Suiker Britz – Dossier van 'n speurbaas
Anemari Jansen en Stefaans Coetzee
Uitgewer: Penguin
ISBN: 9781776094707
Suiker Britz was byna net so 'n groot legende in die polisie as wat Piet Byleveld was. Hy het 'n luisterryke en opwindende loopbaan as polisieman, speurder en hoof van die polisie se moord-en-roof-eenheid gehad. Suiker was by van die opspraakwekkendste sake in Suid-Afrika se misdaadgeskiedenis betrokke. Talle kollegas en joernaliste sal hom as 'n regte “ouskool polisieman” onthou – 'n polisieman in murg en been.
Hierdie boek neem mens ver terug na gevalle wat dekades gelede koerantopskrifte oorheers het, soos die Kerkstraat-bomontploffing en die ondersoeke na van Suid-Afrika se berugste misdadigers, soos Dirk Coetsee, André Stander, Die Wit Wolf Barend Strydom, die berugte pedofiel Gert van Rooyen en die gehate Dirk Prinsloo. Dis natuurlik krimi- of misdaadreeksverslaafdes se kos!
Die hartseerste was die sake waarin hy sy eie vriende en kollegas in die polisie se misdade moes ondersoek. Dit kon nie vir hom maklik gewees het nie, maar dit was sy werk.
In ondersoeke na die sake waarin kollegas van moord aangekla is, het Suiker aan die media vertel dat hy hoop dat hy nooit weer met sulke sake te doen sal kry nie.
Die grootste deel van die boek word in koerantverslaggewerstyl geskryf. Feitelik. Mens sou graag meer oor Suiker, die onverskrokke polisieman, as mens wou lees soos wat daar vernuftig in die inleiding geskryf is. Daar word heelwat afleidings gemaak oor wat Suiker byvoorbeeld oor 'n spesifieke saak moes gedink het, en die dialoog is soms skraps. Mens het egter begrip daarvoor dat die onderhoude vir die boek 'n jaar voor Suiker se selfdood in 2018 gevoer is toe hy reeds baie moeg en siek was. In van die hoofstukke vertolk hy nogal 'n groot rol as dienaar van die gereg, maar in ander word daar skaars na hom verwys – so asof sy teenwoordigheid 'n toevalligheid was.
Dalk het mens iets meer outobiografies verwag, 'n boek met meer persoonlike gegewens, maar nou ja, die titel dui immers daarop dat dit oor die dossier van 'n speurbaas handel. En hier het die skrywers goed daarin geslaag om die verhale op te diep. Hulle het van talle bronne, meestal mediaberigte, gebruik gemaak en het ook toegang tot Suiker se waardevolle argief met plakboeke en persoonlike aantekeninge gehad waarop hulle moes staatmaak.
By koerante word egter altyd gesê: “Human interest verkoop.” Daar is wel interessante gegewens oor Suiker se streng opvoeding en hoe sy “gatvelle gewaai het” as die tuinwerk nie op datum was nie. Sy grootwordjare was inderdaad in die era van “'n Pak op sy tyd is soos brood en konfyt.” Reeds toe al het sy vasberadenheid of hardkoppigheid na vore gekom, soos toe die hoof hom ses houe gegee het en hom daarna gevra het hoe dit was, waarop hy ewe hardekwas geantwoord het: “Gee my nog ses.” Al was dit 'n geval van “My gat brand soos vuur.”
Lekkerleesdele is waar vertel word hoe reeds hy op 16-jarige ouderdom in die sestigerjare, gedurende die era van “ducktails en Brylcreem”, polisiekollege toe is. As hy kon, het hy opgemerk, sou hy reeds op tienjarige ouderdom 'n speurder geword het. Hy moes aan adrenalienverslawing gely het, want hy het vertel dat hy aan die einde van sy loopbaan honderde dae se opgehoopte verlof gehad het. Hy wou nie met vakansie gaan nie, want hy was te bang dat hy iets misloop.
Die inleiding is vir my een van die interessantste hoofstukke in die boek. So het hy vertel dat hy gedurende sy loopbaan daarin geslaag het om 69 moordsake op te los waar die oortreders “na die hangpaal gestuur is”.
Die hoofstuk oor die moordbendes, getiteld “Vlakplaas se sweepklappers”, behoort baie mense se belangstelling te prikkel, maar daar is min verwysings na Suiker self.
In die hoofstuk getiteld “Die hondeman wat 'n moordbendelid en bevelvoerder van Vlakplaas geword het” maak mens kennis met Dirk Coetzee. Suiker vertel dat Dirk niks van hom gehou het nie. Hy skryf byvoorbeeld in sy kantlynaantekening dat die brand van lyke Coetzee se modus operandi geword het
Insiggewend is die feit dat die macho Suiker nie net 'n gedugte speurder was nie. Hy het ook empatie gehad, wat blyk uit die hoofstuk getiteld “Die seun met die satansmerk”. Hy het sy sesde sintuig gevolg met Natie Chinner, die hoërskoolseun wat sekere beserings self aan sy liggaam toegedien het omdat hy 'n gehoor wou gehad het. Suiker het die seun se ouerhuis besoek en besef dat daar huismoles was. Hy het na die seun uitgereik en soos 'n vaderfiguur vir die seun geword. Jare later was die einste kind 'n advokaat.
