Die dood en die sin van die lewe
Anton van Niekerk
Uitgewer: Tafelberg
ISBN: 9780624075332

Wat het my besiel om ’n filosofieboek soos hierdie deur te lees? Daar is twee redes: eerstens voel ek dit is belangrik om uit mens se gemaksone te klim. Elke leser weet waarvan hulle hou, en filosofie is nie my tipiese keuse nie. Maar daar is ’n ander, groter rede, en dit is dat ek een van Van Niekerk se vorige boeke, Geloof sonder sekerhede, so geniet het. Geloof sonder sekerhede het natuurlik reeds in 2005 verskyn, maar ek het die hersiene 2014-weergawe van die boek gelees. Volgens Van Niekerk is sy nuutste boek “die resultaat van byna 20 jaar se navorsing” (11). En dit word duidelik namate mens lees. Van Niekerk verreken deurgaans in die boek filosofiese werke wat die tema van die dood ondersoek, en die boek is voorsien van voetnote wat die besonderhede daarvan weergee.

Volgens Van Niekerk is die dood deesdae grootliks ’n taboe in ons samelewing. As voorbeeld gebruik hy die kerkhof, tradisioneel die deursnee-mens se laaste rusplek. Maar die woord “kerkhof”, wat dikwels nog as sinoniem vir “begraafplaas” gebruik word, verklap aan ons iets van vergange dae. Die kerkhof is eintlik daardie gebied rondom ’n kerk wat met ’n heining afgeskort is – dis basies soos die kerk se tuin. Mens vind by baie kerke nog grafte in Suid-Afrika, veral van die gemeentes se eerste leraars, en in sommige gevalle is mense selfs binne-in kerke begrawe. Die uitdrukking “stinkryk” kom ook na bewering van die gebruik om veral ryk mense binne-in kerke te begrawe, en waarvan die reuk van die oorskot dan in die kerk gehang het.¹

Volgens Van Niekerk is die gebruik om die kerkhof te skuif vanaf die kerk na ’n gebied ver weg, dikwels selfs buite die dorp, en dit dan ’n “begraafplaas” te noem, ’n voorbeeld van hoe die dood verskans word in ons moderne samelewing. Kortom, ons samelewing is nie doodvriendelik nie. Ons probeer die dood wegsteek vir onsself en vir mekaar. Dit mag dalk so wees, maar ek weet nie of ek saamstem met die voorbeeld nie. Daar is dalk ander redes vir die ontstaan van begraafplase. Die eenvoudige omvang van ons spesie se getalle maak dit waarskynlik prakties onmoontlik dat mense almal binne die radius van hulle sakrale geboue begrawe kan word. Mens sien in elk geval deesdae al meer die “gedenktuine” wat opgerig word by kerke, spesifiek by daardie groepe waar verassing aanvaarbaar geword het, en die as dan in die kerkhof gebêre word. Op dié manier herleef die ou gebruik om jou laaste rusplek in die letterlike “kerkhof” te kry dus tog op ’n nuwe manier na al die jare.

Nietemin, dit is ongetwyfeld so dat verskillende mense op verskillende maniere reageer op die dood, en dat die dood deur vele mense as iets negatiefs ervaar word. Van Niekerk ondersoek ook hierdie feit in sy besinning deur gevalle uit sy persoonlike ervaring in herinnering te roep van verskillende mense se reaksies op die dood. Van Niekerk vra uit die aard van die saak ook na die sin van sy ondersoek, en kom tot die gevolgtrekking dat die mens die dood moet ondersoek sodat die lewe beter verstaan kan word.

Met ’n onderwerp soos die dood verwag mens nogal so half en half ’n sterk teologiese aanslag, maar hiervan is weinig te vind. Van Niekerk sê reeds vroeg in die boek: “Hierdie boek is, les bes, ook geen teologie nie” (27). In een van die weinig komiese oomblikke in boek deel Van Niekerk dan ’n hou uit na die teoloog Isak Burger wat ’n boek oor die dood geskryf het met die “amusante” titel: Die eerste vyf minute na die dood. In verband met Burger se boek merk Van Niekerk op: “Afgesien van die vraag hoe hierdie skrywer kan weet waarvan hy in so titel praat, verstaan ek ook nie waarom die tydperk waaroor hy skryf slegs ‘vyf minute’ is nie! Dit sou tog veel meer leersaam wees as hy die periode ’n bietjie langer kon maak?” (28).

Daar is ’n heel interessante bespreking in hoofstuk 7 in verband met periodisering. Hierdie hoofstuk se titel heet dan ook “Die dood in ’n postmoderne wêreld”. Vir my is enige vorm van periodisering maar ’n uiters sintetiese saak waaraan ek versigtig sluk, maar ek aanvaar langtand dat dit deel is van die wetenskap. Maar wat vir my veral fassinerend was, is Van Niekerk se kritiek op die begrip postmodernisme. Hoewel ek redelik vertroud is met filosofiese periodisering en die begrip postmodernisme, was ek totaal onbewus van die bestaande kritiek daarop. Dit bly nietemin vir my ’n goeie beginsel om versigtig met enige vorm van periodisering om te gaan, omdat dit so ’n abstraksie is.

Die dood en die sin van die lewe is, soos seker reeds uit die titel duidelik is, glad nie maklike leesstof nie. Van Niekerk se uiteindelike gevolgtrekking na al die besinning kom vir my neer op iets soortgelyk aan die konsep van ubuntu, naamlik dat die sin van ons bestaan intrinsiek verweef is met die bestaan van ons medemense, en dan verder in die maniere waarop ons sin kan gee aan die mense rondom ons se bestaan, spesifiek deur diens aan die samelewing.

Die laaste woord oor die dood is dit sekerlik nie, maar hierdie boek is ’n unieke en vars bydrae oor ’n onderwerp wat nog nooit, sover ek weet, op dié manier in Afrikaans aangepak is nie. Hoewel die sin van die lewe as onderwerp al voorheen in Afrikaans aangepak is, is dit nog nooit op so ’n manier in samehang met ’n ondersoek na die dood gedoen nie.

¹ Spook: Stellenbosch salig-swewend. Pasella. http://www.pasella.com/artikels/SPOOK-Stellenbosch-salig-swewend.html?articleID=197.

The post <i>Die dood en die sin van die lewe</i> deur Anton van Niekerk: ’n lesersindruk appeared first on LitNet.

Lees jy ’n boek waarvan jy ander lesers wil vertel? LitNet nooi alle lesers uit om hul indrukke van ’n boek wat gedurende die laaste twee kalenderjaar verskyn het, te skryf en te stuur. 

Die doel van hierdie onderafdeling op LitNet is om boekgesprekke onder lesers aan te moedig en medelesers se aandag op boeke te vestig. Kritiek is welkom, maar persoonlike aanvalle teen skrywers sal nie geduld word nie.

• Jou indrukke mag van ’n publikasie in enige taal wees, maar moet geskryf wees in Afrikaans, Engels of Nederlands.
• Woordtelling: minimum 300, maksimum 1 500.
• Die lesersindruk hoef nie aan enige formele stylriglyne te voldoen nie, maar gaan asseblief taalgebruik noukeurig na voordat jy die bydrae instuur.
• ’n Lesersindruk kan ’n informele of ’n meer formele aanslag hê; die invalshoek is die leser se eie keuse.
• ’n Lesersindruk moet asseblief nie alle kinkels en intriges van die verhaal verklap nie. ’n Kort opsomming van die storie is wel gepas.
• Geen anonieme inskrywings sal aanvaar word nie. 
• Geen vergoeding is ter sprake indien jou lesersindruk verskyn nie, maar LitNet bied graag ’n platform waar lesers hul sê kan sê.
• Jou inskrywing moet jou eie oorspronklike werk wees en mag nog nie voorheen elders verskyn het nie, insluitende op die sosiale media.
• LitNet behou die reg voor om nie alle indrukke wat ontvang word, te plaas nie.
• Indien jy nog nie oor ’n profiel op LitNet beskik nie, stuur asseblief ’n kort biografie en foto van jou sodat een vir jou geskep kan word.

Stuur jou lesersindruk, kort biografie en foto na lesersindruk@litnet.co.za. Slegs indrukke wat per e-pos ontvang word, sal oorweeg word.

Ons wag op jou opinie!

The post LitNet wag op jou lesersindruk! appeared first on LitNet.

As by fire – the end of the South African university
Jonathan Jansen
Publisher: Tafelberg
ISBN: 9780624080305

Jacob Zuma chose to mark the Day of Reconciliation by reaching out to protesting students and promising free higher education, an unsurprising but contentious move. That act spurred me to finish reading As by fire, Jonathan Jansen’s analysis of the responses of South African university vice-chancellors to the #RhodesMustFall and #FeesMustFall (and associated) movements.

By pure chance I happened to be on the UCT campus on 9 March 2015, the day Chumani Maxwele decided to douse the statue of Cecil John Rhodes in excrement, kicking off a protest movement that called not only for the removal of the offensive statue but for a removal of the hostile organisational climate that many black students felt permeated UCT and other historically white universities (HWUs). #RMF was not the first to call for this at UCT – similar calls had been made for as long as I can remember, with organisational climate surveys, research projects and outbreaks of protest underlining the need for what we then called transformation – but things were different this time: firstly, a mere month (to the day) after the initial protest action the statue was removed. This concrete response, while limited, was nonetheless symbolic, and signalled a difference from previous responses, which were usually to appoint task teams to frame new policies, to investigate renaming a few venues, or to review systems and procedures to speed up recruitment and retention of black students and staff. Secondly, the movement spread like wildfire. LUISTER, a documentary about the oppressive experiences of black students at Stellenbosch University and Elsenburg Agricultural College, spawned #OpenStellies, which was soon joined by #WitsSoWhite, #RhodesSoWhite and similar movements at other HWUs, as well as splinter movements abroad such as #RhodesMustFallOxford. Months later, fresh impetus came with the beginnings of #FeesMustFall at Wits University, spreading beyond HWUs to historically black campuses and institutions, where long-standing protests about fees and resources became part of a national uprising. Jansen notes that while many seemed surprised at the outbreak and extent of the protests, university leaders were not: they had been warning for some time of the “perfect storm” brought about by “massification” on the one hand and cuts to resourcing on the other.

Many news reports, blogs and scholarly articles have been written about “the hashtag movements”, but As by fire is the first comprehensive, systematic attempt at analysing the reflections on the movements from the perspectives of the leaders of those universities most closely involved. Jonathan Jansen – the “servant-leader” of the University of the Free State at the time, and himself no stranger to institutional climates hostile to black staff and students – is well placed to undertake the task, and he puts his privileged access to good use, soliciting accounts from his peers that are both frank and unguarded. Interviews with 11 vice-chancellors, and his own views as a 12th, form the bulk of the data around which the analysis is constructed. For this alone this book is worth a read. The revelations go some distance beyond the carefully chosen responses which appear in newspaper reports, on institutional websites or in press releases. There is no attempt to balance these views with the “student voice” – that is not the intention of the book, nor would such an attempt to provide “representative” views of a “leaderless” movement be feasible, as is underscored by accounts from several of the university leaders of constantly changing negotiating teams, priorities and positions, experiences which frustrated the university leaders but which reflect the dynamic nature of the protest movements.

Jansen locates the movements within the broader political climate in the country, noting how the developments mirrored others happening within the ruling ANC, and traces the ideological trajectory within the movements from one initially apparently aligned with the ANC, to subsequent alignment with the EFF, Pan-Africanism and Black Consciousness. Noting that protest was neither sudden nor new to HBUs, which had experienced protests more or less consistently throughout, Jansen remarks that it was only when the HWUs experienced protest that the media, and the State, began to pay attention. Indeed, it is HWUs that receive the bulk of the focus in his book, although HBUs such as UWC and NWU and merged institutions such as CPUT feature alongside. These very different histories imply very different trajectories, and these differences are drawn out together with similarities in the accounts and the analyses. For those whose exposure to the movements has been largely, or entirely, through the media, experiences on the ground from universities enjoying less media attention than UCT or Wits add nuance and texture.

I was interested in Jansen’s choice to discuss first the financial roots of the crisis – the impetus for #FeesMustFall – before considering the cultural roots (which gave rise to #RMF and associated movements), not only because chronologically #RMF preceded #FMF, but because I had noted a shift in sentiment in the reception of the movements when the focus moved from the symbolic to the material.

Nancy Fraser¹ (2013:176) distinguishes between “injustices of distribution and injustices of recognition”, stressing that while the latter are not reducible to the former, they are also not “merely cultural”, and that both need to enjoy attention if social justice is to prevail. Observing the responses to the movements, I wondered if public sentiment as reflected in the social media had been willing to countenance the need for greater inclusivity in the climates on campuses – after all, I don’t know a single person who felt any affinity for Rhodes, despite the childhood thrill of climbing on to the backs of the lions at his memorial – but when it came to questions about the public vs the private good of higher education and, thus, who should carry the costs, well, that was another matter. Polarising debates predicated on the need for social justice versus “affordability” (also characterised as “prioritisation” – assuming that the money could be found, were there not far more urgent needs, such as health care, early childhood development or investment in basic education?) gnawed away at the earlier support for the movements, and were matched by a progressive shift in the movements’ rhetoric from the earlier intersectionality to a more Africanist, or as Jansen terms it, “nativist”, position.

“Nativism” is not a term in common parlance in South Africa, although the sentiments are not unknown: more commonly referenced as “xenophobia”, it is usually directed at amakwerekwere, who are constructed as “foreigners” from elsewhere in Africa. The term is seldom applied to foreigners from Europe,² the Americas or Australasia, for example, and has clear racial and class connotations. Choosing to use this term, which is most commonly associated with US politics, Jansen appears to have in mind an American audience – backed up by his choices of US comparisons when the more obvious ones might be found in the UK (where #RhodesMustFall had a splinter movement at Oxford, while the National Union of Students enthusiastically supported campaigns such as “Why is my curriculum white?”, and fees protests dominated the headlines a few years ago) and elsewhere in Europe (for example, Nieuwe Universiteit in the Netherlands staged sympathy protests with #RMF; fees protests in Germany led to free higher education) or elsewhere in the “developing world” (student protests in Chile leading to fee-free higher education). It may be that having worked in the US, Jansen is more familiar with that context, but given the very great differences between the US higher education system and that in South Africa, it appears counter-intuitive to non-US readers, and leaps out as a sop to publishers to lend an “international appeal” to the work.

Jansen’s views on decolonisation are no secret – the discussion at http://www.litnet.co.za/problem-decolonisation-jonathan-jansen-seminar provides a good primer – so it is unsurprising that he dedicates a chapter of this book to outlining his scepticism towards the decolonialising thrust of the movements. While he criticises the appropriateness of “decolonisation” in a political context which, he argues, saw off colonialism more than a century ago, his main concern stems from the targeting of the university curriculum – which he positions as a convenient scapegoat, reducing student concerns around curriculum to “flag waving” and institutional responses to review curriculum in the light of such concerns to “regrettable bowing and scraping”. Anyone who has taught in a university knows that curriculum is not sacrosanct – while some disciplines do claim a “canon”, this is seldom universal and is always open to contestation. While students – by definition novices to a discipline – may perhaps not be the best arbiters of the fitness of curriculum, dismissing such concerns out of hand – and the sincere efforts to consider these – risks smacking of reactionary high-handedness.

In a chapter discussing “Shackville” and the “welfare university”, Jansen presents as a new phenomenon the expectation of a generation of students that “the university” (as a proxy for “the state”) will take care of their needs, not just their education. This argument is premised on “born frees” having grown up with access to social grants, a new phenomenon unknown by previous generations. Yet this argument reads a little disingenuously – those of us who studied on bursaries or scholarships in the “old days”, before “massification”, did indeed have our living expenses taken care of through such bursaries or scholarships at the more generous end. For others, student loans from banks were a possibility – working parents could sign surety against assets such as future pay cheques or property, an option not available to many of the poorer students trying to make ends meet today. Is it unreasonable that today’s students expect the same package that previous generations had access to – especially when discourse around making universities accessible to poor students neglects to spell out the limitations of resourcing not only in terms of numbers of beneficiaries but also in terms of what will, and won’t, be covered by provision such as NSFAS? In the past, too, many students were able to secure part-time (or even full-time) work to support themselves while studying. In a massified context a smaller proportion of the student body has access to such opportunities, and in a climate of heightened unemployment, that reduces still further. These are system-level problems, and students who experience them are right to raise them as such. If the system cannot accommodate the absolutely poor, but only the relatively poor, it should be honest about doing so and not mislead students for whom the wherewithal to feed themselves, travel to lectures or take care of their personal hygiene is simply not there. On a related note, the “black tax” – particularly the practice of sending remittances home to support the extended family – provides another example of the system’s lack of comprehension of the requirements of what in international terms are referred to as “non-traditional students”. It is slowly being accepted that if access and participation are to be truly widened to “non-traditional” students, these students cannot simply be expected to adapt to the system, but the system reciprocally needs to adapt too. If the system does not adapt to the differing needs of a changing student population, the failings of the system become privatised and projected on to the individual students, who become pathologised as deficient – an argument that Jansen appears to be falling into in his discussion of the “welfare university”.

It was while reading Jansen’s chapter on the “anti-social media” that I struggled to continue reading. I began to wonder whether we had witnessed the same movements, whether we inhabited the same universe, never mind the same universities. Jansen laments the attributes of social media that shaped the movements in management-hostile manner – from the use of hashtags and WhatsApp groups to organise protest action speedily to the university leaders’ loss of control over the narrative though the spread of “fake news” through edited video clips shot on mobile phones. I do not see social media as bad, nor the democratisation of information authoring. The “higher” aspect of higher education, I would argue, involves engaging students critically, socio-culturally and politically – the latter requiring them to assume an authorial voice themselves instead of merely commenting critically on others’ authorship. While technology may have made containing the protests more difficult, as it most certainly did, it also provided tools for the university leaders and their own teams. Jansen’s own descriptions of receiving late-night messages from a WhatsApp group of university managers show that this was used to some extent, while comments he cites of other vice-chancellors illustrate how the bureaucracy of university management was ill-suited to capitalise on the immediacy offered by social media in terms of constructing their own narrative. Decrying the tools because one lacks mastery demonstrates a lack of creativity in analysis.

Jansen really comes into his own with his discussion of the personal costs of leadership (by which he means university leadership; the personal costs of leadership among students can be surmised from allusions on social media and elsewhere, but have to my knowledge yet to be systematically analysed in the same way). He lists the high turnover rate among his sample – although, as his sample contains only vice-chancellors, the true extent is lost, since some universities are set to experience an almost entire turnover at senior leadership level. This focus on vice-chancellors only is both a strength and a limitation. In focusing on the individuals carrying the can, a nuanced picture of individuals, the people behind the statements, emerges. This, though, sets up a “hero” narrative – and there are indeed anecdotes where the vice-chancellor is presented almost as a “saviour”, stepping in to finance individual students’ dire emergencies, for example – and raises questions about the role of the senior leadership team and how this may have differed from institution to institution. One interviewee alludes to “disappointment” that his staff did not support the decision to securitise the campus, raising tantalising questions about the process and accountability for that decision, and the extent to which it was shared across the senior leadership team. Having watched over the years how differently different incumbents inhabited the role of vice-chancellor in a single university, I can’t help but wonder how differently the different vice-chancellors in Jansen’s sample inhabited their roles, and the extent to which some leaders acted as Lone Rangers while others led as a team – and how this may or may not have affected both the handling of the crises on their campuses and their personal responses and costs to self.

Jansen closes his text by considering the question: When does a university cease to exist? He argues that underfunding, interference and instability have doomed South African universities, before offering the “ray of hope” that ordinary citizens recognise the value of the university and fight for its survival. Yet Jansen’s argument is predicated on recognising only a single valid model for criticality, for scholarship, for Knowledge. I would argue that the university ceases to exist when it cannot conceive of possibilities outside of its current form, outside of the current body of knowledge and current limits of imagination. Universities should foster creativity as well as technical knowledge, and in the process of confronting their own limitations new possibilities emerge. I don’t share Jansen’s pessimism – universities have survived since the Middle Ages through far worse than student protests – but rather see the Fallist movements as providing opportunities for honest, thoroughgoing reflection in South African universities to consider how best to fulfil their mission, in their context, at this time.

Endnotes

¹ Fraser, N. 2013. Fortunes of feminism: from state-managed capitalism to neo-liberal crisis. London: Verso.

² Francis Nyamnjoh’s #RhodesMustFall: nibbling at resilient colonialism in South Africa takes the unusual position of situating Rhodes as makwerekwere.

Photo of Jonathan Jansen: Menán van Heerden

• Also read: The advent of fee-free education and the future of universities in South Africa
• Also read: Wat gaan op universiteitskampusse gebeur?

The post <i>As by fire – the end of the South African university</i> by Jonathan Jansen: book review appeared first on LitNet.

Voor ons vergeet: sodat ons kinders ook kan weet
Saamgestel deur GD Cloete, A Boer en JS van Rooy
Uitgewer: Christelike Lektuurfonds
ISBN: 9781868044214

Die verhaal van die versplinterde Nederduitse Gereformeerde Kerk-familie is redelik bekend aan mense met ’n sin van die historiese – hoe die kerk in 1857 die eerste keer aparte kerkdienste toegelaat het weens die “swakheid van sommige”. Eers is daar slegs verskillende dienste gehou vir wit mense en “kleurlinge”,¹ maar mettertyd het dit ontwikkel tot verskillende gemeentes gebaseer op ras. Die NG Sendingkerk wat hieruit ontwikkel het, het in 1881 ’n sinode gevorm. Later het die kerk ook verder ontwikkel met verskillende sinodes vir swart Suid-Afrikaners en vir mense van Indiese oorsprong. Die regering het later ook hierdie vier breë klassifikasies van wit, kleurling, swart en Indiër gebruik en die bevolkingsregistrasie en groepsgebiedewette het gevolg, en die kerk het dus in die proses ’n deurslaggewende rol in die ontwikkeling van apartheid gespeel. Dit was die jare wat daar gepraat was van die “Moederkerk” en die “dogterkerke”. Dit is dan ook verder redelik bekend hoe die Sendingkerk uiteindelik formeel teen die beleid van apartheid in opstand gekom het, deur die NG Kerk in ’n staat van beskuldiging te plaas, en veral met die aanvaarding van die Belydenis van Belhar in 1986, wat apartheid as strydig met die wil van God verklaar het. Uiteindelik het ’n deel van die Sendingkerk saamgesmelt met die NG Kerk in Afrika, en so het die Verenigende Gereformeerde Kerk in 1994 ontstaan, hoewel ’n gedeelte van die NG Kerk in Afrika steeds voortbestaan.

Dit is in breë trekke die storie van die NG Kerk se familie. Die jare van “moederkerk” en “dogterskerke” is vandag lankal iets van die verlede, maar die verhale agter dit alles is steeds agter ’n sluier verskans. Voor ons vergeet dokumenteer iets van die groot stuk vervreemding en ontnugtering tydens die jare van kerklike apartheid. Die boek vertel van “die ervaringe van afgetrede predikante tydens hulle bediening in die NG Sending- en Verenigende Gereformeerde Kerk” (vi). Dit is ’n unieke en fassinerende publikasie, maar dit is ook pynlike leesstof waarvan opskrifte soos “Ek het ook maar ‘baas’ gesê”, “Jy het nogal ’n oulike meidjie” en “Petrolbomme teen die evangelie” in die inhoudsopgawe reeds getuig.

Verhale oor die verlede laat altyd unieke uitdagings aan die skrywers daarvan. Baie van die rolspelers lewe byvoorbeeld nog, en hulle identiteite word maar soms liewers verswyg. Hoewel elkeen van die 17 verhale unieke gevalle is, is daar patrone wat oor en oor herhaal word in Voor ons vergeet. Daar is die pynlikhede van die groepsgebiedewet en die pasboekstelsel. Leraars wat nie in die kerk se pastorie mag woon nie, weens groepsgebiede. Verskille in salarisse. In een dramatiese verhaal probeer die munisipaliteit om een gemeenskap se huise plat te stoot, maar die gemeente vorm ’n menseketting om die stootskraper, en die drywer van die stootskraper het uiteindelik op vlug geslaan. Dan is daar die wantroue tussen mense. Die spioenasie. Die veiligheidspolisie wat inbreuk maak op mense privaatheid. Preke wat gefynkam word vir enige politieke boodskap. Daarmee saam is die onluste van die 1980’s en 1990’s, in aanloop tot die 1994-skikking. En daar is die patriargale verhouding tussen die “moederkerk” en die “dogterkerk”, en hoe dit tot magsmisbruik gelei het. Dit alles word weer afgewissel met versoenende samewerking, waarvan daar ook gevalle was. Die oorgrote meerderheid van die verhale speel af in die Suid-Afrikaanse platteland, maar daar is ook sommige verhale wat in stedelike gebiede afspeel.

Die enigste eintlike kritiek wat miskien gelewer kan word op die publikasie, is dat daar hier en daar enkele drukfoute in die boek voorkom. Die is egter so minimaal dat dit nie die publikasie uitermatig ontsier nie. Deur die loop van 90 bladsye word die leser getrakteer op die pynlike verhale van ’n minder bekende deel van ons geskiedenis. Dit lyk nie asof die verhale swaar geredigeer is nie, en die vertellers se taal en metafoor is deurgaans deel van die narratief. Mens kry ook deurlopend die idee dat hierdie maar nog net die oortjies van die seekoei is. Dat daar nog baie is wat nie gesê word nie, dat jy slegs maar besig met ’n voëlvlug is.

Voor ons vergeet vertel die verhale van mense wie se stemme dikwels in die verlede nie geduld was nie. Die boek bied ’n mens ’n venster in die komplekse verhouding van die NG Kerk-familie – ’n familie wat vandag nog steeds net so broos is as tydens die jare van apartheid. Dat daar oorgegaan is tot die dokumentering van hierdie verhale, is iets waarvoor ons die samestellers van hierdie boek hartlik moet bedank. Sommige van die leraars is al oorlede, en hulle verhale is vertel deur diegene wat hulle geken het. Op die flapteks word gesuggereer dat daar nog van hierdie verhale gedokumenteer sal word, ook vanuit die NG Kerk in Afrika, wat ’n welkome toevoeging sal wees indien dit realiseer.

Sou hierdie droewige verhale afgespeel het indien die kerk nie opgedeel was in verskillende rasgroepe nie? Dit is ’n vraag wat deur mens se kop maal by die lees daarvan, en waarop daar seker geen klinkklare antwoord is nie. Dat Suid-Afrika polities kon integreer, maar vandag steeds met ’n versplinterde NG Kerk-familie sit, verswak steeds die verhoudinge in die land. Dit vervreem gemeenskappe van mekaar en is ’n teelaarde vir wanpersepsie. Maar bo alles ondermyn dit ook die relevansie van die NG kerke teen die agtergrond van die breë rigting waarin die land beweeg. Voor ons vergeet se grootste waarde lê egter daarin dat dit verhale dokumenteer wat nog nooit voorheen vertel is nie. Dit maak dit ’n kosbare bydrae wat mens se insigte verryk, ongeag of die kerk nog vir mens belangrik is of nie.

1 Kleurling is ’n omstrede term van rasklassifikasie wat in apartheidswetgwing gebruik is.

The post <i>Voor ons vergeet: sodat ons kinders ook kan weet</i>: ’n lesersindruk appeared first on LitNet.

LitNet het lesers in September 2017 genooi om voortaan hul lesersindrukke van onlangse publikasies vir LitNet te stuur vir publikasie. Die projek gaan in 2018 voort en jy kan hierdie bladsy besoek vir meer inligting oor die lesersindrukke op LitNet. Ons verwelkom nuwe bydraes.

Alle lesersindrukke wat tot en met 15 Desember op LitNet verskyn het, het in aanmerking gekom vir ’n R1 000-kontantprys.

Bibi Slippers (Foto: Naomi Bruwer)

Bibi Slippers het die lesersindrukke beoordeel en Alta Cloete is as die wenner aangewys vir haar lesersindruk van Alles begin met Anna deur Annemari Coetser. Sy ontvang R1 000 kontant. Lees haar lesersindruk hier.

Bibi het die volgende terugvoer op Alta se resensie gegee:

Alta Cloete se indrukke van Alles begin met Anna het vir my uitgestaan onder die inskrywings omdat sy dit regkry om gelyktydig aan al die vereistes vir ’n goeie resensie te voldoen. Terwyl daar sekere resensies was waarvan die toon vir my lekker gelees het, ander waar die resensent se ywer vir die boek aansteeklik was, en weer ander wat van ’n breë kennisbasis spreek, het Alta se resensie al hierdie eienskappe. Ek het haar bondige inleiding waardeer, waarin daar agtergrond oor die skrywer saamgevat word vir lesers wat nie met haar werk bekend is nie. Die boek word ook netjies in die konteks van die tradisie van boeke oor die oorlog geplaas, en daar word gewys op dit wat dié boek van ander van haar soort onderskei. Die temas wat in die boek ontwikkel word, word bespreek sonder om bloot die verhaal oor te vertel, en daar is genoegsame voorbeelde uit die boek om die argumente en insigte te staaf. Ek was veral beïndruk deur die manier waarop die resensent die boek se inhoud in verband kon bring met dinge wat in die huidige samelewing van belang is – so iets laat onmiddellik ’n potensiële leser voel dat die boek relevant mag wees tot sy of haar eie lewe, al speel dit in die verlede af.  Die toon van die resensie is gemaklik sonder om outoriteit prys te gee; mens voel deurlopend dat dié resensent iemand met kennis is wat jy as leser kan vertrou om ’n aanbeveling te maak. En die aanbeveling kom dan ook, heel duidelik aan die einde van die resensie. Uiteindelik was dit egter veral Alta Cloete se bereidwilligheid om kritiek uit te spreek wat deurslaggewend was tot my besluit. Die feit dat sy krities is oor die spanningslyn wat verbreek word deur die bybring van twee ander verhale, is iets wat moontlik vir die skrywer waardevol kan wees by die skryf van ’n volgende boek. Die kritiek oorskadu nie die res van die resensie nie, en die resensent maak dit duidelik dat sy steeds positief voel oor die boek, ten spyte van die kwessies wat sy aanspreek.

Alles begin met Anna deur Annemari Coetser: ’n lesersindruk deur Alta Cloete Alta Cloete Lesersindrukke "Die grootste waarde van hierdie roman lê in die oopskryf van die lyding en psigiese ineenstorting van ’n enkeling en die langdurige uitwerking daarvan op haar nasate. Dis ’n tragiese verhaal, ja, maar dis eintlik verfrissend dat ’n stoere Boervrou in haar menslike swakheid uitgebeeld word."

The post Die beste lesersindruk van 2017 aangekondig appeared first on LitNet.

Ramaphosa: The man who would be king
Ray Hartley
Uitgewer: Jonathan Ball
ISBN: 9781868428342

Die merkwaardige van dié boek is sy tydsberekening. Dit het verskyn kort voor Cyril se verkiesing as leier van die ANC, wat beteken die skrywer het nie geweet of Ramaphosa verseker was van die partyleierskap nie – nóg minder van die presidentskap. Tog het hy die kans gewaag en lyk dit toenemend of sy implisiete geloof in Ramaphosa geslaag het.

Hartley, wat Ramaphosa van vroeg af ken – sedert die onderhandelings oor die Grondwet al – fokus sy verhaal op Ramaphosa se potensiaal as toekomstige president. Dis geen biografie dié nie.

Maar dis ook nie ’n hagiografie nie. Wat die boek juis interessant maak, is dat die skrywer sonder doekies omdraai soveel inligting moontlik oordra as wat nodig is om die leser te bemagtig om sélf te oordeel of die man het wat dit verg om leier van ons troebel land te word. En daarby ’n suksesvolle een. En lees ’n mens die boek, is die prentjie wat by jou opkom inderdaad een van ’n komplekse en onvolmaakte, maar op baie terreine suksesvolle leier.

As ’n gesoute politieke joernalis gee Hartley – soos te verwagte – noukeurig aandag aan feite en besonderhede, sonder om die meevoerende gang van van die interessantste tye in ons geskiedenis te laat skade ly. Die boek lees maklik en nooi jou amper soos ’n roman om vir ’n antwoord aan die einde te soek.

Die boek plaas tye en gebeure onder die vergrootglas wat spesifiek vir die leierskapsvraag belangrik is: kortweg, die jare van Ramaphosa se politieke bewuswording as student, aktivis en aangehoudene; sy rol as stigter en onderhandelaar van die National Union of Mineworkers (NUM) teenoor Bobby Godsell; die ikoniese oomblik toe hy links van Madiba na dié se vrylating op die balkon by die Kaapse Parade gestaan het; Mandela se openlike verwyings na hom as sy opvolger; en die grondwetlike onderhandelings met Roelf Meyer as NP-gespreksgenoot. Later is daar sy meteoriese opgang in die sakewêreld; sy oënskynlik dramatiese politieke struikeling met die Marikana-skietvoorval; sy verrassende en triomfantelike terugkeer na die politiek; en die hoogspanningsdraad wat hy in die afgelope onstuimige Zuma-jare moes loop – en steeds loop.

Uiteindelik stuur alles af op die vraag: Is Ramaphosa gereed om te lei?

’n Tema wat deurgaans sterk figureer, is die teenstelling tussen Ramaphosa se sjarme en sy kil berekendheid. Dis hoe FW de Klerk daarna verwys:

His relaxed manner and convivial expression were contradicted by coldly calculating eyes, which seemed to be searching continuously for the softest spot in the defences of his opponents. His silver tongue and honeyed phrases lulled potential victims while his arguments tightened relentlessly around them. (53)

’n Goeie voorbeeld is ook die gevierde goeie verhouding met Roelf Meyer, verteenwoordiger van die destydse regering in die oorgangsonderhandelings. ’n Bekende storie wat dikwels vertel word om te bewys hoe gemaklik die twee in mekaar se geselskap was, is die een van hulle forelvangekspedisie. ’n Vishoek het in Roelf se hand vasgehaak en Cyril het dadelik ingespring om dit te verwyder – nadat hy Roelf ’n stywe dop whiskey ingejaag het. Hier is Hartley se insiggewende beskrywing:

According to Meyer, “[t]hat fishing incident was just one of many, but it was indicative of the kind of relationship that we succeeded in building, the friendship that we succeeded finally to build, and the chemistry that exists between us.” But if Meyer saw a genuine friendship developing, Ramaphosa saw opportunity. His comments on trout fishing could just as well be a description of how he evaluated negotiation opponents.: “You need to know what they are feeding on and how they are behaving, then decide on a strategy.”

Years later he would tell Leslie Cowling, then writing for the Mail and Guardian, that “the only contribution trout fishing made to the negotiations was that he learnt how his opposite number looked when he was anxious and in pain”. (59–60)

Die leser soek vergeefs na enige aanhaling van Ramaphosa wat enige wederkerige warmte teenoor Meyer beskryf. En jy kan weet dat as die skrywer dit gehad het, hy dit sou genoem het – juis om nuanse te gee aan die klinies berekende aspek van die politikus se persoonlikheid.

Soos baie suksesvolle leiers het Ramaphosa ook ’n massiewe ego. Sy toespraak na die mislukte mynbouloononderhandelings in 1986 is niks meer as ’n poging om glans te verleen aan ’n strategie wat gewoon skipbreuk gely het nie. Ook Hartley se vertelling van Ramaphosa se ietwat kleingeestige versuim om Mandela se inhuldiging as president by te woon nadat die party besluit het om nié gehoor te gee aan Mandela se keuse van hom as adjunkpresident nie, lig dié minder vleiende kant van sy persoonlikheid toe.

Saam met hierdie helaas onaantreklike eienskappe is die oorweldigende indruk waarmee ’n mens gelaat word dat Ramaphosa ’n man van aksie is, iemand wat niks in sy pad sal laat staan om ’n doelwit te bereik nie; kortom, hy doen wat nodig is – mits dit wettig en eerlik is.

Voorts gaan dié doelgerigtheid gepaard met ’n ambisie wat kompleet soos ’n laserstraal op sy mikpunt kan fokus. En ’n onstuitbare vermoë om mense tot sy standpunte om te haal. Een van die boeiendste stukke in die boek is die beskrywing van hoe Ramaphosa die NUM van feitlik niks opgebou het tot ’n bedingingsmasjien van ver oor 300 000 lede – ’n mag wat die andersins magtige Anglo American laat sidder het. Dieselfde geld die onstuitbare tsoenami van sy sakeryk wat hy – en onthou dit – uit niks uit ontwikkel het, aan die begin sonder die kunsmatige hulp van vandag se formele wetgewende steun en handveste wat ondernemings dwing om sekere persentasies aandeelhouding aan swart bemagtigdes oor te dra.

Die verhaal van Cyril as leier illustreer ook sy byna verkleurmannetjieagtige pragmatisme. Van ’n sosialistiese vakbondleier ondergaan hy radikale ekonomiese en sosiale transformasie tot ’n sakereus wat whiskey drink, forel vang en reusebeesstoete en wildboerderye aan die gang hou. En moenie dink sy ondernemings is bloot vir die skyn nie. Rampahosa doen letterlik op ’n skaal van miljarde sake.

Tog was daar een onbetwisbare laagtepunt in sy loopbaan en openbare lewe: Marikana. En dis hier waar ’n mens moed skep oor die integriteit van dié man.

Sy byna bomenslike veldtog om sy beeld hierna as vakbondleier wat vir werkers omgee te herstel is tekenend van ’n loopbaan wat hom herhaaldelik in die vuur van aktiewe politiek gelouter het. Só sê hy:

I take full responsibility of my role in it, and once again, my role was as follows. I was disturbed upon hearing that 10 miners, 10 innocent miners, had been killed. My reaction was: this cannot be activism. This is a criminal act. Back then I felt that the situation should be dealt with by the law. It was inappropriate language. I cannot try to be smart about it. (99)

Uiteindelik bevind die Farlam-kommissie van ondersoek Ramaphosa was onskuldig aan enige wangedrag of nalatigheid in verband met die tragiese skietvoorval.

Net so is die volgende paragraaf vir my as ’n Suid-Afrikaanse kieser van besonderse belang:

One thing is certain: Ramaphosa has no association with any of the corruption scandals that have plagued South Africa. It is a remarkable fact that his name is not mentioned once in Andrew Feinstein’s 672-page magnum opus on the global arms trade, The Shadow World. His name has not come up in the hundreds of thousands of leaked Gupta emails which have provided so much detail on the minutiae of corruption and state capture. (191)

Mandela was die een wat Ramaphosa se onderhandelingsvernuf van vroeg af raakgesien het. Daar is min twyfel dat sy bedingingsvaardigheid in die klipharde vakbondwêreld, Codesa en raadsale van groot ondernemings tot ’n formidale instrument geslyp is. Daar is waarskynlik vandag nie nog so ’n doeltreffende onderhandelaar in ons land nie.

Die groot raaisel omtrent Ramaphosa se potensiaal as toekomstige leier van die land bly egter die ekonomie. Hartley pak met ietwat bedrukkende stelselmatigheid die reeks kwale van ons ekonomiese treurmare uit: werkloosheid, stadige groei, gebrekkige belegging en vermorsing. Dan wys hy daarop dat Ramaphosa se probleem beslis nie sy kennis en vernuf in die ekonomiese arena is nie. Eerder dalk sy politieke wil:

Although he is one of the country’s wealthiest men, Ramaphosa is in the odd position of relying on the trade union federation Cosatu and on the SACP for political leverage ... The problem is that some of the structural reforms needed to return South Africa to economic success are impossible without deeply offending this left-wing political base. (195)

Daar is min aanduidings van Ramaphosa se ideologiese posisie. Dit is daarom moeilik om te weet wat hy op beleidsvlak regtig oor byvoorbeeld swart bemagtiging, privatisering en arbeidswetgewing dink. Dit is dalk een van die min punte van kritiek op ’n andersins baie volledige prentjie. Hartley het genoeg ervaring as ’n politieke joernalis om ons ten minste te help bespiegel. Uiteindelik is dit ’n dwingende vraag wat onbeantwoord bly.

Die punt wat wel deeglik beklemtoon word, is dat Ramaphosa moet doen waaraan hy teen dié tyd as politikus gewoond is, en dit is sy hoogspanningbalanseertoetjie. Politiek bly maar eenmaal die kuns van wat moontlik is, en dit is hoekom mens nie noodwendig ekonomiese uitsprake wat hy tot nou toe maak, vir soetkoek moet opeet nie .

Ten slotte is die indruk wat dié uiters insiggewende, boeiende en omvangrylke beskrywing van Cyril Ramaphosa as leier laat, een van ’n man wat nie hier is om vriende te maak nie. Nie onder die kiesers nie, nie by die vakbonde nie, nie onder sy swart sakevennote nie, en allermins onder korrupte politici. En hy is ambisieus genoeg om, indien nodig, op genadelose wyse te doen wat nodig is.

In Ramaphosa se eie woorde tydens die Chris Hani-gedenklesing van April 2017 (waarin hy uit die ANC-dokument “Through the eye of the needle?” aanhaal):

A leader should win the confidence of the people in her day-to-day work. Where the situation demands, she should be firm; and have the courage to explain and seek to convince others of the correctness of decisions taken by constitutional structures even if such decisions are unpopular. She should not seek to gain cheap popularity by avoiding difficult issues, making false promises or merely pandering to popular sentiment. (198)

Waar Ramaphosa: The man who would be king my onkant betrap het, is dat dit my gelaat het met ’n ietwat ongewone gevoel in hierdie dae: een van hoop.

• Foto van Ray Hartley: LinkedIn

The post <i>Ramaphosa: The man who would be king</i> deur Ray Hartley: ’n resensie appeared first on LitNet.

Drie vroue en ’n meisie
Hans du Plessis
Uitgewer: LAPA
ISBN: 9780799386110

Drie vroue en ’n meisie is Hans du Plessis se nuutste roman en is onlangs deur LAPA uitgegee. Die keurige voorblad gee reeds ’n aanduiding van die belangrikste temas in hierdie roman, naamlik dat dit ’n verhaal is oor vroue, diamantdelwery, ’n ongenadige landskap en vooroordeel: “Vooroordeel is die een sonde wat niemand onaangeraak laat nie.”

Die roman begin met die “meisie” van die titel, Katryn, wat vir ’n skryfkundeprofessor vra om haar familiegeskiedenis op te skryf. En so word die historiese verhaal van die “drie vroue”, Amléth Murray, Catherine (Cathy) Deysel en Katrina Coetzee, saam met die hedendaagse verhaal van die “meisie”, Katryn, vertel. Die roman bied nie net ’n blik op die lewe van die drie vroue nie, maar vertel ook die verhaal van ons land se geskiedenis van armoede en swaarkry. Dit vertel hoe swaar ons voorgeslagte gekry het, maar veral van die hoop en die moed van die vrouens wat nooit ophou droom het van ’n beter toekoms nie.

Drie vroue en ’n meisie vertel die verhale van veral die drie voorgeslagte van Katryn – die een se verhaal lei tot die volgende. Die chronologie word nie net gevind in die historiese tydverloop betreffende die karakters van Skotland na Johannesburg en die subtiele verwysings na historiese gebeure nie, maar ook in hulle name: Amléth, Catherine, Katrina en Katryn, asook in die Victoriaanse teestel wat, soos die verhale vorder, breek totdat daar niks van oor is nie – simbolies van die Skotse verlede.

Die eerste verhaal is dié van Amléth – Katryn se oumagrootjie – wat uit Skotland saam met haar man na Suid-Afrika gekom het. Hy delf diamante in die Noordwes-Hoëveld en daar is gedurig by hom die hoop op die volgende diamant sodat hulle kan terugkeer Skotland toe: “Almal wat kom soek het na ’n diamant so groot soos ’n skaapkop, weet reeds, die droom is aan’t sterwe; maar die hoop bly, die hoop bly.” Die Murrays leef in uiterse armoede en leer reeds vernedering, minagting en vooroordeel ken – veral van die Deysels, wat die plaas Varkensfontein (nie ’n naam sonder enige betekenis nie!) besit.

Die tweede verhaal is dié van Cathy Deysel – Katryn se ouma – wie se verhaal ’n Aspoestertjie-element kry. Cathy se ma sterf ’n paar maande na haar geboorte en sy word by Hetta, ’n pleegma, groot. Wanneer Hetta sterf, trou haar peetpa, Gert, met ’n weduwee met twee dogters. Cathy word die “Aspoestertjie” wat moet skoonmaak, kos maak, in die kombuis slaap en totale vernedering en minagting moet verduur. Sy word nie na die troue van Hennie en Hannie Deysel (die "bal" van die Aspoestertjie-verhaal) genooi nie en staan eenkant en verworpe na die swierigheid en kyk. Dan neem die Aspoestertjie-verhaal ’n wrede draai wanneer Cathy verkrag word en ’n skoen agtergelaat word. Maar dit is die skoen wat tog uitkoms bied wanneer dit as troefkaart gebruik word sodat sy en Jopie Deysel kan trou. Cathy gryp ná Jopie se afsterwe die geleentheid aan om weg te breek van die armoede en vernedering wanneer sy later met Dors Ferreira trou, maar ook hierdie droom van haar word nie bewaarheid nie: “Ek is al weer belieg” en “Ek het lankal geleer om my swaarkry weg te steek, maar dit is my kinders se swaar wat my snags laat wakker lê. Ek het soveel drome vir hulle gehad en Dors en die stad het vir my na ’n nuwe droom vir die kinders gelyk.”

Die derde verhaal is dié van Katrina Coetzee – Katryn se ma – wat, net soos haar ma, droom om ’n onderwyseres te word, maar ook armoede en vernedering ken. Sy en haar broer en suster beland in die weeshuis, maar Katrina staan sterk en verloor nooit haar hoop op ’n beter lewe nie. ’n Sikliese verloop begin in Katrina se verhaal intree wanneer karakters van die vorige verhaal weer na vore tree – veral belangrik is juffrou Gous, wat Cathy se onderwyseres was en nou die skoolhoof van Katrina se skool is.

Dit is ’n roman wat nie net oor die karakters handel nie, maar ook oor die landskap – veral die landskap van die Noordwes-Hoëveld. Al is dit ’n ongenadige en wrede (selfs lelike) landskap (“Katryn vertel my ook dat die delwer se dogter Cathy Murray die Noordwes-Hoëveld gehaat het en dat die delwer se kleindogter Katrina, gebore Deysel, dit is nou Katryn se ma, die Hoëveld vandag nog haat”), slaag Du Plessis daarin om dit mooi in te kleur: “Miersehoop lê in die ou Wes-Transvaal, daar waar dit blom tussen die bantoms, waar dit wyd is en ’n mens nog in ’n droom kan glo. God het geen berge of bosse oorgehad toe Hy die land moes maak. Toe het Hy net die vrede en ’n duisend duiwe hier gelaat”; “Die rivier riviere luier vandag nog in hul kronkels tussen fluitjiesriet en onder wilgers deur totdat hulle verder suid, hier anderkant die dorp, in die Vaal invloei”; “En as jy verder weg staan, sien jy hoe roer stoppels wintermielies op uitgestrekte, droë lande oorkant die rivier teen die wind, onbewus van die komplekse kom wat oornag soos ’n negeoog tussen die opstal en die rivier in die spoelgrond oopgebars het.” Die landskapbeskrywings toon die keurige en liriese taalgebruik van die skrywer as woordkunstenaar. Die keurige beskrywings is ook gepas, aangesien die verteller ’n skryfkundeprofessor uit die streek is.

Maar dit is ook ’n verhaal van die geskiedenis van die land. Die boek handel oor delwers en oor oorlog en die nalatenskap van beide in ons land. Dit is hierdie twee gebeurtenisse wat aanleiding gegee het tot geweldige armoede in Suid-Afrika, asook tot swaarkry, mishandeling en ellende. Dit het gelei tot vooroordele en diskriminasie en stereotipering: “Twee beskimmelde siele wat mekaar gevind het, maar dit nie in woorde en sinne kan uitspreek nie omdat hulle mekaar se woorde moeilik verstaan. Hulle verstaan mekaar desondanks; weet wat dit is om verwerp te voel, al is die oorsaak van hulle verwerping verskillend. Dalk ook nie so anders nie, want hulle is uit ’n laer klas, die een is ’n delwer se vrou en die ander een is die bywoner se vrou. Onaanvaarbaar vir ’n deel van die gemeenskap met ’n skuldige gewete; die deel wat na meer as twee dekades steeds met hulleself ’n Boereoorlog voer op soek na ’n vyand en ’n geskikte slagveld.” Maar dit het ook daartoe gelei dat mense mekaar help: so byvoorbeeld sorg Hetta vir Amléth en neem haar dogter later as haar eie in; Hannie Deysel gee ‘n bietjie kos vir Cathy as daar niks meer oor is nie; Judy help vir Cathy in die stad met ‘n bietjie kos; die ouderling kom gee kos.

Drie vroue en ’n meisie is ’n aangrypende lekkerleesboek. Enkele punte van kritiek kan wel teen die roman genoem word, soos die laaste paar bladsye wat die roman vinnig einde se kant toe laat staan; die ellende en die swaarkry kan nogal erg wees om van te lees; en die “gelukkige einde” en “mooi slot” is hinderlik. Ten spyte hiervan is dit ’n roman wat lesers gerus kan lees, want dit verwoord nie net die verhaal van drie vroue en ’n meisie nie, maar verwoord veral die verhaal van oorlewing en aanpassing in moeilike tye en van hoop: “Hulle het die dromer vernietig, maar nie die droom nie.”

The post <em>Drie vroue en 'n meisie</em> deur Hans du Plessis: ’n resensie appeared first on LitNet.

Vroue van Atlantis
Saamgestel deur Anastasia de Vries en Eldridge Jason
Uitgewer: LAPA
ISBN: 9780799368291

Van alkoholis tot sangeres, van skoolverlater tot ’n MBA, van plattelandnooi tot dapper versorger van bergies of haweloses ... Twaalf vroue wat voorsiening in hul eie behoeftes op so ’n wyse reël dat hulle steeds ’n verskil vir ander kan maak in die plek wat hulle almal na aan die hart lê: Atlantis. Gereserveer vir slegs bruin inwoners, met sy florerende fabrieke wat werk moes verskaf, kon Atlantis moontlik ’n paradys vir sy inwoners gewees het, ’n suksesverhaal van die apartheidregering se Groepsgebiedewet. Toe nou nie.

Sosiale verval het net so vinnig soos die ekonomiese ontwikkeling toegeneem, indien nie vinniger nie, en menige jeugdige beland óf op straat, betrokke by bendegeweld, óf in tronke. Fabrieke kon slegs beperkte werksgeleenthede skep, maar die inwonertal het steeds bly toeneem, so ook talle maatskaplike probleme.

Twaalf vroue met durf en dryfkrag het oor die jare geweier dat Atlantis se talent verlore gaan en dat mense hul menswaardigheid verloor. Die twaalf het oor die jare ingegryp. Met die lees van elk van hierdie vroue se verhale is daar ’n gevoel van bemagtiging, ’n soort aanmoediging dat die leser self beter behoort te doen, meer betrokke behoort te raak en ’n verskil behoort te maak. Die verhale is op so ’n wyse aangebied dat dit empatie by die leser wek, maar ook ’n matelose respek vir hierdie vroue, want hoewel hulle buitensporige bydraes tot die samelewing maak, is daar nêrens ’n sweempie van eiewaan te bespeur nie. Eerder diepe beskeidenheid.

Die fokus hier is vroue, almal uit omstandighede wat nie ideaal was vir sukses of ontwikkeling of vooruitgang nie. Maar soos Francis Brown aanhaal in haar vertelling: "Daar is niks wat ’n vrou nie kan doen nie. Sy is so flexible, sy is in staat om alles te doen" (132).

Die ongelooflike mate van selfontwikkeling wat deel uitmaak van elkeen van die vroue se lewenspad, is opvallend in elkeen se verhaal. Niemand het dienende Martas geword en hulself in die proses afgeskeep nie. Hulle is toonbeelde van selfverwesenliking, terwyl hulle die gemeenskap dien. Mooi tuine, mooi skoene, kwalifikasies, ’n paar marathonmedaljes en selfs ’n eie strandhuis is ’n bewys dat mens as vrou juis jou eie drome kan verwesenlik terwyl jy ander help om hulle lewe te verbeter of hul potensiaal te ontgin.

Hoewel die meeste van hierdie vroue hulle beywer om die wêreld ’n beter plek vir haweloses, kanker- of MIV-lyers en gestremdes te maak, is elkeen se storie uniek – hul agtergrond en die uitdagings wat hulle moes oorkom ten einde die posisie te bereik wat hulle vandag beklee, spreek van genade, maar ook van ysere wil om hulself en hul omgewing te verbeter.

Uitdagings soos die verlies van ledemate, verkragting, tienerswangerskappe, drankmisbruik, mislukte huwelike wat op egskeiding uitloop en mislukkings in saketransaksies het nie een van hierdie dames laat besluit om tou op te gooi nie. Inteendeel, dit was juis wat hulle aangespoor het om nie net te oorleef nie, maar om te triomfeer.

Die boek is beslis die lees werd, en hoewel veral vroue hierdeur geïnspireer sal word, kan ook mans by die lees hiervan baat. Met Eldridge Jason en Anastasia de Vries se sterk joernalistieke agtergrond het hulle daarin geslaag om ’n uitstekende boek met die belangrikste fasette van die twaalf vroue se lewens saam te stel.

Daar behoort meer sulke boeke te wees; daar behoort meer ondersoek ingestel te word na die helde in ander gemeenskappe soos Atlantis, waaroor daar berig word hoofsaaklik wanneer moorde of verkragtings daar plaasvind. Maar dan behoort daar ook meer sulke vroue te wees, en ook mans, want soos Geraldine Fortuin sê: "Baie ouers is vasgevang in dwelms en kyk nie ordentlik na hul kinders nie. Ek wil ’n verskil maak" (150).

Inderdaad ’n inspirasie vir elkeen wat die boek lees.

Lees ook:

• Vroue van Atlantis: ’n onderhoud met Anastasia de Vries
• Izak de Vries se bloginskrywing oor die boek

The post <i>Vroue van Atlantis</i> saamgestel deur Anastasia de Vries en Eldridge Jason: ’n resensie appeared first on LitNet.

Closet: The remarkable wardrobe of Nataniël
Nataniël
Uitgewer: Human & Rousseau
ISBN: 9780798174374

Ons het almal geraamtes in die kas wat ons verkies om vir die wêreld weg te steek. Nie Nataniël nie. In plaas van ’n kas vol donker geheime en pynlike herinneringe is Nataniël se kas gevul met dramatiese en unieke uitrustings wat kenmerkend van hierdie ikoniese Suid-Afrikaanse persoonlikheid is. Met die publikasie van Closet: The remarkable wardrobe of Nataniël, klim Nataniël op fotografiese wyse uit die kas en wys ons van die merkwaardige kostuums wat die afgelope meer as 30 jaar reeds daarbinne hang.

Heel voor in die boek, nog voor die titelblad, tussen ’n paar collages met foto’s van Nataniël in sy uitspattige en soms omstrede kostuums, is agt volbladfoto’s van kostuummateriaal. Hierdie agt foto’s is almal nabyskote wat fokus op die fyn besonderhede van ’n spesifieke kostuum, wat nie net die gevoel van tekstuur weergee nie, maar ook die doel van Closet as’t ware vooropstel: hierdie versameling foto’s dwing die kyker om op die noukeurige detail van elke kostuum te fokus en hulself daardeur te laat wegvoer. En dis uiteindelik wat ek uit Closet met my saamneem: die belangrikheid van fyn besonderhede om iets uitsonderliks selfs uit die gewone te maak. Of soos die Italiaanse modeontwerper Giorgio Armani dit verwoord: “To create something exceptional, your mindset must be relentlessly focused on the smallest detail.”

Nataniël as storieverteller tree met hierdie boek op die agtergrond. Met rede, want hierdie kostuums het nie nodig om vergesel te word van ’n magdom woordtekste nie. Hierdie kostuums praat vir hulself en vorm ’n visuele narratief van ’n eksentrieke kunstenaarskap. Boonop beeld die versameling foto’s ook die ontwikkeling in Nataniël se kunstenaarskap uit deur middel van sy eksperimentering met vorm, styl, materiaal en kleur.

Benewens ’n voorwoord deur die Suid-Afrikaanse kuns-en-leefstyl-joernalis Diane de Beer is daar ook ’n voorwoord deur Nataniël self. Hierin skryf hy hoe hy weier om dinge uit sy verlede op te gaar, behalwe twee dinge: boeke en kostuums. Omrede albei volgens hom magic besit, het hy dit goedgedink om dit met hierdie projek te kombineer. Die eindproduk is ’n flambojante fotoverhaal verdeel in 12 afdelings, met die meeste van die afdelings wat deur ’n kort inleiding oor hierdie modefase voorafgegaan word.

Die fotoverhaal begin met ’n kort vertelling getiteld “The first one”, waarin Nataniël vertel hoe hy aan die begin van sy loopbaan eendag op toer ’n foto in ’n tydskrif gesien het wat sy lewe vir ewig verander het. Dit was ’n foto van ’n kort baadjie van nagemaakte Dalmatian-pels met ’n groot kraag, rooi binnevoering, en ’n baie nou middel. Onderaan was die nommer van die maatskappy, Blue Zoo. Die volgende dag het hy die maatskappy gebel en gevra om die einste baadjie vir hom te maak – sonder om die prys te vra – en so het Nataniël die towerkrag van kostuums ontdek wat hy voortaan op verstommende wyse by sy repertoire sou inkorporeer.

Die eerste afdeling in Closet is daarom getiteld “Blue Zoo”, en bevat foto’s van Nataniël se eerste kostuums wat te danke aan ontwerper Shani Boerstra ’n eksperimentering met lycra, plastiek, ritssluiters en nagemaakte pels was. Die tweede afdeling, “James Edward Moulder”, is ’n reeks foto’s van hierdie ontwerper se kostuums met hulle donker en gedempte kleure, multilaagmoue en krae, en jasse en hemde met Japannese vorme en onverwagte detail. Floris Louw is die ontwerper op wie daar in die gelyknamige derde afdeling gefokus word, met sy kostuums wat inspirasie uit sekere periodes in die geskiedenis put en tot lewe kom deur middel van krale-, borduur-, verf-, druk- en selfs sweiswerk. Soos die vierde afdeling se titel, “The knee-length coat” aandui, is hier ’n versameling van Nataniël se klassieke maar ook uitspattige driekwartjasse, en in “The floor-length coat”, die vyfde afdeling, word daardie lang dramatiese jasse tentoongestel wat deur die jare sinoniem met Nataniël se teaterproduksies geword het. In die sesde afdeling, “Red”, vind die leser nie net rooi kostuums van Nataniël nie, maar ook ’n gedig, “This is the colour”, waarin daar aan ’n gewese geliefde verklaar word hoe die dra van die kleur rooi, saam met die beëindiging van die verhouding, vir hom selfvertroue en as’t ware ’n nuwe lewe gegee het (met baie van die reëls wat ook direk met die kyker praat en op Nataniël se gewaagde kostuumkeuses inspeel):

I have been locked up, now I am learning
I love a stranger and now I am one
I live alone, I live unguarded
I dress to kill and I dress to stun

This is the fashion that you don’t know baby
This is the style you know nothing about
This is the person who had to be silent
This is the lover who never could shout
This is the colour that I love. (162)

Die sewende en agtste afdelings, “Black & white” en “Gold”, fokus eweneens op hierdie spesifieke kleure, met laasgenoemde afdeling wat ook ’n gelyknamige gedig bevat waarin die magiese helingskrag van die kleur goud besing word:

You put me back together
with your heavenly glue
I’ve never known anything
as beautiful as you [...]

Don’t you let this end
Don’t you let me die
Don’t make me remember
the days I couldn’t fly. (196)

“Sculpture”, die negende afdeling, verskuif die grense tussen klereontwerp en beeldhouwerk. Die tiende afdeling, “Nantes”, is ’n versameling foto’s van Nataniël se gunstelingkostuums gefotografeer deur sy boer, Erik le Roux, op verskeie plekke in Frankryk se Nantes, waarvandaan die Franse Hugenote – van wie Nataniël ’n direkte afstammeling is – na Suid-Afrika gevlug het. Ingesluit by hierdie afdeling is die tragikomiese verhaal “Jas” wat in 2016 in Nataniël se storiebundel Zip! verskyn het, waarin ’n plattelandse weduwee met die dra van ’n helderkleurige 17de-eeuse Oosterse jas skoon van haar oorlede man se vermoede seksuele verhouding met ’n Oosterse vrou vergeet. “Classic Moments”, die elfde afdeling, bevat nog elegante kostuums wat in swart en wit gefotografeer is, en “Candy”, die laaste afdeling, bevat foto’s van ’n paar helderkleurige kostuums wat al voorafgaande elf afdelings of fases se prominentste kenmerke kombineer.

Die gefotografeerde kostuums in Closet is ’n mengsel: daar is foto’s van Nataniël wat dit tydens sy verhoogproduksies gedra het; ander is bloot op ’n mannekyn afgeneem; en dan is daar van die kostuums waarin Nataniël spesiaal poseer. Deel van die kostuumfoto’s wat tydens verhoogproduksies geneem is, is ’n handjievol skermgrepe uit die vertonings se DVD-opname. Hierdie paar foto’s se swak resolusie maak ongelukkig daarvan die los stukkie garing in hierdie andersins stylvolle ontwerp, en kon liefs geknip gewees het voor die skepping die loopplank uit is. ’n Afdeling soos “Nantes” – my gunstelinggedeelte in die boek – laat mens gelukkig verby hierdie faux pas kyk. Die foto’s in hierdie afdeling is nie bloot foto’s van kostuums nie: dit is boeiende kunswerke waar die kostuums met die milieu of agtergrond in gesprek tree.

Vir die modeliefhebbers onder ons sal Closet as baken van inspirasie dien, terwyl aanhangers van Nataniël hierdie boek as gesogte versamelstuk sal wil aanskaf. Die gewone boekliefhebbers wat Closet bloot as koffietafelboek wil etiketteer, sou egter ’n onvergeeflike modeflater begaan. Hierdie boek is daardie “klein swart nommertjie” van jou boekery: ’n staatmaker wat nie net status aan jou boekrak sal verleen nie, maar ook altyd ’n gesprek sal ontketen. Nie net is dit Nataniël se eie Met Gala in portretstudie nie, maar hierdie versameling foto’s dien uiteindelik ook as identiteitstudie: ’n blootlegging van hierdie unieke en visionêre kunstenaar se droomwêreld en ’n blik op sy kreatiewe wese – ’n teatrale en fabelagtige bewys dat die vere wél die voël maak.

The post <i>Closet: The remarkable wardrobe of Nataniël</i>: ’n resensie appeared first on LitNet.

Hartlam, kortverhale oor die liefde
Samestellers: Deborah Steinmair en Gerda Taljaard
Uitgewer: Tafelberg
ISBN: 9780624082736

“Die liefde verdra alles, maar die liefde het dikwels tande.” Hierdie onderskrif van Hartlam kon net sowel die “tag line” wees vir domestic noir, ’n betreklik jong genre wat vanaf 2012 met die publikasie van Gone Girl ’n opbloei beleef. In domestic noir is die liefde soos ’n straatbrak: oënskynlik vriendelik en onskadelik, maar eintlik slinks, manipulerend en met ’n geniepsige byt wat bloed laat. Dat die liefde sy merk op jou gaan laat, beeld die 42 verhale in Hartlam goed uit. Indien jy gelukkig is, stap jy weg met ’n outydse love bite; meestal is die ervaring egter minder aangenaam. Die omslag van Hartlam met sy starende oog (dit roep dadelik assosiasies met voyeurisme op) dien immers reeds as waarskuwing aan die leser om nie soet romanse en rose te verwag nie. Vergelyk gerus Hartlam se omslag met dié van Kleure van die liefde, ’n versamelbundel met van die beste verhale uit Rooi Rose wat in 2017 by Human & Rousseau verskyn het. Op laasgenoemde lê ’n vrou langbeen in ’n hangmat, goud gebaai in sagte lig. Hartlam is die donkerder keersy van Kleure van die liefde.

In Henning Pieterse se “Twee wette” verander ’n one-night stand in ’n obsessie wanneer ’n jong student verlief raak op die middeljarige dosent en aspirantdigter. By nabetragting besef die dosent: “Hy moes tóé al die gebreekte regteroog raakgesien het, die ligte breeklyn in die middel van die kornea wat die oog vertroebel, wat die kyker se perspektief op die wêreld effens verbuig.” Verskeie verhale in Hartlam bied presies so ’n troebel perspektief op die liefde. In “Rooi angelierblare” bou Martin Steyn spanning vernuftig op rondom ’n hospitaalbesoek. Die verpleegpersoneel ken die verteller goed, aangesien hy elke dag vir sy geliefde, wat in ’n koma is, ’n rooi angelier bring. Die krag van die verhaal lê in die gevoel van ongemak wat die leser geleidelik oorrompel, die subtiele verandering in toon en konteks. Ook in “Die keiser se ete” van Jacqueline Schmahl word die leser aan die neus gelei. ’n Man berei vir sy vrou Manda al haar geliefkoosde kos voor in ’n poging om haar sover te kry om te eet. Die blote gedagte dat sy deur vreemdelinge versorg moet word, is vergesog. Albei verhale bewys die trefkrag van ’n goeie slotparagraaf.

Marlize Hobbs se “Dans” sal jou twee maal laat dink voordat jy weer saam met ’n vreemdeling huis toe gaan of jou minnaar verneuk. Die verhaal aktiveer verder ’n belangrike tema: die vroulike verteller weet “dit sal baie mense moerse happy maak as ek dit kan regkry om in ’n man belang te stel.”

In Christine Barkhuizen-Le Roux se “Bouwerk” aanvaar Malie haar kind se gayverhouding en voorgenome troue sonder voorbehoud. Die verwerping vind egter omgekeerd plaas wanneer die kind nie haar ouers na haar huwelik in die buiteland nooi nie. Malie bou vir haar dogter en Gwennie, “wat sy saam met haar eie kind in haar hart wil toevou”, ’n klipkerk op die familieplaas. Verwerping loop as tema ook sterk deur ander verhale, soos in “Daardie pragtige, swart nommertjie” van Maria du Pré waarin die slotparagraaf die leser behoorlik onder die jis skop.

“My ma is ’n gebreekte winterboom. My ma is die verknoeide takelwerk van ’n sambreel. In hierdie dae van my suster se katarsis leer ons die vele gesigte van die liefde ken.” So open Nini Bennett se “Ek is tog Mamma se liefste ou dingetjie”. Dit beeld die ingewikkelde verhoudings tussen ma en dogter en susters uit.

In Deborah Steinmair se “Eerste liefde” is dit ’n ouma se “onverdunde liefde” wat “die kind se lewe gered” het. Helena, die jong meisie in Antoinette Venter se verhaal, “Liefdesoffer” (wat tydens die Tweede Wêreldoorlog afspeel), het ongelukkig nie die ondersteunende liefde van ’n ouma of ma wat as vangnet kan dien nie, slegs Meneer Willemse wat troos en, bowenal, kos aanbied: “Dis lekker om ’n slag ’n vol maag te hê, en dit was lekker om vasgehou en geliefkoos te word.” Marianne Venter se “Jou ooilam, Ma” sluit tematies by “Liefdesoffer” aan. Die verteller is haar ma se “enigste ooilam”, maar haar pa se “one and only girl-child”. Die verhaal beeld die gruwelike nadraai van kindermolestering uit. Ook in Keina Swart se “O, die liewe Martatjie” vind die kindverteller uit presies hoe na aan mekaar die liefde en haat lê. In hierdie opsig weerspieël die verhale in Hartlam ’n samelewing waarin kinders vroeg en dikwels wreed ontnugter word. 

Daar is ’n duidelike noir-gevoel in die bundel, maar Hartlam is (soos dit ook goeie domestic noir betaam) allesbehalwe ’n morbiede lees. “Hartlam” is immers ’n outydse troetelnaam wat ’n teer, sagte liefde oproep. Hierdie gevoel word in ’n hele paar verhale vasgevang. Helene de Kock en Erika Murray-Theron se verhale ontvou stadiger, met subtiliteit en ’n ouwêreldse sjarme. Daar word langsamer die hof gemaak. Maar die pienkspookasem-eindes wat in romanses teenwoordig is, ontbreek gelukkig. Soos een van die verhale dit stel: “Om van ongeluk te ontsnap is ook ’n gelukkige slot.” In “Dis nie perdekoop nie” van Ann Hiemstra reël ’n ma ’n troue vir haar en haar man nadat hulle dogter Beauty oor die tou trap. Want “(h)oe gaan dit nou lyk as Beauty die baby laat doop en ek en jy staan daar langs haar voor die preekstoel en ons, as die baby se ouma en oupa, is nie eens getroud nie?”

Marié Heese se “Dit ruik na liefde” speel met taal en dit wat ongesê bly, geïmpliseer word. Die hoofkarakter ly aan demensie: “Name en woorde, vind sy, word soos voëls, hulle vlieg weg sodra jy nader kom.” Woorde ontvlug haar dalk, maar die herinneringe van goeie dae; die wete van liefde, die reuk daarvan, bly. “Asof hulle al van toeka se tyd af op die een of ander plek saam was. Jare lank.”

Die liefde kan ook mooi en heel maak, en eensaamheid verlig. Hiervan getuig ook Jan Beyers se verhaal “Vry” en Helene de Kock se “Enkel en alleen”.

In Louis Lategan se verhaal “Soos baaisiekel ry” probeer Isobel om haar en Japie se daaglikse teedrinkery in die ouetehuis te laat uitloop op ’n “ou plesiertjie”. En in B Clarke se “Die boerpampoenkoning” soek Leendert se ma hard vir hom ’n “nommerpas” trouvrou, een wat nie “effentjies wil wees” nie.  Beide verhale se humoristiese inslag sorg vir balans in die bundel.

Die afgelope ruk het daar verskeie tematiese versamelbundels verskyn (Kleure van die liefde, Skrik op die lyf, Die ding in die riete). Soos met alle versamelbundels is daar verhale wat uitstaan (van bekende én onbekende skrywers) en ander wat swakker vertoon. Die samestellers, Gerda Taljaard en Deborah Steinmair, se verhaalkeuses sorg egter dat Hartlam iets van die tydsgees (met Fifty Shades of Grey-waansin en #MeToo-veldtogte) vasvang. Dit is ’n relevante bundel wat die leser ’n wye perspektief op die liefde bied: erotiek, obsessie, teistering, verlange, verwerping, kameraadskap, deernis, durf, hoop – Hartlam gee die leser ’n voyeuristiese blik op hierdie fasette en meer.

The post <em>Hartlam, kortverhale oor die liefde</em>, saamgestel deur Gerda Taljaard en Deborah Steinmair appeared first on LitNet.

Foto van Carin Krahtz: Naomi Bruwer

Blou is nie ’n kleur nie
Carin Krahtz
ISBN: 9780624081937
Tafelberg, 2017

Soos wat ’n mens van ’n gouepryswenner in die Sanlam-kompetisie kan verwag, is hierdie boek ’n waardige ontvanger. Maar dit is terselfdertyd sóveel meer. Blou is nie ’n kleur nie slaan jou asem weg. Dit pluk aan jou binnegoed. Dit betrap jou onverhoeds in ’n leeservaring wat jou soms duiselig sal laat. Moenie dat die onskuldige voorblad jou flous nie. Hierdie is geen rit om sonder ’n stewige sitplekgordel aan te durf nie.

Vicky Vorster is 16 jaar oud. Haar gesinslewe is bykans ondraaglik na “die ongeluk” van drie jaar gelede. Paternoster (Onse Vader), soos wat sy na haar pa verwys, drink te veel en hy en haar ma, MD (Managing Director), baklei voortdurend. (Hierdie benoeming van haar pa blyk later, wanneer ’n diep geheim aan die lig kom, ironies en veelseggend te wees. Paternoster kan ook spottenderwyse verwys na iemand wat hoogheilig en uitermate vroom is.) MD is ’n uitstekende prokureur en “’n bulldog in pastelkleurige werkspakkies”, maar haar oplossing vir die krisis tuis is om haar “kop skoon te kry” en uit te trek. Ouma Nan, “bitterder as augmentin” en ’n oud-Rhodesiër, bly agter en vererger net sake met dié dat sy nie ’n goeie woord oor Paternoster te sê het nie. Nan is immers die “driekampkampioen in mor, moan en mislik wees”.

Voorts besluit Paternoster om weer as Hoof van sy Eie Huis (sy eie heiligdom) die beheer oor te neem.

Vicky se ouer suster, Rina (“die queen”), is bitsig en snedig teenoor haar. Tog skuil daar agter hierdie bravade ’n diep seer, wat daartoe lei dat dié agtienjarige matriekmeisie haar bed snags natmaak en akademies swak vaar.

Die pa se besluit om na Nieu-Seeland te emigreer word nooit volvoer nie, maar word eerder ’n innerlike reis van soeke na oplossings vir die verswelgende angs en die uitdagings wat ’n verbrokkelende gesinslewe aan elk van die karakters stel.

In hierdie jeugboek kulmineer vrese oor die toekoms, disfunksionaliteit en ander bagasie van gesinslede in een meesleurende, ontstigtende verhaal. Die temas is ernstig en ontstellend, maar dit is geen wroegroman nie. Hier en daar help ligte humor en spitsvondige taalgebruik die leser met die verteringsproses, maar oor die algemeen “lag almal se nar-bekke in blou, nie meer in sirkusrooi nie”, want hierdie is nie ’n “ha-ha-sirkus” nie. Dis ’n werklikelewedrama van ’n gesin wat verbrokkel onder die aanslag van angs, van alkoholmisbruik, van intense verlies en van die realiteit van oorleef in ’n land waar witwees nie meer oplossings bied nie. Dis ’n tragiese verhaal van skuldgevoelens en van die versmorende druk van die logge “Olifant in die Vertrek” – die dood van ’n jonger kind en boetie.

Carin Krahtz is die skrywer van die uiters gewilde Elton April-reeks (2015 en 2017), wat lesers met humor en gevatte kwinkslae vermaak. Met Blou is nie ’n kleur nie maak sy ’n radikale ommeswaai en die eindproduk is allesbehalwe lekker. Hierdie boek (die skrywer se derde jeugroman dus) is nie ’n lekkerlees-ervaring nie, maar dit is beslis ’n móét-lees-een. Die gestroopte, eerlike aanbieding sorg vir ’n briljante en hartverskeurende verhaal. Voorwaar ’n wenner wat waarskynlik ’n gewilde voorgeskrewe werk gaan word.

Blou is nie ’n kleur nie bied geen kitsoplossings nie. Dit laat eerder die leser met meer vrae as antwoorde. Antwoorde wat die leser sélf moet soek. Dit is ’n aangrypende verhaal gemik op ouer tieners en jong volwassenes, waarin relevante temas met groot sukses aangespreek word.

The post <em>Blou is nie ’n kleur nie</em> deur Carin Krahtz: ’n resensie appeared first on LitNet.

Soen
Jan Vermeulen
ISBN:  9780624081968
Tafelberg, 2017

Jan Vermeulen is bekend vir die relevante, aktuele temas van sy jeugromans. Soen is sy derde in hierdie genre en daarmee behaal hy dan ook ’n driekuns – al drie sy boeke is bekroonde werke: Geraamtes dra nie klere nie (2000) – Sanlamprys vir Jeuglektuur, goud; Asem (2016) Lapa Jeugroman-pryswenner; en nou ook Soen – Sanlamprys vir Jeuglektuur, silwer.

Peet is in matriek en is ’n gewilde, talentvolle en voorbeeldige hoofseun. Hy is die enigste kind van die welgestelde pastore Tim en Ryna Rautenbach. As pasgeborene is hy op die trap van ’n weeshuis gevind, in koerantpapier toegedraai. Die Rautenbachs het hom aangeneem.

Die proefjuffrou Scarlett Rose Reynolds is die liefde van sy lewe, sy “trouvrou”, maar sy beskou hom as ’n lastige afloerder. Met die verdwyning van jong blonde vrouens en die dreigbrief wat juffrou Reynolds kry, kom Peet onder verdenking. Wanneer die tekeninge wat hy vir sy kunsprojek van Scarlett gemaak het, ter sprake kom, word hy net verder geïmpliseer.

Dan is daar ook die stem in Peet se kop. “Dis nie ’n helder stem nie. Dis eintlik geen stem nie. Tog ken Peet die stem al sy lewe lank.” Dit is ’n stem wat by hom spook, een wat hom soms aanhits en soms waarsku. Dit is ’n stem met ’n naam. Sy ouers wil met gebedsterapie die “bindinge” van hierdie stem afweer, “want daar is iets vreemds” aan Peet. Soms voel hy asof hy twee mense is: ’n geduldige, rustige een en “die ander [wat] wil breek en gryp en vloek en lieg” om sy geliefde juffrou Reynolds te kry. Meestal vrees Peet hierdie stem in hom wat dreig: “[Jo]u pa-hulle kan maar bid tot hulle blou word ek gaan nêrens ek is vas aan jou tak.”

Cat, ’n Goth-meisie, verskyn op die toneel. Wie is hierdie meisie wat op ’n haar soos Peet lyk? En hoekom word die stem in sy kop so saam met haar koms dringender? Ryna Rautenbach neem Cat onder haar vlerk en die meisie vul die leemte wat die hunkering na ’n eie dogter laat.

Soen spreek die soeke na ’n eie identiteit aan. Wie is ek? Waar pas ek in? Dit is vrae waaroor nie net Peet wonder nie. Talle newekarakters in die boek, soos Peet se vriend Bennie, worstel ook met hierdie tienerdilemma. Voorts is daar die bittersoet kennismaking met eerste liefde. Peet se obsessie met juffrou Reynolds word soms oorskat – dalk is hy maar net verlief, maar die leser wonder dikwels of daar meer agter dié begogeling skuil en of daar ’n donker kant van Peet dreig om na die oppervlak te kom.

Volgens die skrywer het een van die keurders vir die Sanlamprys Soen as “’n Deon Meyer vir die jeug” bestempel. Dit ’n gepaste opmerking, aangesien die boek boei, meesleur, verras en uitdaag. Die tempo is vinnig en die gebeure spannend. Daar is die moontlikheid van ’n reeksmoordenaar wat op die loer lê; daar is die kennismaking met die Goth-onderwêreld, waar “’n wit skedelgesig vyandig van onder ’n swart mantelkap na hom staar” en die “Grim Reaper met die blink lem, verskans teen sy bors, in sy rigting beweeg”. Daar is die vuisgeveg met Tom; daar is die grillige oom Freek met die brandletsels oor sy hande; en dikwels verkeer Peet in lewensgevaar.

Soen is voorwaar ’n “page-turner” daarin en ’n waardige wenner.

Hierdie jeugroman is gemik op 12- tot 18-jariges, maar ouer lesers behoort dit ’n waardevolle en insiggewende leeservaring in die wêreld van tieners te vind.

The post <em>Soen</em> deur Jan Vermeulen: ’n resensie appeared first on LitNet.

Juliana. Een vorstin in een mannenwereld
Jolande Withuis
Uitgewer: De bezige bij
ISBN: 9789023449485

’n Boeiende en uitgebreide biografie oor wyle koningin Juliana van Nederland, getiteld Juliana. Een vorstin in een mannenwereld, het gedurende 2017 verskyn. Jolande Withuis, ’n sosioloog, historikus en bekroonde skrywer, het ongeveer ses jaar aan die navorsing en skryf van die boek gewy. Die biografie ontlok ’n geweldig goeie reaksie van die Nederlandse media. NRC Handelsblad se resensent verwys daarna as “een uitstekende biografie”. Ad Liempt, ’n joernalis verbonde aan die gewilde TV-program De Wereld Draait Door, beskryf die boek as verslawend.

Die skrywer slaag daarin om die leser mee te sleur na die inner sanctum van Juliana die mens. Die leser word ingelig oor Juliana se onderskatte deugde as politikus, diplomaat, feminis, asook charismatiese openbare spreker, geborduur oor die boeg van ’n veelbewoë eeu. Die ongewone invalshoeke is insiggewend, veral in die lig van die feit dat koningin Juliana selfs vandag nog te dikwels slegs met die holruggeryde Greet Hofmans-skandaal geassosieer word. Die Greet Hofmans-debakel het ontstaan kort ná die geboorte van die jongste Oranje-prinses genaamd Marijke (later bekend as Christina). Prinses Marijke is gebore met ’n ernstige oogprobleem. Beide prinses Juliana en prins Bernard het hulle tot die geloofsgeneser Greet Hofmans gewend vir hulp. Hofmans slaag nie daarin om Christina te genees nie, maar het wel ’n noue verband met koningin Juliana gesmee en as haar geestelike adviseur opgetree. As medium het Hofmans sogenaamde direkte goddelike boodskappe aan Juliana deurgegee. Die rol van hierdie vroulike Rasputin het mettertyd egter ’n doring in die vlees van beide prins Bernard en die Nederlandse kabinet geword. Hofmans is die paleis verbied en Juliana is gedwing om alle bande met die geloofsgeneser te verbreek.

Withuis besweer in haar boek die mite dat Juliana tydens die Tweede Wêreldoorlog veilig en sorgeloos in Kanada as voorstedelike moedertjie geskuil het. Haar vernuftige insette ten behoewe van die Geallieerdes, en haar knap aanwending van haar vriendskap met die Amerikaanse premierspaar, Franklin en Eleanor Roosevelt, dwing respek af. Tydens haar propasifistiese fase het Juliana alles in haar vermoë gedoen om die VSA oor te haal tot deelname aan die oorlog. Gedurende hierdie periode het Juliana ’n sterk identiteit en karakter openbaar en in ’n vaardige diplomaat ontpop. Sy het heelwat talente ontgin wat haar later tydens haar bewind goed te staan sou kom in haar strewe na ’n moderne, demokratiese monargie.

Na afloop van die Tweede Wêreldoorlog was Juliana in alle erns betrokke by die heropbou van Nederland. Sy het ook ’n belangrike rol gespeel in die Nederlandse oorgang na ’n moderne welsynstaat en Nederland daardeur op die voorgrond van sosiale hervorming in Europa geplaas. Ná haar vader, prins Hendrik, se dood, het sy hom onder andere as president van die Nederlandse Rooi Kruis opgevolg.

Juliana het rotsvas gestaan agter die uitbou van vroueregte, met spesifieke verwysing na die openbare sektor in Nederland. Tydens haar bewind is daar vir die eerste keer ’n vrou, Marga Klompé, as kabinetsminister aangestel. Deur Juliana se toedoen is die grondwet in 1983 aangepas met betrekking tot die opvolgingsreg. Te danke hieraan sal haar agterkleindogter, prinses Amalia, haar vader, die huidige koning Willem Alexander, opvolg, selfs al word daar dalk nog ’n manlike nasaat gebore.

Juliana was onwrikbaar teen die doodstraf gekant gewees. Volgens oorlewering het die Koningin lasbriewe vir die finale goedkeuring van die doodstraf gewoonlik argeloos in ’n lêer geliasseer. Weens koninklike etiket en dekorum is die saak dan net so onaangeraak gelaat. Tydens die oplegging van die doodstraf aan ’n Nazi-oorlogsmisdadiger in 1949 het Juliana voet by stuk gehou en die vonnis teëgestaan. Sy het selfs gedreig om te abdikeer ter wille van haar dogter, prinses Beatrix. Die parlement en ander saakgelastigdes het die vonnis gevolglik soos ’n warm patat laat vaar. Met verloop van tyd sou die parlement die doodstraf in 1983 uiteindelik finaal tot niet maak.

Juliana. Vorstin in een mannenwereld is nie met groot entoesiasme deur die Huis van Oranje ontvang nie. Dit is veral prinses Irene wat geen geheim daarvan gemaak het dat sy diep gekwets is deur die inhoud van die boek nie. Sy is naamlik van mening dat die boek inbreuk maak op die koninklikes se reg op privaatheid. Voorts maak sy die bewering dat Withuis as historikus te veel staat maak op haar eie interpretasie van gebeure.

Withuis is die voorreg ontsê van toegang tot die koninklike argief, asook gesprekke met lede van die koninklike familie tydens die voorbereidingsfase van die boek. Sy het wel toegang tot privaat korrespondensie (wat onder andere korrespondensie van Juliana se jare lange vriendinne insluit) verkry, asook heelwat ander ongepubliseerde materiaal. Withuis het verder uitgebreide onderhoude met relevante individue gevoer, onder andere die dogter van die destydse hofcouturier, Pretorius, en die vrouepredikant Welmet Hudig, wat Juliana se begrafnisdiens in 2004 waargeneem het.

Juliana was uiters geliefd onder haar onderdane – waarskynlik juis omdat sy so ’n versugting na “normaliteit” gehad het. Weens haar hooggebore herkoms was haar lewensverloop egter allesbehalwe normaal. Haar bemoeienis en empatie met haar volk se wel en wee, in sowel goeie as slegte tye, het ’n geweldige indruk op Nederlanders gemaak. Juliana was ook bekend vir haar uitgesproke wrewel teen die benepenheid van die Nederlandse monargie en pompeuse adellikes.

Volgens ’n anekdote het koningin Juliana haar kabinetshoof tydens een van die weeklikse oudiënsies by Paleis Soestdijk versoek om haar in plaas van die gebruiklike “Haar Majesteit” tog eerder as “Mevrouw” aan te spreek. Uit respek vir die koningin en protokol het die kabinetshoof homself uiteindelik sover gebring om die koningin as “Mevrouw Majesteit” aan te spreek.

Benewens Juliana se eensaamheid en isolasie as jong kind was dit veral die periode vandat sy en die jong prinsesse uit ballingskap in Kanada teruggekeer het, tot die einde van haar lewe wat groot uitdagings gebied het. Die tydperk as inwonende student aan die Universiteit Leiden (ook ’n eerste vir ’n koninklike van die Oranje-dinastie), asook die periode van ballingskap in Kanada word tog deur Withuis uitgelig as moontlik van die gelukkigste tye in Juliana se lewe.

Juliana se bewind van 32 jaar het afgespeel teen ’n agtergrond van wêreldwye, radikale maatskaplike wendings. Die Tweede Wêreldoorlog en die ingrypende nagevolge daarvan kan natuurlik nie geringgeskat word nie. Die inhoud van die biografie bevestig Juliana se unieke karakter en talente wat haar deeglik sou toerus vir die uitdagings en vraagstukke van dié tydperk. In vergelyking met haar internasionale koninklike tydgenote was Juliana haar koninklike portuurs ver vooruit en op die koop toe in voeling met die Zeitgeist van haar tyd.

Gedurende ’n televisie-onderhoud in 1987, ter viering van die goue huweliksherdenking van die koninklike egpaar, het Juliana die volgende stelling gemaak: “Ik ben altijd vooruitstrevend geweest. Ik heb altijd het land gehad aan alles wat conservatief was. Ik doe mijn leven lang mijn best om niet ouderwets te worden.”

Withuis beskryf prins Bernard, die koningin se eggenoot, as haar Achilleshiel. Bernard se deurlopende ontrouheid, gekonkel, ondermyning van haar gesag, klakkelose opportunisme en bedrog het vele ellende aan die koningin besorg. Met die Greet Hofmans-skandaal het Bernard verder behendig daarin geslaag om vir geruime tyd ’n wig in te dryf tussen koningin Juliana en haar oudste dogters, prinsesse Beatrix en Irene.

Mens kry die idee dat Bernard ook dikwels die etterpot roer in alliansie met, of eerder ter wille van, sy moeder, prinses Armgard zur Lippe-Biesterfeld. Withuis maak die stelling dat alhoewel Bernhard volgens alle aanduidings nie vir liefde met Juliana getrou het nie, hy sy moeder wel innig liefgehad het. Dit is ’n liefde wat miskien tog ietwat herinner aan die dinamika van ’n Oedipus-kompleks. Ten spyte van Bernard se kilheid teenoor Juliana, het sy lief gebly vir hom. ’n Paar keer het sy hom egter wel met egskeiding gedreig.

Die eerste krake in die sprokie was reeds tydens die egpaar se lang, uitgebreide Europese wittebroodsreis waarneembaar. ’n Nederlandse burger, wat toevallig ook in die Hôtel de Paris in Monte Carlo tuisgegaan het, maak die volgende stelling: “Aan de Grande Table kwam Juliana naar hem toe, maar hij is alleronhebbelijkst tegen haar voor de ogen van het publiek. Zij is vreselijk lief tegen hem en komt iedere keer weer, later aan een roulettetafel, en staat zijn rok af te borstelen. Maar hij neemt geen notitie van haar en praat alleen met andere vrouwen (....) Hij mag een prins zijn, een heer is hij niet.”

Juliana het tydens die wittebrood in ’n elegante swaan verander. Sy het ook gewig verloor – waarskynlik die invloed van Bernard. Besoeke is gebring aan bekende Paryse ontwerpers en die pers het berig oor Juliana se moderne kapsel, asook haar sjiek uitrustings en bykomstighede. Sy het dikwels die prentjie afgerond met ’n sigaretjie in die linkerhand.

Bernard het ongetwyfeld die grootste verraad jeens Juliana gepleeg toe die nou berugte voorbladartikel in die gesaghebbende Duitse nuustydskrif Der Spiegel (13 Junie 1965) verskyn het. Die tydskrif het die hele Greet Hofmans-skandaal onthul. Die artikel, met die titel “Zwischen Königin und Rasputin”, het Juliana se geestesgesondheid en bevoegdheid as vorstin bevraagteken. Ironies genoeg was die publikasie ’n geval van mosterd na die maal, aangesien die regering, in samewerking met prins Bernard, teen daardie tyd reeds daarin geslaag het om Greet Hofmans uit die koninklike paleis te verwyder. Jare later het prins Bernard beken dat hy self die informant van Der Spiegel was.

Juliana het reeds as jong meisie belangstelling in die mistieke en esoteriese getoon. Sy het in haar lewe verskeie simposiums in hierdie verband gefasiliteer en bygewoon – iets wat haar heelwat kritiek op die hals gehaal het.

Soos voorheen vermeld, was Juliana ’n charismatiese openbare spreker en op die koop toe ’n woordpaljas, geseënd met ’n fyn aanslag en spitsvondigheid. Sy het toehoorders selde onaangeraak gelaat. Sy het ook die meeste van haar toesprake self geskryf. Tot kabinetslede, adviseurs en prins Bernard se frustrasie het sy nie dikwels kompromieë met die inhoudelike aangegaan nie.

Die finale gedeelte van haar destydse inhuldigingsrede het ’n blywende indruk gelaat:

“Sedert eergisteren ben ik geroepen tot een taak die zo zwaar was dat niemand die zich daarin ook maar een ogenblik heeft ingedacht, haar zou begeren, maar ook zo mooi dat ik alleen maar zeggen kan; wie ben ik dat ik dat doen mag?”

Juliana se verwysing na die koningskap as “een mooie maar een zware taak” sou haar lewenslange mantra word.

Sy was na alle berigte ’n redelik eksentrieke vrou. Withuis maak byvoorbeeld melding van haar maniërismes, byvoorbeeld wanneer sy haar oë hemelwaarts gedraai het ten uiting van ’n oorwoë stelling. Haar gewoonte om norme te bevraagteken en onreg kaalvuis te takel, het seker ook genoegsame redes gebied om haar kritici tot raserny te dryf. Sy het die parogiale benepenheid van haar amptenare met ’n vlymskerp intellek en ’n goeie skoot koppigheid aangedurf.

Tydens die laaste geleentheid waar Juliana in die openbaar verskyn het, het sy vir oulaas die wenkbroue laat lig tydens die huweliksbevestiging van haar kleinseun, prins Maurits, toe sy as gereformeerde Protestant met devote gemak die Katolieke nagmaal meegemaak het.

Dit is verdrietig om vanuit die biografie te leer dat Juliana se laaste jare taamlik droefgeestig en eensaam was en dat prins Bernard nie tot die verligting van haar lydingsbeker bygedra het nie. Juliana is op 21 Maart 2004 op die rype ouderdom van 94 oorlede.

Jolande Withuis verleen gravitas en konteks aan ’n inderdaad buitengewone vorstin in ’n manswêreld. Juliana was ’n pionier en passievolle humanis wat die rol van die Europese konstitusionele monarg aansienlik verander het. Sy kan beskou word as ’n monarg wat, ondanks die “mooie en zware taak” van die koningskap, nie weggeskram het van die menslike reg om haarself te wees nie.

Leve Mevrouw Majesteit, Brava Jolande.

Hierdie lywige boek van oor die 700 bladsye is tans slegs in Nederlands beskikbaar, maar is gemaklik leesbaar vir Afrikaanse moedertaalsprekers. Juliana. Een vorstin in een mannenwereld is verkrygbaar van die uitgewers De Bezige Bij, http://www.debezigebij.nl/boeken/juliana. Prys R588.

The post <i>Juliana. Een vorstin in een mannenwereld</i> deur Jolande Withuis: ’n lesersindruk appeared first on LitNet.

Elton die verskriklike April verloor dit
Skrywer:   Carin Krahtz
Uitgewer:  Tafelberg
ISBN: 9780624081852

Al voel Elton April hy is die “main man” van sy eie storie, verloop dinge nie altyd soos hy dit wil hê nie. In die vorige aflewering, Elton amper famous April en Juffrou Brom (2015), is Elton ʼn laerskoolseun wat met die alledaagse uitdagings te doen kry. Dis nie vir hom maklik by die huis nie en sy Afrikaans-onderwyser help hom om sy talent vir woorde en taal te ontgin.

In hierdie tweede Elton April-boek gaan hy hoërskool toe. Hy en sy ma woon in ʼn aftreeoord, waar sy ma die inwonende verpleegster is. Elton se eerste dag by die skool is ietwat van ʼn ramp. Sy beste pel is na ʼn ander skool, hy het sy toon oopgestamp en sy nuwe skoolskoen druk sy toon dat dit klop, en hy laat nie die beste eerste indruk by die matrieks nie.

Elton se humeur blyk ook gereeld die oorhand te kry, omdat hy nie heeltemal gelukkig is met sy situasie nie – al is dit ʼn groot verbetering op hul vorige omstandighede.

Dié boek betrek verskeie aktuele sake wat vir hedendaagse tieners van belang is, sonder om daaroor te preek. Die boelie van Elton se vorige, agtergebelewe buurt herhaal matriek en gebruik vir Elton as bode om steroïdes in die skool te verkoop. Elton se woede-uitbarstings lei tot ʼn draai in die hoof se kantoor en die hulp van tannie Kameel, die skoolsielkundige, word ingeroep.

Elton se vyandigheid met die knorrige Tienie Bakkes, oudsersant-majoor met ʼn reusesnor, wat oorkant hulle in Avondpark woon, sorg vir selfs meer wrywing en woede. Met verloop van die verhaal leer Elton hoe om sy woede te beheer.

Elton die verskriklike April verloor dit (2017) herinner aan die suksesvolle en gewilde reeks Diary for a Wimpy kid deur Jeff Kinney, wat deur Carina Diedericks-Hugo as Dagboek van ʼn wimp (2012) vertaal is. Kinney se boek het selfs op die New York Times se blitsverkoperlys gaan draai.

Die skryfstyl in Elton die verskriklike April verloor dit (2017) boots die skryfstyl na en die taalgebruik is eie aan die karakter. Elton se unieke taalgebruik kom sterk hier na vore. Met woorde en uitdrukkings soos “sy tong het nie brieke nie” omdat hy net ʼn ding sê sonder om mooi te dink. Of sy spelfoute wat deel is van die teks, byvoorbeeld: “jik” (41), “ambielaans” (112) of “ireteer” (120), waarby hy soms notas maak om dit op te soek in die woordeboek. Daar is ook gedeeltes waar hy ʼn woord wil gebruik, maar nie kan spel nie. Dit is dan doodgetrek en eerder omskryf, ʼn algemene praktyk onder dié wat eerder die woord vermy as om dit na te slaan – veral in ʼn eksamenkonteks. Laastens is daar verskeie sketse en “afdrukke” van sy kunswerke, asook notas in die kantlyne. Al hierdie eienskappe herinner aan Diary of a Wimpy kid.

Elton en sy ma woon in Johannesburg en hy sien sy pa baie min, omdat sy pa in die weermag is en op Oudtshoorn gestasioneer is. Dit is interessant om ʼn ander perspektief te kry op die Suid-Afrikaanse Weermag en die invloed van hul werk op hul gesinne.

Die teks is besonder boeiend. Jong lesers en tieners behoort die boek aangenaam te vind, omdat dit omgaan met temas en onderwerpe waarmee hulle gereeld te doen het.

Boeliegedrag het onlangs deur middel van sosiale media baie meer aandag begin geniet. Die tema word hier anders hanteer as in die konvensionele boelieverhale, waar daar teen die boelie opgestaan word en geregtigheid geskied.

Die algemene ervarings van verliefdheid en hoe om jou eie sosiale situasie te hanteer word duidelik op die voorgrond gestel.

Die belangrikste aspek is dat die verhaal uit Elton se perspektief vertel word en in die eerste persoon. Die leser neem al die gebeure slegs uit Elton se perspektief waar, wat dit aan die leser oorlaat om op ʼn onbewuste wyse insig in Elton se omstandighede te verkry.

Dit is beslis ʼn lekker boek en is vir die jonger leser verteerbaar sonder om oppervlakkig of prekerig te wees. Hopelik hoor ons in die toekoms meer oor Elton April.

The post <em>Elton die verskriklike April verloor dit</em> deur Carin Krahtz: ’n boekresensie appeared first on LitNet.

Sê my, is julle twee susters?
Hester van der Walt
Modjaji
ISBN: 9781928215233

Soms is klein groot. Reusagtig. Soms tel jy ’n dun boekie met ’n interessante titel op, soos sê nou maar By Grand Central Station I sat down and wept – of Sê my, is julle twee susters?. En wat jou innerlike landskap verruim om plek te maak vir die weet van ’n handvol mense wat vreesloos geleef het. Die subtitel van Sê my is: “’n memorie” en skielik is dit vir my ’n lieflike woord, ’n woord wat rym met “gedorie” en “storie”.

In ons laslapland onder die stukkende reënboog was daar heelparty monsteragtige skurke, dapper helde en heilige ikone wie se portrette in die nasionale bewussyn ingebrand is. Maar die stamperige rit na demokrasie wemel ook van onvertelde stories, onbesonge helde – “gewone” mense wat eenvoudig die moed van hul oortuiging uitgeleef het. Soos Hester van der Walt en Lies Hoogendoorn, die twee vroue op die voorbladfoto. Dis een van daardie swart-wit foto’s wat vroeër jare deur ’n fotograaf in die strate van Kaapstad van toevallige verbygangers geneem is en later aan hulle verkwansel is. Die korter vrou, dit weet die leser later, is Hester, met onpaar ore en klein, knopperige voete, ’n asmalyer; ernstig, idealisties, ywerig om van diens te wees. Die lang vrou is Lies, van Nederlandse afkoms. Sy was langer as enige vrou in die vertrek – trouens, die langste meisie wat Hester ooit ontmoet het. Sy het ’n regop houding gehad en soos ’n kameelperd beweeg. Sy besit sjarme, naïwiteit en ’n reguit, nuuskierige aard. Sy wou ook van die wêreld ’n beter plek maak. Hulle het twee dinge gemeen gehad: albei was leerlingverpleegsters en albei was diep gelowige Doppers toe hulle mekaar in die sestigerjare in Bloemfontein ontmoet het. Na hul opleiding werk hulle in ’n sendinghospitaal in die destydse Vendaland en later in Kaapstad. Hulle raak verlief en al wat hulle weet, is dat dit sonde is. Hulle het nooit enige beloftes gemaak nie, maar na meer as vyftig jaar is hulle steeds bymekaar.

Hester vertel die memorie. Sy was ’n “accidental” aktivis. Toe sy in die destydse Distrik Ses vroedvrou was, besef sy: hierdie mense is onse mense en apartheid is ’n groot liegstorie. Daar was ander bakens op die pad na haar bewuswording, soos Jan Rabie se boek Ons, die afgod en politieke bannelinge wat sy in Nederland en Engeland, waar sy verder studeer het, leer ken het. Sy en Lies se woonstel, en later hul huis, bied skuilplek aan vlugtelinge; hulle hou Sondagskool in benadeelde gebiede; begin in hul vrye tyd speelgroepe; en lei gemeenskappe op in gesondheidsorg. Hulle skuur skouers met mense soos ’n jong Trevor Manuel. Hulle woon rallies by en sing vryheidsliedere. Hulle verlaat die Dopperkerk nadat die dominee vir hulle sê as hulle so graag met Bantoes wil trou moet hulle in Swaziland gaan woon. Hulle vind ’n tuiste in Beyers Naudé se kerk. Hester beland selfs in Pollsmoor op aanklag dat sy ’n bedreiging vir die staatsveiligheid inhou, in die donker dae toe mense vir 14 dae, wat eindeloos verleng kon word, sonder verhoor aangehou kon word op ’n vae suspisie.

Maar met die geboorte van demokrasie keer sy haar rug op politiek, voel sy dat haar rol piepklein was en uitgedien is, begin sy “opheffing” bevraagteken as futiel en paternalisties, wil sy net haar lei leef en sukkel sy met depressie. Sy en Lies, self iemand wat van jonk af aan “swaarmoedige buie” ly, vind vrede in meditasie en vestig hulle op McGregor, waar hulle steeds woon en elke Oujaarsaand vir die hele dorpie oliebolle bak. “Ek kyk uit my strooiskuur waar ons die laaste bolle bak en kan dit nie glo nie. Oud en jonk dans in Breëstraat dat die stof so staan. Alle kleure en geure is hier. Lies dans ’n soort riel met ’n kort bruin man. Toeriste vergaap hulle. Mense wens mekaar geluk vir die nuwe jaar.”

Sy besluit om oor hul lewe te skryf: “Destyds kon ek vir lank nie myself toelaat om te skryf nie. Altyd angstig dat ‘hulle’ weer my goed sou lees en dalk iets daar sou vind om my en ander mee te straf. Selfsensuur. Daarin het hulle geslaag. Dis hoekom ek nou hieroor skryf, sodat almal wat wil weet, vandag en ook in die toekoms, kan sien hoe belaglik en kleinlik verdrukking is, hoeveel lae van verdrukking daar was, en hoe selfs so ’n minuskule klein ratjie soos ek, dit ervaar het.”

Dis ’n verslag van ’n verskriklike tyd. ’n Getuienis van die krag van die menslike gees, ook in ’n swak, sieklike lyf, en van die liefde wat alles oorwin. Dis vol fyn waarneming en moedswillige humor. Dis eenvoudig ’n lieflike klein boek; dis asof daar nog altyd ’n leemte in my was wat gewag het om gevul te word met die wete van twee brawe vroue wat sonder ophef, ondramaties, hul harte gevolg, hul beginsels behou en gedoen het wat hul hand gevind het om te doen om ander se leed te verlig. Wat uiteindelik vry van veroordeling of agterdog in ’n plattelandse dorpie brood bak en spinasie kweek: “En skielik sien ek hoe al my drome waar geword het. Sommer vanself. Dit is hoe dit voel om deel te wees van ’n dorp. Warm om die hart.”

Dis ook hoe Sê my, is julle twee susters? my laat voel.

The post <em>Sê my, is julle twee susters?</em> deur Hester van der Walt appeared first on LitNet.

A gap in the hedge
Johan Vlok Louw
Publisher: Penguin Random House
ISBN: 9781415208915

If A gap in the hedge were a painting, it would be a landscape by Walter Meyer. A gap in the hedge is written with the arid starkness of Meyer’s landscapes: all sun-bleached, heat-exhausted, end-of-the-line, small-town, intrinsically South African heartbreak.

Noenieput / Oil on canvas / 60 X 73,5 cm / Walter Meyer

The prose is unapologetically masculine, staccato-short, bleak. The opening pages of the novel stutter out the set-up of a man who is not sure who he is. He finds himself in a dilapidated house on the outskirts of a mining town in the middle-of-nowhere, godforsaken, African veld. He decides to give himself a name: Karl. This is until he figures out who he really is and how he came to be in this hopeless house, fifteen kays from a bleak town. As the prose gives voice to Karl’s consciousness, the reader becomes aware that a schism has occurred between Karl’s present awareness and something dark and heavy from his past. He tries to function as best he can, travelling in a large Ford Falcon to the nearby mining town, which rests amongst toxic slime dams and creaking headgear. He buys the basics from the local trading store and begins to make some sort of normality of his days, bolstered by Paul Revere cigarettes and Bells whisky. He hangs up sheets as curtains, buys an outside chair and table, cooks over a fire under a tree and is soon able to create some sort of routine for his days. As he becomes aware of his surroundings, he realises there is a carbon-copy house next door to him, on the other side of an enormously overgrown hedge. No other house can be seen for kilometres except for this one, which looks as abandoned and bereft as his does.

Until the day a bottle-green Valiant shudders to a halt outside the neighbouring door. It expels a hard-bitten man, a blowsy woman and a ten-year-old boy. Karl is intrigued by the family and soon becomes aware that the man, whom he dubs Rhesus – as in monkey – is a mean-spirited character who leaves the home most days to drive off on errands of a nefarious nature. The wife is a beautiful but helpless woman, fond of her booze, at the mercy of her husband. Karl dubs her Eve. On one of these days, Eve accompanies Rhesus, and the young boy appears at the overwhelming hedge, where a gap suddenly emerges. Karl invites the boy over to share his lunch, becoming aware of the fact that the boy is lonely and badly treated by Rhesus. The boy stutters. He eats food gratefully, often falling asleep immediately after a meal.

Karl encourages the boy to come over more often, eventually asking the boy to be his gardener, to help him mow the knee-high grass and tame the unwieldy garden. The boy agrees, but is cautious when Karl asks him to accompany him to the shops in the local town to buy a lawnmower and other gardening tools. The boy, Henri, is afraid that he might bump into his mother and father, who assume he is at home. Karl reassures him that all will be well. Henri manages to enjoy himself when he is with Karl, becoming more carefree as he spends time with the older man. Until Rhesus goes off into town with Eve one day and comes back in a devastating condition. Everything changes. Everything has to change. Henri is in danger now, and Karl knows it.

To say more would be to give away too much of the plot. Suffice to say that the novelist weaves a compelling narrative by leaving tantalising gaps in the story to keep the reader intrigued. When the final denouement takes place, it is satisfying and beautiful. The writing is skilfully crafted, even poetic at times. The characters and the surroundings are drawn with the accuracy of a master painter, as the author’s descriptions evoke the hopelessness echoed in the area and in the lives of its inhabitants. It’s a powerful novel, and one which recreates the landscape so well-observed in Walter Meyer’s paintings, one which resonates most strongly with me, with my having grown up in Odendaalsrus, a mining town on the edge of nowhere. There, too, people lived with the constant awareness of the fine line between life and death, where laughter could turn to tears in a heartbeat, where the future is an endless contemplation of the meaninglessness of the present. And people are abused by those they love the most.

This is a powerful novel, an excellent work of literature, and I recommend it most highly.

The post <i>A gap in the hedge</i> by Johan Vlok Louw: book review appeared first on LitNet.

Drie vroue en ’n meisie deur Hans du Plessis

Uitgewer: LAPA

ISBN: 9780799386110

“Diamante blink tussen die mense, maar die mense blink nie tussen diamante nie, het hy op die Hoëveld geleer” (Du Plessis, 2017:45).

Hans Du Plessis se nuutste roman, drie vroue en ’n meisie (2017), handel oor die geskiedenis en nalatenskap van ’n Skotse delwer en sy vrou in die Hoëveld van Suid-Afrika. Angus Murray het saam met sy vrou, Amlèth Murray, Suid-Afrika toe geëmigreer, agter die blink toekoms aan wat die diamante in die droë grond belowe het. Die lewe in die Hoëveld was egter net so hard soos die grond en die minagtende gemeenskap.

In plaas van rykdom te vind, verloor die Skotse delwer sy vrou en plaas sy enigste geborene (Cathy) onder die sorg van twee bywoners op die plaas genaamd Varkfontein. Die armoede en swaarkry waarin haar ouers gelewe het, het egter in Cathy se lewe oorgespoel. Telkens was daar een of twee karakters wat Cathy probeer help het, maar dit is net asof die wêreld, of die skrywer, teen hierdie karakter gekant was. Sy is herhaaldelik deur een terugslag of die ander getref. Tot die dag wat sy en haar drie kinders ’n heenkome vind in ’n garage in Pretoria. Te danke aan haar buurvrou, ’n dominee, ’n welsynswerker en ’n juffrou kon sy ’n beter toekoms vir haar kinders voorsien. So word daar uiteindelik deur die armoede gebreek, wat veroorsaak dat die dromer se droom kon voortleef.

Die voorblad van die roman bestaan hoofsaaklik uit ’n foto van ’n jong blondekopmeisie. Die meisie staan egter met haar rug na die leser soos sy die veld instaar. Hiermee word haar identiteit antoniem gehou en kan sy meer as een karakter voorstel. In hierdie opsigte skakel die beeld met die roman se titel. Die drie vroue na wie daar verwys word, is die drie generasie van vrouens in die Murray-stamboom: Amlèth, Cathy en Kartin. Die “meisie” in die titel is die agterkleinkind van Amlèth wat as Katryn bekend staan. Al vier hierdie karakters het die kenmerkende blonde hare gehad en kan met ander woorde as die meisie op die voorblad geïdentifiseer word.

Aan die onderkant van die voorblad is daar ’n uitgewaste foto van delwers op soek na diamante. Hiermee word die geskiedenis van hierdie vier karakters uitgebeeld, aangesien hulle afstammelinge van delwers is. Die rede waarom hierdie foto amper soos ’n watermerk op die voorblad verskyn, kan wees dat dit die verlede uitbeeld. Dit verwys na ’n tydperk wat verby is en net vaagweg onthou kan word. Daarom is dit nie so in fokus soos die meisie op die voorblad nie.

Hierdie verhaal van swaarkry en minagting word deur Katryn as ’n uitdaging aan haar skryfdosent gegee: “Ek het vir Prof ’n storie om te skryf ... ’n Novel oor my ma se mense” (bl 9).

Soos wat die dosent navorsing doen oor die drie generasies wat op Miersehoop gelewe het, word die verhaal aan die leser uitgelê. Die roman word met ander woorde hoofsaaklik vanuit die skryfkunsprofessor se perspektief vertel. Daar word wel soms verwissel tussen die verskillende generasies se perspektiewe, byvoorbeeld die verwisseling tussen Angus se perspektief en Amlèth, Cathy en Kartin s’n. Hierdie verskillende perspektiewe vorm deel van die roman wat die professor skryf. Daarom kan dit ook as sy perspektiewe geklassifiseer word.

’n Tegniek wat hierdie stelling kan staaf, is die feit dat daar deurlopend tussen die ek-verteller en ’n alomteenwoordige verteller gewissel word. Die ek-verteller is aan die woord as die roman in die huidige tyd afspeel. Dit is die tyd waarin die professor besig is met die skryf van die novel oor Kartin se familie. Daar word gewissel na die alomteenwoordige verteller wanneer die verhaal van Angus, Almèth, Cathy en Katrina vertel word. Die gedeeltes van Du Plessis se roman wat deur hierdie verteller vertel word, is met ander woorde die novel wat die professor skryf. Dit is die tipe verteller wat hy gebruik.

Hierdeur kom een van die roman se temas te voorskyn, naamlik die verskil tussen feit en fiksie. Du Plessis se roman handel oor die skryf van ’n roman. Dit is ’n storie in ’n storie. Alhoewel die professor sy eie navorsing doen en Katryn se ma, Katrina, se vertelling van haar verlede gebruik, moet hy steeds by tye op sy eie verbeelding staatmaak. Die roman wat die professor oor die delwer en sy nageslagte skryf, is op die ou einde ’n kombinasie van feite en fiksie. Daar is gebeurtenisse in Du Plessis se roman wat hierdie tema ondersteun.

Oorspronklik wou Katryn se ma, Katrina, nie haar deel van die verhaal vertel nie. Die idee om haar verlede te herbeleef was net te swaar, maar met tyd kon Kartin haar ma oortuig. Dit kan in die volgende uittreksels gesien word;

“Sê vir jou ma ek skryf nie haar storie nie,” het ek darem my gerusstellinkie probeer oordra. “Ek maak van haar storie ’n roman. Niemand hoef te weet oor wie die storie in die werklikheid gaan nie.” (198)

Die professor gebruik Kartin se ma se vertelling en sy eie navorsing oor die familie as riglyne, terwyl hy die gaping met sy eie verbeelding inkleur:

“Uit my pa se vae herinneringe en Katryn se ma se aantekeninge kan ek ’n bietjie van die veertigerjare se geskiedenis herwin en geloofwaardig bylieg waar die plot plat raak.” (200)

Vanuit hierdie gebeurtenis en uittreksel word die vraag oor feite en fiksie uitgelig.

’n Ander tema wat sterk in die roman na vore kom, is armoede. Dit is die rede waarom Angus en Amlèth in die eerste plek Suid-Afrika toe gekom het;

Amlèth is nie een wat kla nie, dink Angus. Soos wat sy nie in Skotland gekla het toe hy aangekondig het dat hy na die verre suidpunt van Afrika wil gaan nie.

“Hulle praat van diamante so groot soos ’n skaapkop, Amlèth,” het hy verduidelik.

“Glo jy dit, my liewe Angus?”

“Daar is baie wat ryk geword het uit diamante in Suid-Afrika.”

“Ons krepeer tog nie hier nie en ons is nog jonk,” het sy gesê en by hom kom sit.

“Watse toekoms is daar vir my in die fabriek? Nie veel meer as ’n arm werker nie.” (46)

Rykdom is egter die laaste ding wat die Murry-gesin gevind het. Soos daar alreeds genoem is, het hierdie armoede ook oorgevloei in hul dogter, Cathy Murry, sê lewe. Sy het grootgeword in die huis van tannie Hetta en oom Paul – bywoners op die plaas genaamd Varkfontein. Cathy moes op die bywoners staatmaak, want al wat Angus en Amlèth oorgehad het om vir hul dogter agter te laat was “twee diamante en ’n onvolledige Victoriaanse teestel” (83).

Buiten die gebrek aan diamante in die kleims, is industrialisasie ook ’n oorsaak van armoede in Du Plessis se roman. Die roman speel af in die tydperk van die Tweede Wêreldoorlog en die Depressiejare in Suid-Afrika. Talle arbeiders het hul werk verloor weens trekkers en dorsmasjiene wat tien of meer mense se werk kon doen. Die gevolg hiervan was dat baie mense stede toe moes verhuis en werk op die spoorweë of myne gaan soek het. Dit word in die volgende uittreksel uitgelig;

Die enkele bywoners wat nog oor is, sal moet trek. Deelsaaiers is bekommerd omdat so ’n sterk ding mos osse oorbodig sal maak en daar minder hande op die plase nodig sal wees. ’n Wit mens sal moet gaan werk soek in die stad, en watse soort werk is daar nou in ’n stad vir ’n man wat net van boer weet? Is net myne wat werk het ... Selfs die seisoenoesters weet dat so ’n trekker die begin van masjiene is wat eendag seker sommer self op wiele deur ’n mielieland loop en oes. Dalk nog ’n ding wat dros ook. (121)

Twee ander temas wat met armoede skakel, is vervreemding en die minagtende gemeenskap. Die gemeenskap van Miersehoop waarin Angus en sy nageslag gelewe het, was onverwelkomend en genadeloos. Die aard van die gemeenskap is dat enige persoon wat in die kategorie van ’n delwer, bywoner, Engelsman, weggooikind of nieblanke geval het, deur die gemeenskap verwerp is – en die Murry’s was beide delwers en Engels.

Delwers, weet hy teen dié tyd al, moet agterdeur toe. Delwers en swart mense. Engelse delwers moet dalk eerder voor die hekkie bly staan totdat iemand hulle gewaar? (59)

Hierdie temas word beklemtoon in Katryn se motivering agter die skryf van die roman oor haar ma se geskiedenis:

“Ons wil die storie van minagting vertel, Ma ... Mense moet weet hoe party sogenaamde voorste Afrikaners hulle arm mense vir ’n paar sandale sal verkwansel.” (197–8)

Du Plessis beklemtoon die verwerping wat sy karakters in die Hoëveld ervaar het deur hierdie minagtende gemeenskap te kontrasteer met ’n barmhartige gemeenskap in die stad. Alhoewel Cathy Murry en haar kinders steeds in armoede in die stad gelewe het, is dit opmerklik hoe die gemeenskap as meer behulpsaam geskets word. Hierdie barmhartigheid kan veral gesien word in die karakter Judy, Cathy se buurvrou, ouderling De Koker, Mercia die welsynswerkster en juffrou Gous.

Du Plessis se roman is met ander woorde ’n hartseer en swaar uitbeelding van ’n harde en genadelose wêreld, maar terselfdertyd ’n pragtige uitbeelding van hoe arm mense mekaar in moeilike tye ondersteun:

“As die armes mekaar nie help nie,” sê Judy vir Cathy toe sy uitloop, dan vreet die rykes ons op.” (263)

The post <em>Drie vroue en ’n meisie</em> deur Hans du Plessis appeared first on LitNet.

Titel: Doodloopstraat
Skrywer: Leon van Nierop
Uitgewer: Protea Boekhuis
ISBN: 9781485306627

Doodloopstraat begin, soos 'n goeie boek, die leser dadelik interesseer. Die storie speel af in 'n klein dorpie in Botswana, waar 'n man op 'n snikhete dag met 'n das en 'n pak klere te voet opdaag en verblyf kry.

Lourens Schoeman is die verpersoonliking van 'n geheimsinnige karakter. Sy optrede en aantreklike voorkoms het die hele dorpie aan die raai, veral nadat die vermoede bevestig word dat hy 'n baie bekende rugbyspeler is.

Gaandeweg word dit bekend dat hy ophou speel het en van 'n gebeurtenis uit sy verlede weghardloop.

Die roman hou op hierdie manier die leser betrokke, maar nie vir lank nie. Lourens eet daagliks sy maaltye by 'n hotel op die dorpie – ja, daar is sowaar een! – en raak bevriend met Elzaan, die assistentbestuurder. Hulle begin mekaar meer gereeld sien, draf saam en gaan op uitstappies.

Gaandeweg ontknoop Lourens se geheimsinnige verlede: hy glo hy was verantwoordelik vir die dood van sy boesemrugbyvriend, Fanie.

Lourens raak ook bevriend met die poskantoorwerker Lienkie. Sy is ook 'n gefrustreerde skrywer wie se boeke slag op slag verwerp word, en sy wag op 'n prins met 'n wit perd, maar "sy sal gelukkig wees as 'n ou man op 'n donkie haar hier ontdek." 'n Mens verwag dat haar vriendskap die tafel gaan dek vir 'n tweestryd tussen haar en Elzaan en dat Lourens self voor 'n moeilike keuse gestel gaan word. Niks hiervan gebeur nie – die Lienkie-karakter verdwyn sommer uit die teks en die gegewe lewer geen bydrae tot die verhaal nie, behalwe om die storie te rek.

Op 'n dag kry Wolfie, die bejaarde duikklopper by wie Lourens tuisgaan, 'n hartaanval en Lourens en Elzaan haas met hom hospitaal toe. By die hospitaal rek suister Abigail se oë toe sy Lourens sien. Sy slaan die kruis en waarsku Elzaan dat hierdie man 'n doodsengel is: mense met wie hy omgaan, sterf. Dis nóg 'n ietwat goedkoop gebeurtenis wat verwagtinge skep, maar wat, net soos Lourens se vriendskap met Lienkie, geen bydrae maak tot die roman se ontwikkeling nie.

Daar is ook 'n vroueverslaggewer van 'n skindertydskrif wat haar bes probeer om agter die kap van die byl te kom: Wat maak Lourens hier? Dis in hierdie stadium reeds bekend, en as leser begin jy maar jou moed bymekaar skraap om tot op die einde te lees, hopende op 'n riller van 'n slot.

Die leser kry wel 'n ontboesemende slot, maar die verdere verloop van die roman is totaal onwerklik en onoortuigend en hou geen verband met die regstelsel nie.

Van Nierop is 'n groot gees in die plaaslike vermaakwêreld en het ook al 'n magdom uitstekende boeke geskryf. Doodloopstraat is nie een van hulle nie en is nie die soort boek wat nuwe lesers vir Afrikaanse boeke gaan skep nie.

Volgens die flapteks is dit 'n verwerking van 'n roman wat al 15 jaar gelede verskyn het. Dit laat 'n mens wonder oor die uitgewer se motivering om dit weer die lig te laat sien. Is dit dalk bedoel as 'n verbetering op die oorspronklike, of skort daar iets met die uitgewer se oordeel en ondervind hy 'n gebrek aan goeie nuwe boeke?

The post <em>Doodloopstraat</em> deur Leon van Nierop: ’n resensie appeared first on LitNet.

Kewerkoningin
MG Leonard
Vertaler: Kobus Geldenhuys
Uitgewer: Protea Boekhuis
ISBN: 9781485307860

Hierdie boek is die tweede in die sogenaamde kewertrilogie. Die eerste boek, Kewerknaap (Beetle boy), het reeds in Februarie 2017 by Protea verskyn. Die derde boek, Kewerwraak, word binnekort verwag.

Daar is twee sake wat hierdie boek uitsonder: die uitstekende vertaling deur Kobus Geldenhuys en dat dit die tweede boek in ’n reeks van drie is.

Die algemene indrukke van die boek is die gehalte daarvan en dat dit wel op sy eie gelees kan word buite die konteks van die eerste boek. Die boek skop af met die herstel van die vorige avontuur en die opbou van spanning na die volgende avontuur, wat sy klimaks in deel drie sal bereik met ’n geheime missie na die Amasone-reënwoud.

Darkus se pa is in die vorige boek ontvoer en met ’n breedvoerige reddingsplan deur Darkus, sy oom en vriende, Virginia en Bertolt, gered.

In hierdie aflewering van die trilogie is dit duidelik dat Lucretia Cutter, die booswig, nie klaar is met Batholomew Cuttler en sy seun Darkus nie. Sy beraam ’n slinkse plan van wêreldoorname waar sy haar spesiale biologies-gemodifiseerde kewers gaan bekendstel en ontplooi. Die verhoog is die filmtoekennings in Los Angeles, VSA. Lucretia Cutter se dogter, Novak, is een van die genomineerdes en vergesel haar ma na dié geleentheid. Sy raak ook bevriend met Darkus teen die einde van die vorige boek.

Tussen Novak, Darkus, Darkus se twee vriende, sy oom en ’n paar wetenskapkennisse van sy pa moet hulle weer die wêreld red. Natuurlik word die kewers ook uit Lucretia se “kloue” gered, want sy het ’n string geheime en sy lyk deesdae heelwat anders ...

Voorheen is daar beweer dat reeksboeke nie voordele inhou vir die jong leser nie (Snyman, 1983:325, 330). Dit was hoofsaaklik omdat reekse soos die Keurboslaan- en Maasdorp-reekse uit ’n groot aantal boeke bestaan, wat die lees daarvan duur en moontlik vervelig kon laat blyk het. Ander reekse vir jonger kinders het dieselfde formaat en bevat karakters wat die gevoel van massaproduksie kan skep en daarmee saam swak gehalte. Tog is hierdie reeksboeke een manier om jong lesers aan die lees te kry en hul liefde vir lees te help kweek.

Die gewildheid van onlangse reeksboeke het drasties toegeneem. Mens kan maar net kyk na al die reekse soos The hunger games, die Divergent-reeks en The maze runner. Al drie hierdie reekse is in multimiljoendollar-rolprente omskep wat weer op hulle beurt die boeke soos soetkoek laat verkoop het. Die uitgangspunt is derhalwe nie net dat die reeksboek gewild is nie, maar dat die leser ’n verhouding met die karakters en verteller bou. Sodoende word daar motivering geskep vir die lees van die volgende boek in die reeks.

Reeksboeke is daarom eerstens storieboeke, hetsy wetenskapfiksie, fiksie of speurverhaal, en word gelees vir plesier omdat dit lekker stories is.

Laastens lees die teks gemaklik en is die vertaling suksesvol. Dit is grootliks te danke aan die vertaler, Kobus Geldenhuys, se ervaring en gebalanseerde werksmetode.

Geldenhuys het by die SAUK se kinderprogramme begin werk met oorklanking (Storiewerf 2006). Hy was betrokke by die vertaling en oorklanking van kinderprogramme soos Moemin. Hy het ook Roald Dahl se bekende kinderliteratuurtekste soos Charlie and the Chocolate Factory en Charlie and the glass elevator vertaal. Sy vertaling van die sesde boek in die Harry Potter-reeks het opslae gemaak, sowel as sy vertaling van Cressida Cowell se How to train your dragon – Hoe om jou draak te tem: Hoe om drakonees te praat, waarmee hy die 2015-Elsabé Steenbergprys gewen het (Bookslive 2015). Hierdie boek spreek van sy ervaring, en al is die vertelling nie na ’n Suid-Afrikaanse konteks verplaas nie, is dit steeds geslaagd. Dit skep die indruk van ’n kinderweergawe van die James Bond-karakter wat egter in plaas van sportmotors ry en Russiese spioene uitoorlê, na kewersake omsien.

Beslis ’n lekker vakansieleesprojek vir beide seuns en dogters wat van buitengewone avonture hou.

Bibliografie

Bookslive. 2015. “Respekteer die bronteks en die skrywer” – Kobus Geldenhuys deel sy goue reël vir vertaling. Aanlyn beskikbaar: http://protea.bookslive.co.za/blog/2015/08/11/respekteer-die-bronteks-en-die-skrywer-kobus-geldenhuys-deel-sy-goue-rel-vir-vertaling (23 Januarie 2018 geraadpleeg)

Snyman, L. 1983. Die kind se literatuur. Kinderpers van SA: Durbanville.

Storiewerf. 2006. Kuier by ... Kobus Geldenhuys. Onderhoud deur Leana Moolman. Aanlyn beskikbaar: https://www.storiewerf.co.za/onderhoude/oh_kobusgeldenhuys.html (23 Januarie 2018 geraadpleeg)

The post <i>Kewerkoningin</i> deur MG Leonard: ’n resensie appeared first on LitNet.

Bonita Avenue
Peter Buwalda
Uitgewer: Protea Boekhuis
ISBN: 9781485305927

Bonita Avenue, die Nederlandse skrywer en redakteur Peter Buwalda se debuutroman, word beskryf as as ’n “kaleidoskopiese sederoman.” Ook is dit, volgens die agterblad, “’n portret van ’n era wat die gaping tussen generasies [...] aanpak”. Dus, ’n familiesage wat vir die Afrikaanse leser aangebied word deurdat Zandra Bezuidenhout, ervare en bekende vertaler, die Nederlandse teks – reeds in 2010 gepubliseer – vernuftig in Afrikaans omgeskakel het.

Bezuidenhout, wat vertroud is met die Nederlandse taal en omgewing (sy het ook daar gestudeer) moes nie net sekere woorde en begrippe wat aan Afrikaanssprekendes onbekend is, verafrikaans nie, maar dit so doen dat daar vloei in die teks is wat juis moeilik lees omdat die skrywer tussen karakters, tonele en tyd rondspring – ook tussen eerste- en derdepersoonperspektiewe. Wat my besonder gepla het, is Buwalda se manier om nie die betrokke karakters dadelik aan die leser bekend te stel nie. ’n Paragraaf, toneel of hoofstuk begin tipies só: “Voordat hy op die harde enkelbed gaan lê, soek hy in sy rekenaarsak [...].” So begin hoofstuk 18 van die 477 bladsy lange roman en eers op die volgende bladsy is daar ’n aanduiding dat “hy” wel die “briljante wiskundige, kranige judoka, rektor magnificus” is, oftewel Siem Sigerius, een van die hoofkarakters en beslis so kleurvol as wat hy hier beskryf is.

Die vermelde briljantheid van die groter-as lewensgrootte Siem word oor die eerste dosyn of wat bladsye in kleur en geur beskryf deur hoofsaaklik Aaron Bever, die weersinwekkende swakkeling wat ’n lang verhouding met Siem se pragtige stiefdogter Joni het. Hoekom iemand soos Joni hoegnaamd met iemand soos die halfmal fotograaf sou wou assosieer, is vir my net so moeilik om te aanvaar as hoekom hy aan judo sou deelneem. Niks aangaande Aaron laat ’n mens dink dat hy die kompetisiedrang en selfdissipline kan hê om die uitdagings van enige sport die hoof te bied nie. Siem, ja – hom kan ’n mens as ’n sportman sien; dit pas by beide sy innerlike en sy uiterlike. Verder wonder ’n kritiese leser sekerlik ook hoekom Siem die Manjifieke, wat so wedywerend van geaardheid is en dus hoë standaarde stel, tevrede sou wees met sy vrou, die onaansienlike Tineke. Die verhouding tussen hulle oortuig nie regtig nie, nes Siem se reaksie toe hy Joni se geheim ontdek – spilpunt van die hele verhaal, veel eerder as die veelbesproke ramp wat in Enschede plaagevind het. Sou die liberale, wêreldwyse Renaissance-man regtig so oordadig optree, en dit oor Joni, wat nie eens sy eie bloed is nie, terwyl hy sy eie seun, Wilbert (wel ook ’n afstootlike karakter), summier verwerp? Iets oor vaderlikheid en lojaliteit werk nie regtig hier nie. Bloed is tog bloed.

Van oordadig gepraat, dis iets wat dwarsdeur die boek merkbaar is: veral die metafore en vergelykings wat darem soms te dik vir ’n daalder is. Nie net is hulle soms onoortuigend as beeldpraak nie, maar hulle is pure melodrama, selfs blote mooiskrywery. Byvoorbeeld: “’n Klein dorpie rol langs ’n kanaal oop, ’n afgeroomde maan hang raaiselagtig vroeg teen die hemel.” Raaiselagtig vroeg? Hoekom raaiselagtig? En: “Vir ’n goeie drie uur staan hy daar, skud hand, ruil skerpsinnigehde uit, terwyl die lang sliert van geduld in sy blinkleerskoene weerkaats.” Lang sliert ... Wát?

Ai, dis asof die skrywer net nie die versoeking kan weerstaan om sy verbeelding te laat sneeubal nie: “Vol taxi’s waaier die spieëlende water in die lug op, in portale en onder afdakke skuil klante met arms vol inkopies, staar voor hulle uit of gesels in gekodeerde taal.” Goed, dis eers genoeg, of hoe? Maar nee, Buwalda tel spoed op: “Dis vroeg donker en die andersins stralende, vibrerende, bruisende straat met sy ontelbare winkels, inkopiesntrums, hotels en restaurante lyk nou soos ’n oordekte steeg.” Ontelbare? Darem seker nie.

Ja, daar is ook gangbare metafore: “Sy prop die wenteldroër vol beddegoed, maar eintlik is dit ek wat daarin tol. Die nuus slinger my rond, dreineer die bloed uit my are.” Ook effe oordadig, met die dreinering van bloed en als, maar tog nog verteerbaar. En aangesien Aaron nie altyd so lekker tussen werklikheid en verbeelding kan onderskei nie (nogmaals: hoekom het die pragtige, intelligente Joni so lank by hom gebly?), is die volgende dalk nog aanvaarbaar: “Die ontelbare lugborreltjies in die beton van sy sel het hom soos ’n kosmiese newel omvou.” En: “Op homself, iemand wat tot op die grond afgebreek was en wie se selfrespek soos ’n pap voetbal op die kliniek se grasperk gelê het.” Miskien ’n bietjie lomp gestel, maar dit kan nog gaan. Maar dis asof Buwalda jou net gerus sus, dan klap hy weer die oordaad soos haelgeweerskote op mossiekuikens aan.

Van stelwyse gepraat: die stem van die skrywer is dalk die belangrikste element van ’n boek vir baie lesers – die woordkeuse en vermoë om beelde te skets, maar ook die vloei en toonaarde van daardie stem is wat lesers weer en weer laat lees, wat hulle laat uitsien na nóg ’n aanbeiding van hierdie verteller. Buwalda is egter vir my soos ’n sanger wat werke van wisselende gehalte sing.

Maar dis hoofsaaklik die beeldspraak wat hinder – soos: “Hy klink asof hy aan ’n sweeftuig hang.” Hoe de joos klink dit? Sal die leser weet? Of: “Dit was asof hyself te water gelaat is, in die Noordelike Yssee.” Miskien beteken só ’n verwysing meer vir ’n Nederlandse leser, maar tog voel dit lomp en net ’n titseltjie melodramaties.

Die plot is ingewikkeld en sal die meeste lesers van ontspanningslektuur intrek, dalk fassineer, maar dit voel steeds asof die skrywer heelwat kan ontwikkel (hopelik minder naïef skryf) en dat die uitgewers nie sal huiwer om met ’n ferm hand tussen die little darlings in te vaar nie. Om eerlik te wees, ek het met moeite deur die teks geploeg en hoe dié boek vir agt pryse benoem is en wel vier ontvang het, verbyster my. Bonita Avenue het interessante dele en soms het die karakters se manewales vermaak, maar nooit het ek met een van hulle geïdentifiseer nie, en het ek vere gevoel oor wat met hulle sou gebeur.

Daar is heelwat terugflitse, en die afwisseling van vertellersperspektiewe sou beter gewerk het as die leser elke slag geweet het wie die avatar is waardeur hy of sy die verbeelde milieus ervaar, sonder om eers te wonder. Dit breek die leesvloei en irrriteer later erg. Soms is daar ook die gewaarwording dat dit “vertel” is en nie “wys” nie, wanneer dit voel asof die skrywer self aan die woord is, soos Joni wat skynbaar met haarself in gesprek is: “Die laaste keer wat ek vir Aaron gesien het was aan die einde van Desember 2000, toe hy so psigoties soos ’n lekergoedghoen was.” Hoekom sal Joni dit aan haarself sê? Sy praat met die leser, en die skrywer praat deur haar, heel ooglopend. Is dit egter so bedoel? Helaas, dis onduidelik.

Die boek kom vir my ietwat pretensieus voor, soos die omslag wat werklik niks aangaande die boek se inhoud sê nie, maar bloot ’n mooi prentjie is.

Kan ek hierdie boek in alles eerlikheid aanbeveel? Ek dink daar kan min twyfel oor my antwoord wees. Al het ek empatie met enige skrywer, met die lang eensame ure by die lessenaar en die nóg meer ure se gewag op die uitgewer se antwoord, is hierdie boek, hierdie pryswenner wat hoë verwagtinge stel, vir my geen groot werk nie, en wonder ek of ek al een is wat erg teleurgesteld is in die eindproduk. Nogtans, daar is soveel skrywers, soveel boeke, soveel briljante werke vir die leser vandag, dat dit amper krimineel is om tyd te mors op swakker pogings.

Nogtans kan min foute is die teks gevind word, soos dat ’n spinnekop nie ’n insek is nie (183), en die boek maak fisies ’n goeie indruk; maar ai, as “Skerp Junielig [...] die linoleumvloer van die voormalige klaslokaal aan repe [sny]”, lig my nekhare nogmaals. En: “Toe hy my naam hoor, skiet sy oë soos yshokkieskywe heen en weer, [...].” Eina. Dan voel “Die tentsak lê soos ’n bloedblaas op die rand van die kom in die aarde” asof daar ook ’n paar blase op my brein verskyn; en wanneer ek lees: “Terwyl hy soos ’n vark in die sneeu sit en grawe”, wil ek my kop ook in iets kouds druk om myself te lawe.

The post <i>Bonita Avenue</i> deur Peter Buwalda: ’n resensie appeared first on LitNet.