Die Engelsman in my slaai
Dihanna Taute
Uitgewer: Human & Rousseau
ISBN: 9780798171908

In hierdie opvolgboek van Dihanna Taute se tienerromansereeks ken tienerlesers (waarskynlik veral meisies) seker al vir Lehandi. In die vorige boek Ek en Prins Donkerkuif was Lehandi in Pretoria en nou moet sy teen haar sin in haar gr 11-skooljaar saam met haar ma Welkom toe trek en onwillig in ’n vreemde dorp, by ’n nuwe skool en onbekende leerlinge aanpas.

So word sy gedompel in nuwe situasies en uitdagings, dit alles om naby aan haar pa die advokaat te wees, wat saam met sy flooze in Bloemfontein woon en nou ’n babasussie vir Lehandi gee. Gelukkig maak sy gou vriende, hoewel ’n vyand ook om die hoek loer: Priscilla van Breda (oftewel Pris-die-Vlak-Vis volgens Lehandi).

Gou leer ons die manlike deelnemers aan al Lehandi se liefdesintriges ken: Peyton le Roux die nerd, by wie Lehandi veilig voel en met wie sy gou goeie vriende word en hulle mekaar uit talle moeilike situasies te hulp snel. Dan is daar Drayke Hunter, die prins met die donker kuif wat Lehandi in Pretoria leer ken het en met wie sy nou ’n langafstandverhouding het wat nie werk nie. Natuurlik ook Garth Johnson, die Engelsman wat met sy vleiende woorde, warm stem en superseegroenoë haar laat swymel en aanhoudend in sy magic spell laat beland (bl 3).

Die omslag trek reeds die aandag en ons sien liefdeshartjies oral, met ’n verbaasde Lehandi en die geheimsinnige en aantreklike Engelsman. Op die agterblad is Cupido besig om direk na die twee jongmense wat op die voorblad rug-aan-rug staan te skiet, en ’n soen wys dat hier iets gaan gebeur in die storie. ’n Verhaal wat elke tienermeisie se hart sal roer ... Tog sluit die foto dalk dadelik Afrikaanse lesers wat nie wit is nie, uit, wat jammer is.

Die Engelsman in my slaai bied ’n redelik gebalanseerde uitbeelding van tieners in ’n dubbelmediumskool, waarin daar Engelse en Afrikaanse leerders is tussen wie daar duidelik nie slegte gevoelens is nie, wat my as kritiese leser laat wonder of dit ’n realistiese prentjie van die hedendaagse dorpie Welkom in die Vrystaat is.

Die afwesigheid van leerders wat nie wit is nie, laat dit duidelik blyk dat hierdie verhaal ’n tienerromanse is wat nie worstel met politiek, rassestereotipes en omgewingsvraagstukke nie. Tog is daar ander voorbeelde van eietydse kulturele neigings en tendense wat as intertekste die konteks van die storie outentiek maak: tienersleng, SMS-taal, elektroniese toebehore (selfone, iPods en rekenaarspeletjies soos Xbox en Halo), bekende liedjies deur die Britse popgroep Tears for fears en die Amerikaanse sanger Adam Levine, kledingstukke (Puma T-shirt, Adidas-sneakers) wat die lewe en modes van tieners kenmerk. Ook tienerhelde van hierdie dekade, Ariana Grande (Amerikaanse sanger en aktrise), en Louis Tomlinson (popsanger en akteur).

Die ruimtes in die storie is die skool en die meenthuis waarin Lehandi en haar ma woon, maar dit is veral Lehandi se binnelandskap met haar waarnemings en gevolgtrekkings wat oorheers. Dit word verbeeld met die eerstepersoonsvertelling waarin die leser Lehandi se gedagtes en gevoelens in die een na die ander penarie deur middel van innerlike dialoog leer ken. Hiermee sal enige tienerleser kan identifiseer. Op hierdie manier raak die skrywer weer eens op ’n gemaklike wyse tipiese kwessies aan waarmee tieners vandag gekonfronteer word [1].

Met taalgebruik waarmee die skrywer haar karakters en situasies vernuftig teken, staan sy haar plek vol in hierdie genre van tienerromanse. Kostelik is Lehani se ouma se woorde wat telkens in Lehani se gedagtes opkom wanneer sy iets of iemand waarneem: “My ouma Hanna sou gesê het daai girl [Priscilla] is goedkoper as ’n glas water” (bl 4); “Die kamer is so klein, hulle moes die meubels teen die mure verf” (bl 30).

Daar is verrassende vergelykings waarmee die hoofkarakter haar gevoelens en gedagtes verwoord: Haar ma se misnoeë met die onkruid in Lehandi se taaltuin (bl 31); haar vriendin se raad “[n]iks werk so goed vir ’n oop wond soos ’n hot hunk van ’n pleister nie” wat vir Lehandi moet troos nadat haar verhouding met Drayke misluk het (bl 40); Priscilla is “so toe soos ’n plastiekpop se poepgaatjie” (bl 58). Ook ’n paar interessante beskrywings van mense in haar lewe, byvoorbeeld haar vriendin Megan het ’n “vlegsel en minder takt as ’n bramaan op steroids” (bl 38); “[d]ie Vis gluur my tartend aan, haar baberbek is op ’n plooi getrek” (bl 4).

Dihanna Taute het gedebuteer met hierdie trilogie wat draai om Lehandi se lewe – die derde boek, Die blonde bom, is blykbaar eersdaags op die rakke. Die skrywer is ook besig met ’n volwasse roman en ’n tienerroman. Dit is duidelik dat sy nie tekort aan idees en skryftalent het nie, ook dat sy “nie skrywersblok kry nie” (skrywer se eie woorde) [2]. Verder het sy ’n op-die-pols-aanvoeling vir wat in jong gemoedere aangaan [3].

Die skrywer integreer in haar stories baie van haar eie tienerervarings wat sy kunstig verbeeld in fiktiewe situasies. Hiermee laat sy dit duidelik en tog subtiel blyk wat haar eie siening van die konflik, drama en swaarkry in ’n mens se lewe is wanneer dit voel of die son nie weer gaan skyn nie: “’n Mens sit dit eenvoudig agter jou en gaan aan met jou lewe” [4] Tog is hierdie motto van haar nooit prekerig nie en lesers raak deel van die hoofkarakter se lewe met tipiese tienersituasies, baie humor in drama en intriges wat eie is aan ’n hoërskool en waardeur tieners emosioneel moet groei te midde van hulle rebelsheid in enkelouersituasies.

Die Engelsman in my slaai is ’n prettige tienerromanse vir meisies. Die hoofstukke is kort en dit maak die lees van die boek baie maklik. Dit raak maatskaplike kwessies loslit aan sonder om daarin verstrik te raak of dit melodramaties aan te bied.

[1] http://www.sarie.com/lewe-liefdes/boeke/haar-eie-tienerevarings-deel-van-haar-storie/

[2] http://www.hoezit.co.za/die-engelsman-in-my-slaai/

[3] http://www.litnet.co.za/boekresensie-ek-en-prins-donkerkuif-deur-dihanna-taute/

[4] http://puku.co.za/News/12161/PUKU-gesels-met-debuutskrywer-Dihanna-Taute

Foto van Dihanna Taute: Facebook

The post Boekresensie: Die Engelsman in my slaai deur Dihanna Taute appeared first on LitNet.

Vergete leuens
Lien Roux-de Jager
Uitgewer: LAPA Uitgewers, 2016
ISBN: 9780799381092

Lien Roux-de Jager het al al die genres as skrywer ontgin: kinder-, jeug- en liefdesverhale, voor sy by misdaadromans beland het. Sy het ’n wenner beet met haar gewilde karakter, Kalli Krynauw, ’n forensiese psigofisioloog en een van Secret Intelligence Services se staatmakers. Dis die vyfde in die reeks met Donker leuens, Gekoopte leuens, Slim leuens en Onverwagse leuens die vorige vier, waarin lesers dié karakter en haar persoonlike lewe baie goed leer ken het.

Daar is ’n lekker leesritme, wat spruit uit die feit dat die voetwerk om Kalli as karakters by lesers te vestig, gedoen is en dit ’n selfvertroue in die skryfwerk na vore bring.

In haar nuutste saak word sy weer betrek by moorde, ná ’n rapse meer as vier jaar by die huis as ma. Sy wou juis weer iets aanpak om haar brein aan die gang te kry, toe die oproep van SIS kom.

Saam met die span, probeer sy drie moorde in ’n luukse gesellinklub ontrafel. In hierdie proses leer sy wel veel meer van prostitute, van die ingewikkelde en tragiese lewe wat hulle tot prostitusie aanspoor, maar niks wat vir die moordondersoek van waarde kan wees nie. Telkens laat ’n leidraad haar weer in ’n doodloopstraat beland.

Die dringendste vraag is hoe die moordenaar – indien dit dieselfde persoon is – toegang tot dié streng bewaakte klub gekry en weer sy pad na buite gevind het. Dan is daar ook die kwessie van die modus operandi in die eerste en tweede moorde wat soortgelyk is, maar in die derde anders is. Ook die tydsverloop tussen die drie moorde bring sy eie vrae.

Kalli voel ook effe van stryk gebring in haar spesialisveld omdat sy hierdie keer eerder met slagoffers as misdadigers werk en dit moeilik is om hulle klein detail te laat onthou as hulle eintlik net die gesigte en maniertjies van hul kliënte ná elke besoek wil vergeet. Sy word keer op keer genoodsaak om haar taktiek te verander en die vroue as brose slagoffers van hul verlede te benader.

Uiteindelik moet Kalli haar instink volg en aanvaar die raaisel van hierdie moorde lê by die gesellinne, maar om deur hul vrees, woede en angs te breek omdat hulle in die klub soos gevangenes moet bly ná ’n dreigbrief hulle almal se lewens bedreig, is geen maklike taak nie.

Haar geselsies lei haar uiteindelik na ’n wêreld van kindermolestering en die afskuwelike gevolge daarvan.

Hierdie keer besef sy ook dat nie net haar veiligheid is wat op die spel is nie. Haar klein dogtertjie is weerloos; sy moet beskerm word en Kalli moet na haar eie veiligheid ook omsien. Sy wil nie haar kind sonder ’n ma laat grootword nie.

Agter in die boek verwys die skrywer na haar bronne en bedank ook die forensiese psigofisioloog Mariana en speurder André vir hul hulp en raad tydens die skryfproses. Die hoeveelheid navorsing wat hierdie boeke verg, is duidelik in die deeglike dokumentering van die leidrade en hoe die span by hulle uitkom. Dis logies en vloei gemaklik en laat voel die leser asof hy of sy die proses in beelde kan sien, eerder as die paragrawe lees. Dis ’n talent wat met ondervinding geslyp word.

Die storie begin goed en haak die leser gou, maar sowat ’n derde in blyk dit asof die skrywer effe verdwaal het tussen die vele afdraaipaaie wat die storie met oortuiging kon neem. Dit trap bietjie water voor dit weer momentum kry, maar daarna sit jy in een sitting en maak die boek klaar.

Daar is hier en daar hinderlike herhalings regdeur die boek wat amper die indruk skep dat die leser onderskat word. Dit kon met ’n laaste redigering uitgestryk gewees het, maar die verhaal is steeds boeiend, insiggewend en openbaar ’n diep begrip van seer, veral soos wat die prostitute se hartseer verledes en menslikheid ontgin word.

Die boek staan goed op sy eie voete en bring genoeg inligting na vore sodat die leser nie hoef te voel dat hy iets misgeloop het indien hy nie eerste vier boeke in die reeks gelees het nie.

The post Boekresensie: Vergete leuens deur Lien Roux-de Jager appeared first on LitNet.

Titel: Fotostaatmasjien
Outeur: Bibi Slippers
Uitgewer: Tafelberg
ISBN: 9780624080732

“It is to write as if the mirrors were not solid but permeable, as if the tain could move, as if the glass and silver were melting, as if there was an elsewhere. As if heroes were vampires … It is to write as if the mirrors had bled, bled their violence, bled their ancestry, as if blood could be beautiful, as if an elsewhere was possible.” (Rose 1996:72)

1. Inleiding

 ’n Fotostaat of fotokopie is ’n afdruk, gewoonlik op papier, wat gemaak word met behulp van lig – of, meer spesifiek, met behulp van beligting. As sodanig, kan dit verstaan word as die spieëlbeeld van ’n oorspronklike. Die etimologie van die woord fotokopie is ’n samestelling van die Grieks photo – wat “lig” en ook “om te skyn” beteken – en die Frans copie, wat op ’n geskrewe of andersins gedokumenteerde weergawe dui. Die Middeleeuse Latynse ekwivalent – copia – is nader aan die hedendaagse assosiasies van fotokopie, of dan fotostaat, omdat dit verwys na ’n transkripsie of afdruk (Harper 2016). Hoe dit ook al sy, die samevoeging van “lig” en “afdruk” dui daarop dat die fotostaat in noue verband staan met die idee van ’n spieëlbeeld: ’n afdruk op ’n eksterne oppervlak wat immers ook nie sonder lig voortgebring kan word nie.

In Bibi Slippers se debuutbundel, Fotostaatmasjien (waarna alle bladsynommers verwys, tensy anders vermeld), word die veelvuldige betekenisse van die fotostaat – sowel as die meganika en tegniek waardeur fototstate aan die lig kom en in die geskiedenis aan die lig gekom het – breedvoerig verken. Die indrukwekkende estetika van die bundel ewenaar die inhoud.

In hierdie artikel fokus ek egter meestal op ’n psigoanalitiese verkenning van Fotostaatmasjien. Sodanige ondersoek geskied by wyse van ’n ontginning van die verband tussen die fotostaat en die spieëlbeeld. Laasgenoemde aktiveer Lacan se spieëlfase en kan gevolglik as ’n analitiese sleutel dien waardeur verskeie belangrike betekenisse en temas in die bundel ontsluit word. Daar is egter ook belangrike raakvlakke tussen die meer voor die hand liggende tematiek van mimesis wat in die bundel aan bod kom enersyds en die idees wat Lacan (as ’n leser van Plato) in sy teorie oor die spieëlfase uitlê andersyds. Ek begin dus met ’n bespreking van mimesis (of nabootsing) in die konteks van die bundel.

2. Mimesis

In die aanhalings waarmee die eerste afdeling open, wys die digter dat sy met ’n wye toepassing van die fotostaatbegrip werk. Sy verwys na die bekende siening dat taal en skrif die oudste vorme van kopiëring is. (In sy vroeë werk, het Jacques Derrida natuurlik juis hierdie gegewe gebruik om die metafisiese onderskeid en hiërargie tussen gesproke en geskrewe taal te dekonstrueer.) Die programgedig is ’n biografie van die uitvinder van die fotostaatmasjien, Chester Carlson. Feite oor Carlson se lewe word op behendige tegniese wyse in die gedig opgeneem om vormgewys ’n soort kopie-effek deur die ryme te verkry: “hulle noem hom Chester/ na sy tante Ester” (12) en “aan sy hart gesterf. Doris het sy fortuin geërf” (13). Reeds in hierdie gedig kom die veelvlakkigheid van die verkenning van die fotostaatgegewe dus sterk aan bod: dit is nie net die inhoud van die gedig wat met die fotostaat-idee werk nie; ook die vorm val daarmee saam. Mens sou selfs kon sê dat die gedig ’n voorbeeld is van hoe vorm en inhoud mekaar as’t ware kopieer, naboots, of dan weerspieël. Die gedig as foutiewe fotostaat / mimetiese nabootsing bestaan ook sonder twyfel in die intertekstuele gesprek wat in verskeie gedigte (meestal by wyse van vaardige pastiche) met digters soos Carson, Stockenström, Breytenbach, CM van den Heever, Krog en Jonker gevoer word.

Die fotostaat en fotostaatmakery staan dus prominent as die sentrale tematiek, metaforiese kompleks en vormgewing in die bundel. In hierdie verband sluit Slippers haar aan by die lang, oorbekende epistemologie in die geskiedenis van die digkuns waarin poësie verstaan word as mimesis of nabootsing. Die oorsprong van hierdie beskouing van die digkuns is natuurlik Plato se Republiek, waarin gedigte sonder meer beskou word as swak namaaksels van die werklikheid, omdat dit as’t ware twee maal van die realiteit en die egte ding verwyder is. Dit is belangrik vir doeleindes van die volgende afdeling om daarop te wys dat Sokrates hierdie verwydering wat hy met die digkuns verbind, met spesifieke verwysing na die spieël verwoord:

"[D]o you admit the possibility that a person could – in one sense, at least – create all these things? […] The quickest method, I suppose, is to get hold of a mirror and carry it around with you everywhere. You’ll soon be creating everything I mentioned a moment ago – the sun and the heavenly bodies, the earth, yourself, and all other creatures, plants, and so on.” “Yes, but I’d be creating appearances, not actual real things." (Plato 1993:346)

Digters en skilders maak, aldus Sokrates, beelde wat afbeeldings is van afbeeldings van die Ewige Vorme wat die enigste Werklikheid en Waarheid is. Reeds in Plato het ons dus te make met die skepping as ’n fotostaat, met die mens en die natuur as een groot fotostaatmasjien en, oplaas dan, met die kunstenaar as die maker van ’n fotostaat van hierdie fotostate.

’n Logiese uitvloeisel van hierdie mimetiese sienswyse is dat God-as-skepper die groot Fotostaatmaker is – ’n aspek wat treffend verwoord word in die gedig “Die eerste afskrif” (in die tweede afdeling): “god het sy hande/ op die glasplaat/ van die niks gelê/ en hy het gebulder:/ ‘laat daar lig wees!’” (21).

In die volgende gedig, “Die eerste afbeelding”, dra Slippers die Bybelse boodskap oor dat die mens ’n afbeelding van die Skepper is wanneer sy verklaar: “gelukkig het hy die masjien gehad om sy gelaat op alles af te druk.”

Trouens, die hele tweede afdeling is ’n weergawe van die skeppingsverhaal as ’n eindelose fotostaatmakery met die hemel as ’n soort maatskappykantoor waarin fotostaatmaak-sake skeefloop namate die eerste week einde se kant toe staan en God, wel, beheer verloor (en Lucifer die skuld kry).

Tog neem Slippers in ander gedeeltes van die bundel ’n meer gekompliseerde posisie teenoor die tradisionele Platonistiese siening van mimesis in: in vandag se digitale leefwyse waarin beelde en skerms oorheers, is groot gedeeltes van die menslike belewenis self twee maal verwyder van die werklikheid. In die “15 instagram-gedigte" (67–71) staan hierdie idee van kunsmatige, afgeleide, “tweedehandse” (69) ervaring/belewing van die internetgenerasie voorop – miljoene mense beleef gebeurtenisse op ’n daaglikse basis by wyse van beter of swakker namaaksels/fotostate/mediasies. Die digter neem dus stelling in teen die geykte Platonistiese siening van die Ewige Vorme of van Oorspronklikheid. In twee van die gedigte in die eerste afdeling, “Die reïnkarnasie van Chester Carlson”, gebruik die digter outobiografiese materiaal om bogenoemde problematisering te konkretiseer. Hier werk Slippers meer spesifiek met die soeke na die eie / haar oorsprong. Die gedigte kom telkens tot die insig dat selfs die eie lewe/identiteit ’n soort namaaksel van ’n ewig ontwykende oorspronklike is – mens begin eenvoudig “by ’n fotostaat/ van ’n geboortesertifikaat” (14). Die toespeling hier is dat selfs beliggaamde bestaan aan dieselfde soort “swakheid” ly as wat Sokrates by die digkuns diagnoseer: die lewe is, soos die gedig, eindelik ook maar slegs ’n namaaksel van ’n namaaksel.

Derrida verwoord hierdie posisie as die dekonstruksie van teenwoordigheid teenoor afwesigheid (in Slippers se terme oorspronklikheid teenoor fotostaat) en verwys na die prostese van die oorsprong (“the prosthesis of origin”) (Derrida 1998). In die latere gedig “stempel” (30) reken Slippers (by wyse van ’n aartappel, van alle dinge!) onomwonde af met die eindelose beheptheid van die metafisika met oorspronklikheid. Dieselfde sentiment word in ’n heel ander toonaard belig in “Ons” (76), waarin die digter verwys na “baie beginne,/ maar ’n mens kon nooit seker wees wat iets sou afskop nie.” (Die ironie hier is natuurlik dat Slippers se digterstem deur ’n uitsonderlike oorspronklikheid gekenmerk word.) Ook die beeldgedigte in die bundel word aangedryf deur ’n variasie op hierdie tema wat Paul Auster (2006:3) so goed verwoord het in ’n aforisme uit Travels in the scriptorium: “pictures do not lie, but neither do they tell the whole story.”

Die gedigte i en ii onder die titel “Tweede lewe: Outobiografie” is vormgewys doelbewuste swak nabootsings van mekaar – ’n tegniek waarmee Slippers deur vormgewing haar oorkoepelende siening afdruk dat iets soos die juiste oorsprong / oorspronklike / suiwere of egte bestaan ’n illusie is: “ek is ernstig en geïrriteerd met die mite oor my oorsprong” (119). Selfs die ikoniese Moonwalk (wat natuurlik die beweging van die ligbuis van ’n fotostaatmasjien na-aap) is by Bill Bailey afgekyk (16). In gedig iv van hierdie siklus kom die ooreenkomste tussen aspekte van die digter se lewe en dié van niemand anders nie as Michael Jackson (die nabootser par excellence) aan die lig en dit is dan ook die gedig waarin daar die sterkste gesinspeel word op die idee van reïnkarnasie as ’n soort fotostaat. In hierdie, asook in die volgende gedig, dra Slippers ook laastens op vindingryke wyse die filosofiese idee oor dat mense – ten spyte van diepgaande uiteenlopendhede oor tyd-, ruimte- en eksistensiële grense heen – dikwels eendershede, of dan ’n soort fotostatiese kwaliteit, met hulle saamdra en deel.

3. “I’m starting with the man in the mirror”

Jacques Lacan beskryf die spieëlfase as vormend van die funksie van die Ek (Lacan 2001:1):

The child, at an age when he is for a time, however short, outdone by the chimpanzee in instrumental intelligence, can nevertheless already recognize as such his own image in a mirror. This recognition is indicated in the illuminative mimicry of the Aha-Erlebnis, which Köhler sees as the expression of situational apperception, an essential stage of the act of intelligence.

Deur ’n reeks gebare voor die spieël kom die kleuter aan ’n erkenning en ervaring van die verhouding tussen sy spieëlbeeld en die werklikheid. Hierdie aktiwiteit, meen Lacan, gee aanleiding tot wat hy ’n libidinale intensiteit noem – die kleuter identifiseer met die beeld van haarself in die spieël en hierdie identifikasie veroorsaak ’n psigiese transformasie waarvan die eksterne teken die kleuter se triomfantelike blydskap by erkenning van haar spieëlbeeld is. Anders gestel, die kleuter voel aangetrokke tot haar beeld in die spieël.

Op hierdie oomblik, wanneer die menslike subjek die beeld (imago) van haarself eien en as haar eie aanneem, ontstaan die Ek in primordiale vorm. Verder dring Lacan daarop aan dat hierdie Ek-beeld as die “ideale Ek” beskryf moet word: eerstens omdat dit die basis sal vorm van alle verdere identifikasies, en tweedens omdat dit die agentskap van die ego in ’n fiktiewe rigting dwing, omdat dit ’n (vals) eenheidsbeeld verskaf – die subjek sal vir die res van sy bestaan die gaping tussen die ver-beelde “ideale Ek” en sy simboliese of sosiale (gefragmenteerde) Ek beleef:

This gestalt is also replete with the correspondences that unite the I with the statue onto which man projects himself, the phantoms that dominate him, and the automaton with which the world of his own making tends to achieve fruition in an ambiguous relation. (Lacan 2006:67–77)

Dit is egter kritiek vir Lacan dat die psigoanalis in gedagte hou dat die geheelbeeld van haarself alleenlik in die vorm van ’n gestalt aan die subjek weergegee word, dit wil sê in ’n uiterlikheid (die spieël waarin die beeld verskyn is onteenseglik ’n objek buite die subjek). Om hierdie rede sê Lacan dat die identifikasie met die spieëlbeeld ’n vervreemdende (“alienating”) identifikasie is wat boonop op ’n wanerkenning (méconnaissance) berus, aangesien die spieëlbeeld uiteindelik nié ’n volmaakte of volledige kopie van die “oorspronklike” subjek is of kan wees nie.

Vir Lacan is die spieëlfase ’n vormende fase, omdat die identifikasie met die eksterne spieëlbeeld ’n voorwaarde is vir die oorgang van onvolhoubare afsondering na die realistiese gemeensaamheid van sosiale bestaan. Hier gebruik Lacan ’n voorbeeld uit die diereryk:

[I]n the case of the migratory locust, the shift within a family line from the solitary to the gregarious form can be brought about by exposing an individual, at a certain stage of its development, to the exclusively visual action of an image akin to its own. (Lacan 2006:77)

Die kontak met en ervaring van ons spieëlbeeld ontketen dus as’t ware ons kontak met en ons erkenning en ervaring van die res van ons eksterne wêreld:

The function of the mirror stage thus turns out, in my view, to be a particular case of the function of imagos, which is to establish a relationship between an organism and its reality – or, as they say, between the Innenwelt and the Umwelt. (Lacan 2006:78)

Mens moet hier in gedagte hou dat Hegel ’n sterk invloed op Lacan uitgeoefen het en dat Hegel se dialektiek van wedersydse erkenning hier prominent in die agtergrond staan. Soos Burger (2006:187) dit stel: “Die ervaring van die ego in die spieël verskaf die model vir die ervaring van die ego in die ander en daarom ook vir die ervaring van die ander as ander.”

Die spieëlfase is gevolglik ’n fase in die ontwikkeling van ons psigiese agentskap en subjektiwiteit waardeur ons almal noodwendig moet gaan – in hierdie opsig is ons almal, soos Freud gesê het, primêre narsiste. Maar so noodsaaklik as wat die spieëlfase in die totstandkoming van psigiese volwassenheid is, is dit ’n fase wat getransendeer moet word: subjekte wat om een of ander rede in die spieëlfase vasgevang bly, toon antisosiale, patologiese afwykings waarvan narsisme die algemeenste vorm is. En almal wat al in ’n verhouding met so ’n subjek probeer staan het, kan bevestig dat narsiste se verhoudings nóg gesond, nóg blywend is. Die spieëlfase word oorkom deur die subjek se oorgang na die Simboliese Orde van taal (Burger 2006:188), omdat dit in en deur taal is dat die beginsel van verskil en andersheid gekommunikeer word: “Uiteindelik is taal die ‘derde element’ wat ’n einde maak aan die stagnerende beheer van die narcissistiese verhouding.”

Talige verhoudinge bemiddel die potensiële solipsisme van die register van die Verbeelde, hoewel dit natuurlik so is dat diegene wat in die Verbeelde vasgevang is, ook taal gebruik, maar hier as ’n soort spieël waardeur die wêreld slegs as ’n uitvloeisel en afdruk van die Ek verstaan word. Om die kompleks samevattend te stel kan mens sê dat in die spieëlfase die beginsel van ooreenkoms/identiteit dominant is in die dialektiek tussen ooreenkoms en verskil – die Lacaniaanse Verbeelde word oorheers deur die sogenaamde trait unaire – een(ders)heid. Wanneer die subjek tot taal kom, ondergaan die dialek ’n klemverskuiwing, omdat taal (soos De Saussure en Jakobson geleer het) deur die beginsel van verskil gekenmerk word. Gevolglik bring taal die balans tussen identiteit en verskil wat in die spieëlfase ontbreek.

Slippers se poësie van die fotostaatmasjien is allermins in die spieëlfase vasgekeer, maar die bundel verstaan op diepgaande wyse dat die spieëlfase "’n deurslaggewende moment in die totstandkoming van die subjek" (Burger 2006:186) is. In gedig iv van die siklus "Tweede lewe: Outobiografie" verklaar die digter by wyse van Michael Jackson se lirieke in die liedjie "Man in the mirror" dat "I’m starting with the man in the mirror" (17) – ’n eksistensiële sowel as ontologiese stelling. Die liedjie gaan oor ’n man wat besluit dat as jy die wêreld wil verander, "Take a look at yourself,/ And then make a change" (Jackson sj). Hierdeur gee die digter te kenne dat die verhouding tussen die Self en die Ander in die spieël ontstaan, dat die spieëlbeeld as’t ware die oorspronklike afdruk is waaruit alle verdere afdrukke/verhoudinge/identifikasies voortspruit. Gevolglik is subjektiwiteit "’n video waarin jy/ ’n weergawe van jouself speel" (87). (Let op die dubbele mimesis hier.) Etiek, politiek, verbondenheid en uiteindelik ook verantwoordelikheid dus, begin noodwendig by die beeld in die spieël. Slippers (met Jackson): "This wind is blowin” my mind/ I see the kids in the street/ with not enough to eat/ who am I, to be blind?" (Jackson sj).

Maar hoewel die menslike toestand van veelheid (Arendt 1998:7) by die selfbeeld begin, kan dit nie daar eindig nie. Om na die "hoër orde van herkenning te beweeg" (Burger 2006:188), om die Ander as Ander na waarde te kan skat, benodig die subjek taal as bemiddelaar tussen haarself en die Ander. In die gedig oor Adam Small, "15 fotostate", belig Slippers die etiese insig dat dit deur taal is dat ons die andersheid van die Ander kan bewoord en kan benader – selfs wanneer ons woorde opraak, ’n "hele gedig" ontwyk en ons met "steeds net ’n blank vel en, wel, 15 fotostate van jou gesig" vorendag kan kom. Die gedig maak ook ’n subtiele argument daarvoor uit dat die afbeelding van die Ander in kuns ’n etiese daad par excellence kan wees.

Die voorgaande bespreking van die spieëlfase as die mens se oorspronklike identifikasie en fotostaat sou die indruk kon skep dat die emosionele verhouding met die spieëlbeeld eenvoudig ’n konsekwente aangetrokkenheid – ’n erotiese cathexis – daarstel. Maar lesers van Lacan (met Hegel) weet dat Lacan ’n dialektiese denker is, ’n denker in wie se werk oënskynlike teenstrydighede saam bestaan. So is dit ook, soos hier bo aangedui, met die spieëlfase. In ’n latere lesing oor aggressiwiteit in die psigoanalise bespreek Lacan ’n verdere aspek van die dialektiek van die spieëlfase (2006:82–101). Hier dring hy herhaaldelik daarop aan dat nie een nie, maar twéé vorme van libidinale energie die verhouding met die spieëlbeeld karakteriseer. Ja, die subjek is, soos Narcissus, aangetrokke tot en eindeloos gefassineer met sy eksterne verskyning in die spieël (en met Ander wat soos hy lyk en maak), maar die spieëlbeeld kan – soos in die Narcissus-mite – terselfdertyd as ’n bedreigende, oorweldigende entiteit ervaar word, veral omdat die ideale kwaliteit van die (verbeelde) eenheidsbeeld so sterk in kontras staan teenoor die sosiaal-simboliese subjek se menslike, werklike tekortkominge. Gevolglik argumenteer Lacan dat bogenoemde aspek van die spieëlbeeld ’n aggressiewe vernietigingsdrang (thanatos) by die subjek ontketen – dit is óf ek óf sy.

Die spieëlbeeld kan dus ook as ’n bron van gevaar / ’n bedreiging ervaar word – en dit kan jou na kranksinnigheid lei. Hierdie omineuse aspek van die spieëlbeeld word treffend verwoord in "Thamsanqa tweet en breek die internet", waarin ’n psigiatriese ineenstorting die tema is en die spreker vra: "[w]ie kyk terug uit die skerm/ en die spieël en wat stort uit die krake in albei se glas?" (112). En in "Twee-tyd" (92) staar die "jy" insgelyks na haar "stapelmal gedagtes in die spieël".

Die subjek se emosionele verhouding met die spieëlbeeld word dus gekenmerk deur libidinale ambivalensie, en volgens Lacan sal hierdie ambivalensie met betrekking tot die beeld van die Ander die subjek lewenslank na sy verhoudinge met ander vergesel. Weer eens is dit deur die gebruik van taal dat die subjek hierdie ambivalensie sal bemiddel. Weens hierdie sentrale rol van taal noem Lacan dit die Groot Ander, en in die spieëlfase word die Groot Ander verteenwoordig deur die moeder wat die kind voor die spieël hou en met ’n knik of ander gebare (of selfs woorde) aan die subjek bevestig dat die beeld in die spieël inderdaad aan die kind behoort.

Die klem moet egter ook val op die feit dat Lacan uit bogenoemde argumente aflei dat alle aggressie teenoor die Ander terselfdertyd op ’n aggressie teenoor die Self neerkom. In die wonderlike "What would Jesus do" (39) kom hierdie element aan bod wanneer fotostate van "’n vreemde vrou se tiete" op die "boyfriend se selfoon" konflik veroorsaak en die digter haar tot taal wend om te vra of "jesus ook sou kots/ as hy aan homself moes erken/ hoe naby hy aan doodmaak sou kon kom". Taal word dus die meganisme waardeur die impuls tot fisieke (teen)geweld teenoor die Ander oorkom word. Die gedig kan ook gelees word as ’n weerspieëling van die enorme pyn wat die verraad van ’n betekenisvolle Ander wat in die spieëlfase vasgevang is, kan veroorsaak.

Konfrontasie en die geweld van die beeld van die Ander, asook die versoeking om terug vuis te slaan, kom weer na vore in "terugpraat" (48–9) – een van die beste
gedigte in die bundel. Die epigraaf van die gedig is ’n Lacaniaanse motto wat in ’n sekere sin die hele problematiek van die spieëlfase saamvat: "as long as there is desire, we will not be safe." Nogmaals wys die "ek" wederkerige geweld/ontgelding van die hand: "terwyl ek met my linkerwysvinger die bloed/ van my onderlip afgevee/ en dit toe met die voorspel van ’n glimlag in my mond gedruk en skoongelek het/ met die volle teerheid van my tong". ’n Byna bomenslike etiese reaksie wat alleen deur die woord moontlik gemaak word. Uit die aard van die saak spreek hierdie gedig tot die maatskaplike tema van huishoudelike geweld en Slippers dink definitief nié dat vroue die gewelddadige mishandeling wat narsistiese mans so denkloos teenoor hulle pleeg, maar stil moet verdra nie. Wat saak maak, is hoe jy daarop reageer, en Slippers se boodskap is duidelik: vroue moet uitpraat, protes aanteken, ontbloot, weier, aankla, skryf, die trauma verwoord, gedigte maak – "mens mors nie met ’n meisie/ wat ’n ding kan laat rym [...] nie [...] want sy sál [...] jou onderbroeke ophang/ aan die publieke wasgoedlyn/ van ’n catchy refrein" (86).

Terselfdertyd is die digter deeglik bewus van die maniere waarop taal as simboliese orde kan faal ("woorde is wegwysers/ maar kan mens lees/ terwyl jy ry?" (116)) – veral in hierdie nuwe millennium, wat gekenmerk word deur die oorheersing van skerms, beelde en die Verbeelde as die domein van die narsis. In die inligtingsera werk die kubernetiese funksie van taal oortyd en word taal as outentieke kommunikasie, as diskoers, al hoe meer op die agtergrond geskuif. Binne dieselfde taal praat ons nie dieselfde taal nie, misverstande gedy, woorde maak nie sin nie.

Maar Slippers ontken ten sterkste dat die gereelde kommunikatiewe onvermoë van taal gelykgestel kan word aan betekenisloosheid. Van hierdie standpunt is die gedigte oor die omstrede Mandela-begrafnis-tolk, Tamsanqa Jantjie, ’n toonbeeld (105–14). In "The great fake" (114) waarmee die siklus afsluit, verklaar die digter: "gebaretaal en egtheid, Thamsanqa, want onder die vals wimpers en die praal/ is die keisers en die kiesers ewe kaal." Dit is ’n pragtige digterlike samevatting van Slavoj Žižek se opmerking dat Jantjie se vreemde optrede nié betekenisloos was nie: "[P]recisely because it delivered no particular meaning, it directly rendered meaning as such, the pretence of meaning" (Žižek 2014:118). Vir die gewone, sinlose, patetiese blah blah van die politici kon geen vertaling beter wees as Jantjies se onsamehangende gebare nie.

4. Gevolgtrekking: deur ’n spieël ...

In Lewis Carrol se Through the looking-glass; and What Alice found there klim Alice deur ’n spieël na die wonderlike wêreld aan die anderkant. In die geheel is Bibi Slippers se boodskap in Fotostaatmasjien dat ons ons reeds in daardie wonderland bevind – as ons maar bereid is om op te hou om ons blind te staar teen die beheptheid met die eie, die self, die identiese, die Ek en dieselfde; as ons maar bereid is om te waardeer dat ons in soveel opsigte fotostate van mekaar is – eenders, dog verskillend in ons veelheid. As ons maar bereid is om die raaisels in die spieël te bewonder en te vier ... Slippers skryf inderdaad "as if the mirrors were not solid but permeable, as if the tain could move, as if the glass and silver were melting, as if there was an elsewhere" (Rose 1996:72), behalwe dat Slippers se "elders" hier ter plaatse is.

Slippers is by uitstek ’n digter van veelheid, ’n digter van die meer-as-een, of, soos Johan van der Walt (2014:251) dit in ’n ander konteks stel, van pluraliteit as "two together when it matters" (byvoorbeeld ’n reier en ’n resiesfiets (55–9)). Hier het ons die digkuns van ’n fyn waarnemer en optekenaar van ons wonderbaarlike, dikwels skrikwekkende, eietydse menslike toestand op ’n planeet wat ons met soveel ander, menslik en dierlik, deel. ’n Mens kan Slippers se poësie slegs deur ’n beroep op meervoude beskryf: sy is ’n natuurdigter met ’n diep ingesteldheid en respek vir die nie-antropomorfiese ander (gedigte oor diere en ander skepsels gedy); ’n postmodernistiese digter (die gedig as dekonstruksie/ontrafeling en as parodie en pastiche is volop); ’n beelddigter (van Lucien Freud se windhond en David Tieties se donkie); ’n popdigter beslis. Maar by uitstek is Bibi Slippers ’n digter van medemenslikheid. Die beste versreël waaraan ek kan dink om hierdie uitsonderlike nuwe stem in ons digkuns te fotostateer, is uit Walt Whitman (2007:67) se “Song of Myself”: "I am large ... I contain multitudes." 

Bibliografie

Arendt, H. 1998. The human condition. Ingelei deur M. Canovan. The University of Chicago Press: Chicago.

Auster, P. 2006. Travels in the scriptorium. Henry Holt and Company: New York.

Burger, W. 2006. Deur ’n spieël in ’n raaisel: kennis van die self en die ander in Agaat deur Marlene van Niekerk. Tydskrif vir taalonderrig, 40(1):178–93.

Carroll, L. 1998. Alice’s adventures in Wonderland; and Through the looking-glass and what Alice found there. Geredigeer en ingelei deur RL Green. Oxford University Press: Oxford.

Derrida, J. 1998. Monolingualism of the other, or The prosthesis of origin. Vertaal deur P Mensah. Stanford University Press: Stanford.

Duncan, N (red). 1996. BodySpace: destabilizing geographies of gender and sexuality. Routledge: Londen.

Harper, D. 2016. Online etymology dictionary. http://www.etymonline.com/index.php?allowed_in_frame=0&search=photocopy (11 November 2016 geraadpleeg).

Jackson, M. sj. Michael Jackson lyrics: Man in the mirror. http://www.azlyrics.com/lyrics/michaeljackson/maninthemirror.html (11 November 2016 geraadpleeg).

Lacan, J. 2001. Écrits: a selection. Vertaal deur A Sheridan met ’n voorwoord deur M Bowie. Routledge: Londen.

—. 2006. Écrits: the first complete edition in English. Vertaal deur B Fink in samewerking met H Fink en R Grigg. WW Norton and Company: New York.

Plato. 1993. Republic. Vertaal deur R Waterfield. Oxford: Oxford University Press.

Rose, G. 1996. As if the mirrors had bled: Masculine dwelling, masculinist theory and feminist masquerade. In Duncan (2006).

Van der Walt, JWG. 2014. Law and sacrifice: towards a post-apartheid theory of law. Routledge: New York.

Whitman, W. 2007. Leaves of grass: the original 1855 edition. Dover Publications Inc: Mineola.

Žižek, S. 2014. Trouble in paradise: from the end of history to the end of capitalism. Penguin Books: Londen.

Foto's: Sven Kristian

The post LitNet Akademies-resensie-essay: In die spieël met Bibi – Fotostaatmasjien (2016) deur Bibi Slippers appeared first on LitNet.

Titel: Die dood van ’n goeie vrou
Skrywer: Chris Karsten
Uitgewer: Human & Rousseau, 2016
ISBN: 9780798174183

In Die dood van ’n goeie vrou is Chris Karsten se bekende speurder, Ella Neser, wat ons in die Abel-trilogie en Die verdwyning van Billy Katz leer ken het, weer op die spoor van ’n moordenaar ná ’n raaiselagtige moord.

In ’n voorstad van Johannesburg word Clara Heyns, voorbeeldige ma van twee, dood gevind met engelvlerke aan. Sy is op die oog af ’n goeie mens met geen vyande nie, doen liefdadigheidswerk en het baie vir haar medemens oor.

Te midde van kantoorpolitiek met ’n kollega waarmee sy nie die oor die weg kom nie, maar wat vriende hoër op die ranglys het, probeer Ella die leidrade naspeur. Maar een Saterdagoggend vroeg val haar wêreld inmekaar: Wie is die rooikop wat by haar geliefde Lou uithang? Sy het al in die verlede só seergekry dat sy nie weer deur ’n geliefde verraai wil word nie.

Hierdie boek is anders as Karsten se vorige boeke omdat die leser nie van die begin af die moorde en gebeure deur die moordenaar se oë – soos onder meer met die grillerige Abel Lotz – ervaar nie. Die boek volg eerder die moordondersoek vanuit Ella Neser se perspektief. Met net genoeg verwysings na haar persoonlike lewe, maak dit die boek toeganklik en word Ella amper ’n ou bekende vir die leser.

Tog hoef jy nie enige van sy vorige boeke gelees het om hierdie een te geniet nie. Slim terugverwysings na Ella se verlede hou jou in die prentjie van haar gemoedstoestand en soms onverklaarbare reaksies op gebeure.

Karsten het ’n hele paar verdagtes wat hy om die beurt teen mekaar afspeel en hoofstukke slim op ’n mespunt eindig, om met die volgende hoofstuk net ’n nuwe verdagte te ontgin. Tot die laaste paar bladsye is jy steeds onseker oor die moordenaar.

Karsten se studies in Afrikaans en sielkunde, sy bykans 40 jaar as joernalis waar navorsing ’n integrale deel van sy beroep was en sy belangstelling in misdaad kom duidelik na vore as jy sy boeke lees. Die taalgebruik is uitstekend, geen klip word onaangeraak om elke moontlike leidraad of besluit van die karakters te illustreer nie.

Sy jare se noue samewerking met die polisie vir misdaadstories en sy verskeie niefiksie publikasies waaronder Dodelike vroue: Wanneer passie in bloed eindig, Opspraak deur moord: Suid-Afrikaanse doodslag skok, Riller in die raaisel: Onopgeloste Suid-Afrikaanse misdade, Verlore onskuld: Suid-Afrikaanse kinders wat moor en roof, Boos en bisar en Suid-Afrikaanse geweldenaars sonder genade gee hom beslis genoeg insae in misdaad, die werking van polisie-ondersoeke en ’n kykie na die psige van misdadigers.

Onder die fiksie uit sy pen is daar bekendes soos Floris Sapiens wat in 1985 verskyn het, tot die meer onlangse Seisoen van sonde en dan natuurlik die Abel-trilogie: Abel se ontwaking; Abel se lot en Die afreis van Abel Lotz, waarvan een ook verfilm is met Gys de Villiers as Abel, die moordenaar.

In 2013 verskyn ’n Man van min belang, toe Die respektabele meneer Hartslief en verlede jaar Die verdwyning van Billy Katz.

Karsten sal ook onthou word vir sy biografie oor die aktrise Charlize Theron, Charlize: Ek leef my droom.

Karsten se vermoë om goeie misdaadromans te skryf is al met dié van Deon Meyer vergelyk, maar hy hoef in niemand se skaduwee te staan nie. Hy ken die kuns van ’n goeie storielyn, genoeg kinkels en draaie om die leser se aandag gevange te hou en verdagtes wat almal ewe veel motief tot moord het.

Die boek is ’n lekker toevoeging tot enige boekrak en sal ewe veel deur mans en vroue geniet word.

The post Boekresensie: Die dood van 'n goeie vrou deur Chris Karsten appeared first on LitNet.

Vlam in die sneeu, die liefdesbriewe van André P Brink en Ingrid Jonker
Redakteur: Francis Galloway
Uitgewer: Penguin Random House
ISBN: 9781415209318

Lees ook: 

• Ingrid Jonker se dogter gesels oor haar ma en Vlam in die sneeu
• The heart has spaces – the love letters of André Brink and Ingrid Jonker
• Flame in the Snow – the love letters of André Brink and Ingrid Jonker
• Liefde, seks, Vlam in die sneeu en Tristia
• Oor die transkripsie van Vlam in die sneeu se liefdesbriewe

1. Inleidende opmerkings

Die liefdesbriewe tussen André Brink en Ingrid Jonker is vir die eerste keer hier saamgebundel. Die verhouding tussen die twee skrywers het nog altyd opslae gemaak in die literêre gesprek, al is die verhouding lank reeds iets van die verlede en is albei skrywers sedertdien oorlede. Die uiteindelike verskyning van hierdie briewe in een bundel is in sigself ’n groot onderwerp in die letterkundewêreld en by die algemene publiek. Albei was jonk toe hulle ’n verhouding aangegaan het: Brink ongeveer 27 en Jonker 28. Jonker het op 19 Julie 1965 in die see by Drieankerbaai verdrink en Brink is betreklik onlangs op ouderdom 79 oorlede aan boord ’n vlug van Nederland na Suid-Afrika. Alhoewel Brink reeds die briewe vir publikasie aangebied het, het dit postuum verskyn. Die boek kan dus baie objektief gelees en beoordeel word, al was die briewe hoogs persoonlik.

Die poëtiese titel kan gelees word as die vlam van passie en liefde wat onvervuld brand in die sneeu van verlies en wanhoop. Ten spyte van die enorme invloed wat die verhouding op albei se lewens en werk, veral Brink s’n, gehad het, was dit uiteindelik tog ’n futiele verhouding. Iets van hierdie wrangheid blyk uit die volgende aanhaling uit ’n brief van 25 Augustus 1963: "Liefling, liefling, dis die héél swaarste tyd vir ons dié. Dit eis meer van ons as enigiets anders. Ons sal iets moet vind as ons nie albei ten gronde wil gaan aan negatiewe hunkering en eensaamheid nie. Ons moet iets hieruit haal wat positief is" (Brink).

Brink en Jonker gesels met mekaar oor hulle skryfwerk – sy oor poësie, hy oor prosa. Die leser kry inligting oor Lobola vir die lewe, meer oor Die ambassadeur en nog meer direk oor die ontstaan en ontwikkeling van Orgie, wat Brink beskryf as "ons boek". Van Jonker kry ons geringe inligting oor Rook en oker wat uiteindelik haar beste bundel sou wees.

Oor die boekemaakproses word redelik uitvoerig vertel en uitgewersfigure soos Koos Human, Bartho Smit, Chris Barnard en John Malherbe word dikwels betrek. Soms is dit bloot vaktegnies, soms oor emosionele belewenisse en partykeer ongeduld en heelwat venyn. Die gesprek handel dikwels oor literêre pryse en die gewone relletjies wat daarmee saamhang. Die simpatieke rol van Freda Linde (by John Malherbe) word ook goed belig.

Brink skryf byvoorbeeld oor Orgie: "Ek is in my skik. Ek dink hy't al meer ’n musikale konstruksie gekry, waar die emosionele, irrasionele, 'non-signifikatiewe' indruk van die woorde belangriker is as die logiese, waar simbole, woorde, sinsflardes soos klein musiektematjies terugkeer, en waar ek eintlik nie, soos in gewone prosa, één lyn of een rytjie note op ’n slag hanteer nie, maar probeer werk in akkoorde" (30 Okt 1963). Brink was hier in die vroeë fase van sy skryfkuns en het probeer eksperimenteel skryf. Van ’n leser se kant is dit jammer dat van sy groter romans en latere werke nie hier al ter sprake was nie. Die skrywer se siening van sy eie vroeë werk is nietemin uiters nuttig vir die student van die letterkunde, ook by die lees van sy latere werk.

Francis Galloway het ’n reusetaak verrig met die saamstel van hierdie briewe (in chronologiese volgorde). Tipografies is daar vir my een probleem, naamlik dat die inleiding deur Willie Burger as't ware onaangekondig verskyn. ’n Klein indeks sou die teoretiese inleiding beter kon skei van die titelblad en ook weer van die briewe. Andersins is die boek mooi versorg, ook met die klompie pragtige foto's in die middel. Daar is net genoeg foto's, nie te min en nie te veel nie.

Vlam in die sneeu leen hom tot verskillende benaderings, want daar is outobiografie, geskiedenis, briefliteratuur, persoonlike elemente, biegbriewe, beskouings oor letterkunde en literatore en ander skrywers. Ook tergende elemente soos lojaliteit, die versorging van die kinders en die blootlê van soveel intimiteit. Heelwat vrae dring aan op spekulatiewe antwoorde: Het die afsluit van die verhouding ’n rol gespeel in Jonker se selfdood? Hoe het dit Brink se loopbaan beïnvloed? Het Jonker se inspirasie vir skryf daardeur ’n knou gekry? En hoe het dit ander mense geraak?

2. Willie Burger se inleiding

Die inleiding van Willie Burger gee sekere biografiese inligting wat die leser kan help om plekke en tye bymekaar uit te bring. Burger verwys na Jonker as "die ikoniese digter wie se reputasie tot byna mitiese status uitgegroei het", en hy verwys na die eerste opening van die demokratiese parlement waar Nelson Mandela haar gedig oor die kind wat doodgeskiet is deur soldate by Nyanga, voorgelees het. Ek kan akkoord gaan dat haar selfdood, haar destydse politieke bewustheid en die lees van die gedig bygedra het om haar ’n soort ikoniese status te gee. Dit is alles eksterne faktore wat hierdie bekendheid meegebring het. Burger verwys ook na haar verhouding met Brink wat veral in die literêre kringe en in die sosiale lewe van Kaapstad en Pretoria groot nuus, eintlik skindernuus, was. Op haar werk af beoordeel glo ek nie dat sy ikoniese status verkry het of verdien het nie. Soos Joan Hambidge in ’n bespreking van ’n nuwe heruitgawe van Ingrid Jonker se Versamelde Werk aantoon, is haar literêre aanbod betreklik klein en kan slegs ’n handvol gedigte as werklik goed beskou word. Haar gewildheid as digter hang saam met die soort mistiek wat om haar ontstaan het, en die eenvoudige aard van die verse wat veral jong lesers bekoor.

Foto-erkenning: http://www.litnet.co.za/the-heart-has-spaces/

Brink was ook nog, soos Burger aantoon, op die vooraand van sy skrywerskap, en eers later, en selfs eers nou, kyk ’n mens na Brink as ’n groot romanskrywer. Brink het ’n besondere allure ontwikkel as uitmuntende dosent en as die skrywer wat bedrywig was in die apartheidspolitiek. Interessant genoeg het die verhouding van twee jaar met Jonker, sentraal bly staan in mense se beskouings oor Brink. Om redelik sinies te wees, Brink se populêre aansien het gebaat by die Jonker-betrokkenheid. As romanskrywer het hy nooit die kwaliteit werk gelewer van Etienne Leroux en Karel Schoeman nie, en later het die werk van Etienne van Heerden en ander hom geëwenaar en selfs soms verbygesteek. Hy bly egter ’n baie belangrike figuur in die Afrikaanse prosa.

Burger bespiegel of ’n mens kan praat van ’n briefroman, veral op grond van Jonker se mitiese beeld. Hy skryf: "Die leser word meegesleur deur die halsoorkop liefde wat uit die perspektief van ’n digter en ’n skrywer beskryf word." Hy meen dat die taal waarmee hulle hulle gevoelens blootlê, en hulle eerlikheid, aan die briewe ’n liriese kwaliteit kan gee wat dan meewerk aan ’n briefroman. Hierop kom ek later terug. Burger dink ook dat die figuur van Jack Cope wat met Jonker ’n aan-en-af-verhouding gehad het, ’n sterk motief binne die geheel kan wees.

Burger verwys na die rol van sensuur wat in daardie tyd ’n groot twis- en gesprekspunt was. Hy aanvaar dat korrespondensie van hierdie aard sterk intieme gegewens sal openbaar, ’n kwessie wat wel ter sake is by die beoordeling van hierdie werk. Burger vat sy volledige inleiding saam aan die einde daarvan: "Die eeue oue temas van verbode liefde, verraad en lojaliteit, van samelewingsdruk op individue en roekelose opstand teen burgerlikheid, en die onverbiddelikheid van die dood, word in hierdie briewe deur twee woordtowenaars oorspronklik bedink en helder verwoord." Met aspekte van hierdie opvattings van Burger kan ’n mens saamstem, met ander kan jy verskil.

3. Briefroman?

In Afrikaans is Etienne Leroux se 18-44 die belangrikste briefroman. Die skrywer het dit so beplan en hy alleen het al die briewe geskryf as ’n roman, met indirekte insette uit die werklike briewe van 18, die vroulike eweknie, in werklikheid Ingrid Winterbach. Winterbach was ’n student aan Wits toe sy ’n korrespondensie met Leroux gevoer het. In die siklus waarvan 18-44 die eerste roman uitmaak, word dit gevolg deur die ingrypende "mitologie-roman" Isis en die siklus sluit met die "plaasroman" Na'va, gelaai met mitologie, mistiek en ’n sterk teugie apokaliptiese literatuur. Ook ’n oorgang na die twee apokaliptiese romans Magersfontein, o Magersfontein en Onse Hymie.

Foto-erkenning: http://www.litnet.co.za/the-heart-has-spaces/

Soos Galloway in haar redakteursnota opmerk, ontbreek daar briewe op verskeie plekke. Die briefwisseling word afgewissel met telegramme en talle telefoonoproepe, waarvan die leser geen rekord het nie. Die feit dat hierdie briefwisseling dus hiate het in die "storielyn" en nie bewustelik ingestel was op ’n eenheid nie, en die leser heelwat aannames moet maak, skakel die idee van ’n briefroman uit. Tog is daar ’n ontwikkelingspatroon, daar is karakters wat indirek in die vertelling intree, en daar is die twee hoofkarakters wat die "verhaal" skep. Om hierdie redes is dit tog goed om na die briewe in ’n bepaalde verhaalpatroon te kyk.

Die twee hooffigure, die skrywers en sprekers, openbaar baie van hulleself in die briewe, selfs tot ongemak van die leser by tye. André Brink toon reeds in daardie stadium van sy lewe sy geweldige belesenheid in veral Europese letterkunde en filosofie. Daar is gepaste (en aanvullende) aanhalings in feitlik elke brief – oor die verhouding, oor Ingrid, maar ook ter wille van "erudisie" en oor die suiwer skoonheid van letterkunde. In ’n brief van 2 Junie 1963 verwys hy na Osiris, na simbole uit Oud-Egipte en haal hy ’n gedig van Paul van Ostaijen aan. Dan skryf hy: "Hemel, dié brief is besig om ’n bloemlesing te word. Vergewe maar! Maar hoe dink ek ánders aan jou as deur die poësie? As ek jou blote naam uitspel, is dit die titel van ’n gedig." Daar is talle sulke simbool- en literêr-belaaide briewe; trouens daar is min briewe waar dit nie in groter of mindere mate voorkom nie. Is dit die spontane uiting van iemand by en in wie die literatuur so ingebed is dat dit deel word van die persoonlikheid? Of van iemand wat sy intense liefde (en verliefdheid) slegs deur die stylvolle taal van ’n digter behoorlik kan verwoord?

’n Ander vraag kom ter sprake: Het Brink afskrifte van sy briewe aan Jonker gehou met die moontlikheid van latere publikasie? As die leser brief na brief lees, is daar tog ’n patroon aan die ontwikkel, ten minste subtiel suggereerbaar. Op hoeveel maniere nòg kan ’n mens die passievolle briewe volhou as dit nie gedra word deur ruim literêre aanhalings en verwysings nie? Brink, en ook Jonker, kla soms oor die yl en onvolkome waarde van die woord om hierdie vlam aan die brand te hou. Maar die woorde stel die skrywers tog in staat om hulle diepste emosies aan mekaar oor te dra. Hulle skep verbasend min neologismes, maar daar is ’n stelletjie woorde wat van die intiemste momente en sake verslag doen. Brink se styl is elegant, selfs wanneer dit driftig word. Die pragtige styl van veral sy latere romans word hier reeds goed gevestig. In die brief van 4 Julie 1963 skryf Brink ’n insiggewende sin: "Of is dit verskriklik, en harteloos, dat mens so objektief teenoor jou eie lyding en lewe kan staan dat jy altyd bewus is van 'literêre moontlikhede' daarin? Dalk." Hy sê verder dat dit ’n soort genade is, en dat dit jou in staat stel om jou grootste aanspraak, op menswees, te behou. Op 5 Januarie 1964 skryf hy: "Maagdelike kind, ryp, ryp, vrou, geseënde mens: vul jou lampie, want jou bruidegom kom. Intussen hef ek my hande oor jou op en besweer jou teen die Bose; en ek lê op jou en beskerm jou in liefde en word met jou: mens, en vry." Hieruit is tog aan te neem dat die liefde nie net seksualiteit en die vleeslike is nie, maar dat dit ook uitdrukking soek in poëtiese gestalte. Daar is seker nie te twyfel aan Brink se verknogtheid aan Jonker en haar liggaam nie, maar tog is daar die spieëlbeeld van die genot om liefde te ervaar in poësie en in filosofie. Die briewe van Brink is beslis nie net spontane uiting van liefde en verlange na die geliefde en die seksuele nie; dit is ook berekende (?) letterkunde.

Alhoewel die briewe van Jonker ook baie verwysings na die letterkunde bevat, het dit ’n veel meer spontane, meer egte, karakter. Sy skryf uitvoerig oor haar daaglikse probleme, soos die bediende, haar geldtekort, haar gedurige trek van een plek na ’n ander, dikwels as gevolg van bekostigbaarheid, en haar genot wat sy uit haar dogtertjie Simone kry. Die alledaagse dinge speel ’n groot rol in haar briewe. Ook sy is egter passievol en vol verlange na Brink en na die lyflike. By Jonker is die leser meer bewus van die feitlik ruwe egtheid van haar emosies en begeertes. Die letterkunde is bysaak, alhoewel haar briewe ook mooi en dikwels digterlik geskryf is. Dit is egter in ’n styl en vorm wat geen bybedoeling ontketen of die leser daarvan bewus maak nie. Haar briewe is aan André Brink, nie aan ’n potensiële leserspubliek nie.

By albei is daar dikwels ’n "teks vir die dag" in ’n soort vroom-godsdienstige milieu. Alhoewel sommige hiervan uit die Bybel kom, kan dit nie gelees word as iets godsdienstigs by hulle nie. Albei erken hulle is agnostici, maar dat hulle verlang na ’n groter en dieper mag waarin geloof kan setel. Baie van hierdie aanmoedigende frases is van blywende aard; ander is net clichés, soms glo ek ietwat spottend. Daar is geen werklik religieuse ondertoon by Brink of Jonker nie. Dit wil nie sê dat hulle twee oppervlakkige mense was nie. Die diepte kom behoorlik na vore in veral die literêre belewenis.

Alhoewel Brink en Jonker die enigste stemme is wat direk praat, is daar ’n hele stel karakters wat uit die briewe na vore kom. Baie sentraal is die figuur van Jack Cope, die Engelse skrywer, met wie Jonker ’n verhouding gehad het, en met wie die verhouding steeds voortgaan in die twee jaar van haar en Brink se verhouding. Soos Willie Burger aantoon, is Cope vir Jonker nie net ’n minnaar nie, maar as heelwat ouer man ook ’n soort vaderfiguur. Haar eie pa, Abraham Jonker, ’n politikus, het min met haar te maak as gevolg van haar leefwyse en haar betrokkenheid by linkse politiek. As sy byvoorbeeld vir hom ’n eksemplaar van haar bundel Rook en oker wil gee, kry sy ’n baie kil briefie van hom dat hy haar nie in die openbaar wil ontmoet nie. Haar toenadering word behoorlik afgewys. Brink blyk baie jaloers te gewees het op Cope, alhoewel Cope tog konstant ’n soort toevlugsoord vir Jonker was. Brink kon nie vir haar die mate van bestendigheid gee wat Cope haar gegee het nie. Sy jaloesie was misplaas. Of Brink ooit werklik vir Jonker ’n soort standvastigheid wou bied, is onseker. Hy begeer om ’n kind by haar te hê, hulle praat enkele kere oor egskeiding, maar dit bly vaag en ongenuanseerd.

Ook Jonker sê telkens dat niemand haar ooit kan "hê" nie.

Ander persone wat sterk figureer, is Jan Rabie en sy vrou, Marjorie Wallace. Dit is by hulle dat Brink en Jonker mekaar ontmoet het. Hulle was dadelik halsoorkop verlief. Alhoewel die Rabies die verhouding nie goedgekeur het nie, bly hulle sentraal in die prentjie. Soms is daar rusies, dan weer toenadering, maar oor die algemeen is dit ’n effens krapperige verhouding. Uys Krige is ongeveer in dieselfde posisie. Ook hy keur die verhouding af, en ook tussen hom en die verliefdes is daar gedurig krapperigheid en dan weer toenadering. Hierdie verhoudings op vriendevlak speel egter nie ’n beduidende rol in die Brink-Jonker-verhouding nie. Die karakter van Estelle Brink, Brink se vrou en die ma van hulle seuntjie Anton, is meer kompleks.

Uit die korrespondensie is dit nie duidelik hoe die verhouding tussen Brink en Estelle was voor die ontmoeting met Jonker nie. Tydens die verhouding met Jonker is Brink redelik en soms erg negatief oor haar, alhoewel hy feitlik behep was met Anton, na wie hy konstant verwys as sý seun. Hy probeer die verhouding van haar (en ander) weghou, wat ’n bra naïewe houding weerspieël. Dit was egter onmoontlik om so ’n ooglopende verhouding weg te steek. Sy gevoel teenoor Estelle het al hoe meer ontwikkel in irritasie. As Estelle gaaf is teenoor hom, maak dit hom rasend (307); dikwels volg rusies; en as hy oor Jonker huil op die rusbank, ontstig Estelle se etery en kouery hom, terwyl sy nie eers bewus is van sy verdriet nie. Dit is natuurlik uit sy houding teenoor haar dat sy beslis moes geweet het van die verhouding; ook normaal dat sy haar huwelik aan die gang probeer hou – daar is immers Anton. Brink se houding is selfbejammerend en selfsugtig. Ten spyte van sy liefde teenoor sy seun bereken hy ook nie wat die effek op die kind kon wees nie.

Jonker voer ’n feitlik boheemse bestaan. Sy wissel van woonplek, het die intense verhouding met Brink en laat haar dogtertjie Simone dikwels oor aan ander; oorweeg selfs ’n kosskool. Tog is sy kennelik baie lief vir haar kind en wil sy graag haar lewe gelukkig en mooi maak met presente. Simone is terdeë bewus van haar ma se verhouding met Brink en skryf briefies vir hom om hom vir geskenke te bedank. Dat sy onbestendig grootgeword het, is onvermydelik. Maar André en Ingrid is doenig met mekaar en ander mense is ondergeskik.

Ander karakters wat die briewe bevolk, is ander skrywers en figure in die uitgewersbedryf, soos reeds genoem. Die kommentaar oor hierdie mense word bepaal deur die ondervinding wat Brink en Jonker met hulle gehad het. Soms is dit redelik gunstig, ander tye weer vol venyn. Skrywers soos WA de Klerk (Bill), Barend Toerien en Abraham de Vries, en literatore soos AP Grové en Rob Antonissen, maak ook "gasverskynings". Ook na hulle word soms gunstig en soms ongunstig verwys, na gelang van die literêre weersomstandighede. Antonissen, Brink se simpatieke departementshoof, word gunstig beskou, terwyl sy destydse kollega, WEG Louw, baie venyn moet verduur. Geen van hierdie karakters, soos ook die groepie uit vriendskappe, sorg egter vir genoeg van ’n struktuur om van ’n briefroman te kan praat nie.

Foto-erkenning: http://www.litnet.co.za/flame-in-the-snow-the-love-letters-of-andre-brink-and-ingrid-jonker/

Die verhaallyn in die briewe gaan in die eerste plek oor die fasette van die verhouding. Daar is telkens geleenthede om mekaar te sien te kry, veral in Kaapstad. Ingrid het die droom van ’n oorsese besoek, wat uiteindelik deur beurse en ander fondse moontlik gemaak word. In Europa leef sy vir die tydjie wat sy daar is, ook iets van ’n vlinderbestaan tussen bestemmings. Uit Engeland na Nederland, terug na Engeland, na Frankryk en redelik skielik terug na Suid-Afrika. Die vakansieroetes stem ooreen met haar bestaan hier, altyd op soek na iets anders, nuwe ervaring, bereid tot nuwe ontnugtering. Dan is sy terug en die verhouding tussen haar en Brink gaan weer die gewone gang. Telkens verlang hulle so erg na mekaar dat hulle vir mekaar skryf dat dit nie langer so kan aangaan nie, maar tog gaan dit so aan. Objektief beskou is ’n minder gunstige oordeel dat die kern van die verhouding nie liefde in ’n meer vergeestelikte sin was nie, veral nie by Brink nie. Ten spyte van die literêre ondertone en Brink se tasbare hulp met Jonker se publikasie, en soms geldelik, is dit die liggaamlike, die lyflike, wat die botoon voer. In die brief van 12 September 1963 skryf Brink na aanleiding van Jonker se klag oor "honger ly, geestelik-seksueel": "Wéét ek nie! Vóél ek nie self nie! Maar die papie het nog nie gekrimp nie. Sál ook nie. Want die verlange laat nie net my hart – soos die oumense sê – "met ’n punt trek" nie! Of, in die brief van 17 Oktober 1963: "– en dan, die konsentrasie van alles, ek ín jou diep, en jy so sag daar en so diep en met so ’n vás-vasklou.” Daar is talle sulke voorbeelde, veral in die Brink-briewe. Dat daar ook ’n sterk liefde tussen hulle was, is nie te ontken nie. Of was dit tog net ’n lang verliefdheid? Op 15 Maart 1965 tel hy die dae tot wanneer hulle weer bymekaar sal wees. In April 1965 skryf sy: "Net ’n nagsêsoentjie en ’n groot biek ? bly oor ons paar dae saam. Ek is baie naby jou, ek is baie lief vir jou." En ’n bietjie later, ook in April, skryf sy: "En ek sal dink aan ’n gelaat, ’n geliefde gelaat, jou gelaat ... Bly soet saam met al ons geheime." Maar dan, op 27 April 1965, skryf Brink ’n grotendeels onromantiese brief in teenstelling met die hartstog van onlangs nog. Hy haal die volgende nostalgiese en droewige vers aan:

April is the cruellest month, breeding
Lilacs out of the dead land, mixing
Memory and desire, stirring
Dull roots with spring rain.

Onmiddellik hierna, onder die opskrif "April", skryf hy: "Lief kind, sit by my en luister. En probeer verstaan dat dit die swaarste is wat ek nog vir enige mens moes sê, ooit. Ek wil dit in die minste woorde doen, want jy is vrou. Ek mag nie eens vergiffenis vra nie, want dit impliseer skuld – en net so min as wat ek ooit skuld kan voel oor my en jou, kan ek dit hieroor voel." Hy vertel dan van sy verhouding, ook seksueel, met Salomi Louw. Hy groet Ingrid met trane en met liefde, maar die afsluiting is bloot "André". Op 19 Julie 1965 verdrink Jonker in die see by Drieankerbaai; die algemeenste opvatting is dat dit selfdood was. Daar was geen verdere briewe van haar nie.

4. Agterna

Die algemene aanname is dat Brink en Jonker polities baie aktief was. Min daarvan word in die briewe weerspieël, behalwe dat Jonker politieke verhore bywoon en sydelingse kontak met sommige polities aktiewe persone gehad het. Brink word ook nie werklik geteiken nie, en ook die sensuur van destyds raak hom eintlik eers later as in hierdie periode. In die verhouding speel dit ’n uiters ondergeskikte rol.

’n Interessante literêre verskynsel is dat veral Brink in feitlik elke brief ’n ander aanhefformule gebruik. Dit sou tot ’n klein studie kon lei om te probeer vasstel of die aanhefvorme ’n doelmatige plan openbaar. As voorbeelde in die Brink-briewe:

My liewe mensie (27 Mei 1963)

Klein liefling (1 Junie 1963)

Ingrid-meisie-myne (5 Junie 1963)

O my liewe dogtertjie (4 Julie 1963)

Ingrid-Kokon, my liefling (9 September 1963)

Liefling, kleine witte poesje (23 Oktober 1963)

Ligkind, my Kokon (9 Januarie 1964)

Kontjie myne (19 Maart 1964)

Ingrid, liefling knapie (15 November 1964)

Liefling lieflikste (4 Maart 1965)

Lief kind (27 April 1965) – die laaste brief.

Uit hierdie beperkte opgaaf wissel dit van sentimentele tot liefdevolle tot seksueel gedrewe tot redelik neutrale aanhefvorme. Dit is moeilik om deur hierdie aanhefvorme ’n progressie, of regressie, in die verhouding te onderskei. Teen die einde word dit wel redelik neutraal. In Jonker se laaste brief is die aanhef liefdevol: “Liefsteling, André”. Hier is wel ’n afwenteling van die passie van vroeër. By Jonker was daar ook intussen ’n verhouding met die skilder Herman van Nasareth, alhoewel dit as platonies voorgehou word. Jonker se liefde en gevoel vir Brink kon wel aan die afkoel gewees het, maar by Brink is die passie vir Ingrid vervang deur passie vir ’n nuwe minnares, later ’n volgende mevrou Brink. Daar was nog verdere huwelike by Brink, maar dit het geen verband met die Jonker-verhouding nie.

Die vraag wat reeds destyds gestel is, was of die verhouding destruktief was. Dit is ook bespiegeling, maar dit was destruktief in dié sin dat dit allesverterend was. Dit was sekerlik destruktief vir Brink se huwelik en ook vir Jonker se gebrek aan standvastigheid. Jonker het gely onder moeilike kinderjare en ’n onsimpatieke pa, terwyl Brink ’n baie standvastige agtergrond gehad, met twee liefdevolle ouers wat deurentyd aan hom lojaal was. Wat die effek op Anton en Simone was, is nie te bepaal uit die briewe nie. Die verhouding was wel ruim skinderstof vir die literêre wêreldjie. Tussen die skrywers was dit ’n gewilde onderwerp van kwasimorele menings en selfs veroordeling. Die literêre toneel was toe, soos steeds vandag, ’n nes van jaloesie, leedvermaak en valsheid.

Ten spyte van die ruim toekenning van ruimte vir literêre aanhalings en filosofie, het die briewe ook elemente van sentimentaliteit, by albei. In die brief van 30 Oktober 1963 skryf Brink: "Ek het jou lief, heerlikste, ek wil weer by jou kom, verruklik wees by jou, vraagloos en gelukkig en sereen en onstuimig. Ons gaan die see en son baldadig en roekeloos geniet". Of: ".. en jou ken wat terg en tart; en jou geurige gladde spikkelskouers; en jou rug wat bruin is van die son; en jou wit ronde borsies, vol en met melk, en die dierbare tuitjies daarop ..." By Jonker is daar ook hiervan, maar ook dikwels meer neutraliteit as by Brink. Al hierdie faktore dra by tot die literêre rykheid van die versameling. As die leser die briewe lees sonder die konteks van die hopelose realiteit daarvan, word die briewe wel ook ’n letterkundige werk in eie reg. Bring dit tuis onder die hofie "Liefdesbriewe", maar dit het ’n eiesoortige literêre waarde.

Foto-erkenning: http://www.litnet.co.za/flame-in-the-snow-the-love-letters-of-andre-brink-and-ingrid-jonker/

Was die verhouding maar van die begin af gedoem tot ’n droewe einde? Was Brink ernstig, so ernstig soos wat Jonker wel was, of altans, só het dit deurgekom? Op 5 September stuur sy vir Brink haar vrye vertaling van dele uit e e cummings se gedig "Somewhere I have never travelled":

Die landskappe van jou oë sal my maklik blootlê
al het ek my hart gesluit soos twee hande
jy ontvou my keer op keer soos die lente
bedrewe en heimlik haar eerste roos
En as jy my sou verlaat geslote dan
sal my voorhof sluit mooi en onmiddellik
soos die hart van die blom sou droom
van ’n wit sneeu wat alles oral bedek.

The post LitNet Akademies-resensie-essay: Vlam in die sneeu, die liefdesbriewe van André P Brink en Ingrid Jonker, redakteur Francis Galloway appeared first on LitNet.

Hitler, Verwoerd, Mandela and me
Marianne Thamm
Uitgewer: NB-uitgewers
ISBN: 9780624075202

Mag ’n mens Marianne Thamm se boek ’n huldeblyk noem?

Twee mense – uiterstes en wie en wat hulle was, voor en na hulle mekaar ontmoet het – het tog vanselfsprekend ’n groot invloed gehad op hoe Thamm se lewe sou verloop. Die dogter wat Georg en Barbara later sou hê. Dit wat haar ouers – selfs nog voor hulle  mekaar ontmoet het – gevorm het, sou noodwendig ’n invloed op Thamm hê.

Tog interessant dat Thamm, joernalis en adjunkredakteur van The Daily Maverick, noem dat sy skryf moeilik vind – sy verwys spesifiek na die leë dokument op haar rekenaarskerm.

Dan weer vermoed ’n mens sy vermag juis dít met Hitler, Verwoerd, Mandela and me – A memoir of sorts: om die moeilike maklik te laat lyk.

Hier is ’n (ware) storie wat vloei. Die karakters en verhaallyne is volop.

Skryf, dié skryf sy. Sy het ’n woordkeuse aan haar wat die (reeds sterk) storie besonder goed aanvul. 

Gewis, sy hét die lisensie om ’n biografie “soort van” te skryf.

En 303 bladsye later het sy my so geraak dat ek na dieselfde leë, wit papier voor my staar. Want hoe verwoord ’n mens ’n oorvertelling van ’n goeie boek, so goed vertel soos hare?

Thamm se ouers, Georg en Barbara, was, soos reeds gemeld, uiterstes in vele opsigte: hy Duits en sy Portugees. Die egpaar wat hulself en hul twee kinders, Albert en Marianne, in Suid-Afrika kom vestig het, in Pretoria, met Afrikaanse kinders volop.

En net soos wat hulle verskil het van die gemeenskap waarin hulle beland het, net so was die gesinslede teenpole.

’n Pa wat in Hitler se kamp geveg het, ’n ma ongeletterd, wat later nog haar stem ook sou verloor het weens ’n beroerte en ’n rolstoel. Die pa wat na die ma omsien. Thamm wat later ook dan na haar pa omsien.

Sy en haar pa het oor baie goed nie saamgestem nie, onder andere sy idee van ’n vrou se rol en plek. En hoekom wil sy dan nou gaan studeer?

Dan was daar ook haar homoseksualiteit, wat sekerlik nie haar pa se idee van sy dogter sou gewees het nie.

Maar haar pa was ook eintlik onvoorspelbaar, as ’n mens die verloop van hierdie storie volg. Die band wat  tussen hom en sy dogter se twee swart aangenome dogters ontstaan het, is een voorbeeld hiervan.

Die eerste twee hoofstukke in die boek gaan juis oor die einde van twee groot hoofstukke in haar lewe: eers haar ma se dood en toe haar pa s’n.

So ongewoon geskryf en baie beeldryk.

Dit is ’n storie wat net sowel ’n roman kon gewees het.

Natuurlik is sy nie die enigste persoon met ouers van verskillende nasionaliteite nie, maar tog is daar baie goed eie aan haar familiegeskiedenis. Ook hoe die geskiedenis betrekking op dié een gesin gehad het.

Die Belgiese skrywer Tom Lanoye, ’n goeie vriend van haar, wou juis jare gelede al haar storie vertel.  

Behalwe haar gesin, kan ’n mens dit byna beskryf as die verhaal van ’n land en die 20ste eeu (die eeu waarvan sy niks gehou het nie, maar tog haar ontdekking van Bob Marley deur sy musiek en die rook van dagga) netjies verweef in die storie van vier mense: Marianne en haar broer en hul ouers.

Kultuurskokke, gelowe – noem maar op. Daar was baie interaksies in haar lewe.

Vele mense maak byna soos kameekarakters verskynings in haar verhaal, maar dit stuur die storie na ’n volgende wending.

Sy noem byvoorbeeld dat sy ’n ateïs as gevolg van godsdiens is.  

Verwoerd was staatsleier in die 1960’s toe Thamm kind was.   

Daar is baie onthullings – noem dit verrassende wendings – in die boek wat ’n mens eintlik nie wil verklap nie.

Soveel humor word in die verhale ontgin. Net so is daar ook die werklik hartseer tye wat belig word. Daar is lieflike anekdotes oor haar ma, soos haar gekibbel om die prys van Thamm se matriekafskeidrok. 

’n Mens kry die indruk Thamm maak vrede met baie hoofstukke in haar lewe.

Daar is baie geskiedskrywing en dit het noodwendig betrekking op haar en haar ouers en haar broer. By tye voel dit soos die lees van die ’n historiese roman. Daar is so baie van die geskiedenis – maatskaplik en polities – wat ter sprake kom.

Sy vertel van die dag toe die aankondiging gemaak is dat Nelson Mandela vrygelaat sou word – 2 Februarie 1990. Sy was nie te ver van die parlement nie, in die Goue Akker, waar sy ’n rolprentvertoning moes bywoon waaroor sy ’n resensie moes skryf. Dinge het glo so anders gelyk en gevoel toe sy die strate invaar na die rolprentvertoning.

Daar is hoeveel soortgelyke vertellings en dit laat ’n mens anders na dinge kyk.

Deur die boek loop die draad van haar lewenspad, ook die ontmoeting met haar lewensmaat en hul twee dogters wat hulle aangeneem het.

Sy is eerlik en reguit en tog kom groot dele van die boek met egte deernis.

Sy voltooi oplaas 'n volledige sirkel en ’n mens wil glo sy vind klaarheid en vergifnis.

Hier word nie gepreek of lesse gegee nie; maar nadenke, dié sal jy vind.  

The post Boekresensie: Hitler, Verwoerd, Mandela and me deur Marianne Thamm appeared first on LitNet.

Hierdie boekbespreking deur Danie Botha is op Woensdag 16 November 2016 uitgesaai in Fine Music Radio se program, Boekkeuse, onder leiding van Amanda Botha.

Dollars Eventualis
Nico van Rensburg
Uitgewer: Naledi
ISBN: 9780928316391

Nico van Rensburg het 19 vertellings oor gebeurtenisse in die lewe van ’n prokureur opgeteken in Dollars Eventualis, uitgegee deur Naledi.

Prokureur Van Rensburg het studeer aan die destydse PU vir CHO, en bekwaam hom verder op Klerksdorp en King William’s Town. Hy tree in Grahamstad toe tot die beroep en praktiseer ’n ruk op Saldanha en in die Vaaldriehoek. Hy was in Johannesburg gevestig tot sy dood op 14 Julie 2016.

Hy beklemtoon dat al die vertellings op die werklikheid gegrond is, maar dat hy sterk fiksie daarvan gemaak het met byvoorbeeld name, plekke en karakters. Hy vertel met humor, baie spitsvondighede en woordspelings, én mensekennis. Hy kleur die tekste in met baie oorspronklike besonderhede wat jou eers neem na die misdaadtoneel en die ondersoeke, dan na in die hofsaal waar die verhoor plaasvind en sluit af met wat ná die uitspraak gebeur het. Daar is ’n spreker wat driftig en energiek vertel.

Ek noem enkele tekste. In “September se Kersfees” ontmoet ons vir Piet September waar hy hom op die dag voor Kersfees êrens aan die Kaapse Kus bevind voor ’n kroeg se oorvol manstoilet. Hy gaan maar uit straat toe. Dit word dan die storie oor hoekom en hoe hy op die feesaand in ’n polisiesel beland saam met ’n “serious gangster” en hoe hy moet veg teen luise. Dan volg sy verhoor en hoe hy nie R10 het om die boete te betaal nie. Iets wat die prokureur dan doen. Die slot: September se eintlike lewensomstandighede word duidelik. Die Kersverhaal kry ’n positiewer uiteinde.

“Bulpille” het met seksopkikkering te doen. Hier is dit Wynand wat reeds van sy kindertyd voorberei word om ’n dominee te wees. Hy behaal sy graad met lof. Later draai die vertelling rondom sy probleme met seks. Oormatige seks is vir hom onwelvoeglik en ’n gruwel. Maar in sy middeljarigheid beland die dominee in die hof weens sy wandaad in ’n apteek.

In “Saakbeskadiging” is dit ’n egpaar wat dit eers redelik goed tref met Antie Stienie wat darem vir hulle ’n Wendy-huis as tuiste gee en allerlei ander goed ook skenk. Dit is een van die langer verhale in die bundel. Hulle jarelange sukkelbestaan, hulle stryd met geweld en drankmisbruik word baie oortuigend uitgebeeld. Floris kan dit nie vat dat ’n mede-outie sy kans op werk afvat nie en hy klap die outie. Toe die outie val, breek die outie ’n kar se aerial. Nou beland Floris in die hof. Wanneer die prokureur hom moet help, sê Floris die aanklag is “aanranding en onsedelike sakebeskadiging”. Lekker nuwe regstaal.

Die leser kry te doen met ’n verskeidenheid temas. Naas die verhale oor armlastiges waaruit daar tog humor gehaal kan word, is daar ook boeiende stories oor rugby. Tydens een wedstryd tree die skeidsregter geweldig vreemd op en later sak ’n skare toeskouers op hom toe op die veld en iemand vermoor hom. Rugby is ook deel van die storie oor twee boere wat mekaar op verskeie maniere oor jare heen beveg. Yster van Vuuren en Ian Macdonald; Boer teen Brit; Brit teen Boer. Hulle vrouens en hulle rugbyspelende seuns raak betrokke. Al gehoor van graadeentjies wat mekaar nie tackle nie? Hulle rip mekaar. ’n Stuk materiaal op die broek word afgetrek: riiipppp.

Nog temas: “Skoolgeld” is een oor kinderprostitusie. In “Vasbyt” gaan dit om die opstel van ’n testament vir ’n dame in die ouetehuis. Die versorgingsoord het die naam van een in Sanlamhof, Bellville: Huis Magnolia. Dit is hinderlik dat so ’n bestaande oord vereenselwig word met ’n deurmekaarspul met kunstande . Die gegewe van die kunstande in verkeerde monde klink boonop bekend. Dit herinner aan Jan Spies se “’n Emmer tande vir ’n hospitaal holbekke”.

Hier en daar laat Van Rensburg hom uit oor die huidige politieke bedeling. Op bl 73 is ’n verwysing na ’n baie bekende bank wat ’n mens laat frons, ook oor die ietwat rassistiese trant daarvan.

Ek het my bedenkinge oor die titel van die boek: Dollars Eventualis. Dit dui op die regsterm Dolus Eventualis en in die teks op bladsy 72 word die term verduidelik, ook veral met verwysing na Oscar Pistorius se hofsaak. Sou ’n baie meer bekende uitdrukking wat in ’n hof gebruik word nie duideliker tot ’n koper gespreek het nie?

Hoofletters word baie keer verkeerd gebruik. Hier en daar is die spasies tussen woorde te groot of oneweredig. Die nodige punktuasie ontbreek soms. En lesers wat nie hou van ’n oormaat Engelse woorde in ’n Afrikaans teks of van “onbeskofte” uitdrukkings nie, sal genoeg rede hê om te kla. Die boek se netjiese voorkoms lok ’n mens egter tog te lekker aan na al die amusanthede.

The post Boekresensie: Dollars Eventualis deur Nico van Rensburg appeared first on LitNet.

Harry Griesel I: Operasie spookredding
Sonja Kaiblinger
Illustreerder: Fréderick Bertrand
Vertaler: Irma Badenhorst
Uitgewer: Human & Rousseau, 2016
ISBN: 9780798174121

Harry Griesel I: Operasie spookredding is ’n oulike vertaalde boek uit Oostenryk wat goed sal pas op jong lesers se boekrak langs die egte Afrikaanse spook- en grillerstories van Fanie Viljoen, Jaco Jacobs en François Bloemhof.[1]

Die 11-jarige Otto is die hoofkarakter en hy woon sedert die dood van sy ouers by sy tannie Sharon in ’n ou spookhuis waarin spoke woon wat Otto se vriende is. Net Otto kan hulle sien; sy 12-jarige vriendin Emily – wat nie soos ander meisies is nie, met haar blou en bruin irisse – kan hulle nie sien nie, maar sy glo vir Otto en doen navorsing oor spoke, waarvoor sy hoop om nog die Nobelprys te kry. Verder het Otto ook ’n baie ou spookvlermuis (wat vreemd genoeg kan praat) as troeteldier.

Die storie begin wanneer Otto sien dat die buurman, meneer Olson, dood neerval in sy radystuin en ’n vreemde gedaante sy siel kom haal met ’n koddige afleweringswa en ‘n skoenlappernet. (Laasgenoemde is eintlik ’n elektroniese sielevanger.) Hierdie gedaante blyk ’n geraamte te wees, Harry Griesel, en sy werk is om siele van mense wat pas doodgegaan het, te neem na die Oorkant, dít wat gewone mense die hemel noem. Wanneer hy dit nie betyds regkry nie, word hulle spoke wat vir ewig rondswerf op die aarde (soos Sir Tony, Bert en Molly – Otto se huisspoke).

Die spanning in die storie begin wanneer Otto bewus raak daarvan dat Sir Tony, wat in die stofsuier woon, ontvoer raak deur wat later blyk Otto se teenstander (meneer Philippe Bleu, van Franse afkoms) se assistent te wees, meneer Donahue. Die komplot van laasgenoemde om spoke te vang en Otto se pogings om hulle te bevry, kry momentum wanneer Otto, Emily, Vincent en Harry probeer om vir Sir Tony te gaan bevry uit die Fort van Duisternis waar Bleu van hom ’n simpel kammaspook gemaak het met die naam Balthasar die Verskriklike. Hiervoor het hulle nodig om na die spookpretpark in Donkerland te gaan, en uiteindelik is dit ’n avontuur wat jong lesers se hare sal laat rys. Die storie verloop te midde van aksie, spitsvondigheid en soms absurde en dom gebeure wat na ‘n verrassende einde toe loop.

Die taalgebruik ondersteun die konteks, want aan die een kant is dit ouderwets omdat dit handel oor spoke wat honderde jare oud is, en aan die ander kant is dit byderwets, want die kinders in die boek is tussen 11 en 12 jaar oud. Die spoke (Harry, Sir Tony, Molly, Bert) en Vincent die aggressiewe troetelvlermuis gebruik ou idiomatiese taal en daarteenoor gebruik die kinders eietydse tienertaal en noem mekaar spottend allerhande byname, wat bydra tot die humor.

Die buiteblaaie laat die leser dadelik besef dat hier ’n spookagtige atmosfeer is, met die drie hoofkarakters (Otto, Harry en Emily) in die donkerblou naglug en swewende rooi kolle met ’n stukkie geel in die middel. Die pikswart voorste en agterste binneblaaie bevestig hierdie voorspelling dat daar iets geheimsinnigs en grieselig gaan gebeur. Emily se sensvormige skoene sluit aan by die ander objek wat Harry gebruik: buiten die skoenlappernet waarmee hy siele kom haal, het hy ’n sens. Laasgenoemde word ook tradisioneel geassosieer met die Dood (vergelyk Reaper Man in Terry Pratchett se stories). Harry Griesel gebruik dit wel anders, wat ’n verrassing is vir die leser wat bekend is met ander spookstories: vir Harry is dit iets waarmee hy homself kan sig- of onsigbaar maak en dit gee hom ’n ekstra (magiese) vaardigheid in die storie. ’n Slim en verrassende truuk deur die skrywer en illustreerder om laasgenoemde lesers se wyer belese verwagtingshorison waarin hulle voorspel wat gaan gebeur, effens deurmekaar te krap.

Dit is moeilik om te bepaal waar presies die storie afspeel en wat die fiktiewe ruimte is. Aan die een kant noem die vertaler die naam van die straat waarin Otto woon Radysstraat, die skool is Sybrand Swaelkop Skool, en hulle gaan na Donkerland toe om die pretpark van spoke te beleef – alles goeie Afrikaanse name. Maar dan is daar allerlei verwysings wat die leser laat dink dat dit dalk in Engeland afspeel: die name van tannie Sharon, oom Archibald, die spoke Sir Tony en Molly, ook die stofsuieragent meneer Donahue, en die vlermuis Vincent kon dalk eerder Engels gewees het. Verder is tannie Sharon se horlosies so akkuraat dat selfs die Big Ben (in Londen) se horlosie by hare kan kom leer; ook is die naaste ingang na die Oorkant in Wes-Londen en is die fort by Donkerland se stene vanaf Skotland gebring. Harry sê dat Emily eerder die koningin in haar nagklere (as vir hom) moet afneem, en die mistige herfsnag laat ’n mens dink aan die klimaat van Engeland.

’n Opvallende omgewingsvraagstuk wat geïntegreer word en die kontekstuele oriëntasie wat die verhaal eietyds maak, is die verwysings na ’n gesonde leefwyse en gesonde kos. Tannie Sharon is ’n vegetariër, draf elke oggend. Otto self is topfiks en die beste sokkerspeler in die skool. Harry kan sien aan die siel van die dooie persoon hoe (on)gesond hy of sy geleef het, byvoorbeeld die man wat oorgewig was en dood is aan lewervet wie se siel hy deur tannie Sharon se staanhorlosiekas na die Oorkant moet neem.

Die skrywer het interessante intertekste gebruik wat hierdie storie enersyds ‘n Gotiese karakter gee: spookhuise met geheime gange, kelderkamers en valdeure, geraamtes, ’n vlermuis, verwysings na ’n vampier, Dracula, Darth Vader (van die filmtrilogie Star Wars-faam). Hier en daar voel die leser in die atmosfeer en styl iets aan wat nogal herinner aan Jamie Thomson se Dark Lord-jeugreeks, maar Kaiblinger integreer dit heeltemal op haar eie kreatiewe manier.[2] Andersyds is daar heelwat eietydse kultuurelemente waarmee die jong karakters te make het: rekenaar- en videospeletjies, ’n selfoon-app, tannie Sharon se nuwe stofsuier wat soos ’n ruimteskip of UFO lyk met die naam Stofbreker 3000. Daarteenoor is daar ook Emily se outydse Polaroid-kamera, bandopnemer en video-opnemer.

Op besonder prettige wyse word die skrywer en illustreerder met koddige sketse agter in die boek voorgestel, wat duidelik laat blyk dat hierdie ’n boek vol humor is. Die illustreerder, Fréderick Bertrand, spook al hiervolgens vir ’n paar jaar rond in Berlyn, waar hy in sy gruwelike ateljeegrot onder die begeleiding van vals orrelklanke skrikwekkende prentjies teken en snags in sy geroeste ryding, waarmee hy al stampend en stotend met ’n groot rookwolk wat agter uitborrel, monsters in die stadsomgewing jag. Die skrywer, Sonja Kaiblinger, het eweneens in Oostenryk grootgeword in ’n spookhuis wat al meer as 100 jaar oud is, waarin spoke met hulle streke besig is.

Sonja Kaiblinger het vir hierdie boek verskeie toekennings ontvang en tans is sy ook besig met nog ’n jeugverhaal, ’n verhaal oor perde en ’n liefdesromansereeks.[3] Haar skryfstyl is gemaklik, lig en vlot, en hierdie verhaal lees maklik. Veral vir kinders van 10–12 jaar is die taalgebruik eenvoudig genoeg en die skrif is in 'n lekker grootte gedruk. Die woord- en prenttekste ondersteun mekaar voortdurend, wat help om die jong leser se verbeelding te begelei en bevestig. Die verhaal kom met snaakse, bisarre idees en besonderhede na vore, met dinge wat die leser nie verwag nie. Hierdie boek is ten spyte van die grieselrige gedagtes nooit te skrikwekkend vir jonger lesers nie en ’n mens is nooit seker watter belaglike dinge volgende gaan gebeur nie. Dit veroorsaak vermaaklike spanning en leesgenot vir jong lesers in ’n storie met vriendskap en geregtigheid as temas.[4]

The post Boekresensie: Harry Griesel I: Operasie spookredding deur Sonja Kaiblinger appeared first on LitNet.

Springgety
Chanette Paul
Uitgewer: LAPA
ISBN: 9780799381108

Die eerste uitgawe van Springgety het in 2007 die lig gesien. Dit was die eerste van vyf spanningsromans in die Gys Niemand-reeks. Die reeks bestaan uit Springgety, Fortuin, Boheem, Meetsnoer en Dryfhout. Kruisbaai se visvrou is ’n sentrale karakter in dié reeks.

In Chanette se biografie noem sy dat sy kortstondig ’n onderwyseres was, wearable art gemaak het in ’n klerefabriekie wat sy bedryf het en ook ’n paar kunswerke geverf het. Dit is duidelik in haar skrywes dat sy deeglik navorsing doen voordat sy dit neerpen en in alle aspekte ’n kreatiewe denker is. Sy self woon in die Overberg waar dié spanningsromans afspeel en daarom is haar beskrywings van so ’n letterlike aard dat jy die see kan hoor, ruik, proe en voel. Dis daarom maklik en selfs lekker om te kan assosieer met die karakters, want jy stap saam met die hoofkarakter, Lily Reynecke, na die visvrou. Jy hoor die branders teen die rotse slaan, jy sien Springklip voor jou in die mis opdoem, jy beskou die visvrou en lééf saam met Lily in die huisie wat haar veilige hawe raak en waar sy haarself vind. Bladsy vir bladsy blaai jy saam met haar deur die reis en word jy spoedig meegesleur in ’n boek van ’n allemintige 557 bladsye.

S Meyer van die Fakulteit Opvoedingswetenskappe, NWU, het die volgende oor Springgety geskryf:  “Die hegte struktuur en fassinerende storielyn maak van hierdie dik roman meesleurende vakansieleesstof. Daar is genoeg kinkels in die verhaalkabel om die leser tot aan die einde te laat raai.” Inderdaad maak dit nie saak hóé die leser probeer uitvis wie die skuldige is nie, dit bly ’n onbegonne taak en die klimaks is beslis ’n verrassing soos dit ’n goeie skrywer betaam, en hiermee slaag Chanette in haar doel. Soos een van die hoofkarakters sê, “Wanneer mens grense oorsteek, is daar min dinge wat belangriker is as vertroue tussen die partye wat saam op reis is.” In dié spesifieke paragraaf handel dit oor iets heeltemal anders, maar in retrospek is dit beslis die probleem wat die leser aan die raai hou tot die einde: wie kan jy vertrou en wie nie? Wie is die skuldige of is die skuldige party inderwaarheid op ’n manier eintlik ’n onskuldige skuldige? Dit laat jou gemaklik deur die bladsye vaar sonder enige inspanning, op soek en afwagtend tot die ontknoping.

Wat die verhaal meer aangrypend en assosieerbaar maak, is die feit dat ieder en elk van ons al probleme met vertroue ondervind het, hetsy in ’n vriendskap, verhouding of selfs huwelik. Dit ís die realiteit, daarom is dit maklik om jou in te leef, veral as jy al bietjie lewensondervinding onder die knie het. Jy kan nie help om vinniger te lees om te sien wát die uiteinde is, wie die skuldige is en wat gaan gebeur nie. Natúúrlik is dit ook ’n roman, so jy soek daardie bietjie romanse en die hoop beskaam geensins vir ’n prentjiemooi liefdeseinde nie.

Chanette kwyt haar goed van haar taak in haar eerste spanningsroman. Die leser se aandag word deurentyd behou, daarom soek jy amper ’n wegglipkansie om nog ’n bietjie te lees en voor jy jou oë uitvee is ’n paar uur verby en spoed jy deur haar gemaklike, vloeiende skryfstyl. Dis maklik om sommer spoedig in die lief en leed van die hoofkarakter te deel, om met haar wroegings te kan identifiseer en ’n medepligtige te raak in haar soektog na antwoorde. Dis natuurlik ook lekker om die opwinding van haar ontdekkingsreis na nuwe liefde, ’n nuwe dorp en sy kleurvolle karakters te ervaar. Dis nóg beter om die aanvaarding van geliefdes te ervaar – liefde en aanvaarding is tog iets waarna almal soek.

• Foto van Chanette Paul: Naomi Bruwer

The post Boekresensie: Springgety deur Chanette Paul appeared first on LitNet.

Goudduiwel
Duane Aslett
Uitgewer: Queillerie
ISBN: 9780795801174

Die kort beskrywing by die boek lees: “Agent Rex Reynecke lei ’n forensiese ondersoek vir die Valke. Sy verhouding met Alicia blom, maar dan verdwyn haar broer, die wilde loot, Niel Campher – as hoofverdagte in ’n moordsaak. Spoedig blyk sy verdwyning verband te hou met die ABO se Krugermiljoene, en Rex moet hom red van die duistere Ysterhout-laer. In dié aksiebelaaide roman bou die spanning op tot in Skukuza – wilde jaagtogte op stofpaaie wat nie vir kat-en-muis-speletjies met kragtige voertuie gemaak is nie…”

Niel Campher is nie so dom en agterlosig as wat hy voorgee nie; en met ’n lang, slim plan gebruik hy die aanvanklike boewe en moordenaars om sy eie doelwit te bereik.

En dan is daar die briljante, dowe Diana, wat deel is van Rex se ondersoekspan. Haar fyn waarnemingsin word deur haar kollegas onderskat, maar maak haar ’n groot bate in die forensiese ondersoekspan. Sy is egter nie so onskuldig soos sy voorkom nie; sy het ’n verskuilde agenda en is deel van die span vir baie meer redes as bloot haar loopbaan se bevordering.

Die hele geskiedenis van die Ysterhout-laer en hul hebsug kom met rukke en stote na vore en Niel en sy suster, Alicia, se oupa en pa se betrokkenheid kom op die lappe, tesame met die geheim van waar die Krugermiljoene presies is, wat van alle moontlike kante ontgin word. Elke opsie klink heel geloofwaardig, maar tog ook heel onwaarskynlik as jy mooi daaroor dink.

Duane Aslett is ’n senior lektor in forensiese rekenmeesterskap aan die Noordwes-Universiteit. Hy studeer tans vir sy LLD aan die NWU oor die onderwerp “Combating Organised Crime in South Africa”. Hy en sy vrou, Tammy, woon op Potchefstroom. Hy ken sy vakgebied en klein verwysings in die boek na die ondersoekstelsel wat gebruik word om syfers na te gaan, word goed verduidelik.

Hy het twee jaar gelede sy debuutroman, Skoppensboer, ook by Queillerie die lig laat sien.

Destyds het die resensent Maggie Marx oor dié debuut gesê: "… soos die hoofstukke aanstap, raak die geheimsinnigheid minder en die sterk beelding so skaars soos blomkool noudat Tim Noakes die wêreld oorgeneem het. Dit is alles moontlik net die gewone stuiptrekkings van ’n debuutroman, want langs baie ander vereistes vir goeie spanningsfiksie maak Aslett vet kruisies. Die boek word hoofsaaklik in ’n vermaaklike aksiefliek-styl geskryf, maar dan steek ’n soetsappige en tieneragtige tranetrekker hier en daar kop uit en dié twee style meng glad nie goed nie. Dit is natuurlik baie moontlik dat Aslett Rex deels op homself grond, aangesien hul geskiedenis ooreenstem, en dat die oormatige erns juis hieruit spruit.”

Mens sou hoop dat met ’n tweede boek jy al daardie tandekryprobleme uit die weg sou ruim en dat redakteurs en versorgers jou in toom sou hou.

Ek het die boek geforseerd chauvinisties gevind – onder meer aanhoudende verwysings na vroue se bene en kuite wat wys dat hulle gereeld in die gimnasium kom, of die gehamer op die model en kleur Audi wat Rex ry. Die neerlegging van die manlike speelveld as agtergrond vir die storie kon op beter maniere gedoen word.

Boonop is daar snaakse toevalle soos ’n skurk wat deur ’n luiperd gevang word nadat die gastehuis-eienaar teen seekoeie gewaarsku het. Dis só onwaarskynlik dat ’n luiperd drie mans sal aanval wat bloot in ’n donker paadjie by ’n gastehuis afstap.

Soos die oorwoë mening in 2014 oor Skoppensboer was, moet ek dus ook afsluit met hierdie gevoel: Goudduiwel is ’n waardige spanningsroman met ’n goed nagevorsde storielyn en genoeg aksie om jou aan die lees te hou.

Maar dis beslis nie een van die jaar se beste spanningsromans nie, veral nie as mens kyk na watter ander briljante spanningsromans vanjaar uit die penne van onder meer Chris Karsten, Deon Meyer en Lerina Erasmus verskyn het nie.

The post Boekresensie: Goudduiwel deur Duane Aslett appeared first on LitNet.

De Vette Mossel – al die geheime van De Vette Mossel-seekosrestaurante ...
Niël du Bois
Uitgewer: Human & Rousseau
ISBN: 9780798169530

Niël du Bois is ’n charismatiese, plat-op-die-aarde Weskusboorling en stigter van die oorspronklike De Vette Mossel-seekosrestaurant in Grootbrak. Sedert die opening in 2004 is daar vandag ook De Vette Mossel restaurante in Hartbeespoort, Parys en Nelspruit waaroor Niël  persoonlik toesig hou.

De Vette Mossel is Niël se tweede boek waarin hy heelparty van sy geheime weggee: “Ek gee nie om nie. Kosmaak se hoofdoel is om mense gelukkig te maak. Dis ’n liefdestaak, ’n bevrediging van jou kreatiewe kant en sommer net lekker. Veral met ’n glas of twee van die Kaap se heel beste.”

Niël se styl is eg onopgesmuk Weskus – “sonder tierlantyntjies en fieterjasies”. Want, sê hy, die Weskus is nie vir sissies nie en dit kan maar lekker onbeskof wees – die weer, die natuur en die Weskusklonge. Die son is genadeloos, die water is ysig en die wind is meedoënloos. Maar vir diegene wat die plek en sy skatte verstaan, is dit ’n paradys.

Niël se stem is deurgaans helder hoorbaar in sy boek. Hy vertel van sy roekelose see-avonture as jongeling, hy gee raad vir seesiekte, hy leer jou van ware Weskusgesegdes (“sy het ’n hangpens soos ’n resiesgaljoen”) en vertel presies hoe om ’n snoek te braai. In die bykans 15 hoofstukke kan jy enigiets teëkom van Weskusgeskiedenis en hoe om seeskulpe as kookpotte te gebruik, tot hoe om te toets of vis vars is, snoekstories, rookwenke, kreefduikstaaltjies en bykosse.

As jy jou neus optrek vir spensbestanddele, moet jy dalk anderkant kyk wanneer Niël sy resepte deel. Hy kook graag met tamatiesous en mayonnaise, met soppoeier en cheddarkaas. Verder is sy resepte eenvoudig: hy gebruik vars kruie, baie botter en hope vars seekos. Resepte wat uitstaan is Jannie se kreefkerrie (’n souserige spulletjie met brandrissie, room en port), Thai-groenkerriegarnale (met komyn, muskadel, appelkoossap en klapperroom), Antie Pine se viskoekies (met snoek, aartappel, pietersielie en rooipeper), kerrievis (met appelkooskonfyt, borrie en sultanas) en potbrood (sommer lekker donker gebak, met hompe botter).

Die foto's is nie altyd van goeie gehalte nie, maar sommige disse is wel professioneel gestileer en pragtig gefotografeer. Saam met die stories sien jy ook foto's van gaste en aanhangers wat van oraloor saamkuier by De Vette Mossel-restaurante en kry jy amper daai ware Weskusgevoel deur net daarna te kyk: sand onder jou voete, seelug in jou neusgate.

De Vette Mossel is ’n seekosresepteboek, maar ook ’n Weskusleesboek. Die staaltjies sal jou laat glimlag en die gedeelde kennis sal vir seker enigiemand meer behendig agter die seekospotte maak. Hierdie boek is nie vir snobs nie, moet dus nie ’n moderne aanslag verwag nie. Dis eerlik Weskus en ’n weerspieëling van ’n kosbare, klein, Suid-Afrikaanse subkultuur.

The post Boekresensie: De Vette Mossel deur Niël du Bois appeared first on LitNet.

Maestro
Marié Heese
Uitgewer: Human & Rousseau
ISBN: 9780798173919

Marié Heese het haarself sedert die publikasie van The Double Crown in 2009 gevestig as ’n baie produktiewe skrywer van historiese romans. Haar verhale nooi lesers om hulle te verdiep in die wêrelde van ’n verskeidenheid uiteenlopende figure uit die geskiedenis. Haar nuutste boek, Maestro: ’n Roman oor die vormingsjare van Gianlorenzo Bernini, speel af in 17de-eeuse Rome en is ’n soort Bildungsroman wat oor die lewe van dié bekende Italiaanse beeldhouer handel.

In sommige opsigte sluit Heese se roman aan by Karel Schoeman se Titaan: ’n Roman oor die lewe van Michelangelo Buonarroti (2009) deurdat dit die gegewens oor die lewe van ’n bekende figuur neem en dit gebruik as ankerpunte vir historiese fiksie waarin die biografiese blinde kolle kreatief ingekleur word. Haar werk sluit ook aan by ’n baie groter literêre tradisie. Hier dink ek byvoorbeeld aan die uitstekende Cicero-trilogie deur die Britse skrywer Robert Harris (Imperium, 2007; Lustrum, 2009; en Dictator, 2015) asook Hilary Mantel se romans oor Thomas Cromwell (Wolf Hall, 2009 en Bring up the bodies, 2012). Maestro bewys weer, soos Heese se ander onlangse romans, dat sy grondige navorsing doen wanneer sy ’n historiese roman aanpak.

Ofskoon historiese figure dikwels baie interessante lewens gelei het, kom die skrywer wat so ’n persoon se storie wil vertel, onvermydelik voor ’n aantal uitdagings te staan: Welke gebeure en ervarings sluit ’n mens in die storie in, en hoe besluit jy watter een dien as die klimaks in jou verhaal? Hoeveel karakters sluit jy in, en hoeveel diepte moet jy aan elkeen gee? In Maestro is hierdie uitdagings nie altyd versigtig en eweredig genoeg benader nie.

Die roman skop af in 1638 met ’n brief van Bernini se ma, Angelica, aan die kardinaal Francesco Barberini, waarin sy die kardinaal se hulp ontbied om ’n geskil te besleg tussen twee van haar seuns, Gianlorenzo en sy jonger broer, Luigi. Die oudste seun blyk die jonger een te wil vermoor. Die narratief spring dan terug na die jaar 1599, en volg Gianlorenzo se ontwikkeling van babadae tot jong en bedrewe kunstenaar in diens van die pous, Urbanus VIII.

Die roman vertel in vier dele (en soms in verskriklike besonderhede) van talle ervarings uit Gianlorenzo se lewe oor 40 jaar. Ons volg die kind se ontwikkeling deur uitvoerige beskrywings van sy opleiding onder sy pa, Pietro, wat self ’n gerespekteerde beeldhouer is, en onder amptenare in die Vatikaan, waardeur hierdie instansie se belangrike rol in die Renaissance-kunswêreld beklemtoon word. Ons word meermale onsubtiel daaraan herinner dat die jong Bernini briljant blyk te wees, en dat groot dinge op hom wag, soos wanneer die skilder Annibale Carracci Gianlorenzo en sy vader in die toe nog leë Sint-Pietersbasiliek ontmoet en met winkende oordaad die onvolledige staat van die basiliek bespreek (43):

“En tog,” sê Carracci, “is hierdie yslike binneruimte eintlik nog nie na behore afgerond nie. Eendag, menere, glo my goed, sal hier ’n groot kunstenaar kom wat die geheel waardig sal voltooi.”

“Die oop ruimte is beslis nog te groot en te leeg,” stem Pietro saam.

“Daar by die middelpunt, by die graf van sint Pieter, behoort die een of ander uitsonderlike struktuur opgerig te word,” beduie Carracci met sy stok. “En iets anders, ook manjifiek, aan dáárdie punt, om die geheel in balans te bring.”

Jammer genoeg word hierdie gesprek boonop voorafgegaan deur die beaming van Carracci se opmerkings oor die prag van die basiliek wat te veel herinner aan die lofprysing gerig aan die keiser in Bartho Smit se Die keiser (1977): “‘Uniek, uniek,’ beaam die een. ‘Allerpragtigs,’ sê ’n ander. ‘Die kroon van basilikas!’” (43). En enkele bladsye later sê die pous dan ook nogal: “Laat ons hoop dat [Gianlorenzo] die Michelangelo van hierdie eeu gaan word” (49). Met die sosiale stand van hierdie figure in gedagte is dit seker nie geheel onmoontlik om te dink dat hulle so sou praat nie. Maar as ek as leser later in die roman dan weer herinner word aan Carracci se aanvanklike mening oor die basilika (295), en dit in tandem gelees word met die voor die hand liggende voorspelling van Bernini se toekomstige grootsheid, voel ek nogal geïrriteer met die wantroue in my begripsvermoëns.

Die kunstenaar se vroeë studiejare in die Vatikaan illustreer hoe sy fyn waarnemingsvermoë heelwat van sy latere kunswerke beïnvloed het. Ook die invloed van sy leermeesters (hier meestal Katolieke priesters) op sy wêreldbeskouing blyk duidelik. ’n Belangrike figuur onder hulle is kardinaal Scipio Borghese, wat in een toneel vir die jong Gianlorenzo ’n aantal verbanne sketse in die argief van die Vatikaan wys. Die toneel ontaard in ’n verontrustende ervaring waartydens Borghese die klein Gianlorenzo betas. Die roman skram dus nie daarvan weg om die Rooms-Katolieke Kerk se eeue lange menseregtevergrype aan te raak nie. Ek wil nie te veel van die romangebeure aan lesers verklap nie, maar Borghese word self in hierdie toneel deur ’n ander priester misbruik (en later daarvan beskuldig dat hy een van sy katelknape keelaf gesny het), wat tot gevolg het dat pedofilie en homoseksualiteit op ontstellende wyse saam uitgebeeld word. Aanvanklik het ek hierdie toneel nog gelees as ’n samevloeiing van enersyds die poging tot historiese akkuraatheid betreffende destydse houdings jeens seksualiteit, en andersyds die endemiese kindermolestering deur Katolieke gesagsfigure, maar die stereotiepe beeld van die vuil en perverse homoseksuele man wat ook in hierdie toneel ontplooi word – deurdat die ander priester se ontbloting van sy geslagsdele met die uitwalm van ’n “suur liggaamsreuk” gepaardgaan (97) – maak dit moeilik om so ’n lesing vol te hou.

In die roman is daar verskeie vroue wat ’n duidelike invloed op Gianlorenzo (en sy kuns) het. Dit is skynbaar veral die gelowigheid en deugsaamheid van sy ma, Angelica, en sy ouer suster, Agnese, wat by die hoofkarakter ’n beeld van die ideale vrou inprent. Ander vroue wat hom beïnvloed, is ’n reeks minnaresse, onder meer die verstandelik gestremde diensmeisie Isabella, met wie ’n tienderjarige Gianlorenzo ’n seksuele verhouding het, asook Laetitia Pamphili, wat byna deur hom verkrag word. Die bipolariteit van hierdie vroue (opeens met hul “helende moederlikheid” en “veilige geborgenheid”, maar dan skielik “honger, eisend en wild” met “kloue en tande” 233), en die eenvoudige karaktereienskappe van sy handlanger Zeppi se “byslape”, soos die lys van dramatis personae hierdie vroue noem (12), het tot gevolg dat die uitbeelding van vrouekarakters taamlik binêr en oppervlakkig is. Dit is spytig dat dié swak punt van die roman – Bernini se simplisties besitlike en neerbuigende ingesteldheid teenoor vroue – uiteindelik ook is wat tot die onderweldigende klimaks lei.

Hoewel die roman daarin slaag om iets weer te gee van die verterende drif van die beeldhouer se kunstenaarskap, word dit ontsier deur herhalende geykte opvattings oor die kuns, byvoorbeeld: “‘Dit,’ sê Gianlorenzo, ‘is die wonder van kuns. Dit is hoekom elke kunstenaar ’n kulkunstenaar is. Want hy omskep die lelike in skoonheid’” (214). Lesers wat nie hierdeur en deur die ensiklopediese beskrywings van sy kunswerke en tydgenote gesteur sal word nie, en wat besonder belangstel in die lewe van Bernini, mag Maestro dalk geniet. Die chronologiese en gedetailleerde struktuur van die roman leen dit egter daartoe dat talle karakters en gebeure deur melodrama verwen word. Van sterftes tot hoofpyne, van liefdesteleurstelling tot ’n onhandige kaphou met die beitel – alles in Bernini se lewe is tot die uiterste aandoenlik. Die ongefokuste aard van die plot, die soms absurde dialoog, en die teenstellende karakterisering het die roman vir my bederf.

Oor een van sy bekendste werke, Pluto en Proserpina, dink Bernini: “Dit vereis drama, en emosie. Beweging moet daar wees, maar so ook balans. En alles lewensgroot” (238). As roman doen Maestro ongelukkig nie aan so ’n onderneming gestand nie.

The post Boekresensie: Maestro deur Marié Heese appeared first on LitNet.

Dorado
Tom Dreyer
Uitgewer: Penguin Random House
ISBN: 9781415208960

Tom Dreyer se jongste roman Dorado is ’n verwerking en uitbreiding van die gegewe in sy kortverhaal “Polaroid” uit die gelyknamige kortverhaalbundel van 2007. Die roman vertel die verhaal van ene Gilbert du Toit van Kirkwood wat met sy blou Ford Capri en ’n karavaan op reis is deur die land. Hy weet nie presies waarheen hy op pad is nie en laat hom lei deur sy visioene van ’n skool dorado’s wat by geleentheid in die lug bo hom verskyn.

Die eerste hoofstuk vertel hoe hierdie verskynings verloop. Gilbert raak bewus van ’n geluid soos “’n dringende gefluister” en “die reuk van seewater waarin jellievisse dobber” voordat hy die visse sien wat met hulle “vaartbelynde lywe” deur die lug klief en dan in die rigting swenk wat hy moet volg. Vandat hy vir die eerste keer die skool visse in die lug bokant ’n lemoenboord op Kirkwood gesien het, is hy oortuig daarvan dat die noodlot hom uitgesonder het vir ’n besondere openbaring. Tesame met die verskyning van die visse gebeur dit ook dat die verwantskap en samehang tussen dinge momenteel vir hom sigbaar raak: “Dit is asof elke voorwerp na elke ander toe neig, en ofskoon hulle nie fisies verwring nie, suggereer hulle wel dat hule betekenis nie net in hulself lê nie, maar ook in hierdie netwerk van verbintenisse” (11). Na so ’n verskyning is Gilbert verlos van alle vermoeienis, vertwyfeling en moedeloosheid sodat hy daarna sy reis met hernude ywer kan voortsit. Waarom die visse wat hy sien juis dorado’s is, word gesuggereer in die titel van die eerste afdeling “El Dorado lê ver”: Gilbert is op reis na die soort eind-bestemming wat in ander kontekste El Dorado genoem is.

Die roman volg dan die verloop van Gilbert se tog deur die land agter die visse aan. Volgens die aanhaling van Willem Anker wat op die buiteblad gebruik word, lees die roman asof David Lynch en Wim Wenders saam ’n road movie kom skiet het in Suid-Afrika. Met sy byna filmiese uitbeelding en sterk visuele beskrywing van gebeure sluit hierdie roman – soos Dreyer se ander tekste – inderdaad aan by verskillende bekende filmregisseurs se werk. Die roman het egter ook ander genre-voorgangers soos die road novel (dink maar aan Jack Kerouac se On the Road) wat op sy beurt voorafgegaan is deur romansoorte soos die reisnarratief en die pikareske roman. Dit is belangrik dat die reis juis per motor plaasvind. Vir Gilbert is die reis in sy Ford Capri op die agterpaaie van die land ’n manier waarop hy toegang tot en begrip van die werklikheid kan kry, soos wat blyk wanneer hy dink: “Is ’n stuurwiel nie ’n beter koppelvlak met die wêreld as taal nie, taal met sy verminderinge en misverstande” (182). Om ’n motor op die lang pad te bestuur, is – by implikasie – ’n beter manier om die werklikheid aan jouself en ander te verduidelik as om taal te gebruik, iets wat ’n mens sou kon lees as ’n moment waarop die roman sigself as talige konstruksie bevraagteken.

Belangrike punte op Gilbert se reis is sy besoek aan Pacaltsdorp waar hy by ’n vulstasie en kafee gefassineer word deur ’n vistenk en die voorraad outydse preparate soos Metafos Versterker vir senuweekwale en Dokter Menkowitz se Universal Tablets. In Pacaltsdorp ontmoet hy ook die Howlers, ’n groep musikante bestaande uit drie eertydse tronkvoëls wat hom oorreed om saam met hulle na ’n Fossielpark naby Aberdeen te gaan waar hulle op ’n musiekfees moet speel. Na afloop van die fees keer hy terug na Pacaltsdorp waar hy die kafee se hele voorraad van dokter Menkowitz se Universal Tablets met Snellerien (wat “na gelang van die dosis, óf euforie óf stuiptrekkings kan veroorsaak”) koop omdat dit hom so goed laat voel. By hierdie geleentheid sien hy ook ’n aantreklike jong vrou wat sit en huil in haar motor naby die vulstasie. Van daar af reis hy onder begeleiding van die visse via Sir Lowryspas na Kuilsrivier waar hy na ’n ongeluk in die Tygerberg-hospitaal beland voordat hy hom tydelik vestig in die die Fortuna-karavaanpark en ’n werkie losslaan by Mister Mower. By Tygerberghospitaal loop hy weer in die vrou Katie wat hy op Pacaltsdorp gesien het vas en raak betrokke in ’n verhouding met haar. Tydens sy verblyf in Kuilsrivier maak hy ook weer kontak met die Howlers en ontwikkel daar ’n vriendskap tussen hom en hulle leier Rory .

Hierna word Rory en Katie Gilbert se belangrikste metgeselle op sy reis. Daar is bepaalde redes hiervoor. Behalwe dat Rory in die tronk was, het hy by Something Fishy gewerk waar hy kliënte moes lok in ’n viskostuum en was hy ook verkoopsman by Inversion Optics waar hy oortuig geraak het van die wondere van Polaroid-sonbrille. Vir hom is die wêreld sonder ’n filter “te taai op die oë” en daarom meen hy dat ’n mens ’n polaroid nodig het om na die werklikheid te kyk (152). ’n Verdere wenk in verband met sy belangrikheid vir Gilbert se tog is dat hy vroeër in ’n groep gespeel het met die naam Tree of Gilead, ’n verwysing na die Bybelse balsem van Gilead wat gesien is as ’n universele kuur vir alles (net soos wat Gilbert soek na die volmaakte eindbestemming). Katie se belangrikheid vir Gilbert word onderstreep deur die tatoeëermerk van ’n vis op haar rug en die feit dat ook sy gedryf word deur ’n soeke, naamlik na die dogter wat sy moes opgee vir aanneming. Gilbert is oortuig daarvan dat dit saam met hierdie twee is wat hy die uiteindelike openbaring sal ervaar. Katie en Rory speel dan ook ’n belangrike rol in die slot wanneer die roman tot sy liriese en enigmatiese einde kom.

Soos wat Gilbert se reis vorder, is dit duidelik dat hy swaar dra aan die psigologiese wond van sy ma se dood toe hy nog ’n jong seun was en die ongemaklike verhouding met sy pa. Om te ontsnap aan sy ongelukkigheid en die chaotiese sinloosheid van sy lewe, glo hy ten alle koste aan ’n tweede wêreld onderliggend aan die teleurstellende werklikheid waarin hy leef, ’n tweede wêreld wat “soos ’n draadraam ons s’n onderlê, daardie ryk waar niks verweer en niemand ooit sterf nie” (58). Dit is ook om hierdie rede wat hy alledaagse verskynsels soos die tekening van ’n vis agter op ’n Toyota Cressida, die tatoeëermerk op Katie se rug en Rory se verhaal oor sy viskostuum sien as tekens dat hy op die regte spoor is met sy soektog. Dit is ook die rede waarom hy ontvanklik is vir die suggestie dat bepaalde uitsonderlike gebeurtenisse, soos die meteoriete-reën wat die aarde gaan tref, die potensiaal het om die sin van alles aan hom te openbaar. Sy hoopvolheid beteken egter nie dat hy vertwyfeling vryspring nie: aan die een kant is daar sy sekerheid dat hy sy bestemming sal bereik en dat die patroon van sy lewe vir hom duidelik gemaak sal word; aan die ander kant is hy herhaaldelik die slagoffer van ’n gevoel van “verglyding en verwoesting” (220) wanneer dit nie gebeur nie. Nooit ontsnap hy aan die dubbele aard van betekenisvolle oomblikke nie: “leegheid vermeng met ’n verbysterende rykheid, gruwels aan die hand van iets byna eufories” (160).

Gilbert se eiesinnige geloof in ’n bestemming, sy trots oor die feit dat die noodlot hom uitgesonder het en die hoop dat hy uiteindelik sal arriveer, word op verskillende punte in die roman bevraagteken. Wanneer hy vir sy eerste meisie Christine op Kirkwood van die visse vertel, toon sy geen begrip nie; net so word hy aanvanklik deur Katie verwerp wanneer hy haar van sy visioene vertel. Ook die dokter en psigiater met wie hy in Tygerberghospitaal te doen kry, sien hom as iemand met ’n sielkundige afwyking eerder as ’n opregte soeker na sin en samehang. Die eerste dokter vertel hom van die verskynsel van “apofenie” (die neiging om patrone in gebeure te sien) en suggereer dat Gilbert hoort in die kategorie van persone van wat op die rand van skisofrenie of psigose staan. Hierdie bevraagtekenings van Gilbert deur ander karakters plaas die leser as’t ware in die posisie om ’n eie diagnose te maak. Reageer jy afwerend soos die vroue in Gilbert se lewe, dink jy soos die dokter en psigiater dat Gilbert sielkundig versteur is of ‘glo’ jy vir die duur van die roman die innerlike wêreld wat hy skep? Is Gilbert die slagoffer van ’n sielkundige afwyking en sy onoordeelkundige gebruik van Dr Menkowitz se Universal Tablets of is sy geestestoestand ’n sonderlinge voorbeeld van dit wat filosowe, teoloë en mistici dryf om te spekuleer oor die samehang en sin van die menslike bestaan?

Myns insiens kry Dreyer kry dit reg om in Gilbert ’n karakter te skep wat jou oortuig met sy menslikheid eerder as wat jy hom ervaar as ’n frats. Hy hou byvoorbeeld die vertelling goed onder beheer deur gebruik te maak van ’n eksterne verteller wat hoofsaaklik vanuit Gilbert se perspektief na die gebeure kyk. Die leser kry dus toegang tot sý innerlike en sy gedagtes, eerder as om hom van buite met ’n skeptiese oog te betrag en te veroordeel. Verder word sy ervaring konkrete gestalte gegee deur te fokus op die klein detail van sy ervaring. Ons kry byvoorbeeld sorgvuldige beskrywings van Sonstraal Sitrus op Kirkwood waar hy as assistant-verskepingsklerk gewerk het, van die sement-dinosourusse elk met sy eie klankbaan op die plaas naby Aberdeen, sy staanplek in die Fortuna-karavaanpark met ’n uitsig oor die kreosootfabriek, die liggies van Cash Crusaders waarmee hy sy karavaan versier vir ’n partytjie, die swembadjie met paddavissies in die karavaanpark, om maar net enkeles te noem. In hierdie opsig herinner Dreyer se roman aan die werk van Jaco Botha en Jaco Fouché wat eweneens die wêreld van die gewone mens in betekenisvolle detail kon teken.

Die verdere oortuigingskrag van die roman lê ook in die bekoorlike taal- en beeldgebruik. Gilbert se moeilik-artikuleerbare visioene word met groot helderheid en vindingrykheid beskryf terwyl daar talle voorbeelde is van evokatiewe beeldgebruik: ’n huis wat lyk “soos ’n leeggeloopte dam” (53), Gilbert se gevoel dat hy die sigbare en onsigbare ryke bymekaar bring soos “die grendelende tande van ’n rissluiter” (116) en die dwarsstukke van ’n kragtoring wat lyk “soos ’n vrou wat haar rokspante van die grond af lig” (142).

Ten slotte lees ek hierdie roman as een met ’n sterk filosofiese onderbou wat handel oor die mens se behoefte om sin en patroon te vind in die banaliteit van sy of haar alledaagse lewe eerder as wat ek dit sien as die uitbeelding van ’n versteurde karakter. Myns insiens is dit ’n roerende beeld van ’n baie gewone man se behoefte om homself te oortuig dat die gebeure in sy lewe volgens ’n bepaalde plan verloop en ’n sinvolle afloop sal hê. As sodanig is dit vir my een van die mees oorwoë van Dreyer se romans en ’n hoogtepunt in sy oeuvre.

The post Boekresensie: Dorado deur Tom Dreyer appeared first on LitNet.

Suikersoetsonde
Dina Botha
Uitgewer: LAPA
ISBN: 9780799381337

Ek is mal oor romantiese fiksie. En boeke oor vampiere. En meisies wat deur ridders gered word. En spookstories en car chases in flieks met Jason Stratham. So ek is goed met die opskorting van ongeloof, of “suspension of disbelief”. Ek kan my totaal en al verloor in ’n storie en wil meestal verdrink in die gelukkige einde, want wie wil nou nie ontsnap van die daaglikse werklikhede van ons bisarre wêreld nie.

Om daardie rede, soveel soos ek mal is oor sogenaamde groot literatuur en dit ook my werk is om mal te wees daaroor, so mal is ek oor liefdesverhale. Suikersoetsonde van Dina Botha is die perfekte voorbeeld van so ’n lekker ontsnap in die wêreld van die heldin in. Met meer as 50 romanses agter haar naam en ’n paar Kaapse en SuperRomanzas daarby, weet Botha beslis hoe. Sy is in 2013 met ’n ATKV-Woordveertjie vir romanses bekroon en ek is net so half jaloers dat haar boeke gereeld ’n draai op Nielsen se Top 100-lys maak. Nie net dit nie, sy is ook nou ’n voltydse skrywer.

As ek ’n boek vir die plesier lees, moet ek doelbewus die akademikus en skrywer in my afskakel. Ek hou nie daarvan om te peuter met my romanses nie! Hiermee waarsku ek dus: as jy net wil lekker lees, gryp Suikersoetsonde, gaan trek jouself gemaklik op jou bank in en hou dadelik op om hierdie resensie te lees. Want nou gaan ek noodgedwonge krap waar dit miskien nie jeuk nie.

Die boek begin met ’n bang. Ek het letterlik na my asem gesnak toe ek die eerste paar bladsye lees en my ingeleef in die emosies van die hoofkarakter, Zelda. Dis ’n meesleurende storie en ek wou heeltyd weet wat gebeur volgende. Daar was egter ’n paar goedjies wat gekrap het.

Met die openingstoneel vervies onse Zelda haar dat iemand haar as “tannie” aanspreek. Dit het egter veroorsaak dat ek gedink het Zelda is diep middeljarig en dalk net so effe geset. Vir bladsye het ek gewonder hoe op aarde sy lyk. Watter kleur is haar hare, hoe trek sy aan dat mense haar “tannie” genoem het en hoe lyk haar tannierige lyf? Stelselmatig het ek wel oor sowat 200 bladsye agtergekom sy is blond en inderdaad baie mooi gebou en presies my eie ouderdom, wat nou nie juis diep middeljarig is nie. Omdat ek daarvan hou om my in die lewe van die heldin in te leef, sou dit lekker gewees het om vroeg reeds ’n effens duideliker prentjie van haar te gehad het en nie eers op bl 191 uit te vind dat sy ’n dominee se dogter is en uiters konserwatief grootgeword het nie.

Dit gesê, Botha raak ’n paar ernstige temas aan. Iets waarvan ek altyd hou in ’n boek. Al wil ek ontsnap en ontspan, is ’n lekker skeutjie sosiale kommentaar nie onwelkom nie. En hier het ons te doen met ernstige sosiale kwessies, naamlik egbreuk, egskeiding, mishandeling en emosionele aftakeling. Temas waaroor ek baie sterk voel. En daar besef ek: die feit dat ons nie vir Zelda kan “sien” nie, is dalk geheel en al opsetlik. Sy word so afgetakel in haar huwelik en word so as vanselfsprekend aanvaar deur haar aaklige man, Derrick, dat sy naderhand onsigbaar word. G’n wonder sy is aanvanklik ’n amorfe karakter sonder veel van ’n persoonlikheid nie.

Van die ander karakters bly ook vir my redelik plat en tweedimensioneel. Annette, Zelda se buurvrou en beste vriendin, kom byna voor of sy vir Zelda irriteer met haar ge-kooie en herinner meer aan antie Stienie uit Agter elke man of tante Dolores uit 7de laan as sy inval met ’n “hallo buurvrou”. Paula, haar ander goeie vriendin, verdwyn letterlik vir die hele middelste deel van die boek. Met rede, maar dit val by as effens raar.

Ons held Frans Jordaan het so ’n ietsie van Christian Grey van 50 Shades in hom, behalwe vir die afwesigheid van swepe en speelkamers. Hy is drop-dead gorgeous, sterk en suksesvol, met ’n effens donker verlede, en help Zelda op haar pad na heelwording en genesing. Dit is vir my net effentjies jammer dat ’n man weereens so ’n groot rol speel in Zelda se ontdekking van haarself, maar aan die ander kant is ons nie hier besig met chick-lit nie. Ook nie met ’n Jane Austen-roman nie, en die konstante ge-meneer en -mevrou tussen Zelda en Frans kom baie onnatuurlik voor en is nie hoe ek my eweknieë sou aanspreek nie. En op daai noot: sou ’n spietkop sê dat hy “genoop voel” om haar te arresteer?

’n Karakter wat ek veel meer van wou gehoor het, is Zelda se seun, Robert. As haar enigste kind was sy totale afwesigheid by tye vir my effens onwerklik.

Maar bo en behalwe die paar woorde van kritiek slaag Suikersoetsonde presies in sy doel. Lekker, ontspannende leesstof wat my weer in die liefde en ridderskap en sjarmante mans laat glo. ’n Lekker stomende liefdestoneel sorg ook vir ekstra plesier en laat my sommer wens Frans Jordaan wil my karsleutels by my neem en met my huis toe ry.

The post Boekresensie: Suikersoetsonde deur Dina Botha appeared first on LitNet.

Wildernis
Wilbur Smith
Vertaal deur Zirk van den Berg
Uitgewer: Queillerie
ISBN: 9780795801242

Sean Courtney het sy fortuin op die Goudvelde gemaak en in die Boereoorlog en die Eerste Wêreldoorlog geveg. In sy laaste verskyning in die reeks is hy ’n staatsman wat op bewaring ingestel is, hoewel hy vroeër self ’n yslike bydrae gelewer het tot die vernietiging van enorme troppe wild. 

Hierdie boek, uitgegee as A Sparrow Falls was, soos sy voorgangers in die jare sewentig, in Suid-Afrika verbied en kan nou vir die eerste keer ook in Afrikaans gelees word.

Wilbur Smith is hier weer, soos in al sy ander boeke, die meesterlike storieverteller wat gelaagde karakters met uiteenlopende persoonlikhede – goed en sleg – saamsnoer in ’n verhaal wat op ’n spannende einde afstuur. Hy slaag puik daarin om teer liefde en seks en gewelddadige tonele oortuigend te beskryf (die hoofrede vir die boek se aanvanklike verbanning in Suid-Afrika).  

Sy vyandige vervreemde seun, Dirk, en sy dogter, Storm, vorm twee van die hoofkarakters in die boek tesame met die jongeling Mark Anders, wie se bevelvoerder, Courtney, in die Groot Oorlog was. Die eerste deel van die boek handel dan ook oor gebeure op die slagvelde in Europa.

’n Hegte vader-en-seun verhouding ontstaan tussen Courtney en Anders. Dirk se lewe word deur geld en mag oorheers en sy toe-eiening van groot bewaringsgebiede en die uitwissing van leeus, buffels en ander wild in Zoeloeland lei tot gewelddadige konflik met sy pa en Anders. Die saad hiervoor was geplant  toe Anders met sy terugkeer uit die oorlog ontdek het dat Dirk die instigeerder was van die moord op sy vader en die besitname van die familieplaas Andershoop.  

Tussendeur onderneem Anders talle reise en navorsing in die wildernisgebied en vestig hy ná talle episodes tussen hulle uiteindelik ’n goeie vriendskap met die Zoeloekryger Pungushe. Wilbur Smith se beskrywing van die ongerepte aarde en die vriendskap tussen twee mense van heeltemal uiteenlopende kulture, gebruike en gewoontes getuig van goeie navorsing en bied waardevolle insigte aan wie ook al die leser is.

Die mynopstande van 1922 – toe wit mynwerkers hulle met geweld verset het teen afdankings ter wille van goedkoper swart en ander ingevoerde arbeiders – vorm ook ’n kerngedeelte van die boek. Soos wat dit seker ’n fiksieskrywer se reg is, word sommige van die gebeure – amptelike syfers toon 39 wit mynwerkers, 43 burgerlikes en 219 soldate het omgekom – so bietjie aangepas ter wille van die storielyn.

Die verloop van Mark Anders se lewe, sy huwelik met ’n uiters diensvaardige meisie en sy stormagtige verhouding met Courtney se verwende lieflingsdogter Storm vorm nog ’n integrale deel van die verhaal. Storm word self met ’n swangerskap in ’n ongelukkige huwelik ingedwing en dit op sigself vorm uiteindelik ’n integrale deel van die boek.

Die skrywer is in 1933 gebore en het sy 35 boeke oor drie dekades geskryf en 120 miljoen kopieë verkoop. Agt van sy skeppings is vir rolprente en TV-reekse aangepas. Hy het sedert sy eerste boek (1964) die uitgewer Charles Pick se raad gevolg deur net oor dinge te skryf wat hy goed ken.

Aanhangers van hierdie skrywer – en lesers wat hom nie ken nie – sal Wildernis geniet, ook danksy die puik vertaling. Dis ’n boek met geloofwaardige karakters en gebeure wat enduit boei, hoewel toeval dalk hier en daar ’n net té groot rol speel.

The post Boekresensie: Wildernis deur Wilbur Smith appeared first on LitNet.

Een nag en ’n bietjie
Hester Kruger
Uitgewer: Human & Rousseau
ISBN: 9780798174152

Margaretha du Plessis en haar man Johannes word in ’n plaasaanval ontvoer. Die bestuurder, een van drie aanvallers, bestuur die Du Plessis-bakkie onhandig en swenk gevaarlik deur koppies in ’n donker verlatenheid. Die bakkie se petrol raak op. Margaretha word beveel om saam met een van die aanvallers, ’n donker reus van ’n man, in die bosse langs die pad te wag tot die bakkie in die dorp brandstof kan kry.

By die vulstasie in die stil dorp word Johannes se bankkaart nie aanvaar nie.

Margaretha lê in die bos by die stilswyende reus. Sy begin besef dat die ander aanvallers nie gaan terugkom nie. Dan rits die reus sy gulp oop.

Jou - die leser se - spanningsvlak is nou so hoog dat jy te bang is om verder te lees. Jy sug, hou asem op, en lees dan verder. Op geen manier kan jy die boek neersit nie.

Hester Kruger het hierdie meevoerende verhaal op ware gebeure gebaseer. Die amper onderbeklemtoonde dwingendheid van die gebeurde daardie nag en die tyd daarna skep tog die indruk dat die waarheid hier veel, veel groter as enige moontlike fiksionalisering kan wees. Selfs die gebruik van die derdepersoonsvertelling laat die leser nie glo dat die verloop van daardie nag en die gevolge daarna ’n werklikheid was nie.

Die nag en Margaretha se ontsnapping word knap, amper filmies, deur Hester Kruger beskryf. Margaretha skeur haar hemp en kuitbroek in die bos. Sy beland in ’n rivier; daar is diep poele, baie klippe. ’n Skielike bondel lig is ’n swerm gloeiwurms. ’n Magiese element doem in die donker op met die verskyning van die weiende bokke op die rivierwal.

Die nag word lig. Uiteindelik strompel sy kaalvoet by die nabygeleë dorp die polisiestasie in.

Die bure wil help. Kinders kom van oorsee af. Berading word gegee. Binne weke word nog plaasaanvalle bekend gemaak. Margaretha moet baie later in die hof getuig.

Terugflitse na haar jeug met die speel saam met Lerato en Mpho (Maponyane, aan wie die boek opgedra is) is aanvanklik bloot lekker herinneringe tot dit in uiteindelike begrip én skok verander wanneer ’n onverwagse herontmoeting op ’n baie later ouderdom plaasvind.

So ’n ontmoeting? Die skryfster skryf in haar nawoord dat hierdie herontmoeting inderwaarheid plaasgevind het, asook die agt verdere plaasaanvalle in hul buurt.

Hier is ’n besonderse boekvertelling in ’n besonderse styl.

The post Boekresensie: Een nag en ’n bietjie deur Hester Kruger appeared first on LitNet.

Travels with my father
Karen Jennings
Publisher: Holland Park Press
ISBN: 9781907320699

Award-winning author Karen Jennings is well-known for her poetry, short stories, editing and the novel Finding Soutbek (2012). Her new book, Travels with my father: An autobiographical novel (2016), is a sophisticated and sensitively written story which makes us contemplate the nature of loss, grief and love. It traces a daughter’s attempts to come to terms with these issues through artistic expression.

The narrator, Karen, takes the reader on a reflective journey prompted by the death of her father, Keith Jennings, after a long battle with cancer. At the heart of the autobiographical project then lies a patriography: a struggle to write the father. The figure of the father has been a prolific subject in literature, and in narratives by South African authors a notably contentious, prickly subject, but Jennings eloquently negotiates this challenging terrain to present a sensitive reconstruction of a father, one without malice, who questions the self and contemplates the complexities of a new relationship – in this case with Juliano, the man Karen falls in love with “six months after [her] father’s death” (9). It is a painfully honest narration with moments of understated humour.

Emerged in her recollection of Keith – a former English teacher – is a matrix of remembrance and philosophical thought informed by history, politics, genealogy, literature, objects, places and other tales of grandeur, sadness and death – all woven together through the motif of travel. We accompany Karen on her visits to sites in Cape Town and other places on the globe: Tasmania, India, Netherlands, Austria, Italy, Russia, Uganda and Brazil (many visited as writer in residence). In turn, we learn about Keith’s own journeys and what he taught his daughter through stories and his interest in literature, culture and history. In this way, the narrative spins a web across time and space to show how lives, from near and far, intersect in the most ordinary and extraordinary ways. Not once does Jennings lose sight of the troubled histories of places and people. She draws on an astonishing array of private and secondary materials to recreate her subjects and give ambience to contexts.

Permeating this exquisite travelogue, then, is the spectre of the father, a presence that drives home a realisation of the finality of death and prompts reflection on the countless manners in which we remember, grieve over, honour or fail to honour the dead. And for that matter, treat the living. Tales of ghostly figures and haunted places abound in the narrative. These rich details make it at once a haunted and hauntingly beautiful story.

In one of my favourite moments (and there are too many to include here), Karen and Juliano take a trip to Hout Bay the day before her birthday. They sit overlooking the harbour while eating ice cream. She recalls how Keith, his body ravaged by chemotherapy, struggled to eat anything but ice cream towards the end. Any reader who has lost a loved one will be able to identify with this description: “Something as small as this – the taste of gelato, the smell of salt in the air – returns my father to me. It is as though he is sitting beside me, and I feel an urge to turn towards him and say hello” (130).

Structurally the narrative is divided into six parts, each reminiscent of a stage of grieving, following chronological time that leads to a level of self-understanding, albeit still marred by doubt about the future, but because Jennings works with memory (literal and mental travel), the story is not strictly linear. After all, remembering is a murky and fragmented business, and the more so when one consciously attempts to forge a cohesive narrative from it. Of this, Jennings is cogently aware, as she poignantly informs us: “When people ask me how the book is going, I tell them that I am in a ‘thinking phase’ or just say ‘it’s fine’. I am tired of having to think of my father every day in this way. Of having to trawl through the past and imbue everything with meaning” (95). Later she says, “It is difficult to separate what is alive from what is dead, what is false from what is true. We are all guilty of it: dismantling the past, trying to create something new, something we considered to be an improvement. Even in this book there are memories I have created from the rubble of others” (114).

It is precisely this skilful weaving of the rubble of other memories that compel me not to reveal too much about the content of the book. It has to be read. This is the only way to appreciate the nuances of Jennings’s exquisite craftsmanship. As someone with a keen interest in life writing and travel writing, I have been waiting for this is book for a long time, precisely because the author so skilfully challenges problematic conventions in these fields and, as the title signals, weaves a story that escapes neat generic categorisation. For instance, while on her visit to Uganda, Karen takes a trip “to the tourist attraction of the source of the Nile” (127). A boatman, Isaac, ferries her to “the small island” with its curio hut to see the site:

I exit the hut through the other door, directly into the lake. A round blue sign in the water identifies what is claimed to be the source of the Nile. I stand beside it, hold up my camera and take a photo of myself hastily as a noisy Indian family approaches, pushing me to the side. I lean against the wall of the gift shop, beneath a sign that warns of fines for urinating. I watch the water, unable to distinguish between Lake Victoria, the source or the Nile itself. All appears the same to me, water, expanding out, north, south, east and west. I look down at my camera. The screen shows the photo I have just taken beside the blue sign. I aimed poorly. I am not in the frame. Only in the bottom right-hand corner, a strand of my hair, blowing, and in the distance, water and water. (128)

There is no conquering or exoticising gaze in this moment, unlike those that proliferate in travel narratives about this history-laden site. Here is bare honesty, drawing attention to the fleetingness of one’s own existence and the futility, the heartaches and dangers even, of efforts to frame and claim what cannot be distinctly fixed.

While reading, I found that I was gradually slowing down my pace to savour the beauty of each phrase. I became like Milly, described in one of the family anecdotes as someone who “ate excruciatingly slowly. So slowly that everyone else would be eating their dessert while she was still busy on her soup” (131). For me, this book is an unsparing quest for meaning on so many levels and one certainly deserving of the highest accolades.

The post Book review: Travels with my father by Karen Jennings appeared first on LitNet.

Soetloop
E Kotze
Uitgewer: Kwela
ISBN: 9780795707735

Sedert E Kotze se indrukwekkende debuut met die kortverhaalbundel Halfkrone van die nagmaal het sy haar lesers beïndruk met die beskrywing van die milieu en die mense van die ongenaakbare Weskus. Sy doen dit steeds met haar roman, Soetloop (2016), wat volg op Hoogty en haar ander romans.

Hierdie verhaal handel oor mense in die vroeë twintigerjare van die vorige eeu – wat daagliks die stryd teen armoede aanknoop en verstrengel raak in die soms onvermydelike gevolge van hierdie sukkelbestaan, waarin ’n bestaan van hul ouers slegs herhaal word.

Die “soetloop” is die wasplek waar die vroue hulle wasgoed was, aan die rand van die rotse “waar vars water onder ’n ligpienk rotsplaat uitsyfer” uit ’n soet lopie uit ’n ondergrondse aar wat soontoe dreineer uit die kalkklip en granietrotse boontoe.

Dié “soetloop”, as titel, word algaande ’n al hoe meer ironiese titel, want van die voorkoms van dié geïmpliseerde soort weelde is daar min sprake in die lewe van die karakters en hul leefwyse. Tog is daar die oomblikke wat hulle iets daarvan ervaar en bly die “soetloop” by meer as een van die karakters ’n wens en droom om bevryding van armoede.

Dit blyk ook te verwys na die “standhoudende soet welling van die liefde” waarvan daar in hierdie roman nie veel sprake is nie, veral nie wat die standhoudendheid daarvan betref nie. Daarom word daar wel  na Thomas Hardy se roman The return of the native verwys na aanleiding van Thomasina (Kattie) se naam: “’n love story, maar ook sad” (p 134).

Kattie, die hoofkarakter, is een van Claas Prins, getroud met Ellen, se elf kinders. Hy word ook genoem Klaas Arm, as gevolg van sy regterelmboog wat onherstelbaar beskadig is. Kattie is die laaste van hul elf kinders, eintlik Thomasina, maar omdat sy kleintyd heeltyd doenig was met die kat onder die tafel het die bynaam bly steek.

Hulle gesin, eens van die boereadel van Agterbaai, word uit hul huis uitgesit wanneer hulle die plaas, De Hoop, verloor, en ’n tuiste moet maak van Laaggeleë. Dié name dra verder by tot die betekenisvorming van naamgewing in hierdie roman. Kattie word deur haar lewe ook gedwing om van een tuiste na die ander te swerf en elke keer van vooraf ’n huishouding te prakseer met die karige middele tot haar beskikking.

Die kinders word een na die ander “uitgeplaas” om as oppassers of arbeiders binne ander families te gaan werk totdat hulle self ’n beter heenkome gaan soek of probeer bewerkstellig. In ’n sekere sin is dit ’n ontsnapping uit hulle huis met sy huwelik vol “broeiende stuipes”, maar slegs met wisselende mate van sukses. Kattie dink in ’n stadium daaroor dat sy net ’n “gatvlieg” is, nog een van die ongevraagde kinders wat “uitgepos” moet word ter wille van oorlewing (p 127).

Kattie is van kleins af ’n “moeilike” en eiesinnige kind, skerp en intelligent en gou “bekkig soos ’n papegaai”. Eers word sy as ’n helper gestuur na hulle ou woning, De Hoop, wat vir haar soos ’n tweede tuiste word ten spyte van die feit dat sy haar vasloop in die tirannie van Ant Ester.

Sy besef gou dat die deftigheid wat sy haar by die mense van die huis verbeel het, net van toepassing is op die portret in die voorhuis; die werklikheid is veel anders. Hier word sy eers net by die agterdeur toegelaat en ondanks al haar harde werk en talente net ’n “aangenaaide lap” en stuurdingetjie wat steeds op neergesien word as “ongesjineerd”.

Die parallel van ’n ongelukkige huwelik word egter ook op daardie plaas uitgebeeld en op 17, wanneer sy dit nie langer daar kan uithou nie, kry sy die kans om ’n bietjie van die soetloop by die Van Aardes te ervaar.

By hulle is sy ’n gewaardeerde lid van die gesin, word sy blootgestel aan ’n gelukkige huwelik, musiek, perdry en kry sy kans om haar vaardighede ten toon te stel. Sy gedy onder hierdie omstandighede en besef eers baie later in haar lewe dat dit ’n soort fantasiewêreld was waarin sy vir vier jaar in ’n mate kon wegbreek uit “die kettings van armoede”. Sy sou later in haar lewe daaraan terugdink as ’n besondere ervaring, ’n “knaende honger ... ’n verlange na geurige dae en getinte aande. Die hunkering na ’n ander lewe”(p.258).

Op 21 besluit sy egter onverwags dat haar tyd by hulle uitgedien is, dat sy nou haar eie lewenspad moet bepaal en sy besluit skielik, tot almal se verbasing en ontsteltenis, om met die wisselvallige en onbetroubare Mike Laumbaert te trou. Hoe wisselvallig hy kan wees, kom sy deur haar getroude bestaan saam met hom eers agter. Die Van Aardes en ook haar eie familie begryp nie hierdie skielike besluit nie, soseer dat “nêrens iemand vir hulle ’n gesig gehad het” toe hulle die nuus van die troue oordra nie.

Die res van die roman beskryf dan hierdie swerwersbestaan en voortslepende armoede saam met haar man en later drie kinders. Sy bly ’n onwrikbare, sterk vrou met ’n “instinktiewe spaarsamigheid” onder bitter moeilike omstandighede. Soms is daar tog nog geleenthede om haar talente te kan uitleef soos met die bakkery, waarvan sy kortstondig ’n bedryf kan maak, en later die ordening en beheer van die dorpsbiblioteek.

Die huwelik en selfs die verhouding met haar kinders het egter ook maar min soetloop-oomblikke. Kattie bly maar die meisie en vrou wat met die “oorskietstroke tevrede moes wees” soos vroeër op De Hoop. Sy én haar man loop by tye selfs weg, maar tog bly daar ’n verbintenis tussen hulle twee: “’n Verbintenis tot die einde. Wie sal dit verstaan? So ’n onpaar”, sê haar broer Nieko. Die beskrywing van hierdie “onpaar-verhouding” en die verhouding met haar kinders vorm die latere deel van die roman.

Soos met haar vorige romans en kortverhale blink Kotze uit met die beskrywing van ’n ruimte en tydsgees en is haar woordgebruik uiters treffend in die herskep van daardie wêreld en sy mense. Hier word aparte suiwer boerseep vir die baba se doeke gekook, werk ’n mens “vir ’n skepel broodkoring” en is die bestaan ’n “leef tot op die been, ’n dermskraapsel”. ’n Onverstaanbare gebeurtenis word beskryf  as: “waar’t jy so iets al ooit op ’n viool hoor speel?”.

Besonderhede oor die lewenswyse en aard van ruimte en bestaan is so uitgebreid soos die beskrywing van die pluk van die gansdonse en die verwerking daarvan tot donskomberse (p 167) en ’n wêreld waar perde nog beslaan word, die velling van ’n wa- of karwiel nouer getrek word, die ploeë uitmekaargehaal word en die skare skerp gemaak word (p 93).

Kotze skep lewensgetroue karakters met goed gemotiveerde handelinge binne ’n uiters realistiese konteks. Die deurlopende atmosfeer is egter dié van mense wat die vryheid na ’n ander lewensbestaan soek, na ’n ander kant van hul wêreld waar dit beter sal wees, waar hulle tog iets van die “soetloop” sal ervaar. Die werklikheid is egter huwelike waarin daar stiltes heers, waar die stiltes harder spreek as die woorde en sommige van die familie hulle moet oorgee aan “besluiteloosheid en die genade van ’n onseker toekoms” (p 120).

Die roman is weer eens bewys van Kotze se besondere vermoë om ’n spesifieke ruimte en karakters te skep wat die leser saamneem op die familiegeskiedenis van mense wat jy sal onthou lank na jy klaar gelees het.

The post Boekresensie: Soetloop deur E Kotze appeared first on LitNet.

Multivers
Hennie Smith
Uitgewer: Naledi
ISBN: 9780928316643

2016 was ’n opwindende jaar vir Afrikaanse poësie. Talle nuwe digters het by ’n verskeidenheid uitgewers gedebuteer. Bibi Slippers (Fotostaatmasjien), Etienne Terblanche (By die nag se wit kant in) en Shirmoney Rhode (Nomme 20 Delphi Straat) is maar enkeles wat hul unieke stemme by die Afrikaanse digkuns gevoeg het.

Hennie Smith is een van die debutante wie se bundel Multivers by Naledi verskyn het. Saam met onder meer Lina Spies, Cas Vos en Christine Barkhuizen-Le Roux vorm Smith nou deel van dié uitgewer se toetrede tot die mark vir die publikasie van Afrikaanse poësie wat die afgelope dekade hoofsaaklik danksy Protea se volgehoue geloof in die publikasie van Afrikaanse poësie, deur laasgenoemde uitgewer oorheers is.

Die bundel word tans gelys as een van Naledi se topverkopers. Dit gebeur selde dat ’n digbundel ’n uitgewer se topverkoperlys haal tensy dit ’n bundel van ’n gevestigde digter soos Joan Hambidge, Breyten Breytenbach of Johann de Lange is. Die eer val debutantdigters selde te beurt. Die vraag wat gevolglik gevra moet word, is waarom poësieliefhebbers juis Smith se bundel aanloklik vind ten spyte van die feit dat hy ’n onbekende digter is.

Met die eerste oogopslag is die besonderse voorblad opvallend. Naledi het ongetwyfeld geen moeite ontsien om die bundel se voorkoms so aanloklik moontlik te maak nie. Mimi van der Merwe se tekeninge komplementeer die teks en sluit tematies aan by die gedigte. Die waterverftekening van ’n naakte vroulike figuur op die voorblad is gepas, aangesien dit (veral) op die tweede afdeling van die bundel van toepassing is.

Die digter is ’n fisikus van beroep en gevolglik resoneer die tema tesame met die filosofie en kosmologie sterk in Multivers. Volgens die woordverklarings in die bundel word die titel soos volg verklaar:

Die samehang van die univers word deur eenvoudige wiskundige “wette” beskryf, maar daar is in elke formule ’n konstante wat toevallig die presiese waarde het wat Homo sapiens se bestaan moontlik maak. Fisici poog om die toevalligheid te verklaar deur te postuleer dat daar ’n oneindige aantal universe is sodat al die moontlike waardes van die konstantes “getoets” word. Ons bevind ons in dié univers wat ons bestaan moontlik maak. Hierdie magdom universe word die multivers genoem. (101)

Multivers is dus ’n term uit die fisika en volgens die digter poog elke gedig om ’n (klein) univers van woorde cum gedagte te wees. Laasgenoemde verklaring klink vir die meeste lesers besonders ingewikkeld, maar word geleidelik deur die gedigte ontsluier.

Die bundel bevat drie afdelings, getiteld “ars poetica”, “ewige vroulikheid” en “woelende woorde”. Die programgedig heet “Multivers” en lui soos volg:

Uit ’n gedagte-knal
’n singulariteit van denke
kristalliseer woorde
galaksies van strofes
in ’n verdigte univers

dieselfde woordelemente
verskillend gejukstaponeer
mag stol in nuwe strofes
om ’n ander univers te gee

só laat die skeppingswoord
’n multivers ontspring
vir singuliere denke
’n verbeelde werklikheid.

Die gedig dien as gepaste inleiding tot die bundel, aangesien dit op geslaagde wyse die skepping van die univers waarin die mens hom (of haar) bevind, as metafoor vir die digter-as-skepper van woorde en poësie aanwend. Die “ars poetica” word verder verwoord in gedigte soos “woordpalet”, “woorde spin” en “woordskig”.

In ’n oerwolk van swewende woorde
blaas die Muse ’n sagte sug
bring ’n roering in die gewelf
woorde wat koaguleer

óm gedagte-swaartepunte.

Algaande uit die newels spin
’n patroon van reëls en strofes
wat aan die univers van taal
gestalte gee en sin.

Die tweede afdeling, “ewige vroulikheid”, bevat van die bundel se mees geslaagde verse. Die verse is minder akademies van aard en die metafore word op geslaagde wyse verwoord. Interessante verwysings na Helena van Troje asook Héloïse en Abélard kom voor. (Die gedig “Héloïse” kan ook op intertekstuele vlak met NP Van Wyk Louw en Sheila Cussons se gedigte oor die twee geliefdes vergelyk word.) Vroulikheid figureer sterk (soos die afdelingtitel aandui) met ’n subtiele erotiese toon wat in talle van die gedigte aanwesig is.

Gravitasiekolk

Die swaartekrag van vrouwees
wat uit jou wese straal
word ’n gravitasiekolk
waarom my denke
galakties tol

en stadig inspiraal
tot ek jou geheuehorison
penetreer
deurklief
om in kosmiese koïtus
in jou op te gaan
en soos sterrestof
spermies
in jou omhelsing
in te plof.

Die afdeling beslaan die grootste aantal gedigte in die bundel. Alhoewel die meerderheid gedigte vroulikheid, liefde en verhoudings op geslaagde wyse verwoord, is daar egter die minder geslaagde gedigte wat clichéagtig daar uitsien. “Fees van harte” dien as enkele voorbeeld: “Ek sein vir jou met Valentyn/ ’n hartjie rooi simbool/ sluimer liefde lank geleë/ wat oor die jare spoel (…).”

Die slotafdeling bevat gedigte met ’n meer persoonlike toon waarin allerlei fasette van menswees ter sprake kom. Wat my veral opval omtrent die bundel in sy geheel is die wyse waarop Smith wetenskaplike elemente met die meer emosionele aspekte van die menslike bestaan inkorporeer. Op spreekwoordelike wyse dissekteer Smith die menslike psige binne die groter “multivers” van ons bestaan.

Multivers is ’n belowende en opwindende debuutbundel wat ’n waardevolle bydrae tot die nuwe stemme in die Afrikaanse digkuns lewer.

The post Boekresensie: Multivers deur Hennie Smith appeared first on LitNet.

Titel: Die leliemoordenaar
Skrywer: Lerina Erasmus
Uitgewer: Human & Rousseau
ISBN: 9780798174213

Eers was Lerina Erasmus bekend as aktrise, maar in die tagtigerjare het sy ook begin skryf, onder meer aan radioreekse soos My hartjie my liefie, Noodskoppelmaai, Solitaire, Vriendinne en Die Mannheim-Sage. Erasmus het werklik ’n huishoudelike naam geword toe Die Mannheim-Sage vir televisie verwerk en in 1986 uitgesaai is. Dis ’n periodedrama wat in die era van die goudstormloop aan die Witwatersrand afspeel en is ook as trilogie uitgegee. Nog TV-reekse, waaronder Moordspeletjies en Dot & Kie, het gevolg.

Die leliemoordenaar is Erasmus se eerste misdaadriller. Die skrywer het onlangs beaam dat sy reeds ’n tweede een aan die skryf is. Die leliemoordenaar speel oor twee tydvakke af: tydens die apartheidsbestel én in hedendaagse Suid-Afrika.

Braam Brink, ’n ondersoekende joernalis, en Adam Williams, wat in die weermag is, ontmoet mekaar deur hul gedeelde belangstelling in motorfietsry. Wanneer dié twee een oggend – in 1985 – in ’n plattelandse kafee naby Hartebeespoortdam bymekaar kom, hoor Brink vir die eerste keer van sy vriend se rol as soldaat. Tydens ’n ekspedisie in Angola verdwyn Adam egter. Braam stel ondersoek in, maar dan word sý liggaam tuis gevind. Selfdood is die bevinding.

Sowat 30 jaar later volg Braam se dogter, Daniella (Danny) Hector, die spoor van ’n berugte reeksmoordenaar. Teen dié tyd is sy al ’n topspeurder; selfs die FBI wil haar aanstel. En dit ten spyte van haar vrees vir vuurwapens. Danny se brose gesinslewe word versteur wanneer sy Johannesburg toe verplaas word om die “klipmoordenaar” te probeer vastrek. Tot dusver kon niemand die saak oplos nie. Haar onwillige ma, Rachel Brink, en dogter, Nadia, trek saam.

Om die reeksmoordenaar te vang, blyk onmoontlik te wees. Nes Danny op sy spoor is, wyk hy van sy gewone moordpatroon af. Aanvanklik moor hy elke drie weke – wanneer die rooi lelies blom. Die slagoffer se hart word uitgesny en met ’n klipgrafsteentjie waarop ’n lelie uitgekerf is, vervang. Die wit lelies blom op ander tye ...

Met die hulp van ’n span deskundiges wat spesiaal uitgesoek is, volg Danny elke leidraad op. Die web span al nouer. Hou die moorde dalk verband met ’n figuur uit dié topspeurder se verlede? Dalk selfs met haar pa se dood lank gelede? Danny besef nie dat die moordenaar háár ook dophou nie. Trouens, sy is die een wat hy uitgekies het om hom te vang.

Hierdie misdaadroman is allesbehalwe alledaags. Eerstens kan die leser gou aflei wie die moordenaar is. Tweedens is Die leliemoordenaar een van die grusaamste romans in Afrikaans. Jy ril en gril tot in jou haarwortels. Derdens is die storie kompleks en oorspronklik. Leon van Nierop sê juis op die agterplat dis “propvol warm intrige, spanning en onverwagse wendings”. Vierdens word die liefdeselement totaal onderbeklemtoon. En laastens worstel die leser met vrae wat die spanning geleidelik laat opbou. Soos: Sal Danny weens haar vrees vir vuurwapens kan skiet wanneer sy uiteindelik die monster vang?

Dit het duidelik fyn skryfwerk gekos om van die moordenaar ook ’n mens, oftewel ’n volronde karakter, te maak. Hy is ’n gebroke man wat wraak neem op dié wat indirek verantwoordelik is vir die dood van sy vrou en kind. Eienaardig genoeg is die leser saam met hom verlig oor een van sy moordpogings.

Erasmus se roman is hoogs toeganklik. As aktrise hoor sy waarskynlik ook haar karakters praat, so vlot vloei die dialoog. Soos dit ’n goeie romansier betaam, het sy aan elke karakter ’n eiesoortige praatstyl gegee. Sersant Koot Human sê byvoorbeeld: “Delicia Brown ... Sy het glo in een van daai sleaze clubs gewerk, ’n stripper of iets.” Aan humor ontbreek dit nie: Billy Venter sal “met graagte die donner” wat nou by sy gewese vrou kuier “se gesig vir hom herrangskik”. Iemand anders word as “laer as slangsnot” beskryf.

Die skrywer se navorsing is puik. Erasmus sou moes ondersoek ingestel het na die (ware) Cradock Vier wat in die apartheidsjare vermoor is, moordwapens, die effek van sekere dwelms en die bosoorlog in Angola. Daarby hoort sy teen dié tyd ’n kenner van amarillisse te wees.

Die uitbeelding van die milieu slaag eweneens, veral wat Danny se Westdene-huis betref. Wanneer sy haar intrek neem, weerspieël die plek absolute sielloosheid. Ook kenmerkend van daardie stadium van haar lewe.

Hoekom juis Die leliemoordenaar as titel as daar deurentyd na “die Klipmoordenaar” verwys word? Algaande word dit duidelik: die leliesimbool sorg nie net vir ’n treffende voorblad nie, maar ook vir ’n grusame wending wat met die bemesting van blombolle verband hou. Daarteenoor is die blom so onskuldig, so mooi.

Die roman bevat wel enkele jakkalsies. Hier en daar ontsier clichés die skryfwerk: hande is om ’n stuurwiel geklem, iemand skulp toe tussen vreemdes en iets bars soos ’n sweer oop. Soms gaan die skrywer ook te rojaal met ellipse te werk. Daarby is wagte tog aan diens, nie op diens nie. Dis ook nie in gemeen nie, maar gemeen. Dan word daar na die High Mile Club verwys, pleks van die Mile High Club. Karakters word ook meer as een keer in die solar plexus geskop. Nie alle lesers weet waarskynlik dat dit die gedeelte bo die naeltjie is nie.

Hoewel die liefdeselement dikwels sterk in misdaadromans figureer, is dit nie hier van toepassing nie. ’n Jammerte, want ’n geliefde wat vroeër ingebring is, sou dalk net die hoofkarakter (wat obsessief is oor haar werk) meer tot haar reg kon laat gekom het én vir ’n bykomende lekkerlees-element gesorg het.

In geheel gesien, is Die leliemoordenaar ’n welkome toevoeging tot die misdaadgenre. Teen die laaste paar hoofstukke haal jy weens die spanning so vlak asem dat dit voel of jy jou bewussyn gaan verloor. Dis ’n moet-lees vir rillerliefhebbers, maar word beslis nie vir sensitiewe lesers aanbeveel nie.

The post Boekresensie: Die leliemoordenaar deur Lerina Erasmus appeared first on LitNet.