Adrenalienbelaaide inligting word verskaf in die storie oor hoe Suiker vir André Stander gejag het. Vir hom het hy ook goed geken, want hulle het saam 'n dwelmkursus bygewoon. Soos wat die geval met talle skelms is, was André glo “‘n vreeslike aangename ou”.
Nou ja, pas maar op as iemand te sjarmant is. Die tronk loop oor van hulle. Daar word gesuggereer dat die feit dat Stander se mooi vrou hom 'n fortuin gekos het, dalk 'n motivering vir sy rooftogte was. Interessante afleiding, want dis iets wat mens dikwels by vroue sien wat weens bedrog aangekla word. Hulle pleeg misdade om hul geliefdes te bederf en te behou.
Mens lees ook met groot aandag die inligting oor die pad wat Suiker met Micki Pistorius geloop het. Suiker beskryf haar as “'n flippen maergat meisiekind wat soos 'n spataar lyk”. In een van haar boeke beskryf sy hom weer as “'n kort oorgewig man, met 'n welige snor en wakker blou oë en 'n opregte glimlag”. Dit is duidelik dat daar groot wedersydse respek en bewondering was.
Dis egter vreemd dat Suiker tjoepstil oor Gert van Rooyen was. Hierdie hoofstuk laat meer vrae as antwoorde. Hy het Gert egter in suiwer, onverdunde polisietaal gewaarsku hoe hulle hom gaan opfoeter as hy nie die kinders uitlos nie. Daar word bespiegel dat Suiker uiters gefrustreerd was oor die feit dat hy die ouers se lyding dekades lank na die ses meisies se verdwyning moes aanskou. Dalk was dit waarom hy nie graag oor die saak gepraat het nie? Daaroor kan mens egter net wonder. Mens sou verkies dat hy spraaksamer daaroor sou gewees het.
Suiker is baie meer uitgesproke oor Dirk Prinsloo en vertel dat hy die man nooit vertrou het nie. Sy speurderinstink het hom van die begin af vertel hy is “skelm” nadat hy by Suiker Britz Consultants aangeklop het nadat Suiker die polisiediens verlaat het. Die arrogante Dirk het hom so kwaad gemaak dat hy hom in sy kanon in gestuur het.
Suiker word nie net as 'n held opgehemel nie. Die skrywers bespiegel ook oor sy menslike swakhede. Vrae oor hom word gevra, soos die feit dat hy ondanks die selferkende moordenaars se verklarings nie daarin kon slaag om die moord op Griffiths Mxenge vir die Harms-kommissie op te los nie. Reguit vrae soos: “Waarom nie? Is daar van Britz ook verwag om die saak onder die mat te vee?”
Hulle meen dis 'n ope vraag of hy aan die toesmeerdery van polisiekriminaliteit aandadig was. Was dit 'n geval van polisielojaliteit? Dit is dalk dinge wat lesers nie wil lees nie, want vir talle was Suiker 'n held. En helde mag nie voete van klei hê nie. Tog is dit nodig om ter wille van objektiwiteit eerlik oor sulke aspekte te skryf.
Suiker word dus nie altyd as 'n engel uitgebeeld nie, want baie vrae, soos oor sy werksmetodes en motiewe, word gevra, omdat hy volgens Dirk Coetzee lojaal teenoor die apartheidbestel was. Nie dat 'n misdadiger se naam altyd heel bo op die integriteitslys pryk nie. Daar is glo selfs in 'n stadium 'n ondersoek deur die destydse minister, Sydney Mufamadi, gelas na Suiker se gebrek aan sukses in die hantering van polities-verwante sake. Sy gewone misdaadondersoeke was veel suksesvoller as sake waar politieke moorde ter sprake was, word geskryf. In teenstelling daarmee word dan weer vertel dat die kleur van die slagoffers vir hom nie saak gemaak het nie. Daar word ook geskryf dat dit hom destyds in die krop moes gesteek het dat sy speurwerk deur die apartheidsregering se politieke agenda gedwarsboom is. Was hy dus werklik lojaal teenoor die apartheidsregering, of het hy maar onder dwang sekere sake onder die mat gevee? wil die skrywers weet. En hoe objektief kan jy wees as jy vriende en kollegas moet aankeer?
Baie van die inligting in die boek sou boeiender gewees het indien die skrywers meer diepgaande onderhoude met Suiker kon gevoer het, maar mens het begrip daarvoor dat dit helaas nie moontlik was nie. Dit is jammer dat die tydsberekening dalk nie heeltemal reg was nie.
Ek sou die boek nogtans vir krimilesers aanbeveel – veral diegene wat in ons misdaadgeskiedenis belangstel. Ek is bly ek het dit raakgelees.
Lees ook:
Skrywersonderhoud oor Suiker Britz: dossier van ’n speurbaas
The post Resensie: <em>Suiker Britz – Dossier van 'n speurbaas</em> deur Anemari Jansen en Stefaans Coetzee appeared first on LitNet.