The Odyssey of Homer: A Southern African Translation
Richard Whitaker
Uitgewer: African Sun Press
ISBN: 9781874915287

Hierdie lesersindruk is uit eie beweging deur die skrywer geskryf en aan LitNet gestuur.

Homeros se lang verhalende gedigte oor die Trojaanse oorlog (sy Ilias) en die tien jaar lange terugtog van die held Odusseus ná daardie oorlog is reeds in  die vroeg-vyftigerjare deur die Stellenbosse professor van Grieks, JPJ van Rensburg, in Afrikaanse prosa vertaal. Daar is ook reeds tientalle vertalings van dié Antieke-Griekse eposse in alle ander Westerse tale, en selfs ook in verskeie Oosterses. Wat maak Whitaker se nuwe vertaling van die Odusseia in Engels en in versmaat dan iets besonders vir Suid-Afrikaners? Waarom moet nóg ’n Engelse vertaling van die Odusseia  enigsins die aandag van Afrikaanssprekendes trek?

Die vertaalteorie is ’n redelik onlangs-geformuleerde wetenskap, maar die beoefening daarvan is byna so oud soos skrif. Enige vertaler moet eerstens besluit of sy of haar vertaling letterlik of vry moet wees. Die Franse vertaalkundige Meschonnic (1973:300−434) het aanbeveel dat die “waardigheid” van ’n vertaling tot sy reg moet kom deurdat ’n berekende afstand tussen die bronteks en die vertaling gehandhaaf word; dit wil sê, hy verkies die behoud van ’n mate van “vreemdheid” binne enige oorskakeling van ’n geskrewe stuk na ’n teikenteks. Daar is heelwat ander vertaalbenaderings wat iewers op die lyn tussen twee teenoorgestelde vertrekpunte lê: gelykstelling (getroue weergawe van die bronteks) teenoor soepelheid en natuurlikheid (groter verstaanbaarheid in die teikentaal). Eugene Nida (1964:182) stel die terme formele gelykstelling (’n bronteks-georiënteerde benadering) en dinamiese voldoening (wat op beide die teikenteks en die teikenleser gemik word) voor. Op sy eenvoudigste beteken dit dat ’n vertaling óf die leser óf die teks verontagsaam. Die doel van ’n vertaling bepaal grootliks die mate van letterlikheid (bronteks-oriëntering) of aanpassing by die teikenkultuur (gemik op die teikenleser) waarmee ’n vertaler ’n teks benader.

Whitaker se vertaling is “Suider-Afrikaans”. Dit vertaal sekere denkbeelde en begrippe en selfs woorde met woorde en uitdrukkings uit ’n hele aantal inheemse Suider-Afrikaanse tale, insluitend Afrikaans. In ’n deeglike woord vooraf (ble 9-14) verduidelik die digter sy doel met sy steun op die veeltalige oorspronge van die “Suid-Afrikaanse Engels”-dialek. Dit wil sê, hy gebruik woorde en uitdrukkings wat bekend is aan Engelssprekende Suid-Afrikaners (en uiteraard ook aan hulle twee- en veeltalige landgenote.) Sy “Afrika”-woordeskat span hy in om aan te dui dat ons nie die  Bronseeu Griekse “konings” moet beskou as die eweknieë van moderne Europese koningshuise nie, maar eerder as soortgelyk aan stamhoofde soos die beroemde 19de-eeuse koning, Shaka Zulu. (Whitaker het ’n soortgelyke doel gehad met sy vorige vertaling, dié van die Ilias.) Met hierdie leenwoorde wil Whitaker sy lesers ’n Homeriese wêreld toon wat meer lyk soos die prekoloniale, voortegnologiese wêreld van ’n inheemse Suider-Afrika as dat dit die stedelike sofistikasie van moderne stede en moderne koningshuise weerspieël. Whitaker mik dus duidelik sy vertaling op sy teikenlesers. Vir ons Suid-Afrikaners is sy gebruik van die plaaslike Engels waarin hierdie leenwoorde voorkom gerusstellend bekend, maar vir nie-Suid-Afrikaners sal hierdie woorde ’n sekere mate van vreemdheid inhou en die soort afstand handhaaf wat Homeros se wêreld tog wél buite hulle eie, bekende omgewing sal plaas. Hiermee het Whitaker dus daarin geslaag om ’n teks voort te bring wat beide leser- én teksvriendelik  is.

Whitaker se “stamgebonde” woorde pas presies binne die Griekse kulturele konteks; voorbeelde is: induna (hoofman, tweede in bevel onder ’n stamhoof), amakhosi (’n versameling hoofmanne), impi (leër of strydafdeling). Whitaker se vertaling wil dus aan lesers uit ’n heel ander milieu as die Homeriese toon dat daar selfs vandag (of dan baie onlangs) nog mense is (of was) wat baie soos die Homeriese helde leef (of geleef het), dat daar eintlik groot ooreenkomste tussen die antieke Griekse en hedendaagse Afrika-kulture merkbaar is. Dit sluit aspekte in soos ’n sterk patriargale etos, die gebruik van jagspiese, gebruik van kruiemedisynes en -rate deur ‘n “tradisionele heler” (sangoma of inyanga), die lofprysing van hoofmanne deur ’n imbongi (pryssanger), en die betaal vir ’n bruid aan haar pa deur ’n aspirantbruidegom. Die begrip en woord lobola is vir ons Suid-Afrikaanse lesers baie bekend; vir Whitaker se internasionale teikenlesers is dit vreemd − hulle ken net die verskynsel van ‘n bruidskat deur die pa aan die jongman. Dit is hierdie gebruik wat ter sprake is as die vryers na die hand van Penelopeia, Odusseus se vrou, smag (en daarmee saam beheer oor sy stamgebied) sodat een van hulle met haar kan trou, as hulle reken dat Odusseus dood is. Met die inbring van dié woord en begrip verryk Whitaker die internasionale woordeskat van presiese Homerise ekwivalente.

Die Homeriese gebruikmaking van woordprentjies-in-die-kleine om ’n vergelyking uit te bou (die sogenaamde Homeriese vergelyking) word maklik verinheems as daar na die gedrag van diere verwys word. Nog ouliker is egter Whitaker se vertaling van Boek 5.329 ev,  waar die wind wat Odusseus se vlot teister, vergelyk word met hoe “a summer north wind blows rolbosse about the veld”.

Vir nie-Suid-Afrikaanse lesers is daar ’n volledige woordelys (517−22), met altesaam 69 woorde en uitdrukkings uit Afrikaans (of Nederlands), Zoeloe, Xhosa, Sotho, Tswana, en selfs Swahili (wat Whitaker se beskrywing van die boek as  “a Southern African translation”, eerder as “South African”, regverdig). Assegai (met een a geskryf) is van Arabies-Berberse oorsprong, en dus kan die vertaling selfs as ’n “African”  beskou word. Whitaker verskaf ook ’n vindingryke uitspraakgids vir al hierdie leenwoorde. Die Afrikaans oo-klank in woorde soos kloof en disselboom verklank hy slim met die invoeging van ’n bykomende lettergreep (klóo-uhf en dissilboo-um).

Whitaker  se vertaling is ook op ander wyses “Suid(er)-Afrikaans. Bogenoemde “stam”-woordeskat en ook leenwoorde uit Afrikaans (of Nederlands), en hier en daar ook woorde uit Portuguees, is al gevestig as eie aan Suid-Afrikaanse Engels. Suid-Afrikaanse Engels het ook sy eie variante, in ’n groot mate afhangend van waar sy sprekers woon; woorde word in verskillende Suid-Afrikaanse stede of kulturele kontekste anders ontleen en anders ingespan. Vir my as tweetalige Kapenaar is die gebruik van die Engelse verledetydsaanduiding -ed by ’n Afrikaanse woord soos braai effe vreemd; Whitaker se idiolek laat hom toe om (dikwels) braaied te gebruik. Ook vir my ongewoon is sy “Engelse” verlede tyd van die nuttige Afrikaanse woord skep, waarvoor daar geen presiese Engelse ekwivalent sonder omskrywing bestaan nie. In die konteks van wyn drink kry ons egter dikwels iets soos: “They skepped the wine and handed the cups around for all to drink.”  Moontlik is dit ’n Suid-Afrikaanse Engels uit ’n ander streek. Dis my enigste besware teen Whitaker se idiolektiese gebruike − ek het vrede met byvoorbeeld stelwyses soos “I trekked away” en “they outspanned the oxen.” Die nuttige Afrikaanse woord bergie kom enkele kere voor, asook ’n paar hibrides, samevoegings van ’n Afrikaanse en ’n Standaardengelse woord, soos in vlei-grass en vlei-lands.

Bekende Brits-Engelse woorde word ook soms met ’n bepaalde Suid-Afrikaans kleur gebruik. Lull word byvoorbeeld aan Afrikaans paai gelykgestel.  Die semantiese veld van die Afrikaanse woord paai is breed en sluit, benewens “troos” en “sus”  ook die begrip “om wantroue te laat verdwyn” in (Engels: to lull suspicion). Dus laat Whitaker vir Penelopeia aan  Odusseus vertel: “For three years I lulled and tricked the Achaians” (19.151, bl 421). Ook tipies Suid-Afrikaans  is die gebruik om ’n ouer vrou as “mama” aan te spreek as aanduiding van eerbied: die huishoudster Eurukleia word byvoorbeeld konsekwent so deur lede van Penelopeia se huishouding aangespreek.

’n Verdere kategorie van “Suid-Afrikanismes” is uitdrukkings uit verskeie Afrikatale wat direk in Standaardengels vertaal word. Voorbeelde hiervan word ook in die woordelys verduidelik, soos “Go well!” of “Stay well!” as mense van mekaar afskeid neem. Nog een is “great place” vir die opstal (eerder as “paleis”) van ’n hoofman. ‘n Verengelsing van die Afrikaanse opstaan kom verskeie kere in verskillende vorme in die vertaling voor, soos in stood up waar die konteks duidelik op die betekenis “wakker word” dui. In een geval, wat haas dikwels voorkom, sou ek met Whitaker verskil. Standaard-Suid-Afrikaanse Engels, soos ook die Britse, beskou out as ’n bywoord, waarvan die betekenis met behulp van  of of at voltooi moet word, waar dit in Amerikaanse Engels as ’n voorsetsel gebruik word. Whitaker se Homeros vertel in verskeie gevalle van karakters wat “look out a window” of “go out a door”. Dis egter van minder belang.

Alle vertalers van poësie sit met die vraagstuk of dit moontlik is om metries presies dieselfde formaat as die brongedig te behou al dan nie. Dis ’n ingewikkelde vraagstuk: Moet die presiese metriese patroon gehandhaaf word, of moet ’n ander versmaat ingespan word? Daar is ’n baie groot verskil tussen die Oudgriekse en Engelse metriese patrone: die antieke Griekse stelsel is gegrond op lettergreeplengte (soos die “lang en kort note” in die Liedboek van die kerk) en toonhoogte (soos in moderne Afrikatale of Chinees). Die meeste Europese tale, en ook Afrikaans, maak gebruik van versklem, waar metrum deur die patroon van alternerende beklemtoonde en onbeklemtoonde lettergrepe bepaal word. Die 19de-eeuse geleerde Matthew Arnold het in sy lesingreeks On translating Homer voorbeelde van Griekse lang-en-kort-noot-metrum wat op Engels toegepas is, gebied,  maar so ’n metriese patroon is moeilik om in ’n klemtaal te handhaaf. Die Engelse digter Alexander Pope weer het berymde “heroïese koeplette” vir sy vertaling van Homeros se Ilias ingespan, maar het teenoor ’n vriend erken dat hy daardeur die “rapture and fire” van die oorspronklike ingeboet het (Sherburn 1956:43−5). Pope se voorspelbare tweeslagrymvers raak baie maklik irriterend om te lees.

Antieke-Griekse verse (wat eerder gesing as voorgedra is) het egter wel as sekondêre faktor ’n sesvoetige patroon met ’n ligte vierslagritme vertoon. Logies gesproke moet ’n vertaling wat die gevoel van die oorspronklike wil weergee, ook ’n sesvoetige vers gebruik.  Whitaker se reël-vir-reël-ooreenstemmende verse bestaan egter merendeels uit taamlik los, aanpasbare vyfvoetige verse, waarvan sommiges met ’n klemlettergreep begin, ander weer daarop eindig. Hierdie aanpasbaarheid laat Whitaker se Engelse prosodie (die wyse waarop ’n woord binne ’n vers pas) goed werk: woorde behou hulle natuurlike klempatroon, al staan hulle wáár ook al in ’n vers. Die verse lees vlot, met geen gevoel van versdwang nie. Whitaker se vloeiende poësie lees maklik, en na ’n paar aande se lees hier teen slapenstyd het ek selfs in versmaat begin droom.

’n Nuttige inleiding (17−86) som die hele epos boek vir boek op en bespreek dan die hoofkarakters, Odusseus en sy getroue eggenote Penelopeia; hierna volg ’n ontleding van die hooftemas van die epos, insluitend die begrippe lyding en empatie. Die verskille tussen ’n orale samelewing en ’n geletterde een word uitgelig met ’n bespreking van die rol van verskeie pryssangers binne die epos, eerder as om lank uit te wei oor die vraagstuk of die geheimsinnige digter (of digters), “Homeros”, die epos “gekomponeer” of eerder slegs “oorgedra” het. Whitaker sluit sy inleiding af met ’n uiteensetting van die bepaalde vertaalteorie wat hy aanhang en sy eie vertaaltegniek. ’n Lys van die belangrikste name binne die Odusseia (526−32) word van ’n uitspraakgids voorsien. Sillabiese e word as ë aangedui om te verseker dat Engelssprekendes nie die slot-e onuitgespreek laat nie (soos in die naam Kirkë). Hier sou ek die kappie-ê verkies het.

African Sun Press het homself oortref met hierdie praguitgawe. Dowwe glansswart tussenblaaie (met opskrifte in wit letters) vergemaklik die vind van afsonderlike boekdele. Die eensgelyke blinkswart buiteblad met sy wit letters en net die woord Odyssey in rooi toon ’n klein seilskippie op ’n wydstrekkende, spieëlgladde see, uitgebeeld op die reghoekige seil, ook in rooi, met die kop en gedraaide horings van ’n Suider-Afrikaanse koedoe (Tragelaphus Strepsiceros). Ek voel genoop om uit te roep: “Kudos to the production team!”

Whitaker se The Odyssey of Homer: a Southern African Translation is ’n pragboek om te besit – en, uiteraard, om te geniet!

Jo-Marie Claassen, afgetrede medeprofessor in Antieke Studies, Universiteit Stellenbosch.

Geraadpleegde bronne

Arnold, M. 1896. On translating Homer. Londen.

Meschonnic, H. 1973. Poétique du traduire, Parys.

Nida, E. 1964. Toward a science of translating. Leiden.

Sherburn, G (red). 1956. The correspondence of Alexander Pope. Oxford.

Whitaker, R. 2012. The Iliad: A Southern African Translation. Kaapstad.

The post <i>The Odyssey of Homer: A Southern African Translation</i> deur Richard Whitaker: ’n lesersindruk appeared first on LitNet.

As in die mond
Nicole Jaekel Strauss
Uitgewer: Quellerie
ISBN: 9780795801358

Soos die bekroonde Maal (2010) het Nicole Jaekel Strauss se tweede kortverhaalbundel, As in die mond (2017), ’n treffend eenvoudige omslag wat onmiddellik aandag trek. Die titelwoord “mond”, wat in die bolip van die afgebeelde mond op die voorblad verskyn, is ’n aanduiding dat kos – en veral die verorbering daarvan – opnuut ’n deurslaggewende rol in die bundel speel. Tog suggereer die res van die titel dat dié “kos” nie altyd smaaklik of eetluswekkend is nie. As frase geneem uit die bekende spreekwoord “soos as in die mond”, hou dit veel eerder verband met iets onaangenaam en onverkwiklik. Die oopgesperde mond lyk nie toevallig soos ’n wond nie.

Op letterlike vlak verwys “as” ook na die herinneringflardes wat van die verhaalkarakters aan ’n vernietigende brand oorhou. In “Fluctuat nec mergitur: Getref, maar nie gekelder nie” dink Isabelle Romée byvoorbeeld deurgaans terug aan haar dogter, Jeanne, se teregstelling op die brandstapel, en in die verhale waarin Suzanne en Marika Louw karakters is, is dit veral die herinnering aan die verwoestende brand wat die familieplaashuis een noodlottige Oukersaand in puin lê en ’n hele familie se lewens in sak en as dompel:

Die reuk van die versengde pot, die geskroeide vla, van vlamme, rook, as; die verterende getier van die vuur, tref haar [Marika] voor sy dit kan help. Die herinnering kook, stelp in haar keel, die verstikking sit weer diep in haar longe in. Die vuur druis, dit klapper en kraak; knal soos sarsies donderweer. Toe ruik sy dit: die meubels, vloerplanke, deure wat niks anders is as brandhout nie; papier, plastiek, elektriese kabels, hare, vel en pels vreet die vuur met blakerende vraatlustigheid op. Die reuk wat sy eers nie kon eien nie: verkoolde vet, vel, hare, naels. Been. Mens wat nie meer mens is nie, ’n stof tussen lewe en as. (79)

Die aanhaling uit Gabriel Garcia Marquez se Love in the Time of Cholera wat as motto gebruik word, roep egter ook meer positiewe assosiasies met “as” op. In die Marquez-aanhaling staan die gedagte van hergeboorte en vernuwing sentraal wat onwillekeurig ook die Afrikaanse spreekwoord “(soos ’n feniks) uit die as verrys” in gedagte roep.

Voortsetting én verruiming

Die openingsverhaal in As in die mond skakel op subtiele wyse met die slotverhaal in Maal. Soos Alile Phiri wat in “Padkos” (Maal) ’n vermoeiende busrit van Malawi na Kaapstad onderneem vir ’n werk wat aan haar belowe is, pak Isabelle Romée in 1455 die reis van Orléans na Parys aan om ’n petisie vir haar dogter se kwytskelding aan pouslike beamptes uit die Vatikaan te oorhandig. Ten spyte van onsekerhede en voorbehoude, is daar by albei hoofkarakters die bereidwilligheid om groot ontberings te ly om hul “missie(s)” (32) suksesvol af te lê. Tydens háár uitgerekte reis maak Alile telkens handevol grond bymekaar wat sy enersyds letterlik as “padkos” verorber, maar wat andersyds ook as vertroosting en versterking vir haar dien. In “Fluctuat nec mergitur”, waarin Isabelle darem aan heelwat smaakliker padkos kan smul, oorhandig ’n vriendin aan haar ’n sakkie gladgevryfde klippies wat sy die dag van Jeanne se teregstelling langs haar brandstapel opgetel het, as herinnering aan die doel van Isabelle se reis:

Kopskuddend vryf sy [Isabelle] die klippe wat Guillebert vir haar gebring het, om te onthou dat sy regtig hier is en dat die klipfigure bo teen die dakrand se bultende, versteende oë haar nie kan sien soos sy vir hulle nie. (38).

Uiteindelik sluit Isabelle haar emosionele betoog aan die nuntius en ander gesante met ’n verwysing na dié klippies af:

Dit is te laat om haar terug te bring. (...) Júlle het haar op die stapel vasgebind, uitgekryt vir ’n heks. Júlle koning sit op die troon as gevolg van haar. Maar van haar is daar niks oor nie. (...) Al wat oorbly, is ’n sakkie klip. (41)

Anders as “Padkos” wat op ’n uitsiglose, ontstellende noot eindig, verteenwoordig Isabelle se reis in “Fluctuat nec mergitur” ’n element van hoop in dié opsig dat sy wel haar dogter se saak aan die pouslike afvaardiging stel. [’n Eenvoudige Google-soektog maak dit byvoorbeeld duidelik dat Jeanne se veroordeling 24 jaar na haar teregstelling op versoek van Jeanne se moeder en die Inkwisiteur-Generaal Jean Brehal deur pous Callixtus III herroep is en dat sy gevolglik onskuldig bevind en tot martelaar verklaar is.]

Benewens voortsetting, verteenwoordig hierdie verhaal ook ’n verruiming in Strauss se oeuvre, deurdat dit ’n tema inlui wat in die res van die bundel sentraal staan: die verhouding tussen moeders en kinders (en veral tussen ma’s en dogters). Hoewel dit aanvanklik mag voorkom asof dié verhaal, met sy uitgerekte aanhef en situering in sestiende-eeuse Frankryk, nie heeltemal in die bundel tuishoort nie, staan dit in ’n duidelike spanningsverhouding met die daaropvolgende verhale. Hier ontval ’n dogter haar ma, wat op haar beurt geen steen onaangeroer laat om haar dogter se gedagtenis te probeer herstel nie. Die volgende elftal verhale handel oor, of skakel met, ’n ma wat haar dogter ontval en die trauma wat dié gebeurtenis vir opeenvolgende generasies inhou.

Voorts is “Fluctuat nec mergitur” ook tekenend van die wyse waarop die vertelafstand telkens in die volgende 11 verhale afgewissel word. Hoewel die hele verhaal vanuit die oogpunt van ’n eksterne verteller aangebied word, word daar afwisselend na die hoofkarakter as Isabelle, enersyds, en as “die moeder”, “die vrou” en “sy”, andersyds, verwys. In eersgenoemde geval tree Isabelle duidelik as fokaliseerder op en kry die leser onmiddellike toegang tot haar intiemste gedagtes en gevoelens. Wanneer daar egter na Isabelle as “die vrou” of “die moeder” verwys word, vergroot die vertelafstand en kan die leser die karakters meer objektief bejeën. Op ooreenstemmende wyse word die volgende verhale of vanuit ’n eerstepersoons- of vanuit ’n eksterne vertelperspektief aangebied, met die gevolg dat die vertelafstand voortdurend wissel.

“’n Verwikkelde eenheid”: die nawerking van één vlammenag

In die tweede verhaal “Kleinood” word ons bekendgestel aan Suzanne, haar afwesige ma en haar puntenerige “ouma Paarl”. Verwysings na die “wit deken van my ouma San” (43) en “[h]ulle het anyway verskonings gesoek om my te terg (...) oor die brand, en oor my ma weg is” (45), laat vrae ontstaan wat eers in latere verhale in die bundel beantwoord word. Die ek-verteller, Suzanne, wat nie net ’n persoonlike trauma moet verwerk nie, maar boonop ook aan die “vernederende proses” van grootword uitgelewer is, het ’n obsessie om bossies hare te versamel en in ’n boksie onder haar klere te hou “daar waar [sy] die ander boksie vol klippies van die Vrystaat (...) hou” (48). Hierdie obsessie herinner aan die verteller-karakter in “Die konsert” in Maal wat tydens haar omswerwinge deur die stad allerlei eienaardige kleinode bymekaarmaak. Vanuit ’n agternaperspektief is dit veral betekenisvol dat die oudste bondeltjie hare wat Suzanne in die boksie bewaar, dié van haar broer is: “Die korste, dunste bondeltjie hare – die hare van ’n baba – wat ek gevat het uit my ouma se Bybel langs haar bed. My broer se hare.” (52)

In die daaropvolgende verhaal, “In die skadu van eierwit I” (en wie sou ooit kon dink dat iets so veerlig soos ’n meringue ’n skaduwee kan gooi?), word ons aan ’n ander stel karakters bekendgestel: die jong Christopher (Chris); sy ma, Ragel, wat by tannie Esmé in die Parow Tuisnywerheid werk, maar anders as haar werkgewer jammer voel vir die arm bruin seun wat met verlange deur die tuisnywerheidvenster na die eetgoed loer, en altyd vriendelik is met Aisha, die vrou wat weekliks kom roti’s en samoesas aflewer. Wat veral in hierdie verhaal beïndruk, is die wyse waarop Strauss aan die hand van die oënskynlik onskuldige tuisnywerheidgegewe (en veral die peperment- en lemon meringue-terte in hul plastieksakkies) nie net kommentaar lewer op ’n sosiopolitieke bedeling van die tyd nie, maar uiteindelik ook oor die komplekse ouer-kindverhoudings waarvan daar in dié verhaal sprake is.

“Marika se reis” tel die drade van “Kleinood” op, maar speel 28 jaar later af wanneer Suzanne haar ma, Marika, vir die eerste keer op die Griekse eiland waar sy “al die jare al” (89) bly, gaan opsoek. Ook in hierdie verhaal word die onoorbrugbaarheid van die afstand tussen ma en dogter aan die hand van die kosgegewe uitgebeeld. Wanneer Suzanne byvoorbeeld vir haar ma van haar tuisgebakte beskuit (na die resep van ouma San) uit Suid-Afrika voorsit, veroorsaak dit dat Marika byna daaraan verstik:

Die koffierige beslag lê op haar tong. Karringmelk, kaneel. Ontbytgraan. Die soetsuur van rosyntjies. Sluk, sluk, Marika; dit gaan te stadig af. Sy wil stik. ’n Vlaag naarte kom weer, of dit van die koffie of die beskuit is, weet sy nie. (88)

Op ooreenstemmende wyse veroorsaak die skordalia wat Marika op eg Griekse wyse vir Suzanne voorberei, ’n soortgelyke reaksie:

Zanne kou nie weer nie. Sy worstel, kan die brood en die sous nie gekou of gesluk kry nie. Haar oë traan; of dit van die branderige knoffel of emosie is, weet sy nie. Zanne draai vinnig om, loop die gang af. Die badkamerdeur gaan toe, en ná ’n rukkie spoel die toilet. Marika bly staan langs die tafel met die gitswart bakkie skordalia daarop. (106)

Die verhaal neem ’n verrassende wending wanneer dit aan die einde onduidelik is of die ontmoeting tussen moeder en dogter werklik plaasgevind het en of dit, in ooreenstemming met die titel, dalk eerder net ’n hersenskim of verbeeldingsreis van Marika was:

Die stuk beskuit in haar tee haal sy uit voor die vloeistof dit geheel en al deurdrenk. Het sy in die laaste baksel anys gesit? Haar geheue word by die dag slegter. Sy sal vir Stephanos moet vra of daar hierdie keer iemand saam met haar by die taverna was. (106)

In “Delivery”, wat met “In die skadu van eierwit I” skakel, word agtergrondsinligting gegee oor die wyse waarop Sulaiman tydens sy afleweringsritte na Parow Tuisnywerheid plekke ruil met sy vroulike alter ego, Aisha:

[D]ie kleurgrense en die skeidslyne van daardie tyd het in sy guns getel. In die buurte en voorstede waar coloureds ’n aardigheid was (as hulle nie in kombuise of tuine gewerk het nie), en waar sy off-white vel nie te swart was nie, was hy en sy mense so totaal onbekend dat hy vir homself ’n vroulike alter ego kon skep sonder dat enige haan daarna sou kraai. (118-119)

Die verhaal skakel egter ook met “Kleinood” en “Marika se reis” wanneer dit blyk dat die psigiater wat Sulaiman na sy angsaanval in die hospitaal behandel, niemand anders as Suzanne Louw is nie. Die titelwoord “as” verwys hier nie soseer na “verbrande hout” nie, maar eerder na ’n versugting na die moontlikheid om die onhoudbare binariteit van gender- en raskategorieë van die tyd te oorskry: “Vir die oomblik, net hierdie een, hoef hy nie te kies tussen Aisha en Sulaiman nie. Vir die kort reis tussen sy hospitaalbed en sy huis, om Duiwelspiek met die view oor die baai, sal hy hom verbeel hy kan ’n bit of both worlds hê.” (122-123)

Suzanne se obsessiewe versamelgedrag in “Kleinood” weerklink in die vreemde optrede van die vioolspeler in “Werp jou op die water” wat gereeld in Berlyn na die Spreekanaal loop met die wens om sy viool in die water te gooi. Tog gaan hy nooit (in dié verhaal) tot die daad oor nie: “Dit het ’n ritueel geword, soos ’n droom, hierdie gewoonte van hom om te maak asof hy sy viool in die kanaal kom gooi. Hy wonder of hy dit eendag werklik sal doen. Hy glo nie.” (128)

Hierdie retoriese gedagtevraag word in “Swanemeer” bevestigend beantwoord wanneer Roelof, nou een van Suzanne se pasiënte in Suid-Afrika, wel sy viool tydens ’n wandeling in die Molteno-reservoir in Oranjezicht gooi, en daardeur te kenne gee dat hy in staat is om afskeid te neem van iets wat vir hom buitengewoon kosbaar is: “Roelof sê vir hom [die sekuriteitswag] dat hy die viool ook aanbid het toe hy ’n seun was. Maar wat hy hom nie sê nie, is dat hy die instrument nou nóg liewer het.” (185)

In “Souk” onderneem Suzanne as nagraadse student ’n reis na Marrakesj. Vanuit die staanspoor is daar by haar die versugting na ’n moeder se nabyheid en troos. Wanneer sy die lughawegebou in ’n kombi verlaat, val twee vroue op ’n motorfiets haar op: “Die agterste een is jonger – dit kan die ouer een se dogter wees. Sy hou haar arms om die voorste een se lyf, styf soos ’n gordel; die dogter rus haar kop op die ma se skouer.” (132) En wanneer sy later in die hammam deur ’n ouer vrou gewas word, vervul dié vrou duidelik die rol van ’n tipe surrogaatma: “Die benerige hande van die wasvrou verdwyn tot by haar polse in ’n pot swart seep. Sy smeer dit oor Suzanne se lyf soos ’n ma wat ’n baba bad.” (138) Tog bied hierdie besoek aan die badhuis vir Suzanne slegs ’n tydelike ontvlugting in ’n stad waarin sy haar pynlik bewus is van die teenwoordigheid van mans:

Die souks is ’n man, ’n eindelose herhaling van mans en karkasse en hoenders, mans met bloed op wit jurke agter die toonbanke van stalletjies waar rondloperkatte stukke vis en vleis met lang naels van donkerrooi hope afhaak. (143)

Daar is egter een spesifieke man – die verfoeilike vent van die Majorelle – wat haar deurgaans agtervolg en uiteindelik ook honend vanaf die ander kant van die stegie toelag: “Op sy gesig is ’n glimlag veel smalender as al die neerbuigende glimlagte van die honderde souk-besetters saam.” (157)

Dizzy's Jazz Club, New York (fotobron: https://www.goldstar.com/events/new-york-ny/dizzys-club-coca-cola-tickets)

“In die skadu van eierwit II” bied ’n moontlike verduideliking waarom die ongevraagde aandag van mans Suzanne so hewig in die vorige verhaal ontstel het. In dié verhaal ontmoet Suzanne as voorgraadse student vir Christopher (die jong seun van “In die skadu van eierwit I) in Dizzy’s Jazz Club in New York. Vir Christopher, wat hom met groot moeite tot sjef opwerk, word sy “’n as, ’n middelpunt” (164) en “haar eenvrousuite op die vierde verdieping van die terrashuis in Tribeca” ’n toevlugspunt, “’n blyplek in hierdie stad waar hy tot nog toe ’n besoeker was” (ibid). Wanneer Suzanne egter een aand vir hom ’n lemon meringue-tert bak (na die resep van sy ma) ontstig dit hom geweldig:

Sy skrik. Het hom nog nooit so gesien nie. Sy ken nie die man wat op en af voor die vensters stap nie, fronsend, vloekend. Sy weet nie wat in hom gevaar het nie. (169)

Dramatiese ironie ontstaan wanneer die leser, wat reeds “In die skadu van eierwit I” gelees het, al te deeglik bewus is waarom “selfs die swakste, platste suurlemoen-meringue (...) hom steeds [herinner] aan die woonstel se ronde eetkamertafel op ’n afleweringsoggend nadat sy ma tot laat in die nag gebak en die terte soggens met ontbyttyd die hele tafel vol gestaan het” (165). Wanneer Suzanne uiteindelik op Christopher se aandrang ’n deel van die tert in die asdrom gaan gooi en die res vir ’n hawelose man gee “wat op daardie oomblik van nêrens af verskyn” (169), roep dit op onthutsende wyse die gebeure in “In die skadu van eierwit I” in herinnering.

Fotobrond: https://www.wikiart.org/en/pablo-picasso/seated-harlequin-jacinto-salvado-1923

Suzanne se besef dat sy nooit haar ma heeltemal sal ken nie (“Marika se reis”) en dat die man op wie sy verlief geraak het eensklaps soos ’n vreemdeling begin optree het (“In die skadu van eierwit II), word in “Onder by die bote by die rivier” herhaal wanneer Christopher jare later aan sy verbintenis met Suzanne terugdink en tot die gevolgtrekking kom: “Ek dink dit was Dickens wat gesê het ‘every human creature is constituted to be that profound secret and mystery to every other’.” (214) Hy erken ook dat Zanne eintlik die liefde van sy lewe was, al is hulle nooit getroud nie en al het sy hom verlaat om na Afrika terug te keer na die dag toe hy “haar na die ashoop gestuur het met haar verslae skouers en verwerpte offerande.” (216)

Na ’n liefdesteleurstelling, besoek Suzanne se dogter, Maia, haar ma in “S is vir skedelbeen” by haar praktyk in Kaapstad om die skildery Seated Harlequin deur Picasso wat haar Suzanne uit Marika se huis in Griekeland geneem het, as haar regmatige erfporsie op te eis. Tydens dié besoek erken Suzanne dat sy die afdruk geneem het en dit met graagte vir Maia sal teruggee, maar dat sy baie graag die harlekyn wat Maia na die voorbeeld van Picasso vir haar ouma geskilder het, vir haar wil hou. Sy motiveer haar keuse soos volg:

“Jy [Maia] het dit vir haar [Marika] gegee. Dit sê ... dat julle na aan mekaar was. Iets vir mekaar beteken het, Ek hoop maar dat julle vir mekaar was wat ek nie vir een van julle twee kon wees nie.”

“Hoekom nie?”

“Want ek het die geweet hoe nie, Maia, Om ’n dogter of ’n ma te wees nie. En nou is ek siek, het dalk nie lank oor nie. Ek sien nie kans om van voor af te begin probeer nie. Maar ek wil graag aan jou en jou ouma herinner word.”

“Hoekom?”

“Want julle is deel van my. En ... ek is lief vir julle. Dis al. Die meeste dae is daar êrens ’n oomblik wat ek aan julle dink. Altyd saam.” (206)

https://www.abposters.com/posters/donkey-kong-nes-v24058

Anders as haar ma, slaag Maia dus daarin om ’n breuk met die verlede te bewerkstellig: sy neem afskeid van die harlekyne (sowel Picasso s’n as haar eie), “loop deur die gang na die voordeur toe, waar haar reistas wag. Sy vat die tas, sluit die deur van binne oop, en trek dit met ’n sagte klik weer agter haar toe.” (209) Ironies genoeg sal die tatoe onder haar linkersleutelbeen haar altyd aan haar minnaar, Simon, en ma, Suzanne, herinner.

In die slotverhaal “Donkey Kong”, wat in sekere opsigte die as is waaróm al die ander verhale in die bundel wentel, word die ontstellende besonderhede van die vernietigende “vlammenag” uiteindelik bekend gemaak. Die wyse waarop Strauss Jan se videospeletjie gebruik om sonder onnodige interpretasie die hele verhouding tussen broer, suster en ma uit te beeld, is verstommend. Wanneer Suzanne die oggend na die brand met haar ma herenig word, is die beskrywing van die toneel ’n samevatting van talle temas en motiewe in die bundel, maar óók van die openings- en slotverhaal in Maal:

Die volgende oggend is ons terug na die plaashuis toe en Ma het op die gras gesit. Vorentoe gesit met haar kop op haar skoot. Wat oor was van haar hare, was grys en woes. Toe sy opkyk was daar as op haar gesig (...) Ek het my arms om haar gegooi. Sy het niks gesê nie. Net my arms afgehaal, opgestaan en weer die vlaktes ingeloop. Ek het ’n klein entjie agter haar aangehardloop, “Mamma, Mamma!” aanhou skree. Emmaline het my gekeer. Ek het op die klipperige plaaspad in my stukkende klere gaan sit, my vingers in die grond gedruk. Die grond in my mond gedruk. Emmaline het my heen en weer gewieg en later het ek klippies van die pad opgetel en dit in my sak gesteek by my ouma se beskuitresep. (229)

As in die mond is ’n bundel waarvan die geheelbetekenis véél meer is as die som van die samestellende dele. Strauss benut die moontlikhede wat die skakeling van verhale haar bied, ten volle. Met haar beste verhale, soos “Kleinood”, “In die skadu van eierwit I” en “Donkey Kong”, laat sy ’n mens se mond met verwondering oopval. Maar dan is dit ’n oop mond wat water by die vooruitsig aan ’n volgende Strauss-bundel.

• Thys Human, Vakgroep Afrikaans en Nederlands, NWU

Lees ook

As in die mond deur Nicole Jaekel Strauss: ’n onderhoud

The post LitNet Akademies-resensie-essay: <i>As in die mond</i> deur Nicole Jaekel Strauss appeared first on LitNet.

Patagonië
Maya Fowler
Umuzi
ISBN: 9781415209288

Maya Fowler is bekend as vertaler en skrywer van meestal jeugromans. Met Patagonië, haar eerste fiksiewerk in Afrikaans, maak sy ’n indrukwekkende toetrede tot die volwassene-mark. Die subtitel van hierdie roman dui daarop dat die teks as ’n fuga aangebied word en Fowler slaag uitmuntend daarin om haar verhaalgegewe vanuit hierdie ietwat ongewone perspektief te struktureer, aangesien die fuga ’n streng kontrapuntale en meerstemmige komposisie is, met as grondbeginsel die stemme wat mekaar nabootsend opvolg. Die kontrapuntale struktuur ontstaan weens twee verhale wat aan die hand van vier “stemme” vertel word, ’n eietydse (2015) en ’n historiese verhaal (1902).

Volgens die eietydse verhaal, wat eerste aan bod kom en ook die narratief sluit, is Tertius de Klerk as akademikus verbonde aan die Universiteit Stellenbosch en sy lewe is besig om uiteen te val: daar is spanning, met gepaardgaande onvergenoegdheid, by sowel die werk as in sy huwelikslewe. Tertius se teenstem is sy vrou, Alta, wat ’n professionele musikant is en by die US Konservatorium werksaam is. Ná Tertius oor die hoof gesien word vir ’n professoraat, verloor hy totale beheer oor sy lewe en toe sake een nag verskriklik verkeerd loop, is hy genoodsaak om na die buiteland te vlug ten einde vervolging vry te spring. Hy besluit om uit te wyk na Patagonië, waar daar steeds van sy familie, wat na afloop van die ABO daarheen geëmigreer het, woonagtig is.

Alta ontdek egter wat die ware toedrag van sake is en besluit om nié haar man aan die polisie uit te lewer nie, maar om hom na die buiteland te volg ten einde hom dáár te konfronteer en tot verantwoording te bring.

Die historiese verhaal sentreer rondom Tertius se oupagrootjie, Basjan, en dié se verloofde, Salome. Na hy tydens die ABO sy familie aan die Kakies “uitverkoop” het – wat tot die dood van sy broer gelei het – besluit Basjan om die Argentynse regering se uitnodiging aan die verslane Boere te aanvaar om hul in ’n afgeleë gebied in Argentinië te hervestig. Hy vlug inderhaas en laat Salome agter. Soos Alta in die eietydse verhaal, besluit ook sy om haar geliefde te volg in dié se vlug na die vreemde.

Waar daar met die eietydse verhaal gefokus word op die spanning wat rondom Tertius, sy werk en huwelik sentreer, lê die spanning in die historiese verhaal weer ingebed by Basjan en die uitgeweke Boere se aanpassing by en stryd om oorlewing in die vreemde.

Deurlopend in beide verhale is die refrein van “hier moet ek weg” (Tertius en Basjan), met as teenstem “vir my laat jy nie agter nie” (Alta en Salome). Nog ’n ooreenstemming is dat elkeen van die verhale met ’n graftoneel (dood) begin en met versoening eindig. Hierdie vervlegting van deurlopende temas word besonder knap en geloofwaardig deur die skrywer hanteer.

Nog ’n tegniek waarvan die skrywer met groot sukses gebruik maak, is dit wat ’n mens as uitsteltegniek kan beskryf. Bykans al die belangrike wendings in die narratief word nie net eensklaps aan die leser voorgehou nie, maar deeglik deur middel van veral suggestie voorberei. Nie net wek dit spanning nie, maar wanneer die wending dan uiteindelik plaasvind, besef die leser eers presies hoe knap die bepaalde toneel (of situasie) tekstueel voorberei was. As voorbeeld kan Basjan se eerste toetrede as fokalisator geneem word: dit is eers drie bladsye later dat die inkleding ten opsigte van tyd en ruimte (kort na afloop van die ABO) plaasvind, maar die vertelling is sodanig dat die leser van meet af aan besef dat hierdie verhaalgegewe nie verband hou met die voorafgaande passasies nie: die stadiger tempo; die ietwat ouderwetse taalgebruik; die besonderheidsbeskrywings van ’n landelike omgewing; en bowenal is die dialoog bepalend in dié opsig.

Patagonië was inderdaad ’n besonder aangename en boeiende leeservaring wat my telkens verras het met die gemak waarmee daar naatloos tussen die historiese en eietydse gegewe beweeg word; ’n intelligente en sjarmante roman met ’n stewige dosis deernis en humor wat lesers nié teleur sal stel nie.

Gewis is Maya Fowler ’n nuwe Afrikaanse stem om oor opgewonde te raak.

The post <em>Patagonië</em> deur Maya Fowler: ’n resensie appeared first on LitNet.

Wie gaan in 2019 regeer?
Jan-Jan Joubert
Uitgewer: Jonathan Ball
ISBN: 9781868429080

Met ’n titel soos Wie gaan in 2019 regeer? ontstaan daar ’n aantal vrae vir wie ook al na so ’n boek mag kyk. Vir my was die vraag: Wil ek ’n boek lees wat aan een jaartal gekoppel is? Moet mens nie eerder klassieke boeke lees wat minder tydsgebonde is nie? Maar die titel skep ook verwagtinge by sommige mense dat die skrywer besig is met ’n kristalbal-aksie. Dat mens dié boek kan optel en daaruit die toekoms kan ken, asof dit ’n Nostradamus- of Siener van Rensburg-tipe boek is. Moet dus nie verbaas wees as mense wat jou die boek sien lees vir jou vra: "Nou wat sê Jan-Jan Joubert − wie gaan die verkiesing wen?" soos wat daar inderdaad met my gemaak is nie. Dit is egter allermins die doel van hierdie publikasie om te voorspel wie presies Suid-Afrika gaan regeer. Reeds in die inleiding vergelyk Joubert sy werk as politieke verslaggewer met ’n onvoorspelbare belegging op die aandelemark, waar selfs ’n weldeurdagte besluit moontlik op ’n mislukking kan uitloop. Maar sy inleiding getuig ook van ’n man met ’n intense liefde vir en belangstelling in sy land, en in die politieke ontwikkeling van die land. Dit is trouens so keurig geskryf dat ’n mens eenvoudig nie anders kan as om verder te wil lees nie.

Joubert begin sy relaas oor Suid-Afrika se komende 2019 algemene verkiesing met ’n terugblik op die gebeure van 2016, toe die regerende African National Congress (ANC) verskeie groot metrogebiede tydens die plaaslike verkiesings verloor het. Die arrogansie van Suid-Afrika se twee grootste partye, die ANC en die Demokratiese Alliansie (DA), en hoe dié twee partye vir hierdie arrogansie moes boet in die verlede, vorm regdeur die hele boek telkens ’n belangrike motief. Wie sal byvoorbeeld vergeet hoe die ANC se leiers gespog het dat hulle party sal regeer tot met die wederkoms van Jesus, en hoe die vakbondleier Zwelinzima Vavi toe in reaksie in 2016 getwiet het dat Jesus in die strate van die Nelson Mandelabaai-metro opgemerk is. Die kort van die lank is dat die uitslae van die 2016 plaaslike verkiesing ’n ondenkbare presedent geskep het wat sedertdien begin momentum kry het, en dit is die gedagte aan die moontlikheid dat die ANC dalk vir die eerste keer sedert 1994 in die verkiesing van 2019 substansiële mag kan verloor.

Maar dit gaan alles afhang van hoe die belangrikste politieke partye hulleself posisioneer in die aanloop tot die verkiesing. Die vroegtydige einde van Jacob Zuma se tweede termyn en die verkiesing van Cyril Ramaphosa tot president van die ANC plaas die ANC moontlik op ’n nuwe trajek (ten tye van die publikasie van die boek was Zuma egter nog staatspresident). So gewigtig is die rol van Ramaphosa in Suid-Afrika se politiek dat Joubert ’n hele hoofstuk aan sy invloed wy. Maar Suid-Afrikaanse politiek begin en eindig nie by Cyril Ramaphosa nie. Die uitslag van die 2019 algemene verkiesing gaan deur verskeie faktore beïnvloed word, veral die rol van koalisiepolitiek. Hierdie gevolgtrekking word weer eens sterk gebaseer op dit wat in die 2016 plaaslike verkiesing afgespeel het, toe twee van die skynbaar mees onwaarskynlike politieke speelmaats, die DA en die Ekonomiese Vryheidsvegters (EFF), skielik met mekaar begin saamwerk het.

Die 2019-verkiesing gaan waarskynlik deur die ANC, EFF en die DA oorheers word. Daarom fokus die meeste van die materiaal in hierdie boek op dié drie partye. Behalwe dat Joubert deurgaans skryf met die oog op die 2019-verkiesing, is die boek ook ’n uitstekende bron van eietydse Suid-Afrikaanse politieke geskiedenis. Trouens, in sy inleiding verwys Joubert na die joernalis Philip Graham, ’n voormalige hoofbestuurder van die Washington Post, wat na die politieke verslaggewing verwys het as “a first rough draft of history”. Nietemin, ten spyte van die sterk fokus op die drie grootste partye word daar darem ook ’n hele hoofstuk wat gewy aan “Kleiner partye se opsies vir 2019”. Volgens Joubert is dit veral die Inkatha-Vryheidsparty en tot ’n mindere mate die United Democratic Movement wie se steun in die 2019 algemene verkiesing ’n opwaartse kurwe kan toon.

Dan is daar die onderwerp van grondhervorming, een van die taaiste tameletjies waarmee Suid-Afrika vandag gekonfronteer word. Trouens, ’n mens kan redeneer dat die hele beweegrede vir die ontstaan van die ANC, en die ontwaking van Suid-Afrikaanse Afrika-nasionalisme, deurweef is met die saak van grondbesit, aangesien die ANC vanaf sy ontstaan in 1912 die kwessie van grondeienaarskap konstant aangeroer het. In terme van grondhervorming bestaan daar nie net reuseverskille tussen die verskillende partye nie, maar daar is ook geweldige verdelings binne die heersende ANC oor hoe presies grondhervorming hanteer moet word. Volgens Joubert kan die grondvraagstuk ’n bepalende faktor in die 2019-verkiesing word, en sal dit in die hele land se belang wees indien die verskille oor hoe grondhervorming in die praktyk moet uitspeel, voor die verkiesing deur koalisievennote uitgestryk word.

Behalwe die onderwerp van grond is daar ook heelwat ander faktore wat ’n noemenswaardige invloed op die 2019-verkiesing kan uitoefen. Die ANC het byvoorbeeld na 25 jaar van regering die beeld van ’n korrupte politieke party. Indien hierdie beeld nie verander nie, kan dit die ANC baie skaad. Joubert wy ook ’n hoofstuk aan “Arbeid en swart ekonomiese bemagtiging”. Alhoewel swart ekonomiese bemagtiging (BEE) sedert die ontstaan daarvan herposisioneer is as “Broad based Black Economic Empowerment” (BBBEE), voel baie Suid-Afrikaners steeds uitgesluit daarvan, en word swart ekonomiese bemagtiging dikwels met agterdog bejeën as ’n proses wat slegs die elite en mense met konneksies verryk. Die stand van die ekonomie en selfs die weerpatrone op stemdag, geniet ook aandag in die boek. Volgens Joubert kan ’n reënerige dag die stempatrone van die armste kiesers, wat nie toegang tot motors het nie en dikwels verder moet reis, negatief beïnvloed. Dit kan ’n effek hê op die uitslae van die partye wat daardie kiesers verteenwoordig.

Met die ANC wat tydens die 2016 plaaslike verkiesing slegs 53% van die steun geniet het, kom Joubert uiteindelik tot die versigtige gevolgtrekking dat Suid-Afrika na afloop van die 2019 algemene verkiesing heel moontlik ’n koalisieregering in die gesig kan staar. Dit is volgens hom die “beste vroeë aanduiding”, hoewel hy toegee dat die prentjie nog heelwat kan verander, veral nadat die kiesersregistrasiesyfer bekend word. Elkeen van die drie grootste partye, die ANC, DA en die EFF, se eie interne politiek is stormagtig. Die ANC, wat enorme steun in KwaZulu-Natal geniet, het byvoorbeeld nie meer een persoon uit dié provinsie in die ANC se top-6 nie. Daar is selfs sprake in die media dat ’n wegbreekparty ’n moontlikheid kan wees, die sogenaamde African Transformation Party, wie se ondersteuning hoofsaaklik uit KwaZulu-Natal en die Vrystaat is.¹

Jan-Jan Joubert se Wie gaan in 2019 regeer? is ’n boek wat lof verdien. Hoewel dit nie ’n klinkklare antwoord bied op hoe die 2019 algemene verkiesing gaan uitspeel nie, bied dit soveel meer as ’n kristalbalvoorspelling. Dit kan inderdaad as ’n soort eerste konsepdokument van die toekomstige geskiedenisboeke gesien word. Joubert sit nietemin wel sy kop versigtig op ’n blok deur ’n koalisieregering vir Suid-Afrika na afloop van die 2019 algemene verkiesing te voorspel, maar hoe hierdie koalisie gaan lyk, is nie moontlik om nou al te weet nie. Die moontlikheid is selfs glad nie uitgesluit nie dat ’n regering van nasionale eenheid, soortgelyk aan die een wat na 1994 onder Nelson Mandela regeer het, weer na vore kan tree. Daar is selfs ’n moontlikheid dat ’n regering van nasionale eenheid deel kan vorm van die ANC se 2019 verkiesingsveldtog. Indien dit die geval gaan wees, sal dit nogal ’n dramatiese sprong wees vir ’n party wie se leiers enkele jare gelede nog gespog het dat hulle party tot die wederkoms van Jesus sal regeer.

Eindnota

¹ Marietjie Gericke, “Nuwe party kan ANC kos – veral in Vrystaat” in Volksblad, 27 Junie 2018, bl 2.

The post <i>Wie gaan in 2019 regeer?</i> deur Jan-Jan Joubert: ’n lesersindruk appeared first on LitNet.

Jeremy vannie Elsies
Jeremy Vearey
Uitgewer: Tafelberg
ISBN: 9780624084105
Prys: R270

Geruime tyd nou al skryf ek daaraan: ’n Opstel-in-wording oor die stille (bruin) meerderheid in die Afrikaanse leef- en denkwêreld – ’n wêreld, soos wyle Jakes Gerwel dit in ’n e-pos aan my gestel het, wat “nie altyd geestelik die ruimste [is] waarin jy jou kan bevind nie”. Die werkstitel van die opstel: ’n Onderdeel van ’n geheel. Dit bevat besprekings oor aspekte soos die letterkunde, media en diskoers.

Onder letterkunde haal ek aan uit die hoofstuk oor Suid-Afrika se oorgangsjare in Elsa Joubert se Reisiger, die tweede aflewering van haar outobiografie: “En bo ons verwagting, wat ons eintlik behoort te verwag het,” skryf sy, “kom daar nuwe opwindende groeipunte vir Afrikaans: nuwe stemme.”

Joubert verwys hier na onder andere Abraham Phillips, skrywer van onder meer Die Verdwaalde Land, deur André P Brink as die “klein boekie met die groot hart” gedoop. Ook Karel Benjamin se Staan uit die water uit! en die letterkundige kanonskoot Vatmaar van AHM Scholtz, wat op 72 sy debuut gemaak het. En in die Sentrum vir die Boek in Koningin Victoriastraat in Kaapstad is Matthews Phosa se debuut-digbundel, Deur die oog van ’n naald, ook destyds bekend gestel.

Oor hierdie vierstuks skryf Joubert: “Hierdie is die stemme wat die land wil hoor.”

Ander prominente swart Afrikaanse skrywersname uit die jare vóór dit waarna in Reisiger verwys word: Patrick Petersen, Melvin Whitebooi, Vincent Oliphant, Frank Anthony en Hein Willemse. Daarna: Elias P Nel, EKM Dido, Kirby van der Merwe, Diana Ferrus, Willem Fransman en Loit Sôls. Heelwat vroeër: SV Petersen, PJ Philander en Adam Small. En heelwat later, of mees onlangs: Bettina Wyngaard, Ronelda Kamfer, Nathan Trantaal, Shirmoney Rhode, Valda Jansen, Hemelbesem en Jolyn Phillips.

’n Stelling wat Joubert in haar boek oor die ná-1994-opbloei in “nuwe [Swart Afrikaanse] stemme” maak, ten spyte van die afplatting in publikasiegeleenthede wat ook tussendeur ervaar is, is op die ganse bogenoemde skrywersgalery van toepassing: “Watter verryking vir ons letterkunde,” skryf sy in Reisiger, “watter belangrike taak om die prent van ons hele gemeenskap te kan skrywe.”

Salueer nou die toetrede van generaal-majoor Jeremy Vearey, skrywer van Jeremy vannie Elsies, tot hierdie “belangrike taak om die prent van ons hele gemeenskap te kan skrywe”.

Awêh my ma se kind.

*****

‘n Aanhaling uit dié memoir: “Ek is Jeremy vannie Elsies, selfgedefinieer en selfgeïdentifiseer, want die dialektiek van my lewensloop stry deurgaans teen die tirannie van homogeniteit. Ek bly ’n onvoltooide tapisserie waarin die goed, die sleg en die grys ewewigtig in my wording saamgevleg is.”

*****

’n Terugblik: Vearey maak homself gemaklik op ’n rusbank vir sy eerste TV-onderhoud oor sy boek. Weg van die koerantopskrifte oor Jeremy Vearey, die speurhoof, wie is “Jeremy vannie Elsies?” vra die onderhoudvoerder. Die skrywer antwoord: “Gebore innie Elsies. Oud-UWK-student in die tagtigs, oud-onnie, oud-Robbeneilander, oud-MK-lid, oud-intelligensie-operateur van die ANC, oudspeurder, oud-oud ...”

In sy reaksie op die vraag is die raamwerk opgesluit van sy lewensloop tot nou. Hierin vind jy ook ’n kriptiese beskrywing – die skrywer se duikweg – van wat in die boek opgeteken is.

Jeremy vannie Elsies het gestalte gekry deur gereelde inskrywings op Facebook, almal met ’n goeie dosis filosofiese mymerings daarin verweef, oor Vearey se ervarings as kind en volwassene. Die “grootloop”, kaalvoet en met skoene, begin in Tiervlei, Elsiesrivier en ander plekke waar die familie gewoon het, waaronder plaaslewe in die Overberg; padlangs, in taal eie aan elkeen van sy wêrelde, onthou hy onder meer sy kennismaking met apartheid (“Hotnot, jy hoort nie hier nie!”); drank- en ander maatskaplike misbruike (“my pa se gewingerde Vrydagaand-stryery met Ma”); en die leerstellings van die Jehovas se getuies en die Morawiese kerk (teenoor vryheidsteologie).

Ook sy eerste kennismaking met seks (“Die meer ervare Markie het blykbaar meer geweet van stoot as ek.”); alomteenwoordige geweld rondom die huis, in die straat, by die skool en ’n pa wat hom daarvoor voorberei (“Pa het my leer vuisslaan, messteek en bylkap”); ’n leergier wat eers in graad nege begin prikkel; blootstelling aan bevrydingsliteratuur (soos Lenin se What Is to Be Done?, Fanon se Wretched of the Earth en Marx en Engels se The Communist Manifesto) en werwing as ’n vryheidsvegter. (“Ek is deur Dawid Fortuin vir MK gewerf ná ’n Morawiese jeugkamp op Clarkson in die Oos-Kaap.”)

Die spanning tussen Vearey se werkersklas-agtergrond en ’n vriendin se “middelklasmaniere” word ook te berde gebring: “Wiet djy waa ôs bly?” vra hy haar. “En djy praat van Mothers Day en ’n fokken voetspa vir jou ma!”

En verder meer lees jy oor sy rol as studente-aktivis op UWK en die invloed van akademici soos Gerwel; oor die stryd met Afrikaans se plek in die samelewing toe en nou; oor aanhouding as gevangene G13/87 op Robbeneiland saam met onder andere Tokyo Sexwale, Trevor Manuel, Anwa Dramat, Peter Jacobs en Cecyl Esau; oor sy tydperk as lyfwag vir Madiba ná dié se vrylating; oor kollegiale bande bou met voormalige politieke vyande as deel van die nuwe polisiemag. Einde ten laas ook oor sy werk as speurder wat spesifiek moes help om die bendemisdaad op die Kaapse Vlakte hok te slaan.

Oor Gerwel sê Vearey in die genoemde TV-onderhoud: “Hy was ’n baie groot invloed op my as ’n persoon wat die progressiewe waarde van die taal verstaan as die taal van die werkersklas en die taal van die gewone mense. (...) Hy het baie ag geslaan daarop dat in enige bestel waar die taal van die arm mense – mense wat andersins nie ’n stem het in ’n ander taal nie – waar sulke mense se taal in gedrang kom, dat daar dan nou ’n taak vir elkeen van ons op UWK is as taalstudente om die fakkeldraers te wees in daai taal.”

Oor Madiba skryf hy eervol in Jeremy vannie Elsies: “Om buite tronkgrond hand te skud met ’n ikoniese leier wie jou naam en herkoms ken sonder dat hy aan jou voorgestel word, was nie net ’n besondere eer nie, maar ook ’n belangrike lewensles in empatiese leierskap en eenvoudige menslikheid wat so beïndruk het.”

Dit is dieselfde “empatiese leierskap en eenvoudige menslikheid” wat ’n mens raaklees in Vearey se vertellings oor sy werk as bende-speurder, beïnvloed deur onder andere Adam Blaau, destydse adjunk-polisiehoof in die Kaap. Oplossingsyfers, of die daling van misdaad persentasiegewys, was alleen nie voldoende vir Blaau (of vir Vearey) nie: as die kinders nie na ’n voorval plaasgevind het “sorgeloos in die gebied kon speel nie, dan het jy as polisiebeskermheer hulle gefaal”. Hierdie Kaapse Vlakte-werklikheid op bl 60: “Hier is kinders banger vir die bendes as vir die polisie.”

*****

Die “menslikheid” van die skrywer, hierdie “geharde klip van Elsiesrivier” word ook aan die leser blootgestel in Vearey se mededelings oor sy loopbaan as laer- en hoërskoolonderwyser, oor die liefde (verlore en gevind) en oor sy naaste familie, in die besonder sy ma Annette (“my lewensaar”) en ouma Galant (“bronaar van my geestesoog”). Wanneer hy ná bevryding op ’n dag deur ’n skoolkind gevra word hoe hy voel oor wat hy tussen 1980 en 1994 moes deurmaak, sukkel hy egter om sy gevoelens te verwoord. (“Ons huil net na binne waar ons trane onverstoord kan gis,” skryf hy elders in die boek.)

Miskien het die leerder se vraag onwillekeurig die volgende ervaring in ’n folterkamer van die destydse Veiligheidspolisie deur sy gedagtes laat flits: “Eendag, ná omtrent ’n uur van staar na die kaal mure met my hande agter my rug om ’n houtstoel vasgeboei, verbreek ’n vrou se geween die gespanne stilte. Dit begin eers met sagte snikke en ’n verslae refrein: ‘No, no, no ...’” Dán: “‘Fuck you, fuck you, fuck you!’ skree sy in crescendo en word skielik stil.”

Die digter Eugene Marais het Vearey se ervaring op dié dag so ver terug as 1923 vooruit geloop toe hy geskryf het oor “die lewe [as] ’n mosaïek van herinneringe” en hoedat dit “vir my ongelukkig meestal pynvol [is] as ek my bewustheid ooit toelaat om in die donker stroom in te duik”.

En die wyse waarop Vearey sy storie uit hierdie “donker stroom” vertel, herinner dié resensent aan James Baldwin se beskrywing van The World of Earl Hines deur Stanley Dance. “It certainly demands something extraordinary in the way of generosity to describe the endless humiliation and the omnipresent danger as vividly as Hines does,” skryf Baldwin in Oktober 1977 in The New York Times Books Review, “and yet so laconically and so without bitterness.”

***

’n Slotgedagte: Wat ’n mens verder tref van Jeremy vannie Elsies is hoedat dit geskryf is in die Afrikaans van arm mense, na die voorbeeld van Adam Small en die revolusionêre verpligting wat Gerwel op die skouers van die skrywer geplaas het, naamlik om ’n fakkeldraer te wees vir die mense wat andersins nie ’n stem in ’n ander taal het nie.

Jy lees oor “ghellieblik” (vuur in ’n blik), “daggaslowboat” (’n dagga-twakpil), “bandiet” (in aanhouding wees, ’n gevangene), “kaantie” (al die tyd), “mamok” (opgooi, moeilikheid maak), “vedala” (verniel) en “witbene” (dood, ‘n geraamte).

Dit is op een vlak ’n manier om die “benependheid, ’n op-sigself-ingekeerdheid, ’n neiging tot kleinlike eksklusiwiteit” (Gerwel se woorde) in die Afrikaanse leef- en denkwêreld teen te werk. Straks dui dit ook, op ’n ander vlak, ’n núwe “opwindende groeipunt” vir Afrikaanse letterkunde aan (om Elsa Joubert by te haal) en maak dít van fakkeldraer Vearey – hierdie selfgedefinieërde en selfgeïdentifiseerde onvoltooide tapisserie – ’n belangrike bydraer tot die taak “om die prent van ons hele gemeenskap te kan skrywe”.

• Heindrich Wyngaard is ’n skrywer, TV-aanbieder en openbare spreker.

Lees ook

Jeremy vannie Elsies deur Jeremy Vearey: ’n resensie

Du Toitskloof | LitNet Eerste Slukkie: Jeremy vannie Elsies deur Jeremy Vearey

The post ’n Onvoltooide tapisserie: fakkeldraer Vearey se <em>Jeremy vannie Elsies</em> appeared first on LitNet.

Get up! Stand up!
Mark Heywood
NB Publishers
ISBN: 9780624081135

South African civil society has many heroes, and Mark Heywood is one of them. His personal and political memoir is accessible, because Heywood is not only a lover of social justice. He loves literature and punk music and is able to weave this into his writing. He is very clear about how he sees the role that art plays in bringing about a better world. His book, Get up! Stand up! Personal journeys towards social justice, is not just about where he was and what he was doing over the years before and after he came to become renowned in South Africa. Heywood was the product of the African upbringing of British expatriates. Botswana, Nigeria and Ghana were the countries where he spent his childhood. He attended a prestigious boarding school in England, where his education about literature galvanised his independence of thought. When he was a schoolboy, his readings took him to realms in which injustice was brought into question. Although he had already been to and fallen in love with South Africa at the age of thirteen, his deep love for the country began at the same time as his serious journey into books. Listening to the words of artists like Johnny Rotten of the Sex Pistols added fuel to Mark’s dissatisfaction with the status quo – abortion was a taboo topic, but Rotten went there. It was the power of words that truly awakened Mark’s consciousness, and the stories that came out about apartheid South Africa, as well as his own childhood memories and his experiences at the Rand Daily Mail, created fertile ground for an activist.

In this book, one is taken on the unique journey of an anti-apartheid English activist during the Thatcher years, who goes underground (as Jim or Sean Kelly) then on to be a social justice warrior in post-1994 South Africa and up to this day. Get up! Stand up! is a deceptively small book for one that is packed with so much history. For example, he writes about Hillbrow and Alexandra in the late 1980s while he was writing his MA at Wits and falling in love. That period in South African history is teeming with stories. The triumphs and traumas need to be aired out – especially the traumas. The country was teetering on the precipice of civil war, and it is time to learn more about that so that we can remind ourselves of the compromises that were made in order to bring about democracy. Mark Heywood does well in this regard.

The making of the AIDS Law Project, the Treatment Action Campaign and the birth of Section 27 make up a considerable bulk of Get up! Stand up! His book reiterates in many places the importance of civil mobilisation. Indeed, that has been his life, and that is what the book is ultimately about. He provides a lot of detail in some of the stories that made excellent cases for addressing social injustice at state level. It can become a little bit cumbersome for someone who wants to remain in the story narration rather than follow the legal details of cases.

In multiple instances, I wanted to look up the literary references that are littered all over the book and that provide some excitement because they serve as an invitation into Mark Heywood’s personal life. In Get up! Stand up!, there is a lot more of the political than the personal, which makes sense because this is the memoir of an activist, but I would have loved to read more about his personal life. Ultimately, what I have taken from this book is the story of a man who could have continued with his life of privilege, but instead chose the road of social justice in a way that few can speak for themselves today.

The post <em>Get up! Stand up!</em> by Mark Heywood: a review appeared first on LitNet.

Die lucky strike
Steve Hofmeyr
Uitgewer: Penguin Random House
ISBN: 9781776093670

Hierdie lesersindruk is uit eie beweging deur die skrywer geskryf en aan LitNet gestuur.

Die onaantasbares het met die kinkel van alle kinkels geëindig. (Dit sal help om eers dié boek te lees.) Gordel vas, want die man wat ons as die Sluiper ken, is terug en daar is onafgehandelde sake op die Kalahari-wildsplaas waar dinge laas keer bymekaargekom het. Of was dit ’n geval van uitmekaargedonner het? En nou, met sy staccato-aanslag, dans die poppe behoorlik met lyke wat oral rondlê op hierdie onwaarskynlike held se soektog na antwoorde en ’n nuwe toekoms wat hom telkens ontwyk.

Verraad en wraak is ’n kousale realiteit. En die liefde ’n verleidelike bliksem. Siende blind ook. Die Sluiper se pogings om onder die radar te funksioneer, sy geskende gesig ten spyt, blyk nou eenmaal nie suksesvol te wees nie. Hoog op testosteroon en macho in elke opsig is die Sluiper ’n kanniedood wat veglustig voortstu om sy vyande te fnuik. ’n Vinnige missie in die Kongo is ’n lastige afdraaipad alvorens vergelding voltrek word. En afsluiting? Ja, wel.

Steve Hofmeyr beloon die Afrikaanse leser met ’n viriele leksikon om aksietonele onder woorde te bring en bewys daarmee waartoe dié taal in staat is. Ek het groot vreugde geput uit ’n teks wat tegelyk evokatief en selfs poëties is. So word ’n kapokboom byvoorbeeld beskryf: “Hy lok jou met sagte katoen wat hy soos liefdesbriewe op die bries laat sweef” (bl 3). Anderkant sy omstredenheid is Hofmeyr ’n woordvirtuoos wat respek by vriend en vyand afdwing.

Wat ook beïndruk, is Hofmeyr se kennis van wapentuig, onmiskenbaar ingegee deur goeie navorsing. Voeg hierby die realistiese beskrywings van wonde en pyn. Spanningsrillers verskyn deesdae soos paddastoele op die literêre veld. Die Sluiper is bestem om soos Bennie Griesel (Deon Meyer) en Kassie Kasselman (Rudie van Rensburg) deel te word van die Afrikaanse krimikultus.

Met ’n storielyn wat tot op die heel laaste bladsy verras, is Die lucky strike ontvlugtingsleesvermaak uit die boonste rakke.

The post <i>Die lucky strike</i> deur Steve Hofmeyr: ’n lesersindruk appeared first on LitNet.

Dance with a poor man’s daughter
Pamela Jooste
Uitgewer: Black Swan
ISBN: 9780552997577

Soos ’n pragtige, handgemaakte lappieskombers, so is dié boek van hierdie Suid-Afrikaanse skryfster. Haar boek is ’n kunswerk, veral weens die skryfstyl om momente weer te gee in klein brokkies wat later ’n geheel vorm. Dit word aanmekaargeflans met humor – eg Suid-Afrikaanse sêgoed eie aan die bruin gemeenskap. Daar is interessante en lewendige karakters met wie ’n leser kan vereenselwig. Die kombers vou knus en warm om jou en is perfek om byderhand te hê op ’n bedlê-, reëndag.

Pamela Jooste se Kaapse agtergrond kom duidelik na vore in haar boek. Die verhaal word vertel uit die oogpunt van ’n bruin 11-jarige meisie, Lily Daniels, in lang ononderbroke sinne so eie aan ’n kind. Dit vertel eerlik van die lewe van haar familie en gemeenskap. Die jong en ongekunstelde, hoewel wys-vir-haar-ouderdom, Lily woon in Distrik Ses waar sy beide swaarkry en vreugde ondervind.

Ander karakters wat dien as die uiteenlopende woldraadjies in die lappieskombers, is haar familielede en verskeie ander mense van haar gemeenskap: haar besonderse ouma, wie se blaf erger is as haar byt, haar hopelose dromer-oom, en haar nostalgiese, dog praktiese tante. Verskeie ander kleurvolle karakters in die gemeenskap, van ’n ou Joodsemusiekliefhebber tot “gangsters” en ’n arm weduwee in die “laer Vallei”, vorm ook deel van Lily se ragfyn wêreld.

Deur Lily se oë leer ons ook haar eens vervreemde, maar pragtige, moeilike en dinamiese ma ken. Na 11 jaar se afwesigheid uit haar dogter se lewe keer Gloria terug, vasbeslote om vir haar geliefdes te veg. Sy veg teen die gelykmaking van Distrik Ses, apartheid en bloot die onregverdigheid van die lewe. In die proses trap sy op baie tone en veroorsaak plofbare oomblikke. Die leser leer beide die jong en uiterlik koue Gloria ken; haar jongmeisie-liefde en drome. Sy verander in ’n deftige dame met ’n ysere wil en haar karakter dra hoofsaaklik die storielyn.

Wanneer verskeie skokkende gebeure, soos dood, ’n ongeluk en die wegtrek van ou bekendes, Lily se wêreld omkeer, word die leser diep geraak. Gloria en haar familie se goeie en slegte eienskappe word hierdeur uitgelig en karakterverandering vind plaas. Lesse van vergifnis en die belangrikheid van familie, wat soms verswelg word deur die harde werklikheid, het my as leser getref. Alhoewel dit soms soetsappig en prekerig kan voorkom, word lewenswaardes waarmee elkeen kan identifiseer, uitgelig.

Die lappieskombersboek raak gewigtige kwessies aan sonder dat dit te swaar leeswerk word. Die lewe onder apartheid bied uitdagings vir Lily en haar geliefdes, veral toe bekendes moet wegtrek as gevolg van die Wet op Groepsgebiede wat toegepas is. Lily se gunsteling-oom, James Scheepers, en sy vriende bied weerstand hierteen en word daarvoor gearresteer. Die stryd teen rasseskending, vir goeie onderrig en die uitleef van drome eindig onvervuld in sjebeens, dobbelary en “gangster”-bendes. Saam met die Kaapse Klopse en die dorre Kaapse Vlaktes dien dit as ’n kleurvolle agtergrond vir die intrige.

Die feit dat Gloria se storie deur Lily aan die leser voorgehou word, maak die lappieskombers knus en uniek. Jooste se vermoë om karakters te beskryf, nie deur lang beskrywings nie maar eerder deur hul dade en kenmerkende sêgoed, speel seker die kernrol om van haar boek ’n sukses te maak. Die uiteenlopende karakterbeskrywings dra swaar gewig in die boek.

Die verhaal is maklik om te lees en boeiend, maar die leser moet kophou met al die uiteenlopende karakters. Jooste maak gebruik van verskeie weefpatroontegnieke soos terugflitse, uitsteltegniek en merkwaardige karakterskepping. Haar vernuf as skrywer is nie net uniek en bewonderenswaardig nie, maar dien as ’n goeie leerskool.

Ek beveel die boek aan vir oud en jonk en is oortuig daarvan dat dit vir jou ’n waardering sal laat koester vir Suid-Afrika en sy diverse mense.

Vou gerus die lappieskombers om jou skouers en verbeel jou in ’n wonderwêreld in van vrolike Kaapse staaltjies, aanmekaargeflans met treffende intriges en kleurvolle karakters.

The post Jong lesers: <i>Dance with a poor man’s daughter</i> deur Pamela Jooste appeared first on LitNet.

Selma en Louise
Susan Coetzer
Uitgewer: Human & Rousseau
ISBN: 9780798176569

Susan Coetzer is bekend vir haar Christelike romans. Haar boeke is al bemark as "Fiksie met ’n boodskap", maar Selma en Louise is deur ander resensente as chicklit beoordeel. As resensent het ek besluit om die chicklitboksie te ignoreer en die roman te beoordeel suiwer aan hand van die vereistes vir goeie skryfwerk. Dié vereistes sluit karakterisering, ruimtebeskrywing, plot en konflik in.

Selma-Suzette Barnard is ’n suksesvolle vrou met haar eie televisiereisprogram en toerbesigheid (sy neem klein groepe op reis). Sy woon in die welgestelde Saxonwold en rou oor haar man, Zander, wat vyf jaar vantevore oorlede is. Haar beste vriendin, Louise, woon in die Kaap. Selma is gesofistikeerd, skraal en sjiek. Louise is mollig en borrelend. Sy probeer verbete om Selma aan iemand voor te stel met die oog op ’n romantiese verhouding en kom dan vorendag met Theodor (Theo) Swanepoel, ’n sielkundige woonagtig in Kaapstad. Selma raak stelselmatig aan hom verknog. Ná die eerste paar tonele wou ek Selma aanmoedig om ver weg te hardloop van die simpel vent af: op Whatsapp verwys hy na homself as "die outjie" van die Kaap (hy is ongeveer vyftig jaar oud) wat "geldjies" moet maak.

Selma skop teen seks te vroeg in die verhouding, maar laat hom toe om agter haar rug te kom lê. Dit klink darem nie of haar ordentlikheid in gedrang is nie, want hy wil eers gaan stort en Bybel lees. Dit het nie vir my gerym nie, maar Selma is beïndruk met die feit dat hy so getrou by sy stiltetydprogram hou. Wat my egter meer gepla het, was Theo se kommerwekkende buierigheid. Hier is ’n grondige rede om rem te trap. Die feit dat hy agteraf na sy vroulike kliënte as "vet en middeljarig" verwys, is nog ’n rede om oor hom te wonder. Hy is tog ’n sielkundige, en iemand wat met mense se probleme werk behoort meer simpatiek te wees. Theo Swanepoel het my derhalwe nie oortuig as ’n romantiese proposisie nie en ek voel die skrywer kon meer subtiel met die karakter omgegaan het.

Die roman is redelik lywig, maar lees maklik. Die skrywer is oor die algemeen op haar stukke en haar humorsin is heerlik. Daar is ook pragtige beelde in die boek. Die klein Selma en Louise in hul feetjierokke en -vlerke in die maanlig op die plaas buite Moorreesburg is besonder helder geteken, en so ook die blomkranse wat by die Gangesrivier verkoop word.

Ongelukkig wemel dit van die vergelykings in die eerste helfte – die skrywer kon daaraan gesnoei het. Boonop werk sommige van die vergelykings nie: "Dis al weer die begin van ’n splinternuwe jaar en sy voel steeds gedisoriënteerd soos ’n kar wat sonder brandstof op ’n verlate pad gaan staan het" (21) en "Sy voel vandag weer soos ’n gekweste vy wat aan ’n draadjie aan ’n boom hang en enige oomblik gaan afval" (52).

Die vervreemding tussen Selma en haar kinders na Zander se dood word goed uitgebeeld. Dit herinner aan wat ’n sielkundige aan ’n vriend wie se volwasse kind oorlede is, gesê het: "Ons het X nou verloor; ons moet waak daarteen om mekaar te verloor." Dit is moontlik dat smart ’n mens so diep in ’n gat inruk dat jy nie meer na jou geliefdes kan uitreik nie. Coetzer beskryf dit met besondere aanvoeling.

Susan Coetzer | Foto: Phyllis Green

Wanneer Selma Indië toe gaan, is haar en Louise se vriendskap midde-in ’n krisis. In Indië aangekom, is Louise ook daar. Hier is die vergelykings wat my so gepla het heelwat minder en die skryfwerk vloei goed. Mohamed, hulle gids, neem hulle op ’n uitgebreide spirituele reis deur die tipiese Indië: van Mumbai, verby Nieu-Delhi na Agra en die Taj Mahal, na die toeristiese Goa, die pienk stad Jaipur tot by ’n asjram noord van Mumbai. Hulle beleef selfs die verassing van ’n liggaam op die heilige Ganges. Die skrywer noem in ’n LitNet-onderhoud dat sy nie in Indië was nie, maar indringende onderhoude met Indiërs gevoer het. Die tonele in Indië is oortuigend geskryf en ek kon sommige van Selma en Louise se ervarings aan haar lyf voel. 

Deur die loop van die roman word talle geheime ontbloot en begin aspekte wat my aanvanklik gepla het, sin maak. Ek het probeer raai wat die grootste geheim en oplossing gaan wees en is aangenaam verras toe ek nie eers naastenby reg was nie.

Wat die titel betref,  is dit duidelik dat dit eerste gekom het, en die verhaal daarop gevolg het. Daar is nie veel ooreenkomste tussen die bekende film Thelma and Louise en die boek nie. Die mees opmerklike ooreenkoms is die feit dat die twee vroue beste vriende is. Thelma and Louise is ook hul gunstelingfliek.

Selma en Louise is ’n roman wat nie te veel eise aan die leser stel nie, alhoewel daar aspekte is wat wel om nabetragting vra: geweld teen vroue en die aard van vriendskap staan voorop. Ten spyte van hierdie ernstige temas is Selma en Louise ’n genotvolle leeservaring, ideaal vir ’n koue Sondagmiddag onder ’n warm kombers. Ek beveel dit aan vir moderne lesers van Afrikaanse chicklit en reisromans wat nie sal terugdeins vir ’n vloekwoord hier en daar, dwelmgebruik en enkele verwysings na ongebonde seks nie.

The post <i>Selma en Louise</i> deur Susan Coetzer: ’n resensie appeared first on LitNet.

Die driehoekige sirkel
Corrie Vorster
Uitgewer: Vivlia Uitgewers
ISBN: 9781770245068

Soos ’n plaat wat draai en tol en pragtige musiek voortbring – maar tog kan vashaak en dan ’n kosbare oomblik laat verbrokkel – so is die verhaal van Corrie Vorster. Die leser word gekonfronteer met ’n goedbeplande intrige en realistiese lewensprobleme wat die boek aanvanklik boeiend maak. Herhaling van die hoofkarakter se daaglikse roetine en voorspelbare gebeure maak egter die verhaal naderhand saai.

Hier ontmoet ons Caro, of dalk liewer Karolientjie-van-die-verkeerde-kant-van-die-spoor. Net soos ’n plaat weer en weer gespeel word, keer sy terug na haar geboortedorp as ’n nuwe, maerder maar nog steeds verbitterde mens met ’n plan van wraak in haar agterkop. Sy is as ’n Engelse onderwyseres aangestel by die hoërskool van haar jeug, waar sy destyds seer en vernedering ervaar het. Haar destydse armoede en oorgewigfiguur het van haar ’n weerlose teiken gemaak wat ander leerders uitgebuit het.

Soos sy mense uit haar verlede raakloop, word sy met haar wraakgedagtes gekonfronteer. Die ander onderwysers, soos die mollige-maar-vrolike Betsie, wyse Dirk, ysige Salome en aantreklike Steyn, dra by tot die konfrontering van lewenswaardes soos vergifnis waarmee Caro uitgedaag word. Wanneer sy ’n oorgewig meisie ontmoet met wie sy kan vereenselwig, en pens en pootjies in die afrig van ’n veelrassige maar verdeelde krieketspan beland, ervaar sy ’n behoefte om haarself te bewys. Dit laat ’n begeerte in haar groei om aanvaarding te vind in die gemeenskap waar haar wortels begrawe lê. Wanneer daar ’n sprankie romanse tussen haar en Steyn ontstaan, asook toe leerders en vriendinne haar emosioneel betrek, besef sy hoe kosbaar mense en ’n gemeenskap om jou is.

Die intrige maak die verhaal aanvanklik vloeiend en maklik om te lees, soos ’n sagte melodie. Dit word naderhand egter soos ’n plaat wat vashaak en die melodie gaan verlore. Gebeure, gedwonge nostalgiese momente en introspeksie wat eindeloos herhaal word, laat ’n goedbedoelde storie verlore gaan. Daar is egter waarde aan die storielyn wanneer probleme eie aan die tienerlewe aangespreek word. Rassisme, selfbewustheid, tienerswangerskappe en die soeke na aanvaarding en innerlike vrede verander die vrolike melodie in ’n kreet wat tieners kan aanraak en inspireer om die regte ding te doen. In die hakkelende platemusiek is daar dus tog verskeie juwele te vind wat net deur ’n lewenswyse skrywer vasgelê kan word.

Die skrywer maak gebruik van verskeie tegnieke om die plaat vlot te laat speel. Dit kom egter gedwonge en herhalend voor en slaag nie in sy doel nie. Sy gebruik ’n fotoalbum as ’n simbool van Caro se lewe, asook die skoolgebou as ’n simbool van gebeure in haar lewe. Dit faal egter in sy vermoë om ’n oomblik te skep wat gekoester word en die herhaling daarvan het my as leser begin irriteer. Sy gebruik ook die uitsteltegniek en onderbrekings, maar dit slaag nie in sy doel om spanning te skep nie.

Die plaat se melodie dra waarde en dit kan nie net sommer afgeskryf word nie. Indien jy lus is vir ’n verhaal wat ’n tiener se daaglikse situasie konfronteer, kan jy gerus die boek oorweeg. Skakel dan hierdie plaat aan en verlustig jouself in die meestal suiwer note wat vrolik deur jou lewe dans.

The post Jong lesers: <i>Die driehoekige sirkel</i> deur Corrie Vorster appeared first on LitNet.

Die besoeker
Antje Damm
Uitgewer: Protea Boekhuis
ISBN: 9781485307792

Antje Damm se Elise van Die besoeker is ’n gaan-haal-die-bobbejaan-agter-die-bult-mens. Sy is bang vir alles. Sy hou alles toe en skoon om haarself te beveilig teen spinnekoppe, selfs bome en ander onbekendhede, maar sy is allesbehalwe gelukkig en geborge. Haar swaar gemoed is, sonder enige verduidelikende teks, duidelik in haar gekromde collagefiguurtjie en gesigsuitdrukkings, en sy word teen ’n donker en grys agtergrond aan ons voorgestel. Dis duidelik dat die leser hier die teks sowel as die illustrasies moet lees, en dit lewer dus 'n belangrike bydrae tot die ontwikkeling van visuele geletterdheid.

Dis op ’n skoonmaakdag wanneer ’n venster vir vars lug oop is dat kleur saam met ’n blou papiervliegtuigie Elise se grys huisie binnekom en dinge begin verander.  Dié vreemde voorwerpie veroorsaak groot ontsteltenis by Elise en selfs nadat sy dit verbrand het, maak sy daardie nag nie ’n oog toe nie. Die volgende oggend vroeg is die jong Emile, in heldergeel en rooi, voor haar deur, en bo en behalwe die feit dat hy die badkamer dringend moet gebruik, eis hy met die intrapslag sy eiendom terug. Met die wind uit Elise se seile, is Emile trap-op na die badkamer.

Met sy terugkoms word Elise tipies met vrae oor dinge in haar huis gepeper, word daar gelees en gespeel en is dit asof haar gesigsuitdrukking versag. Die kleur wat saam met Emile die huis ingekom het, neem met elke dubbelblad en interaksie tussen die twee toe tot met die kombuistoneel waar Elise se grys huis in ’n helder en bont huis verander het.

Wanneer Emile laatmiddag by die voordeur sy handjie in ’n groet lig, mag die leser wonder of Elise se huis met die omblaaislag weer in grys gehul sou wees. Hoewel dit buite donker word, bly Elise se huis egter lig en kleurvol en word haar collagefiguurtjie en gesigsuitdrukking nou energiek en vergenoegd voorgestel. Die storie eindig met ’n toe-oë en glimlaggende Elise by haar kombuistafel, heeltemal voorbereid op nog ’n moontlike besoek van haar nuwe vriendjie.

Die oudargitek Antje Damm het hierdie verhaal ontwerp en gebou voordat sy dit geskryf het. Sy het ’n kartondoos op sy sy gedraai en in papierpopspeelstyl vir Elise ’n huisie gebou, kompleet met uit-karton-gesnyde meubels, ’n ketel en potplante. Elise en Emile se collagefiguurtjies is inderwaarheid uitgesnyde plat figuurtjies binne ’n ten volle driedimensionele toneel. ’n Mens sou Damm se boutegnieke tot ’n mate met wipboekontwerp kon vergelyk. Met elke dubbelblad is die figuurtjies rondgeskuif, sekere gedeeltes geverf en vanuit ’n gat in die kartondoos bo-aan die kartongevoude trap belig en dan gefotografeer. Minimale digitale manipulasie is eers heel aan die einde gebruik om merke van byvoorbeeld die draadjies waaraan die vlieërs tydens Elise se nagmerrie gehang het, uit te vee.

Die produk van dié noukeurige proses is Damm se eenvoudige, dog treffende illustrasies wat ewe hard as die minimale teks aan die verhaal vertel. Met die dubbelblad-wegkruipertjiespeeltoneel is die enigste teks “Toe wil hy speel”. Geen verdere beskrywings is nodig nie, want die jong leser sien Elise op die vloer kruip in die rigting van Emile se voete, wat onder by ’n kas uitsteek. Elise se gesigsuitdrukkings spreek verder boekdele – sy word van grootoog, bang en ongelukkige na rooiwang en glimlaggend transformeer.  Haar veranderende luim en daarmee gepaardgaande herontwaking tot ’n voller lewe word hoofsaaklik deur die slim gebruik van kleurwat haar grys huisie infiltreer, weergegee.

Die besoeker is ’n verhaal wat spontaan kan lei tot ’n gesprek oor temas waarmee kinders dikwels worstel, soos alleenheid en vrese. Die meeste kinders wil op ’n stadium niks met enigiemand anders te doen hê nie. Waar ’n mens egter sou verwag dat dit die ouer karakter is wat ’n jonger karakter help om emosionele uitdagings te oorwin, is die jong Emile, heeltemal onbewus van Elise se voorbehoude en vrese, hier die “sterk” karakter. Deur net sy eerlike en kinderlik-naïewe self te wees, verdryf hy Elise se spoke en vul hy haar saai en grys lewe met opwindende kleure.

My leeservaring van Die besoeker het my herinner aan ’n woordlose prenteboek, Footpath flowers van Jon Arno Lawson, geïllustreer deur Sydney Smith. In hierdie boek stap ’n dogtertjie saam met haar pa, besig op sy foon, deur die dorp. Hulle stap deur grys tonele en die dogtertjie pluk oral blomme, wat dan die tonele verkleur soos wat sy dit onwillekeurig aan diere en mense uitdeel. Haar “geskenkies” word nie altyd opgemerk of waardeer nie, maar verander wel die landskappe waardeur hulle stap – ’n sterk boodskap wat betref die belangrikheid van klein gebare en die waarde van gee – en sonder enige verduidelikende of moraliserende teks.

Abstrakte emosies soos vrees, eensaamheid, vreugde en vriendskap is moeilik om in teks weer te gee sonder om in moraliseringslaggate te trap. Daar word dikwels eerder van beeldspraak of herhaling gebruik gemaak. Hier gebruik Antje Damm egter haar illustrasies, en veral kleur, of die afwesigheid daarvan, om emosies uit te beeld, en dis dalk juis die gebrek aan verduidelikende narratief wat tot meer effektiewe voorstelling van emosies kan lei. Gevoelens is wel moeilik om te beskryf – dit word gevóél – en in Antje Damm se Die besoeker word dit veral gesien, visueel oorgedra. Die illustrasies word gelees, 'n stap in die rigting van visuele geletterdheid.

Die “lees” van ’n goeie prenteboek, ongeag of dit oënskynlik oor gevoelens gaan of nie, is altyd ’n emosionele ervaring. ’n Goeie prenteboek, soos ’n goeie kunswerk, ontbloot wat emosioneel relevant is aan die kind deur sy belangstelling of verbeelding aan te gryp. Kinders is geneig om die irrelevante te ignoreer en te fokus op waarin hulle belangstel of wat op daardie stadium vir hulle saak maak. Die lees van Die besoeker is ’n emosionele ervaring.

Miskien is Die besoeker dan nie ’n kinderboek uitsluitlik nie; miskien is dit ’n prenteboek wat deur almal gelees moet word. Miskien moet almal gereeld daaraan herinner word dat daar altyd meer as een perspektief is waarvoor uitgekyk moet word. Miskien moet hierdie prenteboek soos Emile se papiervliegtuigie by meer mense se donker huise ingevlieg word.

The post <i>Die besoeker</i> deur Antje Damm: ’n resensie appeared first on LitNet.

Die rooikop en die redakteur en ander stories 1955–1959
André P Brink, saamgestel deur Cecilia van Zyl
Uitgewer: Human & Rousseau
ISBN: 9780798177023

’n Mens vergeet soms dat André Brink eens jonk en nogal preuts was. Hy sê dit self in sy outobiografie, ’n Vurk in die pad. Voorts sou enigeen wat die briewe tussen hom en Ingrid Jonker gelees het, soos gebundel in Vlam in die sneeu, kon sién hoe Ingrid dartelend om die onskuldige André gehardloop het, veral aan die begin; daarom dat sy hom so bekoor het.

Dit sou verkeerd wees om te dink dat Ingrid ten volle verantwoordelik was vir André se vernuwende denke, want sy roman Lobola vir die lewe verskyn reeds in 1962, die jaar voor Ingrid hom op sleeptou geneem het. Vandag sou Lobola vir die lewe nie juis aandag trek weens uitdagende sensualiteit nie, maar ten tye van publikasie was dit ’n opspraakwekkende teks en baie anders as Brink se eerste drie romans. Selfs Die ambassadeur was al aan die gang toe Ingrid in sy “netjies geordende lewe ingestap en alles onderstebo gekeer het” (André eie woorde op bl 103 van ’n Vurk in die pad). Die vroulike karakter het toe natuurlik al hoe meer Ingrid se beeltenis begin kaats.

Wat het dit met Die rooikop en die redakteur te doen? En ook: waarom is hierdie bundel vroeë, romantiese verhale juis nou belangrik, soveel jare ná Brink se dood?

Dit was nog altyd bekend dat Brink om den brode liefdesverhale geskryf het – lees gewoon maar Erika Terblanche se ATKV-skrywersalbum in hierdie verband (https://www.litnet.co.za/andr-p-brink-1935). Tot onlangs was hierdie verhale egter nie toeganklik vir die algemene sterfling nie.

Cecilia van Zyl, ’n voormalige verhaalredakteur van die Huisgenoot, het dit nou reggestel. Sy het die navorsing gedoen, en 12 van die jong André Brink-verhale is nou weer te lees in Die rooikop en die redakteur en ander stories 1955–1959.

Brink moes maar 20 gewees het toe hy die eerste van hierdie verhale geskryf het, want op 13 Januarie 1956 verskyn “Stryd in die storm” in Die Brandwag. Hierdie verhaal beeld interessant genoeg reeds ’n liefdesdriehoek uit met twee mans wat meeding om die hand van ’n vrou. Dit speel in Frankryk af. Flitse van dit wat later algemeen sou word in die Brink-oeuvre is dus reeds te sien.

Tog val die preutse onskuld op. Die laaste verhaal, “Drempel van die ewige”, wat op 29 Mei 1969 in Die Huisgenoot verskyn het, toon reeds ’n gestalte van die hardkoppige, dartelende vrouekarakter; daar is vrae oor die samelewing en die kerk, asook die blote eksistensialisme van menswees. Tog, die twee karakters kuier saam, maar geen klere waai nie. Om die waarheid te sê, die vrou se eer word deeglik beskerm.

Praat van klere: dit is interessant om die modes en die denkwyses van die laat vyftigs hier raak te lees. Die rooikop en die redakteur is op talle maniere ’n tydkapsule wat ons nou weer mag oopmaak. Dit gaan egter oor meer as kleredrag: die kantooropset van destyds, die gebruik van tikmasjiene, briewe, die poskantoor en telegramme – dit is alles so anders as dit wat vandag in boeke verskyn.

Wat het egter nié verander nie? Die liefde.

’n Jong André P Brink | Foto: NALN

Brink het duidelik die genre van die tydskrifverhaal deeglik bestudeer en die titel van die bundel is dan ook afkomstig van ’n oulike verhaal oor ’n verhaalredakteur wat sy moses teenkom in ’n rooikopvrou wat nié die genre verstaan nie. Lees maar self.

André P Brink het duidelik baie verhale gelees en hy kón dus die verhaalredakteurs van daardie tyd oortuig om sy verhale te plaas. Die bundel bevat goeie verhale binne die genre.

Vandag is romanse steeds een van die grootste genres in Afrikaans. Talle uitgewers dra ernstiger werke op die rug van hulle romanses wat die geld inbring.

Die jonge, taamlike onskuldige André Brink het wel hierdie verhale om den brode geskryf, maar as jy sy oeuvre ken, sien jy alreeds vingeroefeninge van die persoon wat later ’n meesterskrywer sou word. Picasso se eerste kuns was lewensgetroue potloodwerk. Hy het daardie grondwerk en kennis deeglik gebruik om sy kubisme op te baseer. Ditto met André P Brink. Hy het duidelik eers die reëls van die romantiese lekkerleesverhaal deeglik leer ken voor hy dit gewaag het om later alle reëls te oortree.

Wie moet hierdie boek lees?

As jy van liefdesverhale hou, is hierdie boek vir jou. Koop dit en geniet dit soos jy enige ander romanse sou waardeer.

As jy jouself as ’n kenner van André Brink se letterkunde sien, is hierdie een ook vir jou. Wees op die loer vir vonkies wat later weer en weer in sy ernstige werk sou voorkom. Dit is pret. Van die verhale, soos die eerste en die laaste, het ’n tikkie hartseer in. Ander, soos die titelverhaal en die derde, “Lank en lig”, is effens stuitig. Een ding loop egter soos ’n draad deur hierdie verhale: André P Brink het die reëls van die lekkerleesverhaal deeglik aangeleer en kon dit toepas. Later sou hy hulle meesterlik leer verontagsaam.

As daar mense is wat droom om te skryf, koop hierdie bundel, lees dit, en lees dan die moderne romanses. Leer by die meester. As jy eers ’n lekkerleesverhaal suksesvol kan skryf, mag jy aanbeweeg as jy wil.

The post <i>Die rooikop en die redakteur en ander stories 1955–1959</i> deur André P Brink: ’n resensie appeared first on LitNet.

Tweespoor
Helena Gunter
Uitgewer: Protea Boekhuis
ISBN: 9781485309291

In Helena Gunter se nuwe kort prosateks word ’n spesifieke Suid-Afrikaanse verlede – dié van die plaas –  teenoor die onstuimige hede gestel. Tweespoor is daarom in twee dele verdeel: dié van Tilla en haar gesin in die tyd van papierpoppe en Cream Soda-floats, en dié van ’n wit, middeljarige vrou wat haar plek in die hede probeer vind.

In die eerste deel probeer die Ferreiras nie net die uitdagings wat boerdery bied te bowe kom nie, maar ook dit wat binne gesinsopset gebeur. Die verhale, “Diefstal”, “Kapokeiers”, “Padkos” en “Ons diamant”, is ietwat langer en meer gedetailleerd as dié van die tradisionele kortverhaal, daarom kan mens dit eerder kort prosatekste noem.

Dit word gou duidelik dat die plaaslewe allesbehalwe idillies is, veral teen die apartheidsdoek. Daarby word temas soos seksuele misbruik, ’n minder as bevredigende huweliksverhouding, ’n ouer se ineenstorting en lyfstraf terselfdertyd ontgin. Ná die lees van hierdie afdeling vra jy: Hoe bevoordeel was dié bestaan – ja, dit was nie lééf nie – werklik?

Die tweede “spoor” van die bundel, “Angelus Novus Africanus”, verwys na Angelus Novus, Paul Klee se skildery wat ook deur die bundeltitel en voorblad weerspieël word. Die skildery én die bundeltitel verwys na die verlede, asook  die “storm” van die hede. Waarskynlik ook na die tweeledige struktuur van die bundel.

Fransina, ’n wit middeljarige vrou, se uitsigloosheid word in hierdie afdeling belig. Sy beskou haarself as “’n gas in Afrika. Een aan wie die misdade van haar voorvaders besoek word”. Fransina pas dus nie in nie, veral wat ouderdom en kultuur betref. Sy probeer sin maak van hedendaagse werklikhede soos geweld, en vra ook: Wat sê die spontane seks met ’n vreemdeling van my? En ook my huweliksverhouding?

Fransina se susters bevraagteken haar politieke en ander sieninge en wil haar ’n bepaalde etiket omhang. ’n Gebrek aan aanvaarding, trauma, depressie en selfdoodgedagtes noop haar om ander ruimtes te verken. Maar lê die antwoord werklik in wegkom, of selfs wegvlug?

Gunter se werk is toeganklik, maar daag die leser terselfdertyd uit. Dis ’n skop teen die kop wat jou dwing om anders kyk. Tweespoor is eerlik en rou. Dae (dalk maande) ná die lees daarvan bly jou gedagtestroom na ongemaklike plekke vloei.

Die swaar gegewe word toepaslik met spatsels humor afgewissel. ’n Man wie se een been korter as die ander is, word byvoorbeeld oom Trapinniegaatjie genoem. 

Die karakters kom inderdaad in hul volle glorie – voorkoms, ontnugtering, foute en al – voor jou te staan. Fransina verteenwoordig en verwoord waarskynlik dit waarmee vele lesers kan identifiseer. Dis ook sy wat vra: Is daar nog plek vir die wit Afrikaner – veral diegene wat in die vyftigs gebore is – in Afrika? Indien wel, hoe moet jy aanpas en ook meehelp tot positiewe verandering?

Die hantering van die milieu verdien vermelding. Dit begogel die sintuie: jy sien, ruik, beleef en voel saam met die karakters. Die atmosfeer – wat jou dikwels met afgryse vervul – dra tot die spanningslyn by. Soos hier: “Sy wag tot haar oë gewoond raak aan die skemerte. Dit ruik na olie en rubberbande. Nes in hulle waenhuis wanneer die trekker se olie afgetap word.”    

Die “Angelus Novus Africanus”-deel van die bundel herinner soms aan ’n drama, soveel dialoog is daar. Fransina, die hoofkarakter, spel daarom dikwels haar denke uit, pleks van om dit te toon (of te “wys”). Hierdie eienskap herinner ook in ’n mate aan die rubriekvorm, eerder as aan tradisionele kortkuns. Soms is dit selfs asof die skrywer vir die leser wil sê wat om te dink.

Hoewel die verhale meestal enkelwoordtitels soos “Diefstal” of “Padkos” het, en dit inderdaad opsom waaroor elkeen op eerste vlak handel, kon die titels dalk meer opwindend gewees het. Neem “Landmyn” as voorbeeld. Hierdie verhaal handel oor die buite-egtelike verhouding van ’n vrou wat haar in ’n minder bevredigende huweliksverhouding bevind. Sou die ironiese “Vir ’n bietjie teerheid” (aangehaal uit die teks) nie dalk meer treffend gewees het nie? Jy kan tog agterkom dat die karakter (en ook die land) haar op “landmyn”-grond bevind.  

Gunter se skryfstyl is gestroop. Dit wat juis nie gesê word nie, sê so baie. Neem hierdie sin as voorbeeld: “As die hele nasie oortrokke is, hoekom sal sy hou by haar reël om nie skuld aan te gaan nie?”

Gunter wend taal vernuftig en beeldryk aan, soos wanneer sy skryf dat “witmenssake ... in ligte laaie woed”. Dis asof elke woord met ’n haartangetjie uitgesoek is. Die “alledaagse” word inderdaad buitengewoon aangebied. Net dít maak reeds hierdie bundel die moeite werd.

Soos Rachelle Greeff, is Gunter bekend vir slotsinne wat jou laat double declutch. Hier gebeur dit egter nie elke keer nie: “Op jou blinkvosperd dan, Fransina, besluit sy en staan nader aan Johan, neem sy hand en glimlag na hom toe” kon sterker gewees het.  

Die naskrif is ’n toepaslike samevatting van die bundel. Dis verrassend en skerp.

Tweespoor sluit aan by die skrywer se bekroonde debuutbundel, Op ’n plaas in Afrika, en haar tweede, Met koffer en kaart. Gunter se bedrieglike fluistering aan die een kant, en haar harde en duidelike stem aan die ander kant, verdien beslis ’n plek binne die literêre wêreld. Hier, en waarskynlik ook internasionaal.      

The post <i>Tweespoor</i> deur Helena Gunter: ’n resensie appeared first on LitNet.

Katelknaap
Leon van Nierop
Uitgewer: Penguin Random House
ISBN: 9781485903550

So driekwart deur Katelknaap het ek begin dink ek lees ’n chicklit, maar vir dudes (sal dit dan dudelit wees?). Soos ons nou al weet, fokus chicklit op die wedervaringe van die vroulike hoofkarakter, maar ook haar groei deur die verhaal. Alhoewel daar romanse voorkom, is dit nie die hoofdoel van die boek nie en is dit beslis nie ’n gegewe dat die man en die meisie op die ou end by mekaar gaan uitkom nie. Goeie voorbeelde van chicklit is Candice Bushnell se Sex and the city of Helen Fielding se Bridget Jones’s Diary.

Met hierdie definisie in jou agterkop is dit dan nie verbasend dat mens foutiewelik kan dink dat jy met ’n dudelit te doen het nie. Katelknaap kom ná Plesierengel, wat in 1998 verskyn het, en dan weer in ’n herskrewe weergawe in 2013. Ek het nie Plesierengel gelees nie en kan glad nie kommentaar lewer oor die verwantskap, al dan nie, van die twee eendersbenoemde hoofkarakters nie. Katelknaap word vertel vanuit die perspektief van die manlike hoofkarakter, Tristan Hansen, en daar was nog nie so baie romans wat ek gelees het wat so fokus op die diepste gedagtes, vrese en onsekerhede van ’n man nie.

Partymaal was dit vir my vreemd – die man is duidelik superaantreklik, sportief en gewild, en hy kom uit ’n redelik normale, middelklas huis. Geen geraamtes, geen mishandeling en geen groot krisisse wat hom so kan laat twyfel in homself nie. Totdat jy agterkom dat die man wel kan wroeg met ’n hoofletter-W. Sy pa het kennelik selfmoord gepleeg, wat hom, volgens sy innerlike dialoog, hard getref het. Sy ma kom voor of sy ’n godsdienstige feeks is, maar teen die einde is hul verhouding en sy heel normaal en is hy tog lief vir sy ma. En dan is daar die sinistere blindheid wat hom bekruip na aanleiding van een of ander geneties-oordraagbare, naamlose siekte. Hierdie siekte is klaarblyklik verantwoordelik vir die depressie in beide Tristan en sy pa.

Leon van Nierop (Foto: Joanne Olivier)

Die boek is vir my interessant en dit gee ’n nuwe perspektief op die idee dat seks vir mans partymaal bloot om die fisieke gaan en dat emosie beslis nie vir hulle ’n rol speel nie. Tristan “doen” emosie. En gevoel en romanse, en neem jou die onweerstaanbare, ekstatiese hoogtes in. Maar hy is nie slegs ’n katelknaap, prostituut, gigolo of plesiertier nie; hy is ’n metgesel, gaan opera toe saam met sy kliënte en gee werklik vir elkeen van hulle om. Daar was tye wat ek gewens het ék kan Tristan bestel vir die aand (en ja, die sekstonele is veelvuldig en bevredigend goed geskryf).

Jare gelede was daar ’n roomys op die mark met die naam Maxibon. Ek weet nie of dit meer op die mark is nie, maar dit was twee roomyse wat aan mekaar vasgeplak was. Soos ’n pizza wat ’n Hawaiian is op die een helfte en ’n Siciliana op die ander helfte. Twee smake in een. Dit is hoe ek Katelknaap ervaar het. Aan die een kant is daar die lekker, lawwe seksknaap wat weet net wat om met sy tong te maak, maar aan die ander kant probeer iemand hom doodmaak, klaarblyklik vind hy self nooit liefde nie, en hy word stelselmatig blind. Die man se lewe is ’n gemors!

Die wending of onderliggende diepte in die boek pla my as leser, want ek wou tog net hê die mooie Tristan moet ook uiteindelik sy geluk of vrede vind. Aan die ander kant is dit dalk ’n teken van ’n boek met meer diepte en dimensie, omdat ek konstant vandat ek die boek klaargelees het, daaraan dink. Ek dink wel dat die balans effens uit is tussen die seks en saffier aan die een kant en die intriges aan die ander. Ek sou beslis meer besonderhede oor sekere karakters en gebeure wou gehad het en die optimis in my weier om te glo dat ’n mens in hierdie moderne era nie iets aan sy misterieuse oogsiekte sou kon doen nie. Daar is ook einde ten laaste te veel los drade rondom die vrouens in sy lewe (of uit sy lewe), wat my effens onbevredig gelaat het. En dis jammer, want Tristan laat geen vrou ooit onbevredig nie!

The post <i>Katelknaap</i> deur Leon van Nierop: ’n resensie appeared first on LitNet.

Rand en sent
Suzaan Steyn
Uitgewer: Penguin Random House
ISBN: 9781776092383

Hierdie lesersindruk is uit eie beweging deur die skrywer geskryf en aan LitNet gestuur.

Met finansies is daar so baie veranderlikes dat ek soms wonder of dit raadsaam is dat mense vir mekaar raad gee of vra. Suid-Afrika, so word ons vertel, is die mees ongelyke land ter wêreld. Weelde en mensonterende armoede (om nou dié uitdrukking by Sampie Terreblanche te leen) vind mens sommer dikwels ’n klipgooi van mekaar af. Ou netwerke van patronaatskap hou welvaartpatrone in stand, en werkloosheid styg byna elke jaar. Al hierdie dinge is so, en dit maak dat Suid-Afrikaners se geldsake maar oor die algemeen na ’n droewige prentjie lyk, sonder enige lig aan die einde van die tonnel. Maar dit is ook ongetwyfeld waar dat baie mense eenvoudig finansieel totaal ongeletterd is. Te veel wil ons nie dink aan ons finansies nie. Sommige mense wil die finansies oorlaat aan ’n lewensmaat. Dit is nie wys nie, want finansiële sukses is, soos so baie ander dinge, ’n spanpoging.

Die goeie nuus is dat die publikasie Rand en sent mens kan help om die vaardighede te ontwikkel wat nodig is om finansieel geletterd te word. Hierdie vaardighede is baie divers en dit is vaardighede wat nie oornag aangeleer sal word nie. Ideaal gesproke moet mens reeds van ’n jong ouderdom af finansiële vaardighede leer. Miskien het pa en ma jou in die steek gelaat in daardie opsig, maar dit kan by jou begin! En daarvoor bied die boek ook ’n hoofstuk vol voorstelle oor hoe om gesonde finansiële beginsels by jou kroos te kweek. Diverse vaardighede, ja, maar vir die meeste daarvan het ’n mens glad nie ’n graad nodig in vuurpyl- of aktuariële wetenskappe nie. Iets so eenvoudig soos broodbak (waarvoor die boek ’n resep gee), is byvoorbeeld een van die vele vaardighede wat deel vorm van finansiële geletterdheid. Mens dink so maklik aan finansies as iets baie abstrak. Dis die aandelemarkte en syfers en letters en grafieke. En dit is ook deel van alles en vind mens ook in hierdie boek. Maar die ekonomie is eintlik ten nouste verweef met ons praktiese alledaagse lewe. Daarom is daar baie wat selfs ’n totale leek kan leer om groter finansiële geletterdheid te bevorder, deur die manier waarop mens oor alles in die lewe dink aan te pas by jou finansiële behoeftes.

Suzaan Steyn | Foto: Phyllis Green

Rand en sent is saamgestel deur die joernalis Suzaan Steyn, wat die aanbieder is van die program Rand en sent op die Afrikaanse radiostasie Radio Sonder Grense. Die boek bevat die raad van ’n verskeidenheid kundiges wat hulle kennis op die program gedeel het. Die boek beslaan 20 hoofstukke en dek onderwerpe soos die aandelemark, aftrede, arbeidskwessies, begrotings, belasting, eiendom, entrepreneurskap, kredietrekords, skuld, versekering en boedels en testamente. Daar is ook ’n hoofstuk oor spaar. Hoewel die hoofstuk oor spaar uitsluitlik op die spaar van geld fokus, moet die mens egter beslis wyer dink oor die onderwerp van spaar. Ons spaar nie net te min geld nie, ons mors ook te veel kos. Ons is te materialisties en begeer onnodige groot en duur motors en besittings. En ons doen beslis te min herwinning. Die herwinning van vullis sal in die toekoms ’n al groter rol in Suid-Afrika speel. Ons weet uit berigte in die media dat al meer van Suid-Afrika se vullishope onvolhoubaar word, en dat die regering die publiek in die toekoms moontlik gaan dwing om te herwin. Hoewel daar eintlik weinig kritiek is wat ek teen hierdie boek kan lewer, sou dit wonderlike gewees het indien daar iets oor herwinning ingesluit kon gewees het. Die herwinning van vullis sit nie net geld terug in die sak van die verbruiker nie, dit help ook om die omgewing skoner te hou en ons ekonomie meer volhoubaar te maak.

Die belangrikste les is dat daar weinig kitspaaie na finansiële sukses is. Die groot bedryfsmagnate met hulle verhale van kitsrykdom is die absolute uitsondering op die reël, en die deursneemens moet baie jare hard werk om finansiële sukses te smaak, en ook baie dissipline aan die dag lê. Daar is egter geen universele resep nie. Elke persoon se finansiële situasie is anders. Hoewel die boek dus dikwels voorstelle maak oor watter besluite om te neem, is dit waarskynlik belangriker om te let op wat die kenners in die boek jou aanraai om beslis nie te doen nie.

Rand en sent is een van daardie praktiese boeke waarna mens weer en weer sal kan terugkeer vir praktiese raad oor finansiële sake, en oor wat mens moet doen om slaggate te vermy. Veral die hoofstuk oor versekering is ’n wekroep om deeglik ingelig te wees oor jou regte en verpligtinge.

Rand en sent deur Suzaan Steyn: ’n onderhoud

The post <i>Rand en sent</i> deur Suzaan Steyn: ’n lesersindruk appeared first on LitNet.

Charlotte's web
EB White, illustrasies deur Garth Williams
Uitgewer: Harper & Brothers
ISBN: 9780590302715

Charlotte's web gaan oor ’n stroopsoet 8-jarige dogtertjie, Fern Arable, wat lief is vir diere, Wilbur, ’n onskuldige klein varkie, en ’n groot grys spinnekop met die pragtige naam van Charlotte A Cavatica. Die klassieke boek Charlotte's web is ’n kinderboek geskryf deur EB White. Dit word beskou as ’n uitstekende boek wat geskik is vir jong kinders wat leer om langer boeke te lees. Dit het ’n “droomagtige” gevoel soos ’n sprokiesverhaal. Dit betrek die leser van die begin af en laat ’n mens gou na die volgende bladsy blaai. Hierdie avontuur-gevulde boek bestaan uit 192 bladsye en is verdeel in 22 prettige hoofstukke. Die skoonheid van die storie lê in sy eenvoud. Die boek spog met karakters, mens en dier, wat artistiek deur Garth Williams geskets word.

Die vriendskap tussen ’n varkie en ’n spinnekop laat jou in die begin van die storie jou oë rol, maar soos ’n mens dieper in die storie lees, begin jy dink dié vriendskap tussen die varkie en die spinnekop is eintlik baie oulik en spesiaal, en dit maak dat die boek uitstaan tussen ander kinderverhale. Die einde van die storie is nie voorspelbaar nie, net bitter-soet.

Fern woon op ’n plaas, en dit is ’n absolute skok wanneer sy op ’n doodgewone oggend uitvind dat Wilbur, die varkie, spek en ham gaan word! Sy red vir Wilbur en hou hom aan as ’n geliefde troeteldier. Later stel haar pa voor om hom na haar oom Zuckerman se plaas toe te stuur waar onskuldige Wilbur sonder vriende moet bly. Wilbur word só eensaam in die skuur dat hy met Charlotte, die spinnekop, begin gesels. Wilbur dink Charlotte is skouspelagtig, maar al die ander diere dink sy is ’n bietjie vreemd. Charlotte is eintlik nie die eienaardige ding wat al die diere verwag het nie. In plaas daarvan wys sy groot liefde en wysheid wat niemand besef het sy besit voordat die klein Wilbur aangekom het nie.

Templeton is die skelm rot wat sê Wilbur is ’n “lente”-vark, en lentevarke hoort net in ’n heerlike Kersfeesete! Charlotte weet wat klein Wilbur se lot gaan wees en begin gou dink aan ’n plan om Wilbur uit die oond te hou. Haar plan verstom almal en Wilbur word Somerset County se mees geliefde varkie.

Met die hulp van sy betroubare vriend, Fern, en altyd ondersteunende Charlotte, spaar hulle die varkie se lewe om nog baie pragtige lentes te sien.

Daar is nie een vervelige oomblik in hierdie boek nie. Dit hou jou op jou tone. Jy sal een oomblik lag en die volgende oomblik huil. Dit is die soort boek wat jy nie wil neersit nie!

EB White het hierdie boek geskryf met insig in die mensdom se emosies en gevoelens. In 2003 is Charlotte's web gelys as nommer 170 van die beste 200 geliefde Britse boeke wat jy kan lees. ’n Opname van 2004 het bevind dat Charlotte's web ’n algemene leesboek vir graad 3-leerlinge in skole in San Diego, Kalifornië is. In 2007 het die Nasionale Onderwysvereniging dié boek as een van sy "Onderwysers se Top 100 Boeke” vir kinders verklaar. Ek sou hierdie boek aanbeveel vir almal om te lees en vir altyd op hulle boekrakke te hou vir toekomstige generasies. Dit is definitief ’n treffer, en soos Charlotte geskryf het, is dit “fantasties”!

The post Jong lesers: <i>Charlotte’s web</i> deur EB White appeared first on LitNet.

Die groot Klein Kaptein
Paul Biegel, vertaal deur Daniel Hugo
Uitgewer: Protea Boekhuis
ISBN: 9781485304487

Die groot Klein Kaptein is ’n puik bundel van drie boeke oor die avonture van die Klein Kaptein. Dit is vertaal uit Nederlands deur Daniel Hugo.

Klein Kaptein is ’n seuntjie met ’n te groot pet op. Hy het ’n skip, Nooitlek, wat op ’n duin uitgespoel het. Klein Kaptein het die skip weer heelgemaak. Hy wou groot geword het deur na die eiland van Groot en Groei te gaan. Toe ontdek hy iets vreemds. Dit is hoe die groot avontuur begin het.

Op sy terugtog het hy nuwe avonture beleef. Op die eerste eiland het hul iets snaaks ontdek. Op die tweede eiland is dit net grou en grys. Dis net twee van die interessante eilande waar hy aangedoen het. Daar is ook ’n spookskip wat beheks is, ’n seerower en skatte! Dan sien hul ’n baie eienaardige lugspieëling. Deel van die avontuur is om die skatte terug te vat na hul regte eienaars. Kom lees self verder.

Die lekkerste deel van die boek is oor hoe Klein Kaptein die skip regmaak met allerhande snaakse dinge soos ’n ou sinkbad en ’n fietsketting. Klein Kaptein is dapper en slim.

My gunstelingverhaal in die bundel is Deel II: Die Klein Kaptein in die Land van Waan en Wys waarin daar sewe vuurtorings is wat jou leer. Dit leer jou om ’n beter mens te wees. Om nie dinge soos geldgierig, hoogmoedig, lui en vraatsugtig te wees nie.

Ek het nie gehou van die laaste stuk nie, want jy weet die boek gaan nou klaar wees. Jy wil hê die boek moet net aanhou en aanhou vir jou hele lewe lank.

Die boek is ’n bondel pret, avontuur en aksie. Jy wil dit net nooit neersit nie. Die boek was vir my so interessant dat ek sommer Die rooi prinses deur dieselfde skrywer ook gelees het.

The post Jong lesers: <i>Die groot Klein Kaptein</i> deur Paul Biegel appeared first on LitNet.

Gerook
Eldridge Jason
Uitgewer: LAPA
ISBN: 9780799362145

Die roman Gerook waarsku oor die gevare van dwelms. Cobie, die hoofkarakter, het maande lank uitgesien na die Desembervakansie, maar word na sy ouma (Anna) op Vaalberg gestuur. Om ’n paar weke by sy ouma aan die Weskus te gaan bly, was beslis nie deel van sy vakansieplanne nie. Hy sit dan verveeld op sy ouma se stoep terwyl sy ouers iewers vakansie hou. Hy is nie eens seker waarheen sy ouers is nie, maar het die boodskap duidelik verstaan dat hy nie welkom is om saam te gaan nie. Sy protes word met meer as genoeg geld gestil en hy moes maar sy mond hou.

Vaalberg is ’n vervelige plek en ’n dooie plek. Cobie dink die persoon wat die dorp sy naam gegee het, bedoel die plek is vaal en vervelig. Die probleem is nie net Vaalberg nie, dis ouma Anna ook! Hy kon nog nooit met haar oor die weg kom nie. Dit maak nie saak hoe hard hy oor die jare probeer het om dinge tussen hulle reg te maak nie, in sy ouma se oë kon hy nou eenmaal niks reg doen nie. As sy ma by is, is ouma Anna die vriendelikheid self. As hy egter alleen in ouma Anna se geselskap is, kry hy partykeer die indruk sy verdra hom net-net.

Die een ding waaroor hy darem nie kan kla nie, is die lekker brekfis waarmee Sêra, ouma Anna se regterhand, hom elke oggend bederf. Cobie sweer Sêra smaak hom, want sy gee hom lang kyke. Sy gee hom meer as genoeg kos en sy is altyd senuweeagtig as hy in die omtes is. Vir hom is Sêra nie juis iets vir die oog nie. Hy dink sy is ’n dakskroef.

Cobie begin dan sigarette rook en wil nie hê enigiemand moet uitvind nie, veral nie ouma Anna nie.

In Vaalberg raak Cobie bewus van “Vaak apies”. Dit is tikmonsters wat vir dae nie slaap nie. Hulle breek snags in. Cobie wou nog altyd weet wie Lady Zee is wat hom op Mxit kontak. Cobie het later dan sy gevoelens vir haar gekry. Later het Cobie begin drink en dwelms begin gebruik.

Kritiek

Daar word te veel voorbeelde gegee van die genot wat dwelms bied vir jongmense. Dit mag kinders aanhits om dwelms te wil gebruik. Ek vind die “gelukkige” einde ’n bietjie ongeloofwaardig. Dit sou beter gewerk het as Cobie op die einde aan dwelms gesterf het. Dit sou kinders laat sien het dat dwelms gevaarlik is.

The post Jong lesers: <i>Gerook</i> deur Eldridge Jason appeared first on LitNet.

Jamie Johnson: Skills from Brazil
Dan Freedman
Uitgewer: Scholastic Press
ISBN:  9781407147895

Jamie Johnson: Skills from Brazil is ’n briljante boek vir sokkerliefhebbers. Dis die eerste boek in die Jamie Johnson-reeks. Dit is vol humor en het hier en daar ’n paar sokkerfeite. Die tonele word pragtig beskryf, perfek om die leser se aandag te trek.

Jamie is ’n gewone skoolseun van buite af; maar binne klop sy hart vir sokker. Sy onderwyser, mnr Pratley, verneder hom gereeld voor die hele klas. Sy gunsteling-sêding is dat Jamie nooit ’n professionele sokkerspeler sal word nie. Terloops, Jamie is regtig die beste sokkerspeler in die skool!

Hy en sy vriendin, Jacqueline, of Jack, soos al haar vriende haar noem, bied sonder ophou pret en plesier vir die leser. Jamie word beskryf as “foghuino”, wat beteken “little fire” in Brasiliaans. Hulle bedoel dat hy vlamme in sy voete en helderrooi hare het. En moenie van sy vlammende humeur vergeet nie!

Aan die einde van elke jaar speel die gr 6’e ’n wedstryd teen die onderwysers. Die leerders het nog nooit teen die onderwysers gewen nie. Hierdie jaar kan Jamie deelneem, en verwag om as kaptein van die leerders se span gekies te word. Maar binne ’n paar dae kom daar slegte nuus. ’n Nuwe seun kom na hulle skool toe en hy is van Brasilië, die land wat die meeste sokker ter wêreld speel! Jamie wonder of die nuwe kind sy plek sal vat.

Die nuwe kind is nie wat hulle verwag nie. Op die ou einde kry Jamie ’n een-maal-in-’n-leeftyd-geleentheid om Brasilië toe te gaan. Daar kan hy baie nuwe vaardighede leer, maar sal hy dit binne ’n week kan doen? Kan hy ’n briljante nuwe truuk leer om die onderwysers in die wedstryd te verstom? Lees die boek en vind uit!

The post Jong lesers: <i>Jamie Johnson: Skills from Brazil</i> deur Dan Freedman appeared first on LitNet.

Steinhoff en die Stellenbosse Boys
James-Brent Styan
Uitgewer: LAPA
ISBN: 9780799371635

Hierdie lesersindruk is uit eie beweging deur die skrywer geskryf en aan LitNet gestuur.

Alle Suid-Afrikaners is direk of indirek deur die Steinhoff-ineenstorting van 2017 geraak. Daar is mense wat hulle lewenslange spaargeld gebruik het om in Steinhoff-aandele te belê, met die hoop dat dié aandele inflasie sal klop en genoeg geld vir hulle sal genereer vir ’n gemaklike aftrede. Die meeste groot Suid-Afrikaanse fondse het aandele in Steinhoff, onder meer die grootste een, die GEPF, wat die regering se pensioenfonds is en waarin onder meer polisielede, onderwysers en verpleegsters se pensioengeld belê word. Die aanvanklike voorlopige skatting van die totale verlies van die Steinhoff-ineenstorting is op R87 miljard gestel (bl 222). Wanneer soveel geld in so ’n kort tyd uitgewis word, dan is daar uiteraard gevolge vir die hele samelewing. Wat die hele drama soveel vererger, is die beweringe dat die skade veroorsaak is deur ongerymdhede en nalatigheid. Die Steinhoff-ineenstorting het vertroue geskok, veral in die lig van die feit dat die ervare direksie skynbaar net so onverhoeds betrap was soos die publiek.

Baie van die inligting in Steinhoff en die Stellenbosse Boys sal moontlik bekend wees aan diegene wat die onderwerp gereeld in die media volg. Die boek is voorsien van ’n bronnelys (wat eintlik beter beskryf sou kon word as eindnotas). Die oorgrote meerderheid van die inligting in die lys is bronverwysings na populêre media soos Sunday Times, Die Burger en The Citizen. Dan is daar ook primêrebronverwysings in die vorm van notules, verslae en korrespondensie. Die skrywer het heelwat moeite gedoen om mondelingse getuienis te versamel deur “met nagenoeg 80 mense in onder meer Suid-Afrika, Nederland, Duitsland en die VSA” (225) onderhoude te voer en te korrespondeer. Dit vorm ook deel van die lys. Die lys bevat geen beskrywende voetnote nie, en indien jy nie lus is vir heen en weer rondblaai nie, gaan jy dus nie veel mis indien jy net die boek van voor tot agter deurlees nie. Vir diegene wat dus minder vertroud is met wat alles in die media geskryf was, sal baie van die inligting nuut wees. Maar selfs vir mense aan wie die inligting grootliks bekend mag wees, kan dit interessante leesstof bied waar dit nou saamgeweef is tot ’n boeiende narratief met nuwe insigte.

Steinhoff en die Stellenbosse Boys is in vyf dele opgedeel en begin by die ontstaan van “Die Steinhoff-storie” in 1964 in die dorp Westerstede in Duitsland, waar Bruno Steinhoff begin het om meubels onder die naam Steinhoff te vervaardig. Dan volg daar ook agtergrondinligting oor die groot rolspelers in die Steinhoff-ineenstorting, soos hoofstukke oor Markus Jooste en Christo Wiese. Die leser word van hierdie punt af getrakteer op onderwerpe soos Jooste se uitgebreide kennis van belastingprosedures, sy rol in die perdewedrenbedryf en die sakenetwerke van Stellenbosch. Daar was altyd kritiese stemme teen Steinhoff, maar dié is oordonder deur die sukses van die maatskappy. Verdagte transaksies en onvolhoubare uitbreiding is van die tipiese kritiek wat uitgespreek is, waarvan baie in hierdie boek verreken word. Die aanloop tot die bom wat vroeg in Desember 2017 gebars het, en die bedanking van Markus Jooste as hoof uitvoerende amptenaar van Steinhoff, word natuurlik ook volledig gedek.

James-Brent Styan | Foto: Izak de Vries

Wat hou die toekoms vir Steinhoff in? Daaroor heers daar groot onsekerheid.

In ’n tyd waarin meeste Suid-Afrikaners se aandag waarskynlik veel meer gefokus was op die skade wat die Zuma-regering aan die land gedoen het, het die Steinhoff-ineenstorting waarskynlik veel minder aandag geniet as wat dit normaalweg sou. By die jaarvergadering van 20 April was daar volgens Styan “verstommend” min mense: “Miljoene Suid-Afrikaners het miljarde rande in pensioenfondse verloor, maar hier is vandag skaars 100 mense om die direksie verantwoordbaar te hou” (209). Miskien is hierdie ook ’n bedekte aanklag teen die publiek. Mens hoor gereeld die oproep dat Suid-Afrikaners nie aktief genoeg is by hulle gemeenskappe, by hulle mediese fondse se besture, ens ens nie. Maar die slotsom waartoe die boek oor Steinhoff kom, is maar oorwegend somber. Hoewel die toekoms onseker is, is dit moontlik dat Steinhoff-aandele uiteindelik tot R0 kan tuimel. Daar is bemoedigende tekens, maar daar is te min feite bekend, en die vertrouensbreuk is uiteraard groot.

Steinhoff en die Stellenbosse Boys dokumenteer die verhaal van die Steinhoff-ineenstorting op ’n boeiende wyse. ’n Mens het nie gevorderde finansiële kennis nodig om die boek te kan verstaan en te geniet nie. Daar sal nog veel oor die ineenstorting onthul word soos wat meer inligting bekend word. Volgens die skrywer se eie bekentenis is die Steinhoff-ineenstorting “’n voortdurende proses met hangende ondersoeke wat nog jare kan duur” (226). Dit is kommerwekkend om te weet hoe maklik feite verskans kan word agter ’n gloeiende verslag, hoe maklik die mens inkoop op iets wat op die oog af in orde lyk, en hoe aangewese die gewone mens is op kenners vir finansiële raad. Indien die kenners nie eens die Steinhoff-ineenstorting sien kom het nie, hoeveel te meer kan die gewone lid van die publiek die aandelemark vertrou? Hopelik sal die lesse wat in die proses geleer word, nie te gou weer vergeet word nie, en kan enige skuldiges aan die pen ry. Witboordjiemisdaad word wêreldwyd nog gans te maklik oor die hoof gesien.

Lees ook:

Du Toitskloof | LitNet Eerste Slukkie: Steinhoff en die Stellenbosse Boys deur James-Brent Styan

Video: Steinhoff en die Stellenbosse Boys word bekendgestel

The post <i>Steinhoff en die Stellenbosse Boys</i> deur James-Brent Styan: ’n lesersindruk appeared first on LitNet.