pes – wat later vergestalting kry in die oorlog en anargie in Algerië, maar die boek bring veral vir Liora troos wanneer sy ten slotte ’n afsluiting van haar eie verhaal vind: “Sy wat gebore is in ’n land sonder voorvaders en sonder geheue, sy met haar passie vir die lewe wat nou met die dood gekonfronteer word; sy wat nou voel hoe die lewe en jeug en mense haar ontglip.”

Dan is daar die motief van die swaai wat vanaf die voorblad en die eerste bladsy in die roman belangrik is tot die einde van die roman: “Sy vergeet om haarself te maak swaai en elke swaaislag word kleiner totdat sy skaars nog beweeg”; “Sy vlug na die skoppelmaai waar sy gaan sit en met bewende hande ’n sigaret opsteek”; en “Moshe staan op die skoppelmaai, buig sy bene, maak reguit. Buig.” Dit vind sy teenpool in die stelte wat Candice dra: “As jy dan so gelukkig is, vir wat hou jy jou so uitwêrelds, doer in die lug op jou pale, weg van almal af.” Die swaai en die stelte is beide motiewe van ontsnapping en wegkom van die realiteite.

Die verevrou is ’n epiese verhaal van bevryding wat waarskynlik in die slottonele ’n hoogtepunt bereik met die religieuse element van die Goeie Vrydag-optog waarin daar genesing vir etlike karakters kom: moontlike versoening tussen Candice en Walter en vir Liora: “Sedert haar deelname aan die Goeie Vrydag-optog het sy vreugde in dit wat nooit aan haar kan behoort nie” totdat sy bevrydend in die swempoel “oopvlerk op pad” sweef bo almal uit soos Moshe aan haar as kind gesê het: “Eendag sal jy bo ons klomp gewone mense sweef, my engel.”

Jan van Tonder se oeuvre bereik ’n hoogtepunt met Die verevrou. Dit is ’n moet-lees vir diegene wat van verweefde karakters en storielyne en motiewe hou.

The post <i>Die verevrou</i> beeld wêreld van volstruise epies uit appeared first on LitNet.

Lesersindrukke is bydraes van lesers wat uit eie beweging hul indrukke van boeke aan die LitNet-redaksie gestuur het.

Min Shaw: Sprokie van ’n liefling
Shaun Andrew Mynhardt
Uitgewer: Protea Boekhuis
ISBN: 9781485309918

Min Shaw: Sprokie van ’n liefling word beskryf as “’n moet vir almal wat met haar musiek grootgeword het”. So word dié boek op die flapteks beskryf. Ek kan nie sê dat ek met Min Shaw se musiek grootgeword het nie. Toe ek my verstand kry, toe was daar al televisie. Ek onthou die Afrikaanse musiek van my jeug. Dit was Bles Bridges (1946–2000) en Andre Schwartz (1974[?]–), Innes (1958–) en Franna Benade (1962–), Rina Hugo (1949–), Gé Korsten (1927–1999) en Anneli van Rooyen (1961–). Dit was meer die tipe musiek wat ons ingekry het. Dan was daar die musikale onderwêreld. Die Voëlvry-beweging, wat nie so goed deur die establishment gedokumenteer is nie, maar gereeld die koerante gehaal het. Maar daardie jare was ek te klein om koerante te lees.

My ma het soms van Min Shaw se liedjies gesing. Dan vertel sy my van Min Shaw, maar nie veel nie. Ek het nog steeds nie regtig besef watse groot ster Min Shaw eintlik werklik is nie. My ma was duidelik altyd ’n aanhanger van dié sangeres. In die sangklas het ons altyd die liedjie “Dankie” gesing van Lance James. Later sou ek van country musiek begin hou en weer vir Lance ontdek. Hoe aangenaam was ek nie verras om in hierdie boek sommer baie meer van Lance se loopbaan te kon lees nie!

Maar die ster van die verhaal is Min, wat op 26 November 1934 gebore is as Wilhelmina Jacoba Viviers in Johannesburg. Die boek dokumenteer haar kinderjare. Sy was ’n leerling aan die Hoër Meisieskool Helpmekaar, waar sy gematrikuleer het. Sy koester vanaf ’n jong ouderdom die droom om ’n sangeres te word, maar word opgelei as onderwyseres, en werk vir sewe jaar by verskeie skole. Sy kon self nooit kinders kry nie, al was sy vier keer getroud, maar haar liefde vir kinders sou lewenslank haar loopbaankeuses beïnvloed.

Min Shaw het eers in haar 30’s bekendheid as sanger verwerf. Haar groot deurbraak was egter toe sy in die Afrikaanse film Hoor my lied (1967) saam met Gé Korsten te sien was. Hoor my lied is opgevolg deur Jy is my liefling (1968) en Danie Bosman (1969). Die Afrikaanse filmbedryf het ’n reuse-aandeel gehad daarin om van Min Shaw ’n huishoudelike naam in Suid-Afrika te maak.

Die boek dokumenteer ook haar besoeke aan “die manne op die grens”, waar sy tydens die sogenaamde Bosoorlog (ook bekend as die Grensoorlog) van 1966 tot 1989 vir Suid-Afrikaanse dienspligtiges opgetree het.

Gedurende die 1970’s het Min Shaw meer op gospelmusiek, oftewel Christelike musiek begin fokus. Met die koms van televisie was sy ook vir ’n wyle besig met televisiewerk, en was veral betrokke by die maak van kinderprogramme.

Benewens die hordes kleurfoto’s en die teks wat Shaw se lewe dokumenteer, bevat die boek ook ander interessanthede. Daar is byvoorbeeld persoonlike boodskappe van haar aan haar ondersteuners ingesluit. Boodskappe van bemoediging. In een deel van die boek gee sy raad oor skoonheid en fisieke en emosionele gesondheid. (Ek is nie baie beïndruk met die raad dat ek koffie moet uitskakel nie, en gaan my nie self daaraan steur nie, maar aanvaar dit is goed bedoel.) Dit word dan opgevolg deur boodskappe van ander bekendes, wat van hulle indrukke en herinneringe oor die jare oor Shaw deel, onder meer Clive Bruce, Coenie de Villiers en Corlea Botha.

Die boek sluit af met ’n bondige CV van Min Shaw – haar werk, haar plate, albums, toekennings, TV-werk, rolprente en radiowerk. Dit is ’n indrukwekkende aantal projekte waarby sy betrokke was, en sy het ’n reusebydrae tot die Afrikaanse taal en kultuur gelewer.

Min Shaw: Sprokie van ’n liefling is ’n boek wat ek baie geniet het. Dit dokumenteer belangrike inligting oor die sanger se loopbaan en dit is goed dat haar loopbaan in so ’n toeganklike boek gedokumenteer is.

The post <i>Min Shaw: Sprokie van ’n liefling</i> deur Shaun Andrew Mynhardt: ’n lesersindruk appeared first on LitNet.

Wanneer bloekoms dans
JM Gilfillan
Uitgewer: Naledi
ISBN: 9781928426578

JM Gilfillan is ’n bekroonde skrywer en ’n bekende in die kortverhaallandskap. Wanneer bloekoms dans is haar vierde kortverhaalbundel.

Die skryf van ’n goeie kortverhaal vereis ’n besondere sin vir balans – iets wat Gilfillan in die meeste verhale regkry, soos "Byeenkoms van die eensames", "Girlie" en "Breekgoed". "Die son, die maan en die sterre" is ongelukkig ’n uitsondering: die verhaal is te praterig en verloor gaandeweg momentum. In teenstelling hiermee is "Wrywing" ’n knap vertelling wat handel oor Sabine, ’n rykmansdogter en belowende tjellis se seksuele ontwaking en begeerte na ’n jong bouer, Jans. Die sosiale taboes en inhibisies van die hoër middelklas word treffend in reliëf geplaas teenoor die vryhede van die werkersklas, en Sabine besef dat sy nie voluit lewe nie. Die kortverhaal is voorheen opgeneem in Skarlakenkoors, ’n bundel erotiese stories saamgestel deur Karin Eloff en Peter van Noord (Tafelberg, 2014).

Gilfillan konstrueer verhale met eenvoudige intriges; biopsies oor die menslike toestand. Haar fokus is die broosheid (en wreedheid) van verhoudings en in bykans elke verhaal word die lot van vroue deur ’n Tsjechofiaanse bril bekyk. In "Girlie" word die lesbiese verhouding tussen Elzette en Girlie bloot gesuggereer deur die volwasse toehoorders se onbeholpe beskrywings en die dialoog van twee tienermeisies se raaiselagtige vriendskap.

In "Nagrit deur die Karoo" word die teenwoordigheid van die onbekende man in Amber se motor ’n simbool van die donker passasier (dark passenger), en Amber is op haar beurt betrokke by ’n motorsindikaat; sy help met die vervoer van gesteelde voertuie. Ongelukkig eindig die verhaal voorspelbaar en abrup en van die simboliese ontginning van die man se teenwoordigheid (as haar gewete) kom daar nie veel nie.

In "Breekgoed" sluit Gilfillan aan by ’n diskoers van vroue wat oor duur breekware skryf – soos Nicole Jaekel Strauss se kortverhaal "Koppies in die kas", of Helena Hugo se roman Fyn porselein. In hierdie narratiewe word die gebruik en erf van porseleineetserviese gesien as tekenend van die (wit) besittersklas, in teenstelling met die goedkoop of stukkende breekware van die werkersklas. Sanet, Mevrou se skoondogter, se afguns op Mimi blyk duidelik uit die wyse waarop sy Mimi se erfporsie uitbreek en weggee. Die stukkende eetservies (oorspronklik uit Engeland) simboliseer uiteindelik die sosiale skade aan die bruin gemeenskap, en die verhaal lewer indirek kritiek op die voorvaders van hierdie ongeregtighede, naamlik apartheid en kolonialisme.

"Familiefees", en die daaropvolgende verhaal, "Foonoproep", berig oor die dood van ’n geliefde broer, Rudolf. Soos in "Wie laaste lag" stel Gilfillan nie die dood as finale grens in haar prosa nie – in beide verhale is daar ’n dieper parapsigologiese inbedding wanneer oorledenes bly voortleef en vanuit ’n onbereikbare geestesfeer kommunikeer:

Maar skaars merkbaar begin ook hierdie jaar kantel, en skielik is daar ’n herfstigheid in die lug. Dit word April, haar verjaardagmaand. Op die oggend van die vyftiende, lank voor dagbreek, lui die foon, en nog half deur die slaap strompel sy uit die bed om te gaan antwoord. Lank staan sy met die gehoorstuk teen haar oor. Al wat sy hoor is ’n geruis. ‘n Gesuis van die sfere. (69–70)

’n Herhalende tema in Gilfillan se kortprosa is dié van die vrou-as-buitestander wat terugkeer van oorsee, en ná ’n katarsis, verlies, of dood van ’n geliefde haar geboortegrond weer opsoek en krag put uit die natuur (soos in "Lig" en "Breekgoed"). "Sara en die dansende boom" besin oor verbeelde wêrelde, gebore uit verlies en in tandem daarmee die ontwikkeling van skrywerskap, terwyl "Woorde bruin soos grond" binne ’n folklore-tradisie geskryf is. "’n Geruis van vlerke" se eksposisie is onbevredigend, in teenstelling met die aangrypende en poëtiese "Laaste dans". "Manouche" is ’n knap-geskrewe verhaal en die bundel eindig op ’n hoogtepunt met die versoenende "Pryslied vir Patience".

Wanneer bloekoms dans is ’n welkome toevoeging tot die 78-jarige Gilfillan se oeuvre. Versuikerde segginge en New Age-retoriek, byvoorbeeld "positiewe energie" wat uit die karakters straal, doen steurend aan, maar in die geheel is dit ’n bundel sterk en eerlike prosa waaruit ’n leser heelwat sal put.

The post <i>Wanneer bloekoms dans</i> deur JM Gilfillan: ’n resensie appeared first on LitNet.

Die Groot Jaco Jacobs-storieboek
Jaco Jacobs
Uitgewer: LAPA
ISBN: 9780799392401

Die Groot Jaco Jacobs-storieboek is ’n omnibus van Jaco Jacobs se lekkerste stories en sal enige kind op ’n leesavontuur neem.

Dié boek is ideaal vir die beginnerleser, veral kinders tussen 7 en 12 jaar, en die verhale is gepas vir seuns én meisies. Daar is ’n goeie balans tussen die illustrasies en teks en dis ook verfrissend om te sien dat die illustrasies nie aangepas is om konsekwent te wees vir die omnibus nie. Die oorspronklike formaat van die individuele boeke is gebruik en dit help om die jong leser se aandag te behou. Dit verdeel die omnibus in individuele verhale, maar sonder om die geheel negatief te beïnvloed.

Ek kon nie elke aand wag om die volgende storie te lees nie en moes met groot moeite myself weerhou om nie die hele omnibus op een slag te verslind nie. Jacobs se verhale gryp ’n kind se verbeelding aan, maar is nie te ver verwyderd van ‘n kind se leefwêreld nie. Dit bevat net genoeg fantasie, pret en avontuur om lekker te lees. Tog woon sy verhale in daardie skemersone tussen werklikheid en fantasie sodat kinders dit maklik sal glo en die volwasseneleser self dalk ’n bietjie daarin sal wil glo.       

Die omnibus bevat vyf verskillende verhale en daarom is dit bloot regverdig om ’n kort opmerking oor elk van die vyf verhale te verskaf.

Koebaai, gorilla

Dié verhaal herinner sterk aan die bekende King Kong-film, maar het ’n lekker Suid-Afrikaanse kinkel. Dit is ’n tipiese avontuurverhaal met mal idees wat net kinders kan uitdink; soos wat sal gebeur as jy vir ’n hele week nie jou tande borsel nie? Touché – Jacobs weet waarvan kinders hou.

Die verhaal het darem ook ’n dieper aanslag, omdat dit duidelik word met die verloop van die verhaal dat Enrico eintlik vir Hein afpers en uitbuit. Daar is ’n besliste boeliegeur aan Enrico se gedrag, alhoewel sy toebroodjies gourmet is.

Superboetie

Die kultuur van strokiesprente, of algemeen bekend as “comics”, word onmiddellik in hierdie verhaal opgeroep. Alhoewel Ryna aanvanklik ‘n bietjie jaloers en uitgesluit voel omdat sy bababoetie superkragte het, maak hy gou vrede met boetie Riko. Want met ’n skurk soos StouteBaba kom Ryno en Superboetie tot almal se redding. Ryno teken selfs ’n strokiesprentboek van hom en sy boetie se avonture.

Hierdie verhaal kan ook moontlik ’n baie subjektiewe probleem opper, naamlik hoe om ’n nuwe boetie of sussie in die gesin te hanteer. Veral wanneer daar ’n bietjie jaloesie tussen die sibbe te bespeur is, soos in Ryno en Riko se geval. Die situasie word op ’n baie kreatiewe manier aangespreek, al beteken dit nie noodwendig dat iemand ’n superboetie sal kan kry nie. Om yskaste te kan rondskuif al is jy nog nie eers ’n jaar oud nie, is nogal indrukwekkend.

Borrels

Hierdie verhaal leen selektief by die bekende Andersen-sprokie The mermaid (1993), maar dit het ’n plaaslike geur. Ek het onmiddellik aan die Weskus gedink, alhoewel al die plekname fiktief is. Franna Ferreira is die boelie wat almal se lewens moeilik maak in Dolfynbaai en sy pa besit Ferreira Visprodukte, die plaaslike visfabriek. Iets ruik vreeslik sleg by dié fabriek, maar niemand weet hoekom nie. Vir kinders is hierdie ’n interessante afwyking van die tradisionele meerminsprokie met die gewone prinse en seemonsters.

Pasop vir die feetjies

Dit was beslis my gunsteling, omdat die stereotiepe konsep van feetjies heeltemal op sy kop gedraai word. Dié feetjies is nie die fyn en blink soort meisies-met-towerstaffies-feetjies nie. Hulle herinner mens eintlik aan argetipiese skurke. Die ingeligte leser sal beslis die ooreenkomste met die Aspoestertjie-sprokie kan sien, veral as die Goeie Fee en stiefsusters se rolle omgeruil was.

Koebaai Gorilla, Borrels en Pasop vir die feetjies bevat al drie elemente van boeliegedrag, asook subjektiewe lewenslesse wat nie prekerig is nie. Wat voordelig is vir kinders se sosiale ontwikkeling en wat die lewenslesse interessanter en minder vervelig maak.

Die probleem met dinosourusse

Dis nou ’n lekker storie vir klein oortjies en lewer subtiele kommentaar op die sosiale gedrag van kinders. Spesifiek oor hoe om hulle te help sosialiseer met ander kinders. Dit is lekker interaktief en die bladuitleg is gepas vir beide voorlees en selflees. Die illustrasies in waterverf en akwarel is verfrissend teenoor die ander verhale se digitale illustrasies. Dis moontlik ’n goeie manier om jou kind te help verstaan hoe om hulle persoonlike ruimte met ander te deel, veral as hy of sy ’n enigste kind is.

Hierdie resensie sou nie Jacobs se werk gestand doen sonder om te noem dat hy al vele gesogte kinder- en jeugliteratuurpryse gewen het nie. Hy het onder andere die KykNET/Rapport-prys vir ’n Goeie dag vir boomklim (2015), die Alba Bouwer-prys vir Moenie hierdie boek eet nie (2016), die Tienie Holloway-medalje vir Grom! (2016) en die CP Hoogenhout-medalje vir Wurms met tamatiesous (2008) gewen. Sy mees onlangse prys is die gesogte Scheepers-prys vir jeugliteratuur wat deur die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns aan hom toegeken is vir Dinge wat ek nie van skape geweet het nie (2018).

Jacobs is ’n baie produktiewe skrywer vir kinders van verskillende ouderdomme en ’n Goeie dag vir boomklim (2015) het groot opspraak verwek, veral omdat dit wêreldwyd in Engels vertaal is. Boonop sal dit binnekort ook in Italiaans verskyn.

Ten slotte lewer die keuses vir die omnibus ’n goeie balans, en dit bied ’n verskeidenheid van avonture. Ek kan hierdie boek aanbeveel vir kinders wat graag lees en selfs vir dié wat nog beginners is, veral omdat die teks nie so oorweldigend is nie en dit ’n prettige boek is. ’n Absolute leesplesier en aanwins vir elke kind.

 Verwysings

Andersen, H.C. 1993. Andersen’s Fairy Tales, Complete an Unabridged. Wordsworth Classics: Groot-Brittanje

Jacobs, J. 2008. Wurms met tamatiesous. Pretoria: LAPA     

—. 2015. ’n Goeie dag vir boomklim. Pretoria: LAPA

—. 2016a. Grom!. Pretoria: LAPA

—. 2016b. Moenie hierdie boek eet nie. Pretoria: LAPA

—. 2018. Dinge wat ek nie van skape geweet het nie. Pretoria: LAPA

Jacobs, J. 2019a. Webtuiste, beskikbaar aanlyn: http://www.jacojacobs.co.za/jacojacobs.co.za/TOEKENNINGS.html (Afgelaai: 6 Mei 2019).

—. 2019b. Die groot Jaco Jacobs-storieboek. Pretoria: LAPA

The post <i>Die Groot Jaco Jacobs-storieboek</i> deur Jaco Jacobs: ’n resensie appeared first on LitNet.

Opstaan ná die lewe jou telkemale platslaan, is moontlik

Wanneer water wyn word
Vivian Kleynhans, soos vertel aan Jacqueline Leuvennink
Uitgewer: Lux Verbi
ISBN: 9780796321893

Die boekomslag vertel: Toe Vivian as 16-jarige haar pa in die winkel se deur sien staan, het sy geweet haar lewe gaan verander. Haar pa het sy werk verloor, en die gesin word uit hulle huis gesit. Vivian kan haar geluk nie glo toe ’n ouer man in haar begin belangstel nie. Hy gaan vir hulle huis op Vredenburg kry. Min weet sy watter prys sy gaan moet betaal.

Vervreem van haar familie, in ’n spiraal van mishandeling, gooi sy byna tou op. Met God se hulp kon Vivian egter van voor af begin. Vandag is sy ’n sakevrou wat wyn uitvoer.

Vivian se verhaal is een van hoop, passie, deursettingsvermoë.

Hierdie kind van Paternoster se viswaters het haar lewe omgedraai en vandag word sy as mens én sakevrou gereken. Haar tweede kans het gekom, ná baie swaarkry, mishandeling en emosionele en fisieke aftakeling.

Die boek is geskryf deur Jacqueline Leuvennink, wat verskeie boeke op haar kerfstok het. Die storie is meesleurend, maar dis die eerlike, gestroopte beskrywing van ’n Weskuskind wat die swaarste aan jou hartsnare pluk.

My boek was vol merkers oor die mooi sinsnedes wat my onmiddellik saam in daardie klein tweekamer-vissersmanshuis op Paternoster laat leef het.

Enkeles wat vir my uitgestaan het: “Vistermanne is ’n ongeskraapte lot.” Of “In die maanskyn op die strand lyk als anders. Dis soos kerslig. Als lê geel gekleur. Ons voel iets aan van ’n groot, geheimsinnige wêreld buite Paternoster.”

Met die onverbiddellikheid en ingehoue woede wat Vivian elke dag in haar ma sien, het hierdie sin spesiale betekenis: “Daar kom sit ’n harde gevoel in my nek en skouers. Ons wil onse koppe kan oplig. Dronkwees laat jou ágtertoe gaan. En ek hou van vorentoe gaan.

“Dit smyt my in ’n duwweltjieveld van frustrasie. Dis beter om stil te bly. Maar ek haat die gevoel van magteloosheid wat soms om my skouers kom hang. Ek moet keer teen die kwaadwees wat ook in my wil begin stoel. As kind het elke dag met daardie gestoelde kwaad in haar Ma saamgeleef; in vrees meestal.”

Hierdie bewuswording daar in die veld met die man wat hul hond doodgeskiet het, wat ook dreigend teenoor haar staan, is ’n reuse-openbaring wat sy op daardie jonge ouderdom nie kan verwoord nie, maar tog só intiem ken.

En natuurlik die versugting van ’n kind wat streng en arm grootword; voel dat die lewe elders gebeur terwyl die wêreld hier op jou mishoop van jou vergeet het: “I need an elsewhere. Ek weet hoe dit voel.”

Wat my die langste bygebly het nadat ek die laaste bladsy gelees het, was hierdie wysheid van haar: “Ek besef eers later in my lewe armoede laat jou wêreld krimp tot net dit wat jy rondom jou sien. In mense se stryd om die wolf van die voordeur af te weer, glip ideale by die agterdeur uit. Baie is verslaan nog voor die geveg vir iets beters eens begin het.” Dis die tipe insig van dié wat ontbeer het wat met meer mense gedeel moet word. Mens kyk anders na jou eie lewe as hierdie woorde op jou hart kom sit.

En dan kom die ommeswaai en sy vertel dat jy “op ’n dag – sonder dat jy eintlik weet hoe – jou stem terugkry”.

Maar dit maak nie saak hoe mooi en poëties haar beskrywings is nie, mishandeling kan nie mooi geskryf word nie. Dis ’n vernietigende siekte wat soos ’n vlymskerp mes deur murg en been sny en families in twee dele kap wat soms nooit die afgrond tussen hulle kan oorbrug nie.

Die boek is ’n pragtige ode aan opstaan uit die verdrukking; van kop oplig en tweede kanse. Daarin lê die mooie. Ek is onseker wie se woorde die mooies in hierdie boek is – Vivian s’n wat dit geleef het, of Jacqueline s’n wat dit geskryf het nadat dit aan haar oorvertel is.

’n Kort stukkie deur die uitgewer of skrywer oor hoe die twee vroue se paaie gekruis het en hoekom Jacqueline die skryfwerk gedoen het, sou vir my die boek baie meer lewe en konteks gegee het.

Wat wel vir my die hardste praat in hierdie boek, is die krag van ’n vrou. En hoewel hierdie ’n bruin vrou is wat swaargekry het onder apartheid en die verhaal uit daardie oogpunt geskryf is, is haar storie universeel.

Armoede, onderdrukking, en hoop verloor het geen taal, kleur of kultuur nie.

Ook nie die oorbegin en tweede kanse nie. Haar verhaal van hoop is ’n groot inspirasie vir dié in haar skoene waar ook al in die wêreld; maar ook weer ’n stilword in dankbaarheid vir dié wat nié in haar skoene staan of ooit sal staan nie.

The post <i>Wanneer water wyn word</i> deur Vivian Kleynhans (soos vertel aan Jacqueline Leuvennink): ’n resensie appeared first on LitNet.

Ons raaiselpad met alzheimersiekte
Elise Nel
Uitgewer: Lux Verbi
ISBN: 9780796321756

Hierdie ware verhaal het verskeie emosies by my as leser ontketen. My ma (64) ly aan demensie en woon by my en my man. Ek is haar alleenversorger en dus honderd persent verantwoordelik om in al haar onmiddellike behoeftes te voorsien, hetsy liggaamlik, geestelik of emosioneel. Ons familie woon in ander provinsies en ek kan dus nie op hulle steun om vir ’n rukkie na Ma te kyk terwyl ek ’n blaaskans neem of dalk ’n draaitjie in die dorp gaan ry nie. My sibbe betaal wel maandeliks ’n geldjie oor om te help met die koop van die peperduur doeke, medikasie, ens. Hulle skakel ook gereeld om te hoor hoe dit met Ma gaan. Ek het ’n engel van ’n man wat my bystaan en begryp dat Ma se behoeftes eerste gestel word en dat elke faset van ons huishouding om haar draai. Dis ’n harde, moeilike en erg uitputtende pad om te stap. Daar is nie ’n alternatief nie – my ongetroude broer werk maande op ’n keer oorsee en my suster baklei teen kanker. Plekke wat mense soos my ma inneem, vra R12 500+ per maand en dan sluit dit nie eens haar medikasie in nie. My ma is ’n staatspensioenaris.

Hoe beskryf ek wat dit behels om na ’n demensielyer om te sien? Die naaste wat ek daaraan kan kom is om die voorbeeld te gebruik van ’n vrou wat vir ure lank in kraam is, maar wanneer die baba uiteindelik in haar arms lê, vergeet sy onmiddellik van die pyn wat die geboorte voorafgegaan het en drink net die wonder van die oomblik in. Al die opofferinge, al die moedelose huil in stilte, al die bid om krag en geduld – alles verdwyn in ’n oogwink wanneer daar ’n raar oomblik van herkenning en bewustheid in jou geliefde se oë huiwer en haar ou self deur die newels breek. Dan maak die herhalende gedragspatrone wat enige regdenkende mens naderhand tot raserny wil dryf, die skreeuende honger of dors omdat hulle vergeet het dat hulle wel al geëet en gedrink het, die uiters vreemde optrede met tye, die aggressie (verbaal én fisiek), die verlies aan sekere liggaamsfunksies en inhibisies, die hallusinasies, ens meteens nie meer saak nie, want vir ’n kort rukkie lank is jou geliefde se brein verbasend helder en is hy of sy terug. Jy hou vas aan hierdie kosbare flentertjies onthou en put krag daaruit vir wanneer jou geliefde weer “weg” is in die donker landskap waarin hulle dwaal.

My ma het my kind geword. My gestremde kind. Sy het ’n volwassene se liggaam, maar die verstand van ’n kleuter. ’n Kleuter wat nooit groot sal word nie, maar wel mettertyd heeltemal  baba gaan word. Ek is bitterlik baie lief vir my ma, maar soms raak die gedagte aan dit wat nog voorlê vir my ’n verskrikking, want dis nóú al met tye baie swaar. Die fisieke versorging is een ding. Jy ruil doeke sonder ’n oogknip om. Jy was jou ma se lyf asof dit jou eie is. Jy is daar elke keer as sy die toilet moet gebruik, want sy kan nie self afvee nie. Jy sorg dat sy eet en drink, voer haar wanneer sy soms nie die eetgerei herken nie. Jy staan drie keer ’n nag op om seker te maak sy is nog in haar bed en dwaal nie in die huis rond of het nie haar doek afgewoel nie. Dis die rugbrekende gewig van die verantwoordelikheid wat jou soms vang. Dít, en die verlies aan vryheid en spontaniteit. Jou tyd is nie meer jou eie nie. Jy kom by jou eie werk uit slegs wanneer jou geliefde vir kort rukkies slaap. Jy kom een maal in ’n maand vlugtig in die supermark, want jy moet die “uitstappie” deeglik beplan. Jy stoot die trollie met een hand en hou met die ander een jou ma se hand vas. Kry die nodige en gaan reguit huis toe. Dan sukkel jy vir twee dae om jou ma net weer rustig te kry, want al lyk dit of sy die inkopietog geniet, ontstem die gewoel en gedruis haar. Sy kyk nie TV nie, luister nie radio nie, lees nie. Sy wil jou dus heeltyd in die oog hê, jou aandag opeis. Ek en manlief het ’n oopplanhuis en werk albei van die huis af. Ek het nie ’n huishulp nie, want ons sien nie kans dat nóg iemand die bietjie privaatheid wat ons jaloers bewaak, binnedring nie.

Elke laatmiddag vat ek Ma se hand styf vas en ons gaan stap ’n ent en ons haal net asem, al vloek sy die kwartiermaan wat soms bedags in die hemel hang omdat hy kwansuis sy stertjie vir haar wys en al trek sy skewemond vir die ander stappers wat verbykom. Wanneer die huil en die moeg soms dik in my keel kom sit, dan onthou ek weer hoe my ma op ’n dag soos ’n klein, bang dogtertjie in my arms kom lê en oor en oor geprewel het: “Jy sal by my bly, nè? Jy sal my nie los nie, nè?” Liefde, empatie en pligsbesef. Dís wat my dryf om na my ma te kyk. Mens gee nie op of gooi iemand weg net omdat dinge moeilik is nie. 

Ek verstaan dus volkome waarom Elise Nel haar eens briljante eggenoot versorg het, want hy het haar gevra om by hom te bly tot aan die einde. “Jy moet altyd na my kyk, net jy moet na my kyk, jy moet altyd by my bly.” En sy het. Ten spyte van alles. Met toewyding en liefde. Want hy was haar man. “Deernis het al my moegheid en al my hopeloosheid oor ons situasie effens versag.” Haar dogter skryf dan ook in die bedankingsbrief ná haar pa se afsterwe: “Ons gun Ma nou die vrede om te weet Pa het gewéét Ma was daar vir hom; Ma was by hom.”

Elise vertel: “Dit was so swaar om my knap en intelligente lewensmaat te sien verdwyn en hierdie sukkelende, struikelende, afhanklike mens te leer ken.” “Die uitdaging om dag en nag na ’n alzheimerpasiënt om te sien, met bitter min slaap in die nag, en om terselfdertyd ’n huishouding sonder hulp aan die gang te hou ... was voorwaar ’n groot uitdaging. Maar so leer ’n mens dat die einde van jou krag en geduld, as dit moet, so ver soos die blou berge in die bekende liedjie lê.”

Sy skryf roerend oor haar persoonlike reis om hom by te staan. “Alzheimers het alle orde en genot uit ons lewens gesteel. Dit het soos ’n nare monster geword wat ons lewens heen en weer laat tuimel het.” “Wanneer ’n mens te midde van so ’n stroom is, is dit maar ’n geval van: ‘Swem, Jannie, swem.’ Daar was nie ander raad nie.” “My emosies het rondgespring tussen jammerte, ongeduld, hartseer en radeloosheid. Niemand kon vir my sê wat nog sou volg nie. Nêrens kon ek iemand kry wat reeds daardie pad geloop het om vir my raad te gee nie. Dié wat ek kon uitvra, het hulle geliefdes in versorgingsoorde geplaas voordat hulle hierdie fase bereik het. Elke nuwe uitdaging moes ek maar net leer hanteer. Die mense wat wel kennis gehad het, het al my baie vrae oor wat op ons wag, probeer wegpraat.”

Sy gesels openlik oor die stelselmatige agteruitgaan van haar man. Hoe moeilik (en later onmoontlik) selfs inkopietogte saam met hom geraak het en hoe uitdagend alledaagse bedrywighede soos badtyd en eettyd geword het. Ook die planne wat sy moes maak om hom sy medikasie te laat neem. Hy kon op ’n stadium nog help om skottelgoed te was en het die taak opsigtelik geniet, maar hy kon nie meer ’n motordeur oopmaak nie. Selfs tande borsel en skoene aantrek het ’n stryd geword. Hy moes naderhand doek dra. Het deurmekaar geraak en gedink hy sien en hoor mense waar daar niemand was nie. Die “moeilikste stukkie van die lang alzheimerpad” was sy alewige rondloop en probeer wegloop. Sy het ook agtergekom dat sy “geroep en geskree na die Allerhoogste was nie ’n gevloek nie, maar ’n hulpkreet”. “Dit was een van die enkele kere dat hy wel die hopeloosheid van die siekte se gevangeskap op ’n magtelose manier probeer verwoord het. Dit was hartverskeurend.”

Op bladsy 113 vertel Elise hoe haar man op ’n dag knaend na “Ma” bly vra het en sy toe met ’n skok besef het hy praat van sy eie moeder wat al lankal oorlede is. Hy het die doodstyding ontvang asof dit vars was en het droewig geween. My ma het weer op ’n keer na haar pa gevra en was ook erg geskok om te verneem dat hy reeds jare lank dood is. Vandag besef ek dit sou dalk genadiger gewees het om haar aandag eerder af te trek as om haar die waarheid te vertel, maar gelukkig vergeet alzheimermense gou. Dit was byvoorbeeld vir my ma een oggend vreeslik traumaties toe ek haar help om haar valstande skoon te maak en sy meteens besef het dat sy nie tande het nie. Sy het haar mond wyd oopgerek met haar vingers en in die spieël gestaar terwyl sy uitgeroep het: “Waar is my tande? Ek het dan nie tande nie.” Vyf minute later het sy die voorval vergeet.

Een oggend stap Elise se man oënskynlik sonder moeite rond. Hierna gaan sit hy op die rand van die bed en weier om weer op te staan, al soebat sy hom. Sy laat hom noodgedwonge alleen om vir hulle in die kombuis ontbyt voor te berei. Die volgende oomblik is daar ’n harde slag toe hy teen die skerp hoek van die bed se houtraam val en verskeie ribbes breek. Sy skryf hieroor: “Wat oomblikke vroeër vir hom maklik was [die opstaan en loop], kan binne minute onmoontlik wees en môre weer makliker. Soms word boodskappe van die brein af deurgestuur en ander kere is daar kortsluitings. Al hierdie dinge het ek te laat uitgevind.” “Dit het my selfverwyt soos vuur laat brand. Hy moes hierdie verskriklike duur prys betaal omdat ek in my onkunde sy onwilligheid as moedswilligheid gesien het.” Sy vertel ook hoe sy in hierdie tyd bekkenvloerbeserings opgedoen het wat ná sy dood tot ’n ingrypende operasie gely het, want sy moes ’n groot deel van sy gewig dra wanneer hy opgehelp moes word in die tyd waarin die ribbes weer moes vasgroei. Later het die tyd vir permanente bedverpleging aangebreek wat sy eie tol geëis het. Die spanning was egter tog minder, “want hy was nou tot een bed in een kamer beperk. Die aanhoudende rondhardlopery en waaksame dophou was nie meer nodig nie.”

Sy het ook besef dat alhoewel kommunikasie so afwesig was en daar geen gesigsuitdrukking was nie, haar man, wat toe permanent bedlêend was, wel nog emosie ervaar het en tog in ’n mate verstaan het. “Al het dit gelyk of hy verby weet en verstaan was, het hy steeds op ’n beperkte manier in sy verlamde liggaam geleef.” “Dat daar agter die uiterlike beeld van onbewus-wees steeds ’n lewe van hoor en herken is.”

Elise het sóveel fasette van die uitmergelende alzheimerpad wat sy saam met haar man gestap het, in hierdie boek vervat. Sy gee raad oor die praktiese versorging van ’n alzheimerpasiënt en vertel hoe sy byvoorbeeld verhoed het dat hy bedsere kry, ens. Die laaste paar hoofstukke, “Ek het geleer ...”, “Simptome om op te let”, “Raad aan die versorger” en “Ondersteuning van buite”, bevat kosbare inligting en wenke – nie net vir die versorger en/of geliefdes van die alzheimerpasiënt nie, maar ook vir diegene wat graag hulp of bystand wil verleen. Aan die einde van die boek rig sy ’n kort skrywe aan die demensielyer: “Vir jou wat sukkel om in die hoofstroomlewe aan die eise van menswees te voldoen wil ek graag die geskenk van aanvaarding en kalmte bring.” “As jy die kruk en bystand van jou geliefdes gebruik wanneer jou denke dit benodig, bly jy steeds die kosbare jy.”

Sy deel van haar dagboekinskrywings en vertel ook meer oor haar geloofstryd. Hoe sy met God onderhandel het en bly hoop en bid het op ’n wonderwerk. Hoe Hy wel meer as een keer die onmoontlike moontlik gemaak het, al het sy dit eers agterna besef. Sy het elke oggend haar oggendgebed afgesluit met: “Here, ek vra net krag, genoeg krag vir hierdie een dag.” Dis ’n gebed wat ek myself al telkens gevang bid het.

Elise skryf ook oor die tydperk ná haar man se afsterwe en roudiens: “So lank was my verstand, denke, emosies, roetine en plig in een smal stroom verswelg. Om weer in te pas en sin te maak buite daardie nou stroom het vir my onmoontlik gelyk. Mense sê so maklik dis eintlik ’n verligting, en almal het geweet dit sou kom. So dit maak die dood soveel makliker. Maar rou is rou. Dis soos ’n groot donker spelonk in jou binneste terwyl jy lag en knik en meedoen.” 

Ons raaiselpad met alzheimersiekte is ’n eerlike verhaal vol deernis. Barend Vos skryf dit is “’n roerende vertelling van ’n vrou se lewe saam met haar eens begaafde man ... Intiem en aangrypend.” Dis ’n vertelling wat jou aan die hart ruk vanaf die heel eerste paragrawe: “Ongemerk. Dit is die enigste woord wat ek het om die aankoms van alzheimersiekte te beskryf. Eers in die lyer se wete, dan in die binnekring van die huisgesin en later saggies, dwarrelend verder. Ek het so min van hierdie siekte geweet. ... net geweet dit is die siekte van vergeet.” “Die pad was onherbergsaam en my sig was soos om in ’n dowwe spieël te kyk.” “Nou sien ek dit duideliker, want ek het by die eindpunt gekom.” Hierin lê die waarde van die boek opgesluit. Elise het die pad gestap. Haar boek, wat 195 bladsye beslaan, is soos ’n welkome rigtingaanwyser op ’n onbekende pad vir diegene wat struikelend daarop moet rondtas. Ek het beslis baie waarde gevind by die lees daarvan. Elise verdien ’n toekenning vir haar dapperheid, moed en deursettingsvermoë. Hierdie boek behoort ver en wyd gelees te word.

The post <i>Ons raaiselpad met alzheimersiekte</i> deur Elise Nel: ’n resensie appeared first on LitNet